Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini ijro etish - Huquqshunoslik - Referatlar

Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini ijro etish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.5693359375 KB

Ko'chirib olish

Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini ijro etish Reja: 1. Shartli hukm qilingan shaxslar xulq-atvori ustidan nazoratni amalga oshirish tartibi 2. Shartli hukm qilingan shaxslarning majburiyatlari. 3. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini ijro etish

Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralari tushunchasi va turlari. Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini ijro etish asoslari. Shartli hukm qilinganlar ustidan nazorat qilish tartibi. Shartli hukm qilingan shaxslarning majburiyatlari. Shartli hukm qilingan shaxslarning cheklanishlari to‘liq yoki qisman bekor qilish haqida sudga taqdimnoma kiritish. Shartli hukm qilinganlarning sinov muddatini hisoblash. Shartli hukm qilinganlar xulq – atvori ustidan nazoratni tugatish. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini ijro etish tushunchasi va turlari. Ruhiy kasallarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash tartibi. Bemorning yashash joyidagi psixonevrologiya muassasalarida uni jamiyatdan batamom ajratilgan holda majburiy davolash. Alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‘liqqan mahkumlarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash tushunchasi va tartibi. Sud-psixiatriya ekspertizasini tayinlash asoslari. Kasallarni ruhiy kasalliklar shifoxonasiga o‘tkazish yoki bir kasalxonadan ikkinchisiga ko‘chirish. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida bemorlarning huquq va majburiyatlari. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida bemorlarni davolashni tashkil etish va ularni saqlash sharoitlari. Bemor qochib ketgan yoki vafot taqdirda shifoxona ma’muriyatining harakati. Ruhiy kasalliklar shifoxonasida bemorlarni nazorat qilish. Bemorni ruhiy kasalliklar shifoxonasidan chiqarish to‘g‘risida xabar, tartibi va bemorlarni yashash joyiga yuborish. Bemorlar va ruhiy kasalliklar shifoxonasi xodimlari xavfsizliklarini ta’minlash. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida majburiy davolash o‘tkazilishi ustidan nazorat qilish. Qamoq jazosiga va ozordlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash tartibi. Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash tartibi va turlari. Jabrlanuvchidan uzr so‘rash shartlari va tartibi. Yetkazilgan zararni to‘lash yoki bartaraf etish tushunchasi va tartibi. Voyaga yetmagan shaxsni maxsus o‘quv- tarbiya muassasasiga joylashtirish. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksining IX-bo‘limi “Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini ijro etish” haqida bo‘lib, mazkur bo‘limda 4 bob mavjud:

31-bob: “Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarining turlari va ularni ijro etish asoslari”; 32-bob: “Shartli hukm qilingan shaxslar ustidan nazorat”; 33-bob: “Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini ijro etish”; 34-bob: “Voyaga yetmaganlarga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash”. Respublikamiz Jinoyat-ijroiya qonunchiligiga muvofiq, boshqa jinoiy- huquqiy ta’sir choralarining quyidagi turlari mavjud: - shartli hukm qilish; - tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari; - voyaga yetmaganlarga nisbatan majburlov choralari. Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralarining turlari va ularni ijro etish asosi – sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi yoki ajrimi. Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralari Jinoyat kodeksining 72, 87, 94-96- moddalarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda sud tomonidan tayinlanadi. Shartli hukm qilingan shaxslar ustidan ichki ishlar organlari yoki harbiy qism qo‘mondonligi belgilangan sinov muddati davomida ularning xulq-atvori ustidan nazoratni amalga oshiradi. Albatta, shartli hukmda belgilangan majburiyatlarni to‘liq yoki qisman bekor qilish, unga qo‘shimcha majburiyatlar yuklash to‘g‘risidagi sudning ajrimi nazorat qiluvchi organlar taqdimnomasiga asoslangan bo‘lishi lozim. Shartli hukm qilingan shaxs sinov muddati davomida hukmda unga yuklangan majburiyatlarni bajarmasa, jamoat tartibi yoki mehnat intizomini buzganligi uchun unga ma’muriy yoki intizomiy jazo choralari qo‘llanilgan bo‘lsa, sud uning ustidan nazorat olib boruvchi organ taqdimnomasiga binoan jazoning shartliliigini bekor qilib, hukmda tayinlangan jazoni ijro etish to‘g‘risida ajrim chiqarishi mumkin. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari jinoiy jazo hisoblanmaydi. Majburiy davolanish sud ajrimi bilan belgilanadi va tugatiladi, ammo sud davolanish

muddatini belgilamaydi. Shaxsning sog‘ayganligi yoki ruhiy holatida yaxshilanish sezilganda yoki shaxs ijtimoiy xavfliligi yo‘qolganda, majburiy davolanish davolash muassasasi ma’muriyatining taqdimnomasiga binoan qisqa muddat ichida bo‘lsa ham bekor qilinishi mumkin. Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan aqli noraso shaxslarga nisbatan qo‘llaniladigan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarining maqsadi – bu ularni davolash hamda bu shaxslar tomonidan yangi jinoyatlarni sodir etilishining oldini olish hisoblanadi. Shunday ekan, tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarining vazifasi ruhiy kasal tomonidan sodir etilishi mumkin bo‘lgan yangi ijtimoiy xavfli qilmishlarning oldini olish bo‘lib, unga bemor ruhiy holatidan kelib chiqib, uni jamiyatdan ajratilgan holda yoki ruhiy kasalliklar shifoxonasiga joylashtirish orqali amalga oshiriladi. Voyaga yetmaganlarga nisbatan qo‘llaniladigan majburlov choralari o‘zining mazmuniga ko‘ra tarbiyaviy xarakterga sud jinoyat kodeksi 87-moddasi 2-qismida nazarda tutilgan asoslar mavjud deb topsa, voyaga yetmagan shaxsni jinoiy jazodan ozod qilib majburlov choralarini tayinlashi mumkin. Bu bilan voyaga yetmagan shaxsni axloqan tuzatish va jazoning boshqa maqsadlarini amalga oshirishda sud ishontirish metodiga asoslanadi. Majburlov chorasining qo‘llanilishi voyaga yetmagan shaxsning ilgarigi xulq-atvorining nojo‘yaligi va unga endilikda yo‘l qo‘ymaslikni anglab yetishga olib keladi. Voyaga yetmagan shaxslarga qo‘llaniladigan majburlov choralarining mohiyati quyidagilardan iborat: 1. Ularga sud tomonidan voyaga yetmagan shaxsning sodir qilgan qilmishiga huquqiy baho berib, lbatta, salbiy chora qo‘llaniladi. 2. Voyaga yetmagan shaxs xohish-irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holda ijro etiladi. 3. Ularning ijrosi davlat tomonidan tayinlanadi.

Jinoyat huquqiy ta’sir o‘tkazishning har bir chorasi kassatsiya shikoyati va hukm ustidan protest bildirish muddati tugagandan so‘ng qonuniy kuchga kiradi va ijro etiladi. Shartli hukm qilingan shaxslar xulq-atvori ustidan nazoratni amalga oshirish tartibi: jazolarni ijro etish tartibi inspeksiyasi Shartli hukm qilingan shaxslarni ro‘yxatga oladi va sud belgilagan sinov muddati mobaynida ularning zimmasiga yuklangan majburiyatlar bajarilishini tekshirib boradi. Shartli hukm qilingan shaxslar xulq-atvori ustidan nazorat olib borishda quyidagi vazifalarni amalga oshirishda quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: a) mahbus shaxsini, uning turmush sharoiti, atrofidagi muhitni o‘rganish; b) muayyan shaxs ish yoki o‘qish joyi va yashash joyidan uning xulq-atvori tiklangani haqidagi ma’lumotlarni yig‘ib shartli hukmni muddatdan ilgari bekor qilish; mahbusdan sudlanganlikni olib tashlash; sinov muddatini qisqartirish yoki uzaytirish yoki uzaytirish masalalarini hal etish; v) hukmda belgilangan sinov muddati davomida mahbus tomonidan sodir etilgan huquqbuzarliklar hamda sud tomonidan yuklatilgan majburiyatlarni bajarmaganlik aktlari haqida vakolatli organlarni xabardor qilib turish; g) shartli hukm qilingan shaxsga nisbatan sud belgilagan majburiyatlarni to‘liq yoki qisman bekor qilish, yoki qo‘shimcha majburiyatlar yuklash haqida; sinov muddatini uzaytirish haqida sudga taqdimnoma tayyorlash kabi vazifalarni amalga oshiriladi. Shartli hukm qilingan shaxs harbiy xizmatga chaqirilgan taqdirda jazolarni ijro etish inspeksiyasi sud hukmi (ajrimi) nusxasini hamda harbiy xizmat o‘tash joyida uning xulq-atvori ustidan nazorat qilish uchun kerakli boshqa hujjatlarni mudofaa ishlari bo‘yicha tegishli bo‘limga yuboradi. Harbiy qism (muassasa) qo‘mondonligi o‘n kunlik muddat ichida mahkum ro‘yxatga olinganligi to‘g‘risida, xizmatni tugatganidan keyin esa, jo‘nab ketrganligi to‘g‘risida jazolarni ijro etish inspeksiyasiga xabar qilishi shart.

Shartli hukm qilingan voyaga yetgan shaxslar ustidan nazoart ichki ishlar organi tarkibidan jazoni ijro etish inspeksiyasi tomonidan olib boriladi. Shartli hukm qilingan harbiy xizmatchilar ustidan nazorat esa, ularning harbiy qismi yoki muassasa qo‘mondonligi tomonidan olib boriladi. Bu nazorat O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining huquqiy hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Jazoni ijro etish inspeksiyasi shartli hukm qilingan shaxslar ustidan nazorat o‘rnatilishida quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: a) sinov muddati davomida mahbusning shaxsiy hisob ro‘yxatini olib borish; b) mahbusni tartib-intizmoga rioya etishini kuzatish; v) sud tomonidan mahbusga yuklatilgan majburiyatlarni bajarilayotganligini nazorat qilish; g) mahbusga tayinlangan qo‘shimcha jazolar ijrosini ta’minlash; d) mahkum ustidan nazorat qiluvchi boshqa organlar, masalan, harbiy qism qo‘mondonligi bilan doimiy muloqotda bo‘lish; ye) shartli hukm qilgan sud bilan munosabatda bo‘lish va boshqalar. Shartli hukm qilingan shaxslarning majburiyatlari. Shartli hukm qilingan shaxslar sud tomonidan zimmalariga yuklangan majburiyatlarni bajarishi, shuningdek, chaqiruvga binoan jazolarni ijro etish inspeksiyasida hozir bo‘lishi shart. Uzrli sababsiz hozir bo‘lmagan mahkum belgilangan tartibda majburan keltirilishi mumkin. Shu bilan birga shartli hukm qilingan shaxslar majburiyatlariga yana quyidagilar ham taalluqlidir: a) sinov muddati davomida tuzalganligini isbotlovchi xulq-atvorda bo‘lish; b) yuklangan majburiyatlarni (masalan, ijro etish inspeksiyasini xabardor qilmasdan o‘qish, ish, yashash joyini o‘zgartirmaslik, alkogolizm, giyohvandlik,

zaharvandlik yoki tanosil kasalligini davolatish, oilasini moddiy jihatdan quvvatlash) vijdonan bajarish. Yuqorida ko‘rsatilgan majburiyatlarni bajarmaslik quyidagi huquqiy oqibatlarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi: 1) mahbusga sud tomonidan qo‘shimcha majburiyat yuklash; 2) sinov muddati uzaytiriladi; 3) shartli hukm bekor qilinib, jazo ijro etiladi. Shartli hukm qilinganlar ustidan nazorat qilish jinoyat va jinoyat ijroiya qonun hujjatlari prinsiplariga rioya qilgan holda amalga oshiriladi va insonga jismoniy azob berish yoki uning qadr-qimmatini kamsitishga yo‘l qo‘ymaydi. Jazoni ijro etish inspeksiyasi ayrim majburlov xarakteridagi vakolatlarga ham ega, jumladan, ular mahbuslarni suhbatga taklif qilish; mahbuslar xulq-atvori haqida isbot talab qilish; uzrsiz sabablarga ko‘ra kelmagan bo‘lsa, majburiy keltirish; turar joyi ma’lum bo‘lmagan yoki jazoni o‘tashdan bosh tortgan mahbuslarga nisbatan qidiruv ishlarini olib borish vakolatiga ega. Shartli hukm qilingan shaxslarning cheklanishlari to‘liq yoki qisman bekor qilish haqida sudga taqdimnoma kiritish. Shartli hukm qilingan shaxs xulq-atvori ustidan nazoratni amalga oshiruvchi organ sinov muddati mobaynida belgilangan cheklashlarni to‘liq yoki qisman bekor qilish to‘g‘risida sudga taqdimnoma kiritishga haqli. Mahkum zimmasiga yuklangan majburiyatlarni bajarishdan bo‘yin tovlagan yoki ma’muriy yohud intizomiy javobgarlikka tortilgan hollarda mahkum xulq atvori ustidan nazoratni amalga oshiruvchi organ jinoyat-huquqiy ta’sir chorasini bekor qilish hamda tayinlangan jazoni ijro etish to‘g‘risida sudga taqdimnoma kiritadi. Jazoni ijro etish inspeksiyasini shartli hukm qilinganlikni bekor qilish haqidagi taqdimnomasi quyidagi holatlarda kiritiladi: a) agar mahbus unga yuklatilgan vazifani bajarishdan bosh tortsa;

b) agar u ma’muriy yoki intizomiy javobgarlikka tortilsa. Ikkala holda ham shartli hukm qilinganni g‘ayriqonuniy xulq-atvorini tasdiqlovchi hujjatlar to‘ldirilishi lozim. Sinov muddatini hisoblash . Sinov muddati sudning hukmi qonuniy kuchga kirgan paytdan boshlab hisoblanadi. Sinov muddatini hisoblash tartibi JPKga ko‘ra aniqlanadi. Jinoyat kodeksi 72-moddasiga binoan shartli hukm qilingan shaxga nisbatan sinov muddati belgilanadi, bu muddat davomida mahkum o‘zining xulq- atvori bilan axloqan tuzalganligini isbotlashi kerak. Sinov muddati O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunchiligiga muvofiq, jinoyat ishini ko‘rib chiqqan sud tomonidan bir yildan uch yilgacha muddatga belgilanshi mumkin. Agar ish kassatsiya instansiyasida ko‘rib chiqilib, qaytarilganda sud uch kundan kechiktirmay, hukm nusxasini ichki ishlar organlariga yuborishi lozim. Mahkumga yuklatilgan majburiyatlarni bajarish muddati – jazoni ijro etuvchi inspeksiya hukm nusxasini olib, mahkumni hisobga olgan kundan boshlanadi. Mahkum hisobga olingandan so‘ng jazoni ijro etish inspeksiyasi tegishli bo‘lgan ichki ishlar organi boshlig‘i yoki uning o‘rinbosarining oldiga suhbat uchun taklif qilinadi. Bu suhbatda unga sinov muddatining huquqiy maqomi, uning xususiyatlari, sinov muddati davomida inspeksiya oldidagi majburiyatlari va ularni buzganlik uchun javobgarlik masalalari tushuntiriladi. Voyaga yetmagan shaxs ro‘yxatga olinganida u bilan suhbatda uning ota-onalari yoki ular o‘rnini bosuvchi shaxslar ishtirok etishlari mumkin. Shartli hukm qilingan shaxsni jazoni ijro etuvchi inspeksiya hisobga olganligi to‘g‘risida hukm chiqargan sudga, shuningdek, mahkum ishlayotgan yoki o‘qiyotgan joy ma’muriyatiga xabar beriladi. Agar mahkum harbiy xizmatni o‘tash yoshiga yetgan bo‘lsa, mudofaa ishlari bo‘yicha hududiy bo‘linma xabardor qilinishi lozim.

Shartli hukm qilingan shaxs xulq-atvori ustidan nazoratni tugatish. Shartli hukm qilingan shaxs xulq-atvori ustidan nazorat sinov muddati tamom bo‘lishi bilan tugatiladi va mahkum jazolarni ijro eish inspeksiyasida yoki harbiy qism (muassasa) qo‘mondonligi ro‘yxatidan chiqariladi. Jinoyat ijroiya qonunchiligida sinov muddatining tugatilishi hisobdan chiqarilishning yagona asosi qilib belgilangan. Lekin boshqa asoslarga ko‘ra ham hisobdan chiqarish mumkin. Bularga quyidagilar yaqqol misol bo‘la oladi: - yangi jinoyat sodir qilganligi uchun ozodlikdan mahrum etilganda; - mahkum o‘zining munosib xulq-atvori tufayli muddatidan ilgari shartli hukmni olib tashlashga sabab bo‘lganida; - shartli hukm bekor qilinib, mahkum hukmda ko‘rsatilgan jazoni o‘tash uchun koloniyaga yuborilganida; - mahkum vafot etganida; - sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilganda; - mahkumning yashash manzili o‘zgarganda ham hisobdan chiqarilishi mumkin. So‘nggi holatda hisobdan chiqarish nazoartni tugatilishiga sabab bo‘lmaydi. Mahkumning hujjatlari yangi yashash joyidagi jazoni ijro etish inspeksiyasiga yuboriladi. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini ijro etish Ruhiy kasallarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash jarayoni ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan ruhiy kasallikka chalingan shaxslarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash haqidagi O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan yo‘riqnomasi bilan tartibga solinadi. Ichki ishlar organlari yordami bilan sog‘liqni saqlash muassasalari kasal shaxsni shaxsni majburiy davolashga yuborish to‘g‘risidagi sud ajrimi ijrosini ta’minlaydilar.

Ruhiy kasallarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari sog‘liqni saqlash organlari tomonidan sud-psixiatriya ekspertizasi xulosasiga muvofiq quyidagi tartibda qo‘llaniladi:  majburiy ambulatoriya kuzatuvi va psixiatrda davolash – bemorning yashash joyidagi psixonevrologiya muassasalari tomonidan amalga oshiriladi;  bemorni jamiyatdan batamom ajratib majburiy davolash – uning ruhiy holatiga qarab, umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonlarida yoki umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonalarining sog‘liqni tiklash bo‘linmalarida yohud kuzatuvi kuchaytirilgan ruhiy kasalliklar shifoxonalari yoki bo‘linmalarida o‘tkaziladi.  Alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‘liqqan mahkumlarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini quyidagi tartibda qo‘llaniladi:  jamiyatdan batamom ajratib qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazolarga hukm qilingan shaxslarga – sog‘liqni saqlash organlarining tibbiy muassasalari tomonidan umumiy asoslarda;  qamoq yoki ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi jazoga hukm qilingan shaxslarga – jazoni o‘tash joyida, ozod qilinganlaridan so‘ng davolashni davom ettirish zarurati bo‘lganda esa – sog‘liqni saqlash organlarining tibbiy muassasalari tomonidan umumiy asoslarda.  Kasalning ijtimoiy xavflilik darajasini aniqlashda bir qator klinik-ruhiypatologik va ijtimoiy ruhiy holatlarni inobatga olish kerak. Ruhiy patologiyaning quyidagi shakllari ijtimoiy xavfli hatti-harakatning klinik ruhiypatologik omillariga kiritish mumkin: a) xulq-atvor yuqori faollashgan ruhiy tanqislik; b) keskin harakat bilan izohlanadigan va aniq bir shaxsga yoki korxonaga qaratilgan, ma’lum ma’noga ega bo‘lgan alahsirash g‘oyalar; v) tez-tez qo‘zg‘alib turuvga ega bo‘lgan va tajovuz bilan izohlanadigan holat;

g) o‘zini ayblash vasvasi bilan ruhiy azoblanish holati va boshqalar. Demak, bemorni jamiyatdan batamom ajratib majburiy davolash – uning ruhiy holatiga qarab, umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonalarining sog‘liqni tiklash bo‘linmalarida yohud kuzatuv kuchaytirilgan ruhiy kasalliklar shifoxonalari yoki bo‘linmalarida o‘tkaziladi. Mahbuslarni jamoadan ajratib qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazolarni tayinlash, O‘zbekiston Respublikasining “Surunkali alkogolizm va giyohvandlikka chalinganlarni majburiy davolash to‘g‘risida”gi qonunga binoan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 1 maydagi 195-sonli qarori bilan surunkali alkogolizm va giyohvand kasallarni majburiy davolash uchun maxsus davolash – profilaktik muassasalarni tashkil qilish to‘g‘risidagi Nizom tasdiqlandi. Bu Nizomning 2-bandiga muvofiq, maxsus davolash – profilaktik muassasalar muassasalariga alkogolizm va giyohvand kasallarni majburiy davolanish uchun sog‘liqni saqlash organlarining narkologik muassasasida davolanishdan bo‘yin tovlagan, jamoat tartibini buzgan, aholi sog‘lig‘iga xavf soladigan kasalliklar joylashtiriladi. Majburiy davolanish muddati kasal davolanishga yotqazilgandan boshlab 5 kun ichida komissiya tartibida davolash muassasasi tomonidan hal etiladi. Ruhiy kasallarning majburiy davolanishi shaxs davolanayotgan muassasa komissiyasining qarori asosida tugatiladi. Davolanish muddati 1,5 yildan oshmasligi lozim. Tibbiy yo‘sindagi majburlov chorasini qo‘llash, haqidagi sudning ajrimi chiqqan chiqarilgan shaxs, uning himoyachisi, jabrlanuvchi va uning vakili tomonidan shikoyat, prokuror tomonidan protest keltirilishi mumkin. Sud psixiatriya ekspertizasini tayinlash asoslari: Hibsda ushlab turilgan shaxslarning sud-psixiatriya ekspertizasi surishtiruv, tergov, prokuratura organining qarori yoki sudning ajrimi, qamoq jazosiga yoki ozodlikdan mahrum etishga hukm qiligan shaxslarga nisbatan esa – qamoq uyi yoki jazoni ijro etish muassasi boshlig‘ining qarori asosida tayinlanadi.

Ruhiy kasallarni ko‘chirish. Kasallarni ruhiy kasalliklar shifoxonasiga ko‘chirish, shuningdek ularni bir kasalxonadan ikkinchisiga o‘tkazish qonun hujjatlariga belgilab qo‘yilgan tartibda davlat hisobidan amalga oshiriladi. Ruhiy kasallarni shifoxonaga o‘tkazish yoki bir kasalxonadan ikkinchisiga o‘tkazishda tegishli qaror yoki ajrim chiqarilgan organlar xabardor qilinadi. Bu organlar ko‘chirish uchun transport va qo‘riqlovni ta’minlaydi. To‘xtatilgan jinoyat ish o‘z yurituvida bo‘lgan tergov yoki sud organlari xabardor qilingach, majburiy davolanayotgan ruhiy kasalni ruhiy shifoxonaning bir bo‘limidan ikkinchi bo‘limiga o‘tkazish mumkin:  shahar, viloyat, Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida sog‘liqni saqlash organining bosh ruhshunosi tomonidan;  respublikamiz hududidagi bir viloyatdan ikkinchisiga o‘tkazish – O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining bosh ruhshunosi tomonidan o‘tkaziladi. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida majburiy davolanayotgan bemorlar huquqi:  har kuni sayr qilish;  xatlar, posilka, yo‘qlov va banderollar, shuningdek pul jo‘natmalari olish va yuborish;  qarindoshlari va boshqa shaxslar bilan uchrashish;  diniy rasm-rusumlarni ado etish;  oziq-ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalarni sotib olish hamda ularni o‘z yonida saqlash;  kasalxona kutubxonasidan foydalanish huquqiga ega;  bemorlar advokat xizmatidan foydalanishlari mumkin. Davolash samaradorligini va kasallar yoki boshqa shaxslar xavfsizligini ta’minlash maqsadida qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda bemorlarning huquqlari cheklanishi mumkin.

Bemorlar tayinlangan muolajani qabul qilish va ichki tartib qoidalariga rioya etishi shart. Ruhiy kasalliklar shifoxonasida bemorlarni saqlash sharoitlari. Ruhiy kasalliklar shifoxonasida bemorlar kasallik turi, xulq-atvorining xususiyati, ruhiy va jismoniy holatini inobatga olib, ularni batamom ajratib qo‘yishni ta’minlovchi hamda ular tomonidan yangi ijtimoiy xavfli qilmish sodir etish qochish, saqlash rejimini buzish ehtimolining oldini olishni ta’minlovchi sharoiti bor palatalarda joylashtiriladi. Erkaklar va ayollar, kattalar va voyaga yetmagan shaxslar alohida-alohida saqlanadi. Bir bemorga to‘g‘ri keladigan foydali maydon normasi 5 metr kv.dan kam bo‘lishi mumkin emas. Bemorlarga ovqat va kasalxona kiyimi bepul beriladi. Bemorlarni ovqat va ust bosh bilan ta’minlash normalari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomnidan belgilanadi. Posilka, yo‘qlov, banderol va pul jo‘natmalari olish hamda yuborish, uchrashuvlar o‘tkazish, oziq-ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalarn sotib olish, saqlash, shuningdek bemorlarga har kuni beriladigan sayr tartibi ichki tartib qoidalari bilan belgilanadi. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida bemorlarga uzoq muddatli uchrashuv berilma ydi. Bemor nomiga kelib tushgan pullar uning shaxsiy hisob varag‘iga o‘tkaziladi. Oziq – ovqat mahsulotlari va eng zarur narsalarni bemorlar pul o‘tkazish yo‘li bilan sotib oladilar. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida bemorlarni davolashni tashkil etish . Ruhiy kasalliklarni majburiy davolash O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash

vazirligi tomonidan belgilangan tashxis qo‘yish, davolash va sog‘liqni tiklash usullari qo‘llangan holda o‘tkaziladi. Kasallarni mehnat jarayonlarida, sport tadbirlarida ishtiroki, madaniy davolash muolajalariga jalb etilishi tibbiy xodimlar tomonidan tashkil etiladi. Ruhiy kasalning mehnat, madaniy muolajalari vaqtida, shuningdek, sayr qilish va uchrashuv davomida uchrashuv ustidan nazorat qilish va kuzatish tibbiy xodimlar tomonidan yoki kasallarni qo‘riqlovchi ichki ishlar organlarining maxsus yo‘llanmasi tomonidan amalga oshiriladi. Majburiy davolanishda bo‘lgan barcha ruhiy kasallarni ularning ruhiy holatini aniqlash uchun va sud oldiga tibbiy yo‘sindagi majburlov chorasini o‘zgartirish yoki bekor qilish haqidagi masalani hal qilish uchun har 3-6 oy ichida kamida bir marta davolash muassasasi bosh shifokori taqdimnomasiga asosan tuzilgan va tegishli sog‘liqni saqlash organi tomonidan tasdiqlangan shifokorlar komissiyasi tekshiruvidan o‘tib turishlari kerak. Agar bemor ruhiyatida o‘zagrish sezilsa, bunday tadbirlar 6 oy ichida istalgan vaqtidyua amalga oshirilishi mumkin. Bemor qochib ketgan yoki vafot etgan taqdirda shifoxona ma’muriyatining harakati. Majburiy davolanishda bo‘lgan bemor qochib ketgan taqdirda ruhiy kasalliklar shifoxonasi ma’muriyati zudlik bilan uni qidirib topish choralarini ko‘rishi hamda bu haqda shifoxona joylashgan yerdagi va bemor, uning qarindoshlari yoki vasiylari yashaydigan joydagi prokurorni, ichki ishlar organlarini, psixonevrologiya dispanserini, shuningdek majburiy davolash chorasini tayinlagan sudni xabardor qilishi shart. Majburiy davolanishda bo‘lgan bemor vafot etganligi to‘g‘risida ruhiy kasalliklar shifoxonasi ma’muriyati uning qarindoshlari yoki vasiylarini, prokuror va sudni, shuningdek bemor yashaydigan joydagi psixonevrologiya dispanserini xabardor qiladi. Vafot etgan bemor jasadini berish shartlari va tartibi O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi. Vafot etgan bemorning jasadi patalogoanatomik tekshirilib, bu haqda batafsil qaydnoma to‘ldiriladi. Agar vafot etgan bemorning qarindoshlari va qonuniy vakillari jasadni ko‘mish uchun olib ketish xohishlarini bildirilsa, ular

kasal o‘lganligi haqida xabarnoma olganlaridan so‘ng 24 soat ichida kasalxona ma’muriyatiga murojaat etishi kerak. Agar bu shaxslar o‘lgan bemorning murdasini olib ketish xohishini bildirishmasa, o‘lim haqidagi xabarnoma berilgandan so‘ng 48 soat o‘tgach, o‘zi dafn etishi mumkin. Agar o‘lim o‘ta xavfli yuqumli kasalliklar oqibatida kelib chiqqan bo‘lsa, marhumning jasadi qarindoshlariga va qonuniy vakillariga berilmaydi. Agar bemorning o‘limi zo‘ravonlik natijasida kelib chiqqan bo‘lsa, ruhiy kasalxona ma’muriyati, shu zahoti, bu haqda kasalxona joylashgan joydagi prokuraturaga va O‘zbekiston Respublikasi Sogg‘liqni saqlash vazirligi bosh ruhshunosiga kerakli choarlar ko‘rish uchun xabar beradi. Bemorni ruhiy kasalliklar shifoxonasidan chiqarish to‘g‘risida xabar. Bemorni shifoxonadan chiqarishdan o‘n kun oldin ruhiy kasalliklar shifoxonasi ma’muriyati bu haqda uning yashash joyidagi ichki ishlar organlariga, shuningdek uning qarindoshlari yoki vasiylariga xabar qiladi. Majburiy davolanish sud tomonidan bekor qilinganidan keyin o‘n sutka ichida davolash muassasasi ma’muriyati bemorning yashash joyidagi psixonevrologiya dispanseriga ambulatoriya kartasidan ko‘chirma yuboradi hamda uning qarindoshlari yoki vasiylarini, shuningdek bemorning yashash joyidagi ichki ishlar organlarini voqeadan xabardor qiladi. Bemorni ruhiy kasalliklar shifoxonasidan chiqarish tartibi. Bemorni ruhiy kasalliklar shifoxonasidan chiqarish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi. Ruhiy kasalliklar shifoxonasidan chiqarilgan shaxslarga davolanishda bo‘lgan vaqti to‘g‘risida ma’lumotnoma beriladi. Bemorlarni yashash joyiga yuborish. bemorlar yashash joyiga qarindoshlari yoki vasiylari yohud tibbiy xodimlar kuzatuvida yuboriladi.

Bemorning yashash joyigacha yetib borish, kuzatuvchi shaxsning esa, borish-kelish xarajatlari davlat hisobidan to‘lanadi. Kasallar o‘zlarinin yaqin kishilari va qarindoshlari bilan qochish imkoniyatlari cheklangan maxsus jihozlangan binoda shifoxonaning qo‘riqlash bilan shug‘ullanadigan ichki ishlar organlari bo‘linmasining nazoratchisi va tibbiyot xodimlari vakillari ishtirokida uchrashishlari mumkin. Uchrashuv uchun ajrim chiqargan sudning roziligi talab etiladi. Bemorlar va ruhiy kasalliklar shifoxonasi xodimlari xavfsizligini ta’minlash. Bemorlar va xodimlar xavfsizligini ta’minlash, bemorlarning ruhiy kasalliklar shifoxonasida (bo‘linmasi) doirasidan tashqariga o‘zboshimchalik bilan chiqib ketishining oldini olish maqsadida nazorat ruxsatnoma tizimi joriy etiladi. Umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonalarini qo‘riqlash tibbiy xodimlar tomonidan, sud-psixiatriya ekspertizasi bo‘linmalari va kuzatuv kuchaytirilgan ruhiy kasalliklar shifoxonalarida – ichki ishlar organlari tomonidan amalga oshiriladi. Bemor jazavaga tushgan, shuningdek tibbiy xodimlarga itoat etmagan va ularga jismoniy qarshilik ko‘rsatgan taqdirda unga nisbatan qo‘lkishan, bog‘lash vositalari va boshqa maxsus vositalar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda qo‘llanilishi mumkin. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida majburiy davolash o‘tkazilishi ustidan nazorat. Ruhiy kasalliklar shifoxonalarida (bo‘linmalarida) majburiy davolash o‘tkazilishi ustidan nazorat sog‘liqni saqlash organlari tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Kasallarni ruhiy shifoxona hududidan chetga chiqishlari ta’qiqlanadi. Tayinlangan muolajdani olishdan bemor bosh tortsa, u majburiy ravishda amalga oshirilishi mumkin. Sud majburiy davolashni bekor qilganidan so‘ng, bemor chiqishigacha 10 sutkadan kechiktirmasdan ruhiy kasalliklar shifoxonasi ma’muriyati bemorning

yashash joyidagi ruhiy asab dispanseriga ambulatoriya kartasidan ko‘chirma yuboradi hamda uning yaqin qarindoshlarini yoki qonuniy vakillarini, shuningdek, turar joyidagi militsiya bo‘limini uning asab kasalligi yoki ichkilikbozligi haqida xabardor qiladi. Ruhiy kasalxonada majburiy davolanish o‘z vaqtida va to‘g‘ri o‘tkazish ustidan nazorat “Sog‘liqni saqlash haqida”gi Respublikamiz qonuniga muvofiq, sog‘liqni saqlash organlari tomonidan amalga oshiriladi. Qamoq jazosiga va ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash tartibi. Qamoq jazosiga va ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan, alkogolizm, giyohvandlik va zaharvandlikka yo‘liqqan shaxslarga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash tartibi O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan kelishgan holda belgilanadi. Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash Amaldagi jinoyat qonunida voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan quyidagi majburlov choralari qo‘llaniladi: 1. sud beliglangan shaklda aybdorga jabrlanuvchidan uzr so‘rash majburiyatini yuklash; 2. o‘n olti yoshga to‘lgan shaxs zimmasiga yetkazilgan zararni o‘z mablag‘i hisobidan yoki mehnati bilan to‘lash yoki bataraf qilish majburiyatini yuklash; 3. voyaga yetmagan shaxsni maxsus o‘quv tarbiya muassasasiga joylashtirish. Jabrlanuvchidan uzr so‘rash . Voyaga yetmagan shaxs jabrlanuvchidan og‘zaki yoki yozma ravishda, ko‘pchilikning oldida yoki yakka tartibda uzr so‘raydi. Uzr so‘rash joyi, vaqti va tartibini sud belgilaydi. Tarbiyaviy maqsadlarda sud voyaga yetmaganlar ishlayotgan yoki o‘qiyotgan joyda uzr so‘rashni belgilashi mumkin. Uzr so‘rash majburiyatini yuklash tariqasidagi majburlov chorasi ijro etilganligi to‘g‘risida tegishli hujjat tuziladi.

Agar uzr so‘rash ko‘pchilikning oldida o‘tkazilayotgan bo‘lsa, mahalla qo‘mitasining vakili va uchastka nozirining ishtirok etishi maqsadga muvofiq. Yakka tartibda uzr so‘ralganda esa jabrlanuvchi sudga bo‘lib o‘tgan kechirim haqida xabar berishi shart. Bunday x’abar og‘zaki yoki yozma bo‘lishi mumkin. Voyaga yetmaganlar tomonidan uzr so‘rash amaliyoti hali yetarlicha rivojlanmagan. Shuning uchun sud voyaga yetmaganlar komissiyasi yordamida bu yo‘nalishda ijodiy yondashishi mumkin. Yetkazilgan zararni to‘lash yoki bartaraf etish . Voyaga yetmagan shaxsning yetkazilgan zararni o‘z mablag‘lari hisobidan yoki o‘z mehnati bilan to‘lashi yohud bartaraf etishi sud tomonidan belgilangan tartibda va muddatlarda amalga oshiriladi. Yetkazilgan zararni o‘z mablag‘lari hisobidan yoki o‘z mehnati bilan to‘lash yohud bartaraf etishmajburiyatini yuklash tariqasidagi majburlov chorasi ijro etilganligi to‘g‘risida tegishli hujjat tuziladi. Agar zarar bir necha voyaga yetmaganlar tomonidan yetkazilgan bo‘lsa, ular yetkazilgan zarar uchun birgalikda javobgar bo‘ladilar. Voyaga yetmagan shaxsning ota-onalari, vasiy va homiylari jinoyat ishida fuqaroviy javobgar yoki ularning vakillari sifatida jalb etilishlari mumkin. Bu haqda sud ajrim chiqaradi. Voyaga yetmagan shaxsga nisbatan jinoyat ishi bo‘yicha yetkazilgan zararni bartaraf etish majburiyati ayblanuvchiga yuklatilgan bo‘lsada, ota-onalar yoki qonuniy vakillar sud yoki prokurorning tashabbusi bilan ishga jalb qilinmagan bo‘lsa ham, mustaqil da’vo bo‘yicha ularni ishga jalb qilishi mumkin. Mahkumlarni o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish. Voyaga yetmagan shaxslar xalq ta’limi organlarining maxsus o‘quv-tarbiya muassasalariga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda joylashtiriladi. Voyaga yetmagan shaxslarning maxsus o‘quv-tarbiya muassasalarida bo‘lishi tartibi va sharoiti, o‘quv jarayoni va tarbiyaviy ta’siriga oid ishni tashkil qilish O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan belgilanadi.

Maxsus o‘quv-tarbiya muassasalarida joylashtirilgan va ro‘yxatda turgan voyaga yetmaganlarning aksariyatini 11 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlar tashkil qiladi. Bu yoshdagi o‘smirlar hamma narsaga ta’sirchan va qiziquvchan bo‘ladilar. Bu yoshdagilarda oilada tarbiya bo‘sh bo‘lsa, kattalar ta’siriga tez tushib qoladi va albatta, o‘z navbatida oddiy sho‘xlik uni qoniqtirmasdan o‘smir jiddiyroq ishlarga, masalan jinoyatga ham qo‘l urishi mumkin. Shularni hisobga olgan holda yuqorida ko‘rsatilgan muassasalarga yuborish uchun hujjatlarni rasmiylashtirish voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‘ullanuvchi inspeksiyaga yuklatilgan. Maxsus o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirilgan voyaga yetmaganlarga aksariyat hollarda ilgari ularga tarbiyaviy va boshqa turdagi choralar qo‘llanilgan bo‘ladi. Shuning uchun voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‘ullanuvchi inspeksiya voyaga yetmaganlar bilan chuqurroq va qattiqroq yo‘nalishda tarbiyaviy choralar qo‘llashi lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

O'xshashlar

Boshqa jinoyat-huquqiy ta`sir choralarini ijro etish

Ushlab turilganlarni, qamoqqa olinganlarni saqlash joylarida, jinoiy jazolarni va jinoyat-huquqiy ta’sirning boshqa choralarini ijro etish chog‘ida qonunlarga rioya qilinishi

Jazoni ijro etish muassasalarida rejim

Jazoni ijro etish muassasalarida rejim

Mulkiy xususiyatga ega bo’lmagan nizolar bo’yicha ijro hujjatlarini ijro etish