Апелляция тартибида суд қарорларини бекор қилиш асослари - Huquqshunoslik - Referatlar

Апелляция тартибида суд қарорларини бекор қилиш асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122.5 KB

Ko'chirib olish

Апелляция тартибида суд қарорларини бекор қилиш асослари Бизга маълумки, одил судлов фаолиятини амал га оширувчи ягона орган бўлмиш суд органларига улар томонидан қабул қилинаётган ҳал қилув қарорлари, ажримлар ва қарорлар қонуний, асосли ва адолатли бўлиши лозимлиги каби талаблар қўйилади (ФПКнинг 18-моддаси). Айтиш жоизки, одил судловнинг муҳим акти сифатида суд қарорлари муҳим амалий ва тарбиявий аҳамият касб этади. Хусусан, суднинг ҳал қилув қарори низолашаётган тарафларнинг шахсий ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишнинг муҳим ҳужжатидир. Бу эса судларга ҳал қилув қарор ларини қабул қилиш масаласига алоҳида масъулият ва этибор билан ёндошиш лозимлиги мажбуриятини юклайди. Юридик адабиётларда суднинг ҳал қилув қарори-одил судлов акти бўлиб, далиллардан фойдаланган ҳолда ишнинг ҳақиқий ҳолатини белгилашга моддий ва процессуал ҳуқуқ меъёрларини тадбиқ этиш билан фуқароларнинг ва юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган ташкилотлар ва бошқа жамоят бирлашмаларининг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилганлиги юзасидан фикрлар билдирилади. 1 Судлар томонидан қабул қилинадиган ҳал қилув қарорлари тўлиқ равишда ФПКнинг 203-207-моддалари талабларига жавоб бериши лозим. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Суд ҳал қилув қарори ҳақида»ги 1998 йил 17 апрел қарорида ҳал қилув қарорларини қабул қилишда судьялар ишларни қонун асосида ишнинг ҳолатиги мувофиқ, судьяларга четдан таъсир кўрсатмайдиган шароитда ҳал қилишлари лозимлиги, ФПКнинг 7-моддасидаги талабларга қатъий риоя этишга мажбур эканликлари тўғрисида кўрсатмалар берилган. 2 Айтиш мумкинки, судлар томонидан ҳал қилув қарорлари, ажрим ва қарорларни чиқариш жараёнида фуқаролик процессуал кодексида белгиланган 1 Ш.Ш.Шорахметов Ўзбекистон Респубикасининг Фуқаролик процессуал ҳуқуқи.-Т.: Адолат 2001. 2 Қ онун номи билан. Ўзбекистон Респубикаси Олий суди Ахборотномаси. 1998. № 1-2.

тартибга амал қилинмаса, ушбу суд қарорлари юқори судлар томонидан бекор қилиниши лозим бўлади. Ўзбекистон Республикаси ФПКнинг 312-моддасига кўра, суднинг қарорларини апелляция, кассация ва назорат тартибида бекор қилишга қуйидагилар асос бўлади: 1. Иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар тўлиқ аниқланмаганлиги; 2. Суд аниқланган деб ҳисобланган иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларнинг исботланмаганлиги; 3. Суднинг ҳал қилув қарорида баён қилинган хулосаларнинг иш ҳолатларига мувофиқ келмаслиги; 4. Моддий ҳуқуқ нормалари ёки процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилганлиги ёки нотўғри қўлланилганлиги. Ўз навбатида, Ўзбекистон Республикаси ФПКнинг 313 - моддасига кўра, агар: 1. суд татбиқ қилиниши лозим бўлган қонунни қўлламаган бўлса; 2. суд татбиқ қилинмаслиги лозим бўлган қонунни қўллаган бўлса; 3. Қонун нотўғри талқин қилинган бўлса моддий ҳуқуқ нормалари бузилган ёки нотўғри қўлланган деб топилади. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси ФПКнинг 314-моддасида процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилганлиги ёки нотўғри қўлланганлиги ишнинг нотўғри ҳал этилишига сабаб бўлган ёки сабаб бўлиши мумкин бўлган тақдирдагина ҳал қилув қарорлари, ажрим ва қарорининг бекор қилинишига асос бўлишлиги юзасидан ҳуқуқий норма мустаҳкамлаб қўйилган бўлиб, унга кўра, агар: 1. иш суд томонидан ғайриқонуний таркибда кўрилган бўлса; 2. иш суд муҳокамасида иштирок этиш ҳуқуқига эга бўлган, аммо суд мажлисининг вақти ва жойи тўғрисида хабар берилмаган шахслардан бирортасининг йўқлигида кўрилган бўлса; 3. иш кўрилаётганда иш юритиладиган тилга доир коидалар бузилган булса; 4. суд ишда катнашишга жалб килинмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларига доир масалани ҳал қилган бўлса;

5. ҳал килув қарорлари, ажрим ва қарор чиқаришда суд мажлисининг сир сакланишига доир қоидалар бузилган бўлса; 6. ҳал килув қарорлари, ажрим ва қарор судьялардан бирортаси томонидан имзоланмаган ёки хал қилув қарорлари, ажрим ва қарор уларда кўрсатилмаган судьялар (судья) томонидан имзоланган бўлса; 7. ҳал қилув қарорлари, ажрим ва қарор ишни кўрмаган судьялар томонидан чиқарилган бўлса; 8. ишда суд мажлиси баённомаси мавжуд булмаса ёки у имзоланмаган булса, хал қилув қарорлари, ажрим ва қарор мажбурий тартибда бекор қилиниши шарт. Шу ўринда биз қонуний кучга кирмаган суд ҳал қилув қарорлари ва ажримларини апелляцият тартибида бекор қилишга асос бўлган юқоридаги ҳолатларнинг айримларига тўҳталиб ўтишни мақсадга мувофиқ деб ҳисобладик. Таҳлилларга кўра, суд ҳал қилув қарорлари ва ажримлари устидан прокурорларнинг апелляция протестлари билан мурожаат қилишлари кўпроқ учрайди ва деярли келтирилган апелляция протестлари юқори судлар томонидан қаноатлантирилмоқда. Хусусан, прокурорлар томонидан келтирилган апелляция протестларига асосан ҳал қилув қарорлари қуйидаги сабабларга кўра бекор бўлган ёки ўзгартирилган: - 92 таси иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар тўлиқ аниқланмагани натижасида; - 235 таси суд аниқланган деб ҳисоблаган иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар исботланмаганлиги натижасида; - 215 таси суднинг ҳал қилув қарорида баён қилинган хулосаларнинг иш ҳолатига мувофиқ келмаслиги натижасида; - 229 таси моддий ҳуқуқ нормалари ёки процессуал ҳуқуқ нормалари бузулганлиги ёки нотўғри қўлланилганлиги натижасида. 3 3 Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратурасининг «Судларда фуқаролик ишларини кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бЎлими» томонидан «Фуқаролик ишлари бЎйича суд қарорларининг қонунийлигини апелляция, кассация ва назорат тартибида кўриб чиқилишининг самарадорлигини ўрганиш юзасидан умумлаштириш» (2003 йил 20 апрел) маълумотларидан.

Бундан ташқари, ишда иштирок этувчи тарафлар томонидан билдирилган апелляция шикоятлари асосида юқори судлар томонидан бекор бўлган 167 та ҳал қилув қарорларда ҳам кўрсатиб ўтилган ҳолатлар мавжуд бўлган. Статистик маълумотларга қараганда, биринчи инстанция судларининг ноқонуний, асоссиз ва адолатсиз ҳал қилув қарорларига нисбатан прокурорлар томонидан апелляция протестлари келтириш самарадорлиги Андижон, Бухоро, Жиззах, қашқадарё, Наманган, Фарғона ва Самарқанд вилоятларида 86 % дан, яъни ўрта кўрсат кичдан юқори бўлган бир пайтда, бу кўрсаткич Навоий вилоятда 66,6 % ни, қорақалпоғистон Республикасида эса 68,6 % ни ташкил этган. Бундай ҳолатларнинг юз беришига Навоий вилоятидаги Кармана, Хатирчи туманлари, Зарафошон, Навоий шаҳарлари ҳамда Қорақал поғистон Республикасининг Нукус шаҳри, Беруний, қўнғирот ва Амударё туманлари прокурорлари томонидан судларнинг ноқонуний, асоссиз ва адолатсиз ҳал қилув қарорларини апелляция муддатларида аниқлаб, уларни қонунга мувофиқлаштиришга етарли даражада эътибор бермаганликлари сабаб бўлган. Жумладан, Навоий шаҳар прокурорининг апелляция протести самарадорлиги 73,3 % дан 60 %га пасайганлиги ноқонуний, асоссиз ва адолатсиз ҳал қилув қарорларининг қонуний кучга киришига ва кейинга суд босқичларида бекор қилинишига олиб келган. Хусусан, Навоий шаҳри бўйича биринчи инстанция судининг 8 та ҳал қилув қарори тарафларнинг кассация, 9 та ҳал қилув қарори назорат тартибидаги аризаларга асосан бекор қилинган. Хатирчи ва Кармана туманлари прокурорларининг апелляция протестлари самарадорлиги ҳам паст бўлиб, бор йўғи 50 % дан ташкил этган. Кармана туман прокурори томонидан ўтган икки йил давомида суднинг фақат битта асоссиз қарорига а пелляция прот е сти келтирил ган, у ҳам бўлса даъвогарнинг а пелляция протести келтиришни сўраб берган шикоятига асосан амалга оширилган. 4 Бу ҳолатлар вилоятлардаги айрим туманлар фаолиятида ҳам мавжуд. 4 Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратурасининг «Судларда фуқаролик ишларини кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бЎлими» томонидан «Фуқаролик ишлари бўйича суд қарорларининг қонунийлигини апелляция, кассация ва назорат тартибида кўриб чиқилишининг самарадорлигини ўрганиш юзасидан умумлаштириш» (2003 йил 20 апрел) маълумотларидан.

Шунингдек, прокурорлар томонидан судларнинг ноқонуний, асоссиз ва адолатсиз ҳал қилув қарорларини апелляция муддатларида аниқлаб, қонунга мувофиқлаштиришга етарли даражада эътибор берилмаганлиги сабабли кассация тартибида ўрганилган 3978 (1292) та ишлардан 718 (332) тасига протест келтирилиб, қонунга мувофиқлаштирилиши таъминланган. Бу ҳолатлар прокурорлар томонидан биринчи ва апелляция инстанцияларида ўз процессуал ваколатларидан самарали фойдалан - масликлари, ишда юзаки расмиятчиликка йўл қўйган ҳолда иштирок этишларидан ва апелляция муддатида ишларни юзаки ўрганаёт ганликларидан далолат беради. Жумладан, Андижон вилоятида 50 та, Наманган вилоятида 42 та, Тошкент вилояти 31 та, Жиззах вилоятида 21 та, Бухоро ва қашқадарё вилоятларида 17 тадан ноқонуний, асоссиз ва адолатсиз ҳал қилув қарорларининг қонунийлиги тўғрисида фикрлар тузилган. Шунингдек, ишни судда кўрилиши давомида биринчи инстанция судлари процессуал ҳуқуқ нормаларига эътибор бермасдан, ўзлари қонун бузилишларига йўл қўйганликлари натижасида суд ҳал қилув қарорларини апелляция инстанциясида бекор қилинишига сабаб бўлган. Чунончи, даъвогар А.Жўраевнинг жавобгар Б.Маллаевага нисбатан қонунсиз эгаллаган уйдан кўчириш ҳақидаги даъвоси бўйича фуқаролик иши судда кўришида даъвогарнинг муомилага лаёқатсиз эканлиги тўғрисидаги ҳужжатлар мавжудлигига эътибор бермасдан суд даъвони қаноатлантириш тўғрисида ҳал қилув қарорини чиқарган. Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси ФПКнинг 97-моддаси 1-бандига кўра, бундай ҳолатда аризани кўрмасдан қолдирилиши лозим эди. Суднинг ушбу ҳатоси жавобгарнинг апелляция шикоятига асосан Сирдарё вилоят суди судлов ҳайъати томонидан бартараф этилган. 5 Шунингдек, Фуқаролик ишлари бўйича Сирдарё вилояти Сайҳунобод туманлараро суди туман прокурорининг Ўзбекистон-Хитой қўшма 5 Фуқаролик ишлари бЎйича Сирдарё вилоят суди судлов ҳайъати нинг 2003 йилги архив материалларидан.

корхонасининг Пахтакор ширкат хўжалигига нисбатан умумий йиғилиш қарорини бекор қилиш ҳақидаги даъво аризасига кўра, ишни судда кўрилишида фуқаролик иши судга таалуқли эмаслигига эътибор бермасдан даъвони қаноатлантириш юзасидан ҳал қилув қарорини чиқарган. Ишни апелляция тартибида кўрган суд туманлараро судининг ҳал қилув қарорини бекор қилиб, иш юритишни тугатган. 6 Бундай ҳолатлар бошқа вилоятлар судлари фаолиятларида ҳам мавжуд бўлиб, иш ҳужжатлари эътиборсизлик ва масъулиятни ҳис этмаган ҳолда ўрганилаётганидан далолат беради. Ваҳоланки, бунинг оқибатида ишлар ўз вақтида ечимини топмай, сансалорликка сабаб бўлмоқда. Бундай ташқари, 318 та суд ҳал қилув қарорлари қуйидаги асосларга кўра, тарафларнинг апелляция шикоятларига кўра бекор қилинган ёки ўзгартирилган: - 1001 таси ҳал қилув қарорлари иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолат тўлиққланмаганлиги; - 70 таси суд аниқлаган деб ҳисоблаган иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларни исботламаганлиги; - 71 таси суднинг ҳал қилув қарорида баён қилинган хулосаларни иш ҳолатларга мувофиқ келмаслиги; - 76 таси моддий ҳуқуқ нормалари ёки процессуал ҳуқуқ нормаларини бузулганлиги ёки нотўғри қўлланилганлиги сабабли. 7 Жумладан, даъвогар В.А.Семеновнинг жавобгар «Зарафшон-Ньюмонт» қўшма корхонасига нисбатан ишга тиклаш, мажбурий прогул учун иш ҳақи ва маънавий зарарни ундириш ҳақидаги ишни 23.10.01 йилда Зарафшон туманлараро фуқаролик ишлари бўйича судида кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаган прокурор Х.Полвонова даъвони рад этиш ҳақида фикр бериб суднинг қонуний қарор қабул қилишага кўмаклашган. Фуқаролик ишини даъвогарнинг апелляция шикояти асосида 18.12.01 йилда вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатида кўрилишида 6 Фуқаролик ишлари бЎйича Сирдарё вилоят суди судлов ҳайъати нинг 2003 йилги архив материалларидан. 7 Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратурасининг «Судларда фуқаролик ишларини кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бўлими» томонидан «Фуқаролик ишлари бўйича суд қарорларининг қонунийлигини апелляция, кассация ва назорат тартибида кўриб чиқилишининг самарадорлигини ўрганиш юзасидан умумлаштириш» (2003 йил 20 апрел) маълумотларидан.

прокурор ваколатини таъминлаган прокурор О.Далатов эаса даъвони қаноатлантириш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул қилиш ҳақида фикр бериб, суднинг асосиз қарор қабул қилишига сабабчи бўлган. Вилоят прокурори жавобгар «Зарафшон-Ньюмонт» қўшма корхонасининг шикоятига асосан вилоят суди Раёсатига назорат тартибида протест келтириб 04.02.02 йилда судлов ҳайъатининг қарорини бекор қилинишини ҳамда қонуний тўхтамга келинишини таъминлаган. 8 Шунингдек, вилоят прокурорлари томонидан судларнинг асоссиз қарорларини жойларнинг ўзида қонунга мувофиқлаштириш чораларини кўрмаганликлари сабали Ўзбекистон Республикаси Олий суднинг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатида кўрилган 313 та фуқаролик ишлари юзасидан қабул қилинган қарорларнинг 308 таси, ёки 98,4 % и бекор қилинган ёки ўзгартирилган. Бу ҳолат Тошкент шаҳар бўйича 86 тани, самарқанд вилоят бўйича 33 тани, Андижон вилоят бўйича 26 тани, Тошкент вилоят бўйича 23 тани, қашқадар ёвилоят бўйича 20 тани, Жиззах ва Сурхондарё вилоятлари бўйича 17 тадан, Фарғона, Сирдарё, Наманган вилоятлари бўйича 15-16 тадан, Бухоро вилояти бўйича 13 тани, Навоий вилояти бўйича 10 тани, қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм бўйича 7 тадан ташкил этган. Қолган 387 та қарорлардан: - 237 таси иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар тўлиқ аниқланмаганлиги; - 59 таси суд аниқланган деб ҳисоблаган иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларни исботланмаганлиги; - 40 таси моддий ҳуқуқ нормалари ёки процессуал ҳуқуқ норамалари бузилганлиги ёки нотўғри қўлланилганлиги сабабли томонларнинг шикоятларига асосан бекор қилинган. 9 Жумладан, даъвогар Т.Тастанбекова жавобгар А.Тастанбековга нисбатан 2000 йил 5 сентябрда туғилган боласини олиб бериш тўғрисида даъво аризаси 8 Фуқаролик ишлари бЎйича Навоий вилоят суди раёсатининг 2003 йилги архив материалларидан. 9 Ўзбекистон Республикаси Олий суд «Статистика б ў лими» нин г 2003 йилги маълумотидан.

билан Чирчиқ туманлараро фуқаролик судига мурожаат қилган. Ишни судда кўрилишида иштирок этган васитйлик ва ҳомийлик органи вакили болани онаси яъни, даъвогарга қайтариш лозимлиги ҳақида хулоса берган. Лекин судда прокурор ваколатини таъминлаган прокурор С. Муҳитдинов даъвони рад этишни сўраган, суд ҳам унинг фикри билан келишиб даъвони рад этиш ҳақида қарор қабул қилган. Фуқаролик ишлари бўйича Тошкент вилоят суди апелляция инстанциясининг 2001 йил 24 октябрдаги ажрими билан туманлараро судининг 31.08.2001 йилдаги ушбу ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирган. Вилоят судида ишни кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаган П.Камолов ҳам қарорни ўзгаришсиз қолдиришни сўраган. Ушбу қарор даъвогарнинг назорат тартибида протест келтиришни сўраб берган шикоятига асосан Олий суд раиси ўринбосарининг протестига кўра, Олий суднинг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан 26.04.2002 йилда бекор қилинган ва даъвогарнинг даъво аризасини қаноатлантириш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул қилинган. 10 Шунингдек, даъвогар «Само» ҳиссадорлик жамиятининг жавобгар Ф.Хожибоевага нисбатан уйдан кўчириш ҳақидаги фуқаролик иши кўрилишида судда қатнашган прокурор С.Шамсиев даъвони қаноатлантириш ҳақида фикр берган. Хўжабод туманлараро судининг 10.12.01 йилдаги қарори билан даъво қаноатлантирилган. Андижон вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича апелляция инстанциясининг 19.02.02 йилдаги ажрими билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган. Апелляция инстанциясида қатнашган прокурор Ш.Усмонов ушбу қарорни кучида қолдириш ҳақида фикр берган. Суд ушбу ишни кўришда Ўзбекистон Республикаси ФПКнинг 15,57- моддаларига тўла риоя қилмасдан ишни ҳақиқий ҳолатларни, тарафларни ҳуқуқ ва мажбуриятларни ҳар тарафлама тўлиқ ва холисона аниқлаш чораларини етарли даражада кўрмасдан ноқонуний қарор қабул қилган. 10 Фуқаролик ишлари бЎйича Тошкент вилояти Чирчиқ туманлараро судининг 2003 йилги архив материалларидан.

Ушбу қарор жавобгарнинг назорат тартибидаги аризасига асосан Олий суднинг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан 11.10.2002 йилада бекор қилинган ва ишни янгидан кўришга юборилган. 11 Таъкидлаш лозимки, назорат тартибида бекор қилинган қарор лардан 88 таси апелляция муддатларида прокурорлар томонидан ўрганилиб, суд қарорлари тўғри эканлиги ҳақида хулосалар тузилган, 153 таси биринчи инстанция судида прокурор ваколати таъминланган ва фақат 25 таси юзасидан муқаддам апелляция протестлари келтирилган. Айниқса, Тошкент вилоят ҳамда қорақалпоғистон Республикаси прокуратуралари томонидан биринчи инстанция судларининг ҳал қилув қарорларини апелляция муддатларида ўрганишга ўта масъу лиятсизлик билан қараб ғайриқонуний қарорларнинг ҳам асослигиги тўғрисида хулосалар тузилганлиги бундай қарорларни фақат назорат тартибида бекор қилинишига олиб келган. Жумладан, Тошкент вилоят судларининг назорат тартибида бекор қилинган 27 қарорларидан 24 таси, қорақалпоғистон Республикаси 17 танинг барчаси бўйича апелляция муддатида ўрганган прокурорлар суд қарорлари билан келишиб, нотўғри хулосалар тузган. Кўрсатиб ўтилган холатлар шундан далолат берадики судларнинг апелляция, касация ва назорат инстанцияларида бекор қилинган жами 3000 та қарорларидан 1009 таси ёки 36,7 фоизининг бекор бўлиши ҳамда ўзгаришига иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлари тўлиқ аниқланмаганлиги, 586 таси ёки 19,6 фоизига эса моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари бузилганлиги ёки нотўғри қўлланил ганлиги сабаб бўлган. 11 Фуқаролик ишлари бЎйича Андижон вилояти Х ў жаобод туманлараро судининг 2003 йилги архив материалларидан.

O'xshashlar

Ўлим жазосини бекор қилиш – суд-ҳуқуқ ( Улим жазосини бекор килиш суд хукук ислохатлари натижаси

Хужалик судлари карорларини апелляция тартибида кайта куриш

Ўзбекистон Республикасида хўжалик судлари ва уларда хўжалик низоларининг кўрилиши

Апелляция кассация ёки назорат тартибида иш юритишда прокурор ваколатлари

Прокурорнинг фуқаролик ишларини юритишнинг апелляция босқичида иштирок этиши асослари