Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш - Huquqshunoslik - Referatlar

Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101.5 KB

Ko'chirib olish

Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш Режа: 1. Шартли ҳукм қилинган шахслар хулқ-атвори устидан назоратни амалга ошириш тартиби 2. Шартли ҳукм қилинган шахсларнинг мажбуриятлари. 3. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини ижро этиш

Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чоралари тушунчаси ва турлари. Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш асослари. Шартли ҳукм қилинганлар устидан назорат қилиш тартиби. Шартли ҳукм қилинган шахсларнинг мажбуриятлари. Шартли ҳукм қилинган шахсларнинг чекланишлари тўлиқ ёки қисман бекор қилиш ҳақида судга тақдимнома киритиш. Шартли ҳукм қилинганларнинг синов муддатини ҳисоблаш. Шартли ҳукм қилинганлар хулқ – атвори устидан назоратни тугатиш. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини ижро этиш тушунчаси ва турлари. Руҳий касалларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш тартиби. Беморнинг яшаш жойидаги психоневрология муассасаларида уни жамиятдан батамом ажратилган ҳолда мажбурий даволаш. Алкоголизм, гиёҳвандлик ёки заҳарвандликка йўлиққан маҳкумларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш тушунчаси ва тартиби. Суд-психиатрия экспертизасини тайинлаш асослари. Касалларни руҳий касалликлар шифохонасига ўтказиш ёки бир касалхонадан иккинчисига кўчириш. Руҳий касалликлар шифохоналарида беморларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари. Руҳий касалликлар шифохоналарида беморларни даволашни ташкил этиш ва уларни сақлаш шароитлари. Бемор қочиб кетган ёки вафот тақдирда шифохона маъмуриятининг ҳаракати. Руҳий касалликлар шифохонасида беморларни назорат қилиш. Беморни руҳий касалликлар шифохонасидан чиқариш тўғрисида хабар, тартиби ва беморларни яшаш жойига юбориш. Беморлар ва руҳий касалликлар шифохонаси ходимлари хавфсизликларини таъминлаш. Руҳий касалликлар шифохоналарида мажбурий даволаш ўтказилиши устидан назорат қилиш. Қамоқ жазосига ва озордликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш тартиби. Вояга етмаган шахсларга нисбатан мажбурлов чораларини қўллаш тартиби ва турлари. Жабрланувчидан узр сўраш шартлари ва тартиби. Етказилган зарарни тўлаш ёки бартараф этиш тушунчаси ва тартиби. Вояга етмаган шахсни махсус ўқув-тарбия муассасасига жойлаштириш.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг IX-бўлими “Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш” ҳақида бўлиб, мазкур бўлимда 4 боб мавжуд: 31-боб: “Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларининг турлари ва уларни ижро этиш асослари”; 32-боб: “Шартли ҳукм қилинган шахслар устидан назорат ”; 33-боб: “Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини ижро этиш”; 34-боб: “Вояга етмаганларга нисбатан мажбурлов чораларини қўллаш”. Республикамиз Жиноят-ижроия қонунчилигига мувофиқ, бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларининг қуйидаги турлари мавжуд: - шартли ҳукм қили ш; - тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари; - вояга етмаганларга нисбатан мажбурлов чоралари. Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларининг турлари ва уларни ижро этиш асоси – суднинг қонуний кучга кирган ҳукми ёки ажрими . Бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чоралари Жиноят кодексининг 72, 87, 94-96-моддаларида назарда тутилган ҳолларда ва тартибда суд томонидан тайинланади. Шартли ҳукм қилинган шахслар устидан ички ишлар органлари ёки ҳарбий қисм қўмондонлиги белгиланган синов муддати давомида уларнинг хулқ-атвори устидан назоратни амалга оширади. Албатта, шартли ҳукмда белгиланган мажбуриятларни тўлиқ ёки қисман бекор қилиш, унга қўшимча мажбуриятлар юклаш тўғрисидаги суднинг ажрими назорат қилувчи органлар тақдимномасига асосланган бўлиши лозим. Шартли ҳукм қилинган шахс синов муддати давомида ҳукмда унга юкланган мажбуриятларни бажармаса, жамоат тартиби ёки меҳнат интизомини бузганлиги учун унга маъмурий ёки интизомий жазо чоралари қўлланилган бўлса, суд унинг

устидан назорат олиб борувчи орган тақдимномасига биноан жазонинг шартлилиигини бекор қилиб, ҳукмда тайинланган жазони ижро этиш тўғрисида ажрим чиқариши мумкин. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари жиноий жазо ҳисобланмайди. Мажбурий даволаниш суд ажрими билан белгиланади ва тугатилади, аммо суд даволаниш муддатини белгиламайди. Шахснинг соғайганлиги ёки руҳий ҳолатида яхшиланиш сезилганда ёки шахс ижтимоий хавфлилиги йўқолганда, мажбурий даволаниш даволаш муассасаси маъмуриятининг тақдимномасига биноан қисқа муддат ичида бўлса ҳам бекор қилиниши мумкин. Ижтимоий хавфли қилмишни содир этган ақли норасо шахсларга нисбатан қўлланиладиган тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларининг мақсади – бу уларни даволаш ҳамда бу шахслар томонидан янги жиноятларни содир этилишининг олдини олиш ҳисобланади. Шундай экан, тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларининг вазифаси руҳий касал томонидан содир этилиши мумкин бўлган янги ижтимоий хавфли қилмишларнинг олдини олиш бўлиб, унга бемор руҳий ҳолатидан келиб чиқиб, уни жамиятдан ажратилган ҳолда ёки руҳий касалликлар шифохонасига жойлаштириш орқали амалга оширилади. Вояга етмаганларга нисбатан қўлланиладиган мажбурлов чоралари ўзининг мазмунига кўра тарбиявий характерга суд жиноят кодекси 87- моддаси 2-қисмида назарда тутилган асослар мавжуд деб топса, вояга етмаган шахсни жиноий жазодан озод қилиб мажбурлов чораларини тайинлаши мумкин. Бу билан вояга етмаган шахсни ахлоқан тузатиш ва жазонинг бошқа мақсадларини амалга оширишда суд ишонтириш методига асосланади. Мажбурлов чорасининг қўлланилиши вояга етмаган шахснинг илгариги хулқ-атворининг ножўялиги ва унга эндиликда йўл қўймасликни англаб етишга олиб келади. Вояга етмаган шахсларга қўлланиладиган мажбурлов чораларининг моҳияти қуйидагилардан иборат:

1. Уларга суд томонидан вояга етмаган шахснинг содир қилган қилмишига ҳуқуқий баҳо бериб, лбатта, салбий чора қўлланилади. 2. Вояга етмаган шахс хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлмаган ҳолда ижро этилади. 3. Уларнинг ижроси давлат томонидан тайинланади. Жиноят ҳуқуқий таъсир ўтказишнинг ҳар бир чораси кассация шикояти ва ҳукм устидан протест билдириш муддати тугагандан сўнг қонуний кучга киради ва ижро этилади. Шартли ҳукм қилинган шахслар хулқ-атвори устидан назоратни амалга ошириш тартиби: жазоларни ижро этиш тартиби инспекцияси Шартли ҳукм қилинган шахсларни рўйхатга олади ва суд белгилаган синов муддати мобайнида уларнинг зиммасига юкланган мажбуриятлар бажарилишини текшириб боради. Шартли ҳукм қилинган шахслар хулқ-атвори устидан назорат олиб боришда қуйидаги вазифаларни амалга оширишда қуйидаги вазифаларни амалга оширади: а) маҳбус шахсини, унинг турмуш шароити, атрофидаги муҳитни ўрганиш; б) муайян шахс иш ёки ўқиш жойи ва яшаш жойидан унинг хулқ- атвори тиклангани ҳақидаги маълумотларни йиғиб шартли ҳукмни муддатдан илгари бекор қилиш; маҳбусдан судланганликни олиб ташлаш; синов муддатини қисқартириш ёки узайтириш ёки узайтириш масалаларини ҳал этиш; в) ҳукмда белгиланган синов муддати давомида маҳбус томонидан содир этилган ҳуқуқбузарликлар ҳамда суд томонидан юклатилган мажбуриятларни бажармаганлик актлари ҳақида ваколатли органларни хабардор қилиб туриш;

г) шартли ҳукм қилинган шахсга нисбатан суд белгилаган мажбуриятларни тўлиқ ёки қисман бекор қилиш, ёки қўшимча мажбуриятлар юклаш ҳақида; синов муддатини узайтириш ҳақида судга тақдимнома тайёрлаш каби вазифаларни амалга оширилади. Шартли ҳукм қилинган шахс ҳарбий хизматга чақирилган тақдирда жазоларни ижро этиш инспекцияси суд ҳукми (ажрими) нусхасини ҳамда ҳарбий хизмат ўташ жойида унинг хулқ-атвори устидан назорат қилиш учун керакли бошқа ҳужжатларни мудофаа ишлари бўйича тегишли бўлимга юборади. Ҳарбий қисм (муассаса) қўмондонлиги ўн кунлик муддат ичида маҳкум рўйхатга олинганлиги тўғрисида, хизматни тугатганидан кейин эса, жўнаб кетрганлиги тўғрисида жазоларни ижро этиш инспекциясига хабар қилиши шарт. Шартли ҳукм қилинган вояга етган шахслар устидан назоарт ички ишлар органи таркибидан жазони ижро этиш инспекцияси томонидан олиб борилади. Шартли ҳукм қилинган ҳарбий хизматчилар устидан назорат эса, уларнинг ҳарбий қисми ёки муассаса қўмондонлиги томонидан олиб борилади. Бу назорат Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлигининг ҳуқуқий ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. Жазони ижро этиш инспекцияси шартли ҳукм қилинган шахслар устидан назорат ўрнатилишида қуйидаги вазифаларни амалга оширади: а) синов муддати давомида маҳбуснинг шахсий ҳисоб рўйхатини олиб бориш; б) маҳбусни тартиб-интизмога риоя этишини кузатиш; в) суд томонидан маҳбусга юклатилган мажбуриятларни бажарилаётганлигини назорат қилиш; г) маҳбусга тайинланган қўшимча жазолар ижросини таъминлаш;

д) маҳкум устидан назорат қилувчи бошқа органлар, масалан, ҳарбий қисм қўмондонлиги билан доимий мулоқотда бўлиш; е) шартли ҳукм қилган суд билан муносабатда бўлиш ва бошқалар. Шартли ҳукм қилинган шахсларнинг мажбуриятлари. Шартли ҳукм қилинган шахслар суд томонидан зиммаларига юкланган мажбуриятларни бажариши, шунингдек, чақирувга биноан жазоларни ижро этиш инспекциясида ҳозир бўлиши шарт. Узрли сабабсиз ҳозир бўлмаган маҳкум белгиланган тартибда мажбуран келтирилиши мумкин. Шу билан бирга шартли ҳукм қилинган шахслар мажбуриятларига яна қуйидагилар ҳам тааллуқлидир: а) синов муддати давомида тузалганлигини исботловчи хулқ-атворда бўлиш; б) юкланган мажбуриятларни (масалан, ижро этиш инспекциясини хабардор қилмасдан ўқиш, иш, яшаш жойини ўзгартирмаслик, алкоголизм, гиёҳвандлик, заҳарвандлик ёки таносил касаллигини даволатиш, оиласини моддий жиҳатдан қувватлаш) виждонан бажариш. Юқорида кўрсатилган мажбуриятларни бажармаслик қуйидаги ҳуқуқий оқибатларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади: 1) маҳбусга суд томонидан қўшимча мажбурият юклаш; 2) синов муддати узайтирилади; 3) шартли ҳукм бекор қилиниб, жазо ижро этилади. Шартли ҳукм қилинганлар устидан назорат қилиш жиноят ва жиноят ижроия қонун ҳужжатлари принципларига риоя қилган ҳолда амалга оширилади ва инсонга жисмоний азоб бериш ёки унинг қадр-қимматини камситишга йўл қўймайди. Жазони ижро этиш инспекцияси айрим мажбурлов характеридаги ваколатларга ҳам эга, жумладан, улар маҳбусларни суҳбатга таклиф қилиш;

маҳбуслар хулқ-атвори ҳақида исбот талаб қилиш; узрсиз сабабларга кўра келмаган бўлса, мажбурий келтириш; турар жойи маълум бўлмаган ёки жазони ўташдан бош тортган маҳбусларга нисбатан қидирув ишларини олиб бориш ваколатига эга. Шартли ҳукм қилинган шахсларнинг чекланишлари тўлиқ ёки қисман бекор қилиш ҳақида судга тақдимнома киритиш . Шартли ҳукм қилинган шахс хулқ-атвори устидан назоратни амалга оширувчи орган синов муддати мобайнида белгиланган чеклашларни тўлиқ ёки қисман бекор қилиш тўғрисида судга тақдимнома киритишга ҳақли. Маҳкум зиммасига юкланган мажбуриятларни бажаришдан бўйин товлаган ёки маъмурий ёҳуд интизомий жавобгарликка тортилган ҳолларда маҳкум хулқ атвори устидан назоратни амалга оширувчи орган жиноят- ҳуқуқий таъсир чорасини бекор қилиш ҳамда тайинланган жазони ижро этиш тўғрисида судга тақдимнома киритади. Жазони ижро этиш инспекциясини шартли ҳукм қилинганликни бекор қилиш ҳақидаги тақдимномаси қуйидаги ҳолатларда киритилади: а) агар маҳбус унга юклатилган вазифани бажаришдан бош тортса; б) агар у маъмурий ёки интизомий жавобгарликка тортилса. Иккала ҳолда ҳам шартли ҳукм қилинганни ғайриқонуний хулқ- атворини тасдиқловчи ҳужжатлар тўлдирилиши лозим. Синов муддатини ҳисоблаш . Синов муддати суднинг ҳукми қонуний кучга кирган пайтдан бошлаб ҳисобланади. Синов муддатини ҳисоблаш тартиби ЖПКга кўра аниқланади. Жиноят кодекси 72-моддасига биноан шартли ҳукм қилинган шахга нисбатан синов муддати белгиланади, бу муддат давомида маҳкум ўзининг хулқ-атвори билан ахлоқан тузалганлигини исботлаши керак.

Синов муддати Ўзбекистон Республикаси жиноят қонунчилигига мувофиқ, жиноят ишини кўриб чиққан суд томонидан бир йилдан уч йилгача муддатга белгиланши мумкин. Агар иш кассация инстанциясида кўриб чиқилиб, қайтарилганда суд уч кундан кечиктирмай, ҳукм нусхасини ички ишлар органларига юбориши лозим. Маҳкумга юклатилган мажбуриятларни бажариш муддати – жазони ижро этувчи инспекция ҳукм нусхасини олиб, маҳкумни ҳисобга олган кундан бошланади. Маҳкум ҳисобга олингандан сўнг жазони ижро этиш инспекцияси тегишли бўлган ички ишлар органи бошлиғи ёки унинг ўринбосарининг олдига суҳбат учун таклиф қилинади. Бу суҳбатда унга синов муддатининг ҳуқуқий мақоми, унинг хусусиятлари, синов муддати давомида инспекция олдидаги мажбуриятлари ва уларни бузганлик учун жавобгарлик масалалари тушунтирилади. Вояга етмаган шахс рўйхатга олинганида у билан суҳбатда унинг ота-оналари ёки улар ўрнини босувчи шахслар иштирок этишлари мумкин. Шартли ҳукм қилинган шахсни жазони ижро этувчи инспекция ҳисобга олганлиги тўғрисида ҳукм чиқарган судга, шунингдек, маҳкум ишлаётган ёки ўқиётган жой маъмуриятига хабар берилади. Агар маҳкум ҳарбий хизматни ўташ ёшига етган бўлса, мудофаа ишлари бўйича ҳудудий бўлинма хабардор қилиниши лозим. Шартли ҳукм қилинган шахс хулқ-атвори устидан назоратни тугатиш . Шартли ҳукм қилинган шахс хулқ-атвори устидан назорат синов муддати тамом бўлиши билан тугатилади ва маҳкум жазоларни ижро эиш инспекциясида ёки ҳарбий қисм (муассаса) қўмондонлиги рўйхатидан чиқарилади. Жиноят ижроия қонунчилигида синов муддатининг тугатилиши ҳисобдан чиқарилишнинг ягона асоси қилиб белгиланган. Лекин бошқа асосларга кўра ҳам ҳисобдан чиқариш мумкин. Буларга қуйидагилар яққол мисол бўла олади: - янги жиноят содир қилганлиги учун озодликдан маҳрум этилганда;

- маҳкум ўзининг муносиб хулқ-атвори туфайли муддатидан илгари шартли ҳукмни олиб ташлашга сабаб бўлганида; - шартли ҳукм бекор қилиниб, маҳкум ҳукмда кўрсатилган жазони ўташ учун колонияга юборилганида; - маҳкум вафот этганида; - суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилганда; - маҳкумнинг яшаш манзили ўзгарганда ҳам ҳисобдан чиқарилиши мумкин. Сўнгги ҳолатда ҳисобдан чиқариш назоартни тугатилишига сабаб бўлмайди. Маҳкумнинг ҳужжатлари янги яшаш жойидаги жазони ижро этиш инспекциясига юборилади. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чорала рини ижро этиш Руҳий касалларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш жараёни ижтимоий хавфли қилмиш содир этган руҳий касалликка чалинган шахсларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш ҳақидаги Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган йўриқномаси билан тартибга солинади. Ички ишлар органлари ёрдами билан соғлиқни сақлаш муассасалари касал шахсни шахсни мажбурий даволашга юбориш тўғрисидаги суд ажрими ижросини таъминлайдилар. Руҳий касалларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари соғлиқни сақлаш органлари томонидан суд-психиатрия экспертизаси хулосасига мувофиқ қуйидаги тартибда қўлланилади:  мажбурий амбулатория кузатуви ва психиатрда даволаш – беморнинг яшаш жойидаги психоневрология муассасалари томонидан амалга оширилади;  беморни жамиятдан батамом ажратиб мажбурий даволаш – унинг руҳий ҳолатига қараб, умумий тартибли руҳий касалликлар шифохонларида ёки

умумий тартибли руҳий касалликлар шифохоналарининг соғлиқни тиклаш бўлинмаларида ёҳуд кузатуви кучайтирилган руҳий касалликлар шифохоналари ёки бўлинмаларида ўтказилади. Алкоголизм, гиёҳвандлик ёки заҳарвандликка йўлиққан маҳкумларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қуйидаги тартибда қўлланилади:  жамиятдан батамом ажратиб қўйиш билан боғлиқ бўлмаган жазоларга ҳукм қилинган шахсларга – соғлиқни сақлаш органларининг тиббий муассасалари томонидан умумий асосларда;  қамоқ ёки озодликдан маҳрум этиш тариқасидаги жазога ҳукм қилинган шахсларга – жазони ўташ жойида, озод қилинганларидан сўнг даволашни давом эттириш зарурати бўлганда эса – соғлиқни сақлаш органларининг тиббий муассасалари томонидан умумий асосларда. Касалнинг ижтимоий хавфлилик даражасини аниқлашда бир қатор клиник-руҳийпатологик ва ижтимоий руҳий ҳолатларни инобатга олиш керак. Руҳий патологиянинг қуйидаги шакллари ижтимоий хавфли ҳатти- ҳаракатнинг клиник руҳийпатологик омилларига киритиш мумкин: а) хулқ-атвор юқори фаоллашган руҳий танқислик; б) кескин ҳаракат билан изоҳланадиган ва аниқ бир шахсга ёки корхонага қаратилган, маълум маънога эга бўлган алаҳсираш ғоялар; в) тез-тез қўзғалиб турувга эга бўлган ва тажовуз билан изоҳланадиган ҳолат; г) ўзини айблаш васваси билан руҳий азобланиш ҳолати ва бошқалар. Демак, беморни жамиятдан батамом ажратиб мажбурий даволаш – унинг руҳий ҳолатига қараб, умумий тартибли руҳий касалликлар шифохоналарининг соғлиқни тиклаш бўлинмаларида ёҳуд кузатув кучайтирилган руҳий касалликлар шифохоналари ёки бўлинмаларида ўтказилади.

Маҳбусларни жамоадан ажратиб қўйиш билан боғлиқ бўлмаган жазоларни тайинлаш, Ўзбекистон Республикасининг “Сурункали алкоголизм ва гиёҳвандликка чалинганларни мажбурий даволаш тўғрисида”ги қонунга биноан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 1 майдаги 195-сонли қарори билан сурункали алкоголизм ва гиёҳванд касалларни мажбурий даволаш учун махсус даволаш – профилактик муассасаларни ташкил қилиш тўғрисидаги Низом тасдиқланди. Бу Низомнинг 2-бандига мувофиқ, махсус даволаш – профилактик муассасалар муассасаларига алкоголизм ва гиёҳванд касалларни мажбурий даволаниш учун соғлиқни сақлаш органларининг наркологик муассасасида даволанишдан бўйин товлаган, жамоат тартибини бузган, аҳоли соғлиғига хавф соладиган касалликлар жойлаштирилади. Мажбурий даволаниш муддати касал даволанишга ётқазилгандан бошлаб 5 кун ичида комиссия тартибида даволаш муассасаси томонидан ҳал этилади. Руҳий касалларнинг мажбурий даволаниши шахс даволанаётган муассаса комиссиясининг қарори асосида тугатилади. Даволаниш муддати 1,5 йилдан ошмаслиги лозим. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўллаш, ҳақидаги суднинг ажрими чиққан чиқарилган шахс, унинг ҳимоячиси, жабрланувчи ва унинг вакили томонидан шикоят, прокурор томонидан протест келтирилиши мумкин. Суд психиатрия экспертизасини тайинлаш асослари : Ҳибсда ушлаб турилган шахсларнинг суд-психиатрия экспертизаси суриштирув, тергов, прокуратура органининг қарори ёки суднинг ажрими, қамоқ жазосига ёки озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилиган шахсларга нисбатан эса – қамоқ уйи ёки жазони ижро этиш муассаси бошлиғининг қарори асосида тайинланади. Руҳий касалларни кўчириш . Касалларни руҳий касалликлар шифохонасига кўчириш, шунингдек уларни бир касалхонадан иккинчисига

ўтказиш қонун ҳужжатларига белгилаб қўйилган тартибда давлат ҳисобидан амалга оширилади. Руҳий касалларни шифохонага ўтказиш ёки бир касалхонадан иккинчисига ўтказишда тегишли қарор ёки ажрим чиқарилган органлар хабардор қилинади. Бу органлар кўчириш учун транспорт ва қўриқловни таъминлайди. Тўхтатилган жиноят иш ўз юритувида бўлган тергов ёки суд органлари хабардор қилингач, мажбурий даволанаётган руҳий касални руҳий шифохонанинг бир бўлимидан иккинчи бўлимига ўтказиш мумкин:  шаҳар, вилоят, Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида соғлиқни сақлаш органининг бош руҳшуноси томонидан;  республикамиз ҳудудидаги бир вилоятдан иккинчисига ўтказиш – Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг бош руҳшуноси томонидан ўтказилади. Руҳий касалликлар шифохоналарида мажбурий даволанаётган беморлар ҳуқуқи:  ҳар куни сайр қилиш;  хатлар, посилка, йўқлов ва бандероллар, шунингдек пул жўнатмалари олиш ва юбориш;  қариндошлари ва бошқа шахслар билан учрашиш;  диний расм-русумларни адо этиш;  озиқ-овқат маҳсулотлари ва энг зарур нарсаларни сотиб олиш ҳамда уларни ўз ёнида сақлаш;  касалхона кутубхонасидан фойдаланиш ҳуқуқига эга;  беморлар адвокат хизматидан фойдаланишлари мумкин. Даволаш самарадорлигини ва касаллар ёки бошқа шахслар хавфсизлигини таъминлаш мақсадида қонун ҳужжатлари да белгиланган ҳолларда ва тартибда беморларнинг ҳуқуқлари чекланиши мумкин.

Беморлар тайинланган муолажани қабул қилиш ва ички тартиб қоидаларига риоя этиши шарт. Руҳий касалликлар шифохонасида беморларни сақлаш шароитлари . Руҳий касалликлар шифохонасида беморлар касаллик тури, хулқ- атворининг хусусияти, руҳий ва жисмоний ҳолатини инобатга олиб, уларни батамом ажратиб қўйишни таъминловчи ҳамда улар томонидан янги ижтимоий хавфли қилмиш содир этиш қочиш, сақлаш режимини бузиш эҳтимолининг олдини олишни таъминловчи шароити бор палаталарда жойлаштирилади. Эркаклар ва аёллар, катталар ва вояга етмаган шахслар алоҳида- алоҳида сақланади. Бир беморга тўғри келадиган фойдали майдон нормаси 5 метр кв. дан кам бўлиши мумкин эмас. Беморларга овқат ва касалхона кийими бепул берилади. Беморларни овқат ва уст бош билан таъминлаш нормалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томнидан белгиланади. Посилка, йўқлов, бандерол ва пул жўнатмалари олиш ҳамда юбориш, учрашувлар ўтказиш, озиқ-овқат маҳсулотлари ва энг зарур нарсаларн сотиб олиш, сақлаш, шунингдек беморларга ҳар куни бериладиган сайр тартиби ички тартиб қоидалари билан белгиланади. Руҳий касалликлар шифохоналарида беморларга узоқ муддатли учрашув берилма йди. Бемор номига келиб тушган пуллар унинг шахсий ҳисоб варағига ўтказилади. Озиқ – овқат маҳсулотлари ва энг зарур нарсаларни беморлар пул ўтказиш йўли билан сотиб оладилар.

Руҳий касалликлар шифохоналарида беморларни даволашни ташкил этиш . Руҳий касалликларни мажбурий даволаш Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланган ташхис қўйиш, даволаш ва соғлиқни тиклаш усуллари қўлланган ҳолда ўтказилади. Касалларни меҳнат жараёнларида, спорт тадбирларида иштироки, маданий даволаш муолажаларига жалб этилиши тиббий ходимлар томонидан ташкил этилади. Руҳий касалнинг меҳнат, маданий муолажалари вақтида, шунингдек, сайр қилиш ва учрашув давомида учрашув устидан назорат қилиш ва кузатиш тиббий ходимлар томонидан ёки касалларни қўриқловчи ички ишлар органларининг махсус йўлланмаси томонидан амалга оширилади. Мажбурий даволанишда бўлган барча руҳий касалларни уларнинг руҳий ҳолатини аниқлаш учун ва суд олдига тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини ўзгартириш ёки бекор қилиш ҳақидаги масалани ҳал қилиш учун ҳар 3-6 ой ичида камида бир марта даволаш муассасаси бош шифокори тақдимномасига асосан тузилган ва тегишли соғлиқни сақлаш органи томонидан тасдиқланган шифокорлар комиссияси текширувидан ўтиб туришлари керак. Агар бемор руҳиятида ўзагриш сезилса, бундай тадбирлар 6 ой ичида исталган вақтидюа амалга оширилиши мумкин. Бемор қочиб кетган ёки вафот этган тақдирда шифохона маъмуриятининг ҳаракати . Мажбурий даволанишда бўлган бемор қочиб кетган тақдирда руҳий касалликлар шифохонаси маъмурияти зудлик билан уни қидириб топиш чораларини кўриши ҳамда бу ҳақда шифохона жойлашган ердаги ва бемор, унинг қариндошлари ёки васийлари яшайдиган жойдаги прокурорни, ички ишлар органларини, психоневрология диспансерини, шунингдек мажбурий даволаш чорасини тайинлаган судни хабардор қилиши шарт. Мажбурий даволанишда бўлган бемор вафот этганлиги тўғрисида руҳий касалликлар шифохонаси маъмурияти унинг қариндошлари ёки васийларини, прокурор ва судни, шунингдек бемор яшайдиган жойдаги

психоневрология диспансерини хабардор қилади. Вафот этган бемор жасадини бериш шартлари ва тартиби Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланади. Вафот этган беморнинг жасади паталогоанатомик текширилиб, бу ҳақда батафсил қайднома тўлдирилади. Агар вафот этган беморнинг қариндошлари ва қонуний вакиллари жасадни кўмиш учун олиб кетиш хоҳишларини билдирилса, улар касал ўлганлиги ҳақида хабарнома олганларидан сўнг 24 соат ичида касалхона маъмуриятига мурожаат этиши керак. Агар бу шахслар ўлган беморнинг мурдасини олиб кетиш хоҳишини билдиришмаса, ўлим ҳақидаги хабарнома берилгандан сўнг 48 соат ўтгач, ўзи дафн этиши мумкин. Агар ўлим ўта хавфли юқумли касалликлар оқибатида келиб чиққан бўлса, марҳумнинг жасади қариндошларига ва қонуний вакилларига берилмайди. Агар беморнинг ўлими зўравонлик натижасида келиб чиққан бўлса, руҳий касалхона маъмурияти, шу заҳоти, бу ҳақда касалхона жойлашган жойдаги прокуратурага ва Ўзбекистон Республикаси Согғлиқни сақлаш вазирлиги бош руҳшуносига керакли чоарлар кўриш учун хабар беради. Беморни руҳий касалликлар шифохонасидан чиқариш тўғрисида хабар . Беморни шифохонадан чиқаришдан ўн кун олдин руҳий касалликлар шифохонаси маъмурияти бу ҳақда унинг яшаш жойидаги ички ишлар органларига, шунингдек унинг қариндошлари ёки васийларига хабар қилади. Мажбурий даволаниш суд томонидан бекор қилинганидан кейин ўн сутка ичида даволаш муассасаси маъмурияти беморнинг яшаш жойидаги психоневрология диспансерига амбулатория картасидан кўчирма юборади ҳамда унинг қариндошлари ёки васийларини, шунингдек беморнинг яшаш жойидаги ички ишлар органларини воқеадан хабардор қилади.

Беморни руҳий касалликлар шифохонасидан чиқари ш тартиби . Беморни руҳий касалликлар шифохонасидан чиқариш тартиби Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланади. Руҳий касалликлар шифохонасидан чиқарилган шахсларга даволанишда бўлган вақти тўғрисида маълумотнома берилади. Беморларни яшаш жойига юбориш . беморлар яшаш жойига қариндошлари ёки васийлари ёҳуд тиббий ходимлар кузатувида юборилади. Беморнинг яшаш жойигача етиб бориш, кузатувчи шахснинг эса, бориш-келиш харажатлари давлат ҳисобидан тўланади. Касаллар ўзларинин яқин кишилари ва қариндошлари билан қочиш имкониятлари чекланган махсус жиҳозланган бинода шифохонанинг қўриқлаш билан шуғулланадиган ички ишлар органлари бўлинмасининг назоратчиси ва тиббиёт ходимлари вакиллари иштирокида учрашишлари мумкин. Учрашув учун ажрим чиқарган суднинг розилиги талаб этилади. Беморлар ва руҳий касалликлар шифохонаси ходимлари хавфсизлигини таъминлаш . Беморлар ва ходимлар хавфсизлигини таъминлаш, беморларнинг руҳий касалликлар шифохонасида (бўлинмаси) доирасидан ташқарига ўзбошимчалик билан чиқиб кетишининг олдини олиш мақсадида назорат рухсатнома тизими жорий этилади. Умумий тартибли руҳий касалликлар шифохоналарини қўриқлаш тиббий ходимлар томонидан, суд-психиатрия экспертизаси бўлинмалари ва кузатув кучайтирилган руҳий касалликлар шифохоналарида – ички ишлар органлари томонидан амалга оширилади. Бемор жазавага тушган, шунингдек тиббий ходимларга итоат этмаган ва уларга жисмоний қаршилик кўрсатган тақдирда унга нисбатан қўлкишан, боғлаш воситалари ва бошқа махсус воситалар қонун ҳужжатларида назарда тутилган тартибда қўлланилиши мумкин.

Руҳий касалликлар шифохона ларида мажбурий даволаш ўтказилиши устидан назорат . Руҳий касалликлар шифохоналарида (бўлинмаларида) мажбурий даволаш ўтказилиши устидан назорат соғлиқни сақлаш органлари томонидан қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. Касалларни руҳий шифохона ҳудудидан четга чиқишлари таъқиқланади. Тайинланган муолаждани олишдан бемор бош тортса, у мажбурий равишда амалга оширилиши мумкин. Суд мажбурий даволашни бекор қилганидан сўнг, бемор чиқишигача 10 суткадан кечиктирмасдан руҳий касалликлар шифохонаси маъмурияти беморнинг яшаш жойидаги руҳий асаб диспансерига амбулатория картасидан кўчирма юборади ҳамда унинг яқин қариндошларини ёки қонуний вакилларини, шунингдек, турар жойидаги милиция бўлимини унинг асаб касаллиги ёки ичкиликбозлиги ҳақида хабардор қилади. Руҳий касалхонада мажбурий даволаниш ўз вақтида ва тўғри ўтказиш устидан назорат “Соғлиқни сақлаш ҳақида”ги Республикамиз қонунига мувофиқ, соғлиқни сақлаш органлари томонидан амалга оширилади. Қамоқ жазосига ва озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш тартиби . Қамоқ жазосига ва озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган, алкоголизм, гиёҳвандлик ва заҳарвандликка йўлиққан шахсларга нисбатан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини қўллаш тартиби Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги томонидан Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан келишган ҳолда белгиланади. Вояга етмаган шахсларга нисбатан мажбурлов чораларини қўллаш

Амалдаги жиноят қонунида вояга етмаган шахсларга нисбатан қуйидаги мажбурлов чоралари қўлланилади: 1. суд белигланган шаклда айбдорга жабрланувчидан узр сўраш мажбуриятини юклаш; 2. ўн олти ёшга тўлган шахс зиммасига етказилган зарарни ўз маблағи ҳисобидан ёки меҳнати билан тўлаш ёки батараф қилиш мажбуриятини юклаш; 3. вояга етмаган шахсни махсус ўқув тарбия муассасасига жойлаштириш. Жабрланувчидан узр сўраш . Вояга етмаган шахс жабрланувчидан оғзаки ёки ёзма равишда, кўпчиликнинг олдида ёки якка тартибда узр сўрайди. Узр сўраш жойи, вақти ва тартибини суд белгилайди. Тарбиявий мақсадларда суд вояга етмаганлар ишлаётган ёки ўқиётган жойда узр сўрашни белгилаши мумкин. Узр сўраш мажбуриятини юклаш тариқасидаги мажбурлов чораси ижро этилганлиги тўғрисида тегишли ҳужжат тузилади. Агар узр сўраш кўпчиликнинг олдида ўтказилаётган бўлса, маҳалла қўмитасининг вакили ва участка нозирининг иштирок этиши мақсадга мувофиқ. Якка тартибда узр сўралганда эса жабрланувчи судга бўлиб ўтган кечирим ҳақида хабар бериши шарт. Бундай хъабар оғзаки ёки ёзма бўлиши мумкин. Вояга етмаганлар томонидан узр сўраш амалиёти ҳали етарлича ривожланмаган. Шунинг учун суд вояга етмаганлар комиссияси ёрдамида бу йўналишда ижодий ёндашиши мумкин. Етказилган зарарни тўлаш ёки бартараф этиш . Вояга етмаган шахснинг етказилган зарарни ўз маблағлари ҳисобидан ёки ўз меҳнати билан тўлаши ёҳуд бартараф этиши суд томонидан белгиланган тартибда ва муддатларда амалга оширилади. Етказилган зарарни ўз маблағлари ҳисобидан ёки ўз меҳнати билан тўлаш ёҳуд бартараф этишмажбуриятини юклаш тариқасидаги мажбурлов чораси ижро этилганлиги тўғрисида тегишли ҳужжат тузилади.

Агар зарар бир неча вояга етмаганлар томонидан етказилган бўлса, улар етказилган зарар учун биргаликда жавобгар бўладилар. Вояга етмаган шахснинг ота-оналари, васий ва ҳомийлари жиноят ишида фуқаровий жавобгар ёки уларнинг вакиллари сифатида жалб этилишлари мумкин. Бу ҳақда суд ажрим чиқаради. Вояга етмаган шахсга нисбатан жиноят иши бўйича етказилган зарарни бартараф этиш мажбурияти айбланувчига юклатилган бўлсада, ота-оналар ёки қонуний вакиллар суд ёки прокурорнинг ташаббуси билан ишга жалб қилинмаган бўлса ҳам, мустақил даъво бўйича уларни ишга жалб қилиши мумкин. Маҳкумларни ўқув-тарбия муассасасига жойлаштириш . Вояга етмаган шахслар халқ таълими органларининг махсус ўқув-тарбия муассасаларига қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жойлаштирилади. Вояга етмаган шахсларнинг махсус ўқув-тарбия муассасаларида бўлиши тартиби ва шароити, ўқув жараёни ва тарбиявий таъсирига оид ишни ташкил қилиш Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги томонидан белгиланади. Махсус ўқув-тарбия муассасаларида жойлаштирилган ва рўйхатда турган вояга етмаганларнинг аксариятини 11 ёшдан 16 ёшгача бўлган ўсмирлар ташкил қилади. Бу ёшдаги ўсмирлар ҳамма нарсага таъсирчан ва қизиқувчан бўладилар. Бу ёшдагиларда оилада тарбия бўш бўлса, катталар таъсирига тез тушиб қолади ва албатта, ўз навбатида оддий шўхлик уни қониқтирмасдан ўсмир жиддийроқ ишларга, масалан жиноятга ҳам қўл уриши мумкин. Шуларни ҳисобга олган ҳолда юқорида кўрсатилган муассасаларга юбориш учун ҳужжатларни расмийлаштириш вояга етмаганлар иши билан шуғулланувчи инспекцияга юклатилган. Махсус ўқув-тарбия муассасасига жойлаштирилган вояга етмаганларга аксарият ҳолларда илгари уларга тарбиявий ва бошқа турдаги чоралар

қўлланилган бўлади. Шунинг учун вояга етмаганлар иши билан шуғулланувчи инспекция вояга етмаганлар билан чуқурроқ ва қаттиқроқ йўналишда тарбиявий чоралар қўллаши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

O'xshashlar

Бошка жиноят-хукукий таъсир чораларини ижро этиш

Ушлаб турилганларни қамоққа олинганларни сақлаш жойларида жиноий жазоларни ва жиноят ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларини ижро этиш

Прокуратура фаолиятининг прокурор таъсир чораларини қўллашдаги ҳуқуқий ҳужжатлар

Суд ҳужжатларини ижро этиш

Суд департаментининг ҳудудий бошқармалари суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш