Ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар - Huquqshunoslik - Referatlar

Ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.58984375 KB

Ko'chirib olish

Ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар Режа: 1. Ахборотлаштириш қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. 2. Компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш жиноятининг юридик таҳлили. 3. Компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус воситаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб тайёрлаш ёхуд ўтказиш ва тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. 4. Компьютер ахборотини модификациялаштириш жиноятининг юридик таҳлили. 5. Компьютер саботажи жиноятининг юридик таҳлили. 6. Зарар келтирувчи дастурларни яратиш, ишлатиш ёки тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили.

1. Ахборотлаштириш қоидаларини бузиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278 1 -модда си ) Ахборотлаштириш қоидаларини бузишнинг асосий бевосита объекти компьютер хавфсизлигини (компьютер ахборотининг дахлсизлигини), шунингдек маълумотларни қайта ишлаш автоматлаштирилган тизимларидан фойдаланиш тартибини таъминлашга доир ижтимоий муносабатлардир. Қўшимча бевосита объект сифатида бу ерда фуқароларнинг шахсий ёки мулкий манфаатларини ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларини қўриқлаш билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар амал қилади. Ахборотлаштириш қоидаларини бузишнинг предмети ахборот тизимлари, маълумотлар базалари ва банкларини, ахборотга ишлов бериш ҳамда уни узатиш тизимлари, белгиланган ҳимоя чораларини кўрмаган ҳолда ахборот тизимларига рухсат билан кирилганда эса – алоҳида файл, дастур, маълумотлар базасида жамланган, интеллектуал мулк объекти сифатида қонун билан қўриқланадиган компьютер ахбороти. Ахборотлаштириш қоидаларини бузиш объектив томондан белгиланган ҳимоя чораларини кўрмаган ҳолда ахборот тизимлари, маълумотлар базалари ва банкларини, ахборотга ишлов бериш ҳамда уни узатиш тизимларини яратиш, жорий этиш ва улардан фойдаланиш ҳамда ахборот тизимларидан рухсат билан фойдаланиш натижасида фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилишида акс этади. Агар ахборотлаштириш қоидаларини бузиш компьютер техникаси жиддий шикастланишига олиб келган ва шу тариқа унинг мулкдори ёки эгаси кўп миқдорда зарар кўришига сабаб бўлган бўлса, айбдорнинг ҳаракатлари фақат ЖК 278 1 -моддаси билан квалификация қилинади ва

ЖК 173-моддаси ( Мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш ) билан қўшимча тавсифлаш талаб этилмайди. ЖК 278 1 -модда си 1-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъектив томони қуйидагилар билан тавсифланади: - қасд билан, башарти шахс ахборотлаштириш қоидаларини бузаётганини англаган, бунинг натижасида фойдаланувчига кўп миқдорда зарар етказилиши мумкинлиги ёки муқаррарлигига кўзи етган, бу оқибатларнинг юз беришини истаган ( тўғри қасд ) ёки уларнинг юз беришига онгли равишда йўл қўйган ( эгри қасд ) бўлса; - эҳтиётсизлик билан, башарти шахс ахборотлаштириш қоидаларини бузаётганини англаган, ўз хулқ-атвори қонунда назарда тутилган ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб чиқариши мумкинлигига кўзи етган, лекин эҳтиёткорлик чора-тадбирларига онгли равишда риоя этмаган ҳолда бундай оқибатлар келиб чиқмаслигига асоссиз равишда умид қилган ( ўз-ўзига ишониш ) ёки ўз хулқ-атвори қонунда назарда тутилган ижтимоий хавфли оқибатлар келтириб чиқариши мумкинлигига кўзи етмаса-да, лекин кўзи етиши лозим ва мумкин бўлган ( жиноий бепарволик ) бўлса; - мураккаб айб билан, башарти жиноий қилмиш, яъни ахборотлаштириш қоидаларини бузишга нисбатан қасд, қонунда назарда тутилган кўнгилсиз оқибатларга нисбатан эса – эҳтиётсизлик мавжуд бўлса. Мотив ва мақсад кўриб чиқилаётган жиноятни квалификация қилиш учун аҳамиятга эга эмас. Ўн олти ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс ЖК 278 1 -моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят субъекти бўлиши мумкин. Қонун бу шахс компьютер технологиялари соҳасида мутахассис бўлиши ёки муайян фаолият билан шуғулланишини талаб қилмайди, муҳими у ахборот тизимларидан рухсат билан фойдаланаётган бўлса, бас.

Агар ахборотлаштириш қоидаларини бузиш жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда содир этилган бўлса, айбдорнинг ҳаракатлари ЖК 278 1 -моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади. ЖК Махсус қисмининг саккизинчи бўлими қоидаларига биноан жуда кўп миқдордаги зарар деганда “ энг кам ойлик иш ҳақининг уч юз баравари ва ундан ортиқ бўлган миқдордаги зарар” тушунилади. 2. Компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278 2 -моддаси ) Компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланишнинг бевосита объекти к омпьютер ахбороти хавфсизлигини ва ЭҲМ, уларнинг тизимлари ёки тармоғи нормал ишлашини таъминлашга доир муносабатлардир. Қўшимча объект сифатида бу ерда фуқароларнинг шахсий ёки мулкий манфаатлари ёхуд давлат ёки жамоат манфаатлари амал қилиши мумкин. ЖК 278 2 -моддаси 1-қисмида тўғридан-тўғри кўрсатилганидек, жиноятнинг предмети компьютер ахбороти, яъни ахборот-ҳисоблаш тизимлари, тармоқлари ва уларнинг таркибий қисмларидаги ахборотлардир. ЖК 278 2 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони ахборотнинг йўқ қилиб юборилиши, тўсиб қўйилиши, модификациялаштирилиши, ундан нусха кўчирилиши ёхуд унинг қўлга киритилишига, электрон ҳисоблаш машиналари, электрон ҳисоблаш машиналари тизими ёки уларнинг тармоқлари ишининг бузилишига сабаб бўлган компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш билан тавсифланади. ЖК 278 2 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг иккинчи муқаррар белгиси – ахборотнинг йўқ қилиб юборилиши, тўсиб қўйилиши,

модифика-циялаштирилиши, ундан нусха кўчирилиши ёхуд унинг қўлга киритилиши, электрон ҳисоблаш машиналари, электрон ҳисоблаш машиналари тизими ёки уларнинг тармоқлари ишининг бузилиши тарзидаги ижтимоий хавфли оқибатлар. Кўрсатилган оқибатларнинг ҳеч бўлмаса биттаси юз берган пайтдан эътиборан кўриб чиқилаётган жиноят тугалланган деб эътироф этилади. Бунда ЖК 278 2 -моддаси 1-қисми диспозициясида санаб ўтилган оқибатларнинг юз бериши ва к омпьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланишни амалга ошириш ўртасида тўғридан-тўғри сабабий боғланиш аниқланиши шарт. ЖК 278 2 -модда сида назарда тутилган жиноят объектив томондан қасддан , тўғри ёки эгри қасд билан содир этилади. Айбдор к омпьютер ахборотидан бу ахборот мулкдори (эгаси)нинг рухсатисиз ёки рухсат билан фойдаланишнинг белгиланган тартибини бузиб фойдаланаётганини англайди, ўз ҳаракатлари натижасида қонунда белгиланган ижтимоий хавфли оқибатлар юз беришига кўзи етади ва уларнинг юз беришини истайди ёки уларнинг юз беришига онгли равишда йўл қўяди. Эҳтиётсизлик айни ҳолда шахс компьютер тизимида сақланаётган ахборотдан фойдаланишнинг қонунийлигига берган баҳосида, шунингдек унинг мазкур ҳаракатлар натижасида юз берган ижтимоий хавфли оқибатларга бўлган муносабатида намоён бўлиши мумкин. Компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланишнинг мотивлари ва мақсадлари кўриб чиқилаётган жиноят таркибининг муқаррар белгилари ҳисобланмайди ва, бинобарин, жиноятни квалификация қилишга таъсир кўрсатмайди, лекин айбдорга одилона жазо тайинлаш чоғида ҳисобга олиниши мумкин. Ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс ЖК 278 2 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Бу бутунлай бегона шахс бўлиши ҳам, муайян тоифадаги ахборот билан ишлаш ҳуқуқига эга бўлмаган қонуний фойдаланувчининг ўзи бўлиши ҳам мумкин.

ЖК 278 2 -моддаси 2-қисмида компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатлар назарда тутилган. Бундай ҳолатларга қуйидагилар киради: а) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; в) хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда; г) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш. Жиноят ЖК 278 2 -моддаси 2-қисмининг “а” банди бўйича квалификация қилиниши учун жиноятда уни биргалашиб содир этиш ҳақида олдиндан келишган шахслар иштирок этган бўлиши лозим. Мисол учун, жиноий гуруҳнинг бир иштирокчиси муҳофаза системасини бузиб кириши ва шу тариқа компьютер ахборотидан фойдаланиш учун бевосита имконият яратиши, гуруҳнинг бошқа иштирокчиси эса бу ахборот билан қонунда кўрсатилган ижтимоий хавфли оқибатлар юз беришига сабаб бўлган тегишли манипуляцияларни бажариши мумкин. ЖК 278 2 -моддаси 2-қисмининг “в” банди мазмунидаги хизмат мавқеидан фойдаланиш деганда меҳнат ёки фуқаролик-ҳуқуқий шартномасига биноан бажарувчи ишига кўра компьютер ахборотидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган шахснинг компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланишини ёки ўз хизмат мавқеига кўра бундай фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган бошқа шахсларга таъсир ўтказишини тушуниш лозим. Компьютер тизимидан фойдаланувчи ташкилотларнинг ходимлари ҳам, назорат қилувчи ташкилотларнинг ходимлари ҳам ЖК 278 2 -моддаси 2-қисмининг “в” бандида назарда тутилган жиноят субъекти бўлиши мумкин. Агар жиноят субъекти мансабдор шахс бўлса, ишнинг ҳолатларини ҳисобга олиб қилмиш жиноятлар мажмуи бўйича ЖК ЖК

278 2 -моддаси ва 205-моддаси ( Ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш ) ёки 206-моддаси ( Ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш ) билан квалификация қилиниши мумкин. 3. Компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус воситаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб тайёрлаш ёхуд ўтказиш ва тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278 3 -моддаси ) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти компьютер ахборотининг хавфсизлигини ва электрон ҳисоблаш машиналари, электрон ҳисоблаш машиналари тизими ёки уларнинг тармоқлари нормал ишлашини таъминлашга доир ижтимоий муносабатлардир. Қўшимча объект сифатида бу ерда фуқароларнинг шахсий ёки мулкий манфаатлари ёхуд давлат ёки жамоат манфаатлари амал қилиши мумкин. Жиноятнинг предмети – ҳимояланган компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус дастурий ёки аппарат воситалари. Дастурий ва аппарат воситалари компьютер техникаси воситаларига киради. ЖК 278 3 -моддаси мазмунидаги махсус аппарат воситалари деганда ахборотдан рухсатсиз фойдаланиш, нусха кўчириш, уни ўғирлаш ёки модификациялаштиришдан муҳофаза қилувчи тизимни бузиб кириш учун мўлжалланган механик, электромеханик, электрон, оптик, лазер, радио, радиотехник, радиолокацион ва бошқа қурилмалар, тизимлар ва иншоотлар ЖК 278 3 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони ҳимояланган компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус дастурий ёки аппарат воситаларини

ўтказиш мақсадини кўзлаб тайёрлаш ёхуд ўтказиш ва тарқатишда акс этади. Кўриб чиқилаётган моддада қўлланилган атамалар хусусида билдирилган фикр-мулоҳазаларни ҳисобга олиб, ЖК 278 3 -моддаси 1- қисмининг диспозицияси қуйидаги таҳрирда баён этилса, ўринли бўлар эди: “ Ҳимояланган компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус дастурий ёки аппарат воситаларини тарқатиш ёки ўтказиш мақсадини кўзлаб яратиш ёки тайёрлаш, шунингдек тарқатиш ёки ўтказиш ”. Шунга мос равишда модданинг номи ҳам ўзгартирилиши лозим. Кўриб чиқилаётган жиноят қонунда кўрсатилган, вазифасига кўра фойдаланиш учун тайёр бўлган махсус воситанинг ҳеч бўлмаса битта нусхаси тайёрланган (яратилган) пайтдан ёки бундай воситалардан ҳеч бўлмаса биттаси ўтказилган ёки тарқатилган пайтдан эътиборан тугалланган ҳисобланади. ЖК 278 3 -моддасида назарда тутилган жиноят объектив томондан фақат тўғри қасд билан содир этилиши мумкин. Айбдор ўзи махсус воситаларни компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун уларни ўтказиш мақсадини кўзлаб тайёрлаётганини англайди ёки мазкур воситаларни ўтказаётгани ёки тарқатаётганини англайди ва бундай қилишни истайди. Ҳимояланган компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус дастурий ёки аппарат воситалари тайёрланганда махсус мақсад – кўрсатилган дастурий ёки аппарат воситаларини ўтказиш ҳам аниқланиши лозим. Ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс мазкур жиноят субъекти бўлиши мумкин. ЖК 278 3 -модда си 2-қисмида: а) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;

в) хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда; г) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган ҳ имояланган компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус дастурий ёки аппарат воситаларини ўтказиш мақсадини кўзлаб тайёрлаш ёхуд ўтказиш ва тарқатиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Мазкур белгиларнинг мазмуни ҳақида ЖК 278 2 -моддаси таҳлилига қаранг. 4. Компьютер ахборотини модификациялаштириш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278 4 -модда си ) Компьютер ахборотини модификациялаштиришнинг асосий бевосита объекти компьютер ахборотининг хавфсизлигини ва электрон ҳисоблаш машиналари, электрон ҳисоблаш машиналари тизими ёки уларнинг тармоқлари нормал ишлашини таъминлашга доир ижтимоий муносабатлардир. Қўшимча бевосита объект – фуқароларнинг шахсий ёки мулкий ҳуқуқлари ва манфаатларини, шунингдек давлат ва жамоат манфаатларини амалга оширишни кафолатловчи ижтимоий муносабатлар. Жиноятнинг объектив томони фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилишига сабаб бўлган компьютер тизимида сақланаётган ахборотни қонунга хилоф равишда ўзгартириш, унга шикаст етказиш, уни ўчириш, худди шунингдек била туриб унга ёлғон ахборотни киритишдан иборат. Компьютер ахборотини қонунга хилоф равишда модификациялаштириш ЖК 278 4 -моддаси 1-қисмида кўрсатилган ижтимоий хавфли оқибатлар юз берган, яъни фуқароларнинг ҳуқуқларига

ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига кўп миқдорда зарар ёхуд жиддий зиён етказилган вақтдан эътиборан тугалланган жиноят деб эътироф этилади. Мазкур жиноят содир этилиши натижасида фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига жиддий зиён етказилиши муҳим ёки ҳатто ўта ноёб ахборотнинг йўқолишидан; муҳим техника воситалари ишдан чиқишидан (жумладан, авария, ҳалокат ва одамлар ўлимига сабаб бўлиши мумкин бўлган авианавигация техникаси ишдан чиқишидан); компьютер тармоғига бирлаштирилган ЭҲМ ўртасида алоқанинг қайта созлаш ёки узоқ вақт таъмирлашни талаб этувчи узилишидан ва ҳоказолардан иборат бўлиши мумкин. Кўрсатилган ижтимоий хавфли оқибатларнинг тавсифи ва уларни квалификация қилиш хусусиятлари ҳақида батафсилроқ ЖК 278 1 -моддаси таҳлилига қаранг. ЖК 278 4 -моддасида назарда тутилган жиноят субъектив томондан қасддан ( тўғри ёки эгри қасд билан), эҳтиётсизлик орқасида ёки мураккаб айбли жиноят тарзида содир этилиши мумкин. Мазкур айб шаклларининг ақл ва идрок омиллари мазмуни ҳақида ЖК 278 1 -моддаси таҳлилида айтиб ўтилган. Қилмишни квалификация қилишда унинг мотиви ва мақсади иккинчи даражали аҳамият касб этади. ЖК 278 4 -моддаси 2-қисмида : а) жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган компьютер ахборотини қонунга хилоф равишда модификациялаштириш учун жавобгарлик белгиланган.

Мазкур жавобгарликни оғирлаштирувчи ҳолатларни квалификация қилиш хусусиятлари ҳақида ЖК 278 1 -моддаси ва ЖК 278 2 -моддаси таҳлилига қаранг. 5. Компьютер саботажи жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278 5 -моддаси ) Мазкур жиноятнинг бевосита объектини компьютер ахбороти ёки дастурларнинг, шунингдек компьютер ускунасининг бутлигини таъминлашга доир ижтимоий муносабатлар ташкил этади. Бу ерда қўшимча объект сифатида фуқароларнинг шахсий ёки мулкий манфаатларини ёхуд давлат ва жамоат манфаатларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар амал қилиши мумкин. Шундан ҳамда кўриб чиқилаётган модда диспозициясининг таҳриридан келиб чиқиб, компьютер саботажи деб компьютер ускунаси ёки компьютер тизимининг ишига улар нормал фаолият кўрсатишига халақит бериш ниятида аралашишни эътироф этиш мумкин. Ўзганинг компьютер ускунасини ёки хизматда фойдаланиладиган компьютер ускунаси, шунингдек компьютер тизими жиноят предмети ҳисобланади. Компьютер саботажи нинг объектив томони ўзганинг компьютер ускунасини ёки хизматда фойдаланиладиган компьютер ускунасини ишдан чиқариш, шунингдек компьютер тизимини бузишдан иборат. Субъектив томондан мазкур жиноят тўғри қасд билан содир этилиши мумкин. Айбдор компьютер ускунасини ишдан чиқариш ёхуд компьютер тизимини бузишга қаратилган ҳаракатларни бажараётганини англайди ва буни истайди. Бизнингча, кўриб чиқилаётган модда биринчи қисмининг диспозицияси ҳам такомиллаштиришни талаб этади. Уни қуйидаги таҳрирда баён этиш ўринли бўлади деб ўйлаймиз: “ Компьютер

саботажи, яъни электрон ҳисоблаш машиналари, электрон ҳисоблаш машиналари тизими ёки уларнинг тармоқлари ишини бузиш мақсадида компьютер ахборотини қасддан йўқ қилиб юбориш, унга шикаст етказиш ёки уни тўсиб қўйиш ёхуд ўзганинг компьютер ускунасини ёки хизматда фойдаланиладиган компьютер ускунасини қасддан ишдан чиқариш, худди шунингдек компьютер тизимини бузиш ”. ЖК 278 5 -модда си 2-қисмида : а) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган компьютер саботажи учун жавобгарлик назарда тутилган. Жавобгарликни оғирлаштирувчи мазкур белгиларнинг мазмуни ва уларни квалификация қилиш хусусиятлари ҳақида ЖК 278 2 -моддаси таҳлилига қаранг. 6. Зарар келтирувчи дастурларни яратиш, ишлатиш ёки тарқатиш жиноятининг юридик таҳлили. (ЖК 278 6 -моддаси ) Ушбу жиноятнинг бевосита объекти компьютер ахбороти хавфсизлигини ва электрон ҳисоблаш машиналари, электрон ҳисоблаш машиналари тизими ёки уларнинг тармоқлари нормал ишлашини таъминлашга доир ижтимоий муносабатлардир. Бу ерда қўшимча объект сифатида фуқароларнинг шахсий ёки мулкий манфаатлари ёхуд давлат ва жамоат манфаатлари ҳам амал қилиши мумкин. Жиноятнинг предмети – зарар келтирувчи компьютер дастурлари, шунингдек махсус вирус дастурлари. ЖК 278 6 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони компьютер тизимида сақланаётган ёки узатилаётган ахборотни рухсатсиз йўқ қилиб юбориш, тўсиб қўйиш, модификациялаштириш, ундан нусха кўчириш ёки уни қўлга киритиш мақсадини кўзлаб

компьютер дастурларини яратиш ёки мавжуд дастурларга ўзгартиришлар киритиш, худди шунингдек махсус вирус дастурларини ишлаб чиқиш, улардан қасддан фойдаланиш ёки уларни қасддан тарқатишда акс этади. ЖК 278 6 -моддасида назарда тутилган жиноят мазкур норманинг диспозициясида белгиланган ҳаракатларнинг исталган бири амалга оширилган пайтдан эътиборан, к омпьютер тизимида сақланаётган ёки узатилаётган ахборотни рухсатсиз йўқ қилиб юбориш, тўсиб қўйиш, модификациялаштириш, ундан нусха кўчириш ёки уни қўлга киритиш тарзидаги оқибатлар юз берганлиги ёки бермаганлигидан қатъи назар, тугалланган деб эътироф этилади. Хусусан, вирус дастурлари бирламчи матнлари мавжудлигининг ўзиёқ кўриб чиқилаётган модда бўйича жавобгарликка тортиш учун асос бўлади. Шуни қайд этиш лозимки, зарар келтирувчи дастурларни яратиш ёки мавжуд дастурларга ўзгартиришлар киритишда акс этган қилмиш у амалда ахборотнинг рухсатсиз йўқ қилиб юборилиши, тўсиб қўйилиши, модификациялаштирилиши, ундан нусха кўчирилиши ёки унинг қўлга киритилиши хавфини вужудга келтирган ҳолдагина жиноят ҳисобланади. Акс ҳолда шахснинг зарар келтирувчи дастурларни яратиш, улардан фойдаланиш ёки уларни тарқатиш борасидаги ҳаракатлари жиноят сифатида қаралиши мумкин эмас. Масалан, монитор экранида штрих ҳосил қилиб, дарҳол ғойиб бўладиган анча зарарсиз дастур-вирусни яратган шахснинг ҳаракатлари жиноий бўлмайди. Шу сабабли яратилган, тарқатилган ёки ишлатилган зарар келтирувчи дастур амалда ахборотнинг тўсиб қўйилиши, модификациялаштирилиши, ундан нусха кўчирилиши ёки унинг қўлга киритилишига олиб келиши ва шу тариқа унинг эгасига хавф туғдириши мумкин бўлмаган ҳолларда айбдорнинг ҳаракатлари ЖК 36-моддасига биноан кам аҳамиятли деб баҳоланиши лозим. Субъектив томондан мазкур жиноят фақат тўғри қасд билан содир этилиши мумкин. Шахс ўзи яратаётган дастурнинг зарар

келтирувчи хоссаларини олдиндан билади, мавжуд дастурларга бундай ўзгартиришларни онгли равишда киритади, махсус вирус дастурларини ишлаб чиқади, улардан фойдаланади ёки тарқатади ва буни истайди. Кўрсатилган ҳаракатларни айбдор ЖК 278 6 -моддаси диспозициясида белгиланган мақсад – к омпьютер тизимида сақланаётган ёки узатилаётган ахборотни рухсатсиз йўқ қилиб юбориш, тўсиб қўйиш, модификациялаштириш, ундан нусха кўчириш ёки уни қўлга киритишни кўзлаб амалга оширади. Бу жиноятнинг мотиви қилмишни квалификация қилиш учун иккинчи даражали аҳамият касб этади. Субъект – ўн олти ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс. Одатда, бу кибернетика ва ахборот технологиялари соҳасида махсус билимларга эга бўлган шахс. ЖК 278 6 -моддаси 2-қисмида : а) жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; г) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган з арар келтирувчи дастурларни яратиш, ишлатиш ёки тарқатиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Жавобгарликни оғирлаштирувчи бу белгиларнинг мазмуни ва уларни квалификация қилиш хусусиятлари ҳақида ЖК 278 1 -моддаси ва 278 2 - моддаси таҳлилига қаранг.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

O'xshashlar

Экология соҳасидаги жиноятлар

Хўжалик фаолияти соҳасидаги жиноятлар

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Шахсга карши жиноятлар