To’g’ri chiziq bilan tekislikning kesishishi - Geometriya - Referatlar

To’g’ri chiziq bilan tekislikning kesishishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81.5 KB

Ko'chirib olish

To’g’ri chiziq bilan tekislikning kesishishi Reja: 1. To’g’ri chiziqning proyeksiyalovchi tekislik bilan kesishish nuqtasini topish. 2. Ixtiyoriy vaziyatdagi tekislik bilan proyeksiyalovchi tekislikning kesishgan chizig’ini topish. 3. To’g’ri chiziqning ixtiyoriy vaziyatda joylashgan tekislik bilan kesishgan nuqtasini topish. 4. Ixtiyoriy vaziyatda joylashgan ikki tekislikning kesishish chizig’ini topish.

Tayanch iboralar : Proyeksiyalovchi tekislik, ixtiyoriy vaziyatda joylashgan tekislik, kesishishlarni epyurda tasvirlash, tekisliklarning kesishish chiziqlari, yordamchi proyeksiyalovchi tekisliklar. 1. To’g’ri chiziqning proyeksiyalovchi tekislik bilan kesishish nuqtasini topish. To’g’ri chiziq bilan proyeksiyalovchi tekislikning kesishish nuqtasi to’g’ri chiziq va tekislik uchun umumiy bo’lib, u to’g’ri chiziqda ham, tekislikda ham yotgan bo’lishi kerak.Proyeksiyalovchi tekislikda yotuvchi nuqtaning biror proyeksiyasi, shu tekislikning tegishli izida yotadi. Shuning uchun (1-shakl, a da) AV to’g’ri chiziq bilan gorizontal proyeksiyalovchi F p1 , F p2 tekislikning o’zaro kesishish nuqtasi K ning gorizontal proyeksiyasi K 1 shu tekislikning F p1 izida va shu bilan birga A 1 V 1 ning F  1 ning kesishish joyida bo’ladi. 1-shakl, b da bu masalaning yechilishi epyurda ko’rsatilgan. Bu yerda A 1 V 1 va F  1 ning o’zaro kesishish K 1 nuqtasi A 1 V 1 , A 2 V 2 to’g’ri chiziq bilan  1 ga proyeksiyalovchi F  1 , F  2 tekislikning o’zaro kesishish nuqtasining gorizontal proyeksiyasi bo’ladi. Kesishish nuqtasining frontal K 2 proyeksiyasi K 1 nuqtadan OX ga perpendikulyar o’tkazilgan bog’lanish chizig’i bilan A 2 V 2 ning kesishgan nuqtasida bo’ladi. 2- shakl, a da AV to’g’ri chiziqning  2 ga proyeksiyalovchi F tekislik bilan, 2-shakl, b da esa AV chiziqning P 2 ga parallel F tekislik bilan kesishgan nuqtasini topish ko’rsatilgan. Bu yerda K 1 K 2 izlangan nuqtaning proyeksiyalarini ifodalaydi. Bu har ikki misolda ham to’g’ri chiziqni proyeksiyalovchi tekislik bilan kesishish nuqtasini topish uchun A 1 V 1 , A 2 V 2 to’g’ri chiziq tekislik bilan kesishguncha davom ettirilgan va K 1 K 2 nuqta aniqlangan. 2 . Ixtiyoriy vaziyatdagi tekislik bilan proyeksiyalovchi tekislikning kesishgan chizig’ini topish. Ikki to’g’ri chiziq o’zaro bir to’g’ri chiziq bo’yicha kesishadi. To’g’ri chiziqning vaziyatini uning ikki nuqtasi aniqlashini oldindan bilamiz. Shunga ko’ra ikki tekislikning kesishgan to’g’ri chizig’ini topish uchun shu chiziqning ikki nuqtasini topish kifoyadir. Proyeksiyalovchi tekislik bilan ixtiyoriy vaziyatdagi tekislikning o’zaro kesishish chizig’ini topish uchun proyeksiyalovchi tekislik bilan ixtiyoriy vaziyatdagi tekislikning har qanday ikki

to’g’ri chizig’ining kesishgan nuqtalarini topib, ular o’zaro birlashtiriladi. 3-shakl, a va b da kesishuvchi ikki to’g’ri chiziq bilan berilgan F tekislikning proyeksiyalovchi G tekislik bilan o’zaro kesishish chizig’ining topilishi fazoviy tasvirda ko’rsatilgan. Avvalo a va b to’g’ri chiziqlarning G tekislik bilan kesishgan M va N nuqtalari aniqlab olinadi. So’ngra bu nuqtalar o’zaro birlashtiriladi. MN chiziq F (a  b) va G tekisliklarning kesishish chizig’idir. Shu masalaning epyurda yechilishi 4-shaklda ko’rsatilgan. Bunda G  1 , G  2 tekislik frontal proyeksiyalovchi tekislikdir. Shunga ko’ra A 1 B 1 C 1 , A 2 B 2 C 2 ixtiyoriy vaziyatdagi tekislik bilan bu tekislik kesishish chizig’ining frontal proyeksiyasi G  2 da bo’ladi (proyeksiyalovchi tekisliklarning xususiyatiga asosan). Shuning uchun, A 2 B 2 A 2 va C 2 larning G  2 bilan kesishgan M 2 va N 2 nuqtalarini topamiz, so’ngra M 1 va N 1 nuqtalarni aniqlab, ularni o’zaro birlashtiramiz. Hosil bo’lgan M 1 N 1 , M 2 N 2 to’g’ri chiziq berilgan tekisliklarning o’zaro kesishgan chizig’idir. 5-shakl, a da ixtiyoriy vaziyatdagi  (   1   2 ) tekislik bilan gorizontal proyeksiyalovchi F tekislikning o’zaro kesishish chizig’i ko’rsatilgan. Bu yerda EK tekisliklarning kesishish chizig’idir. K nuqta F  2 va   2 larning kesishish nuqtasi, Ye nuqta esa F  1 va   1 larning o’zaro kesishishidan hosil bo’lgan nuqtasidir. 5-shakl, b da F va  tekisliklarning kesishish chizig’ining topilishi epyurda ko’rsatilgan. E 1 K 1 , E 2 K 2 chiziq izlanayotgan chiziqning proyeksiyalaridir. Proyeksiyalovchi tekisliklarning xususiyatiga asosan kesishgan chiziqning gorizontal E 1 K 1 proyeksiyasi F  1 bilan bir joyda bo’ladi. 3. To’g’ri chiziqning ixtiyoriy vaziyatda joylashgan tekislik bilan kesishgan nuqtasini topish. Agar to’g’ri chiziq tekislikka tegishli yoki parallel bo’lmasa, ular o’zaro kesishishadi. Ularning kesishgan nuqtalarini topish masalasi chizma geometriya kursida asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Chunki bunday masalalarni yechish tizimi bo’yicha turli masalalarni, ya’ni to’g’ri chiziq bilan tekisliklarni kesishgan nuqtasini, to’g’ri chiziq bilan sirtlarni kesishgan nuqtalarini va sirtlarni o’zaro kesishgan chizig’ini va shunga o’xshash masalalarni yechishda foydalaniladi.

Ixtiyoriy vaziyatdagi tekislik bilan to’g’ri chiziqni kesishgan nuqtasini topish uchun yordamchi kesuvchi tekisliklardan foydalaniladi. Agar yordamchi tekislik proyeksiyalovchi bo’lsa masala osonlik bilan yechiladi. 6-shaklda d to’g’ri chiziq bilan  (a  b), ixtiyoriy vaziyatdagi tekislikning kesishish nuqtasini topish tizimi ko’rsatilgan. 1. Berilgan d to’g’ri chiziq orqali yordamchi proyeksiyalovchi F tekislik o’tkaziladi, ya’ni (F  d  F  1 )  (d 1  F  1 ). 2.Berilgan  tekislik bilan yordamchi o’tkazilgan F tekisliklarning kesishishgan chizig’i q topiladi. Bu chiziq,  tekislikni ifodalovchi a va b kesishuvchi to’g’ri chiziqlarning F tekislik bilan kesishgan M va N nuqtalari orqali o’tadi, ya’ni: M=b  F; N=a  <  demak, q=  3. Berilgan d to’g’ri chiziq bilan  va  tekisliklarning kesishishgan chizig’i q ning kesishgan nuqtasi K aniqlanadi, ya’ni: K=q  d. K nuqta d to’g’ri chiziq va  tekislik uchun umumiy bo’lib, izlanayotgan nuqtadir. 7-shaklda yuqoridagi masalaning epyurda yechilishi berilgan. Buning uchun: 1. D 1 d 2 to’g’ri chitziq orqali   1 ,   2 tekislik o’tkaziladi. 2. O’tkazilgan tekislik bilan berilgan  tekisliklarni kesishgan (M 1 , M 2 va N 1 N 2 nuqtalar orqali o’tuvchi) q (q 1 , q 2 ) chizig’i topiladi. Bu yerda q=  F, ya’ni: a 1  F 1 =N 1 ; N 2  a 2 b 1  F  1 =M 1 ; M 2  a 2 3. Topilgan q (q 1 , q 2 ) chiziq bilan d (d 1 , d 2 ) chiziqlar kesishgan K(K 1 , K 2 ) nuqtasi belgilanadi. Shu nuqta izlanayotgan nuqta bo’ladi, ya’ni q 2  d 2 =K 2 ; K 1  q 1 K(K 1 K 2 )=d(d 1 d 2 )   ( a  b ); K= d  q 4. Ixtiyoriy vaziyatda joylashgan ikki tekislikning kesishish chizig’ini topish. Ikki to’g’ri chiziqning o’zaro kesishgan chizig’i to’g’ri chiziqdan iborat bo’lib, bu to’g’ri chiziqni topish uchun uning ikki nuqtasini yoki bitta nuqtasi bilan

uning yo’nalishini topish yetarlidir. Ixtiyoriy vaziyatdagi tekisliklarning o’zaro kesishish chizig’ini topish uchun shu tekisliklarni kesib o’tuvchi yordamchi tekisliklardan foydalaniladi. Yordamchi tekisliklarni proyeksiyalovchi qilib olinsa masala osonlik bilan yechiladi. Bu masalani yechilish tartibi quyidagicha bo’ladi (8-shakl): 1. Berilgan har ikki tekislikni kesuvchi  1 tekislik o’tkaziladi. 2. O’tkazilgan yordamchi tekislik bilan berilgan (G va F) tekisliklarning keishgan chiziqlari (12,34) aniqlanadi, ya’ni,  1  G=K 1  1  G=1,2VK 1  1  F=t 1 V3,4 3. Aniqlangan K 1 va t 1 chiziqlarning kesishgan M nuqtasi topiladi, ya’ni k 1  t 1 =M. 4. Ikkinchi yordamchi kesuvchi  1 tekislik o’tkaziladi. 5.  2 tekislik bilan G va  tekisliklarning kesishgan k 2 va t 2 chiziqlari topiladi, ya’ni:  2  G=K 2 V 5,6;  2  =t 2 V 7,8. 6. K 2 va t 2 chiziqlarning kesishgan N nuqtasi belgilanadi, ya’ni k 2  t 2 =N 7. Topilgan M va N nuqtalarni o’zaro tutashtirilsa, izlanayotgan chiziq l ga ega bo’linadi, L=(MN)

Adabiyotlar: 1. Xorunov R. Chizma geometriya kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1997. 2. Sobitov E. Chizma geometriya kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1993. 3. Murodov Sh. va boshqalar. Chizma geometriya kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1988. 4. Abdullayev U. Chizma geometriya va chizmachilik asoslari. – Toshkent: O’zbekiston, 1999. 5. Raxmonov I. Chizmalarni chizish va o’qish. – Toshkent: O’qituvchi, 1992. 6. Ismatullayev R. Chizma geometriya. – Toshkent: O’qituvchi, 2005. 7. J.Yodgorov va boshqalar. Chizmachilik. – Toshkent: O’qituvchi, 1991.

O'xshashlar

To’g’ri chiziq

Fazoda to’g’ri chiziq

Ikki to’g’ri chiziq

To’g’ri chiziqning оrtоgоnаl prоyеksiyalаri to’g’ri chiziq kesmasini nisbatda bo’lish Fales teoremasi

Sirtning tеkislik vа to’g’ri chiziq bilаn o’zаrо vаziyatlаri