Давлат ва хукук назарияси - умумназарий хукукий фан - Huquqshunoslik - Referatlar

Давлат ва хукук назарияси - умумназарий хукукий фан

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74 KB

Ko'chirib olish

ДАВЛАТ ВА ҲУҚУҚ НАЗАРИЯСИ -УМУМНАЗАРИЙ ҲУҚУҚИЙ ФАН Режа: 1. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети 2. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг усули 3. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг ижтимоий фанлар билан алоқаси 4. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг функциялари

Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети. Бу фан ўзининг предмети ва усулига эгадир. Фаннинг предмети у ўрганадиган масалаларнинг йиғиндисидир. Методи эса бу фан предметини ўрганиш усулларидир. Бу фан жамиятда давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларини ўргатади. Шунинг учун бу фан барча ҳуқуқшунослик фанлари учун методологик умумназарий масалаларни асосий тушунчаларини, тамойилларни ва таълимотларни урганади. Бу масалалар барча ҳуқуқшунослик фанлари учун тааллуқлидир. Давлат ва ҳуқуқ назарияси амалиёт билан узвий борлиқдир. Кишилик жамиятининг ривожланиш тараққиётида бу фан давлат на -ҳуқуқнинг пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларини бойитиб боради. Давлат ва ҳуқуқ ҳар бир жамият ижтимоий тараққиётининг муҳим кўрсатгичидир. Ўзбекистонда бозор иқтисодиётига ўтаётган ҳозирги вазиятда турли иқтисодий, сиёсий, маърифий ислоҳотларни ўтказишда, инсонпарвар Демократик ҳуқуқий давлатни шакллантиришда бу фан муқим аҳмиятга эга. Биничи чақириқ Олий Мажлиснинг биринчи сессиясидаёқ Президентимиз давлат ва ҳуқуқ назарияси ҳамда амалиётини янгича тушуниш зарурлигини асослабгина қолмай, балки унинг моҳиятини ҳам таърифлаб берди: «Биз яқин ўтмишимизда синфий ҳукмронликнинг қуроли сифатида давлат ҳақидаги марксча ғояни шиор қилиб олиб, бу назарияни догмага, давлат ва ҳуқуқни еса синфий кураш, синфий рақбларни янглиш воситасида айлантирган эдик. Демократия шароитларида эса давлат ижтимоий қарама-қаршиликларни зўрлик ва бостириш йўли билан эмас, балки ижтимоий келишув, халқ таъбири билан айтганда, мурасаи мадора билан бартараф этиш воситасига айланади. «Ҳуқуқнинг ўзига эга ижтимоий ҳамжиҳатлик ва келишувига асосланган ижтимоий тартиб-интизомга эришиш эркинлик, адолат адолатпарварлик ва тенгликни вужудга келтириш воситаси сифатига ёндошилади»

Давлат на ҳуқуқ назариясини предмети жамиятда давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларини, моҳияти, шакллари, принциплари, функцияси, сиёсий, онгни, ҳуқуқий маданият ва ҳуқуқий тартибга солишни ўргатади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси фани қуйидаги хусусиятларга эга: Биринчидан, бу фан ижтимоий фан бўлиб г сиёсий юридик фандир. Чунки уни ўрганадиган соҳаси жамиятда энг муҳим ижтимоий ҳодисалар давлат ва ҳуқуқ масалаларини пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларидир. Иккинчидан, бу фан умумназарий фан, зеро у жамиятда давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиш ва ривожланиш умумий қонуниятларини очиб беради. Учинчидан, бу фан фалсафий хусусиятга эга. Чунки давлат пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларини фалсафанинг (диалектик ва тарихий материализм) қонунларига асосан ўрганади. фан амалиёт билан борливдир. Чунки у Тўртинчидан бу фан амалиёт билан боғлиқ. Чунки у Ўзбекистонда демократик ҳуқуқий ислоҳотларни амалгаоширишда назарий асос бўлиб хизмат қилади. У шахс жамият, давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги билимини ошириб уларга ҳуқуқий билим, ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни ривожлантиришга ёрдам беради. 2. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг усули — деганда бу фан ўрганадиган предметни илмий ўрганиш йўлларига айтилади. Бу усуллар давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти, вазифалари, функциялари ва ривожланишини илмий билиш учун хизмат қилади. Бу фан ўз предметнинг умумий ва хусусии илмий усуллар орқали ўрганади. Умумий усул бу фалсафий (диалектик ва тарихий материализм) қонуниятларига асосан давлат ва ҳуқуқ масалаларини ўрганишдир. Диалектиканинг 3 та асосий қонуни бўлиб, улар қарама — қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни, миқдор ўзгаришларнинг сифат ўзгаришларга

ўтиши ва инкорни инкор қилиш қонуни асосида давлат ва ҳуқуқнииг пайдо бўлиш ва ривожланишини ўргатади. Фалсафий усулга асосан давлат ва ҳуқуқни ўрганиш — бу ижтимоий ҳодиса бўлиб, булар бошқа ижтимоий ҳодисалар инсон билан жамият ҳаётининг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва мафкуравий шароитлари билан боғлиқдир. Бундан ташкари давлат ва ҳуқуқ доимо ривожланишдадир. Жамият тараққиётининг ҳар бир янги босқичга кириши — давлат ва қуқуқнинг янги босқичидир. Бунда давлат ва ҳуқуқ моҳиятига кўра эски босқичнинг ижобий томонини сақлаб, янги тажрибаларни тўплаб ижтимоий белгилари билан ўз вазифасини бажаради. Бунинг исботи учун бир томондан қулдорлик ва феодал давлат ва ҳуқуқини, иккипчи томондан ҳозирги капиталистик давлат ва ҳуқуни солиштириш мумкин. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг умумий усули билан бир қаторда, унинг хусусий илмий усуллари ҳам мавжуд. Бу усулларга қуйидагилар киради: мантиқий усул, қиёсий усул, тарихий усул, социологик усул, системали усул, кибернетика ва бошқа усуллар. Мантиқий усул. Давлат ва ҳуқуқ масалаларини мантиқ илмининг таффаккур ва билиш қонуниятларининг усул ва воситаларига асосан ўргатади. Давлат ва ҳуқуқ масалаларини ўрганишда мантиқий угулдан фойдаланиш булар ҳақидаги илмий хулосалар чиқаришга имкон беради. Қиёсий усул. Бу давлат ва ҳуқуқ ҳақидаги тушунчалар ўзаро солиштирилиб, улар ўртасидаги ўхшашлик ва фарқлар аниқланади. Бу усулнинг фанда ва амалиётда аҳамияти жуда каттадир. Масалан давлат ва ҳуқуқнинг ҳар бир типи (қулдорлик, феодал, буржуазия) аввалгисига нисбатан ижобийдир. Тарихий усул. Давлат ва ҳуқуқ масалалари тарихий ривожланишнинг турли босқичларида ўрганилади. Бунда кишилик жамиятининг турли даврларида содир бўлган воқеалар, ҳодисалар, тарихий манбалар қонунлар, алоҳида ишлар суд қарорлари ўрганилади.

Социалогик усул. Давлат ва ҳуқуқ масалаларини ўрганишда алоҳида далиллар ва фактлар асосида ўрганилади, Бу усул аҳолидан суроқлар орқали ўрганишни, анкеталар ёрдамида маълумотлар тўплашда статистикадан фойдаланилади. Кибернетик усул. Давлат ва ҳуқуқ соҳасида ахборот беришда математик — статистик усулларни қуллаган статистика ахборотларини компьютерлар ёрдамида қайта ишлашда турли хил техника воситаларидан фойдаланилади. 3. Ддвлат ва ҳуқуқ назариясининг ижтимоий фанлар тизимида ўрни. Бу фан ўқув фани сифатида турли ижтимоий ва юридик фанлар билан узвий борлиқдир. Айни вақтда давлат ва ҳуқуқ назарияси бошқа фанлардан фарқ қилади. Буларнинг муносабатларини кўриб чиқамиз. Иқтисодий назария ва давлат ва ҳуқуқ назарияси. Иқтисодий назария фани жамиятнинг базисини ишлаб чиқариш муносабатлари, хўжалик соҳаларини ташкил этиш, молия, кредит ва бошқаларни ўргатади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси жамиятда устқурманинг муҳим қисми бўлган давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиши ва ривожланиш қонуниятларини ўрганади. Бу фанлар бир —бири билан ўзаро боғлиқдир. Чунки жамиятда давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиши иқтисод билан борлиқ бўлса, ўз навбатида давлат ва жамиятнинг иқтисодий тузилишини ривожлантиришга ёрдам беради. Фалсафа ва ва ҳуқуқ назарияси. Фалсафа табиат ва жамият ривожланишининг умумий қонуниятларини ўргатади. У жамият, инсон, давлат ва ҳуқуқ масалаларини умумии тарзда, ижтимоий ҳодиса деб ўргатади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси эса фалсафанинг қонуниятларига асосан жамиятда давлат ва ҳуқуқ пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларини ўргатади. Бу фанлар бир — бирини такрорламайди. Балки тўлдиради. Фалсафа давлат ва ҳуқуқ ҳодисаларининг билиш асосидир. Давлат ва ҳуқуқ назарияси эса фалсафани материаллар билан қуроллантиради, ижтимоий тараққиёт ва озодликнинг умумий тамойилларини белгилаб беради.

Социология ва давлат ва ҳуқуқ назарияси. Социология жамиятнинг яхлит, унинг алоҳида тузилиши ва ижтимоий гуруҳлари тўғрисидаги турли ижтимоий жараёнлар, алоҳида шахслар ва гуруҳларнинг хулқ — атворининг қонуниятлари ҳақидаги фандир. Социология ўзининг хулосаларида турли ижтимоий маълумотлар, ижтимоий тажрибалар ўтказишга асосланади. Барча ижтимоий ҳодисалар, шу жумладан давлат ва ҳуқуқ масалалари ҳам социологик текширишнинг объекти бўлади. Социология ҳам, фалсафа каби давлат ва ҳуқуқни тадбиқ этар экан, ўз предметини кеигайтиради. Сиёсатшнослик ва давлат ва ҳуқуқ назарияси. Сиёсатшунослик сиёсатни, унинг шаклларини, сиёсий фаолияти ва сиёсий бирлашмаларнинг шу жумладан партияларни, сиёсий давлат ҳокимияти фаолиятини, фуқаролик жамияти, давлат ва шахснинг ўзаро ҳуқуқий муносабатларини ўргатади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси бевосита давлат ва ҳуқуқ масалаларини ургатади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихи билан боғлиқдир. Чунки сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихи ўтмишда ва ҳозирги вақтда давлат ва ҳуқуқ туғрисидаги турли сиёсий, ҳуқуқий қарашларии ўргатади. Давлат ва ҳуқуқ назарияси шу материаллардан фойдаланиб давлат ва ҳуқуқ масалаларини ўргатади. Махсус юридик фанлар фуқаролик ҳуқуқи, Конституциявий ҳуқуқ, жиноят ҳуқуқи, меқнат ҳуқуқи, маъмурий ҳуқуқ ва бошқалардан давлат ва ҳуқуқ назариясини боғлиқлиги буларга умумназарий, методологик раҳбарий фандир. Ўз навбатида бу фан махсус юридик фанларнинг материалларидан давлат ва масалаларига тааллуқли назарий хулосалар чиқаришда фойдаланади. Шундай қилиб давлат ва ҳуқуқ назарияси фани жамиятда давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиш ва ривожланиш умумий қонуниятларини ишлаб чиқишда ижтимоий ва юридик фанлар билан узвий боглиқдир. 4. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг функциялари. Бу фан жамиятда давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятини ўргатар экан

у ўз олдига қўйилган вазифани бажариш учун қуйидаги функцияларни бажаради. 1. Илмий билиш функциялари. Давлат ва масалаларини илмий асосда ўрганади. Бунда давлат ва ҳуқуқга тааллуқли қонуниятларни очиб, уларни назарий ва амалий жиҳатдан анализ қилиб муҳим хусусиятларини кўрсатиб беради. Давлат ва ҳуқуқ масалалари илмий равишда тадқиқи келгусида унинг ривожланиши ҳақида илмий хулосалар беради. 2. Амалий билиш функцияси. Бу фан давлат ва пайдо бўлиш ва ривожланиш қонуниятларини назарий жиҳатдан очиб бериб, унинг турмуш амалиёти билан боғлиқ олиб боради. Масалан, давлат ва ҳуқуқни такомиллаштирищда қонунийликни ривожлантириш ва уни турмушда қуллаш ишларини яхшилашда тавсиялар беради. 3 . Методологик функция. Бу фан барча фанга нисбатан методологик умумраҳхбарий функцияни бажаради. Давлат ва ҳуқуқ назариясини давлат ва қонунийлик ва ҳуқуқий тартибот ҳуқуқий муносабат, юридик жавобгарлик ва бошқа тушунчалари барча юридик фанларга тааллуқлидир. Шунинг учун бу фаннинг давлат ва ҳуқуққа тааллуқли барча назарий масалалари юридик фанлар учун метадологик асос бўлиб хизмат қилади. 4. Ғоявий — тарбиявий функция. Бу фан давлат ва ҳуқуқ масалаларини умуминсоний қадриятлар ва турли миллий мафкура асосида ўрганади. Давлат ва ҳуқуқнинг халқаро тан олинган принциплари бор. Демократик ҳуқуқий давлат қуриш, давлатни идора этишда барча аҳолининг тенглик, эркинлик асосида иштироки, халқлар ва миллатлараро дўстлик, инсоннинг ўз хоҳиш иродасини билдириши, озчиликнинг кўпчиликка бўйсуниши, барча фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилиги, давлат асосий органларининг сайланиши, уларнинг сайловчиларга ҳисоб бериши, давлат ва жамият бошқарувида қонун устунлиги ва бошқалар.

Ўзбек миллий давлат ва ҳуқуқини пайдо бўлиш ва ривожланишини турли мафкура асосида, шарқ фалсафаси (ислом таълимоти), тарихий ҳуқуқий мерос ва тажриба асосида ўрганади. Адабиётлар

1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Давлат ва хукук назарияси - умумназарий фан сифатида

Давлат ва хукук назарияси тушунчаси ва предмети

Давлат ва хукук хакида умумий тушунча

Mаъмурий хукук тушунчаси ва давлат бошкаруви

Хукукий давлат ва янги хокимият