Topologik va metrik fazolar va ularning xossalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44 KB

Ko'chirib olish

Topologik va metrik fazolar va ularning xossalari Reja: 1. Topologik fazo tushunchasi. 2. Topologik fazo xossalari. 3. Metrik fazo ta‘rifi. Misollar. 4. Metrik f azo xossalari.

$Aytaylik Х ixtiyoriy to`plam bo`lsin. Ta‘rif. Х to`plamning  to`plam ostilar to`plamida quyidagi uchta shart bajarilsa, yani 1)  ga tegishli ixtiyoriy to`plamlar oilasining yig`indisi yana shu  to`plamga tegishli bo`lsa; 2)  to`plamga tegishli ixtiyoriy ikkita to`plamning kesishmasi yana  to`plamga tegishli bo`lsa; 3)  to`plam va X to`plamning o`zi xam  to`plamga tegishli bo`lsa, u xolda X to`plamda topologik struktura yoki topologiya aniqlangan deyiladi. Ta‘rif. X to`plamda  topologik struktura aniqlangan bo`lsa, u xolda ( Х ,  ) topologik fazo deyiladi. Х to`plamning elementlari nuqtalardan  to`plamning elementlari ochiq to`plamlardan iborat. 1)-3) shartlar topologik strukturaning aksiomalari deyiladi. Bu aksiomalar ochiq to`plamlarning quyidagi xossalarini aniqlaydi. 1) istalgan sondagi ochik to`plamlarning birlashmasi yana ochiq to`plamdir; 2) istalgan ikkita ochiq to`plamning kesishmasi yana ochiq to`plamdir; 3) butun fazo va bo`sh to`plam ochiq to`plamdir. Topologik fazoga misollar keltiramiz 1) Agar  to`plam Х to`plamning barcha to`plam ostilarining to`plami bilan ustma-ust tushsa ( Х ,  ) topologik fazoni diskret topologik fazo deyiladi. 2) Agar  to`plam faqat ikkita Х va  to`plamdan iborat bo`lsa, ( Х ,  ) topologik fazoni antidiskret yoki trivial topologiyali fazo deyiladi; 3) Aytaylik Х to`plam [0,  ) nurdan iborat bo`lsin.  va  , Х va (a,+  ) (a>0) ko`rinishdagi barsa nurlardan iborat bo`lsin. U xolda bu to`plamda 1)-3) aksiomalar bajariladi va ( Х ,  ) topologik fazoni strelka deb yuritiladi. Ochiq to`plamlarning to`ldiruvchisi maxsus nomga ega bo`lib, uni yopiq to`plam deb yuritiladi, yani agar F  Х to`plamning to`ldiruvchisi Х \F ochiq bo`lsa, F to`plamni yopiq to`plam deyiladi. Masalan, diskret fazoda barcha to`plamlar yopiq to`plamlardan iboratdir. Antidiskret fazoda esa fakat ikkita yopiq to`plam bor, yani  va Х .$

Endi topologik struktura aksiomalaridan kelib chiqadigan yopiq to`plamlarning xossalarini sanab o`tamiz. 1. Yopiq to`plamlarning istalgan sonlagi kesishmasi yana yopiq to`plamdir. 2. Istalgan ikkita yopiq to`plamlarning birlashmasi yana yopiq to`plamdir. 3.  to`plam butun fazo yopiq to`plamdir. Bu xossalarning isboti topologik struktura aksiomalaridan osongina kelib chiqadi. Metrik fazo. Faraz qilaylik Е - bo`sh bo`lmagan to`plam, R + - nomanfiy xaqiqiy sonlar to`plamidan iborat bo`lsin. Ta‘rif. Е to`plamda aniqlangan metrika deb, quyidagi shartlarni qanoatlantiruvchi, yani 1)  (х,у)=0  х=у; 2)  (х,у)=  (у,х),  х,у Е dan olingan; 3)  (x,y)+  (y,z)   (x,z).  : ExE  R + akslantirishga aytiladi. Ta‘rif. Metrik fazo deb E to`plam va unda aniqlangan  akslantirishdan tashkil topgan to`plamga aytiladi va ( Е ,  ) ko`rinishda belgilanadi. Е to`plamning elementlari nuqtalardan  ( х , у ) nomanfiy son esa Х va У nuqtalar orasidagi masofa deyiladi. 1)-3) shartlar metrik fazoning aksiomalari deb yuritiladi. Metrik fazoga misollar sifatida to`g`ri chiziq, tekislik va uch o`lchovli Yevklid fazosini keltirishimiz mumkin. to`g`ri chiziqning istalgan xam metrik fazo bo`la oladi. Е to`plam sifatida barcha R xaqiqiy sonlar to`plamini olaylik. Agar  metrikani  (x,y)=|x-y| ko`rinishda aniqlasak, bu to`g`ri chiziqdagi standart metrika deb yuritiladi. n - o`lchovli Yevklid fazosi, birinchi navbatda esa tekislik va oddiy uch o`lchovli fazo metrik fazoga yaqqol misol bo`la oladi. Xar qanday metrik fazoning istalgan А to`plam ostisini mustakil metrik fazo deb qarash mumkin. Buning uchun ikki nuqta orasidagi masofa tushunchasini

xuddi Е to`plamdagi kabi aniqlash kerak. Bunday metrika indutsirlangan metrika deyiladi va А to`plamni Е metrik fazoning osti deb yuritiladi. Ta‘rif. Agar Е metrik fazoning А to`plam ostisiga tegishli istalgan ikkitadan olingan nuqtalar jufti orasidagi masofa oldindan berilgan ixtiyoriy d sonidan katta bo`lmasa А to`plam ostini chegaralangan deyiladi. Bu ta‘ridan shu narsa kelib chiqadiki, А to`plam ostining barcha nuqtalari markazi А to`plam ostiga tegishli va radiusi d ga teng bo`lgan sharga tegishli bo`ladi va aksincha biror А to`plam d radiusli sharga tegishli bo`lsa, u chegaralanmagan bo`ladi. Xaqiqatan xam, agar х , у - А ga tegishli ixtiyoriy ikkkita nuqta bo`lsa, u xolda dist(x,y)  dist(x,a)+dist(a,y)  2r bo`ladi. shuning uchun d son sifatida 2r ni olish mumkin. Shuni eslatib o`tamizki, xar qanday r radiusli ochik shar ochik to`plamdar iboratdir.

Asosiy adabiyotlar: 1. Александров А . Д ., Нецветаев Н . Ю . Геометрия . М.,Наука,1990. 2. Нарманов А.Я. Дифференциал геометрия. Т. Университет, 2003 3. Погорелов А.В. Дифференциальная геометрия. М.,1974. 4. Нарманов А.Я. ва бошқалар. Умумий топологиядан машқ ва масалалар тўплами. Т.Университет, 1996. 5. Сборник задач по дифференциальной геометрии. Под ред. Феденко А.С. М., 1979 . 6 . Бакельман И.Я., Вернер А.Л., Кантор Б.Е. Введение в дифференциальную геометрию в целом. М., Н аука, 1973. 7. Собиров М.А., Юсупов А.Е. Дифференциал геометрия курси. Т., Ўқитувчи, 1965. 8. Мищенко А.С., Фоменко А.Т. Курс дифференциальной геометрии и топологии. М.,изд. МГУ,1980

O'xshashlar

Topologik fazo xossalari

Metrik va pozitsion masalalar yechish

Uzluksiz akslantirish va gomeomorfizm

Ulchami aniqlanadigan (metrik) masalalar

Topologik ko`pxilliklar. Chegarali ko`philliklar