Tishli uzatmalar - Geometriya - Referatlar

Tishli uzatmalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Tishli uzatmalar Reja: 1. Asosiy tushunchalar 2. Silindrik uzatma 3. Konussimon tishli uzatma 4. Chervyakli uzatma

Asosiy tushunchalar Tishli uzatmalardan mashina, stanok va mexanizmlarda aylanma harakatni bir valdan ikkinchi valga uzatish uchun foydalaniladi. Tishli g’ildirakning o’qlari har xil vaziyatda joylashgan bo’lishi mumkin. Ularning o’zaro joylashishiga qarab tishli uzatmalarning biridan foydalaniladi. A y l a n m a h a r a k a t n i i l g a r i l a n m a h a r a k a t g a v a t e s k a r i s i g a o’zgartirish tishli reyka va tishli g’ildirak yordamida amalga oshiriladi. Tishli uzatmalar va ularning detallari ish chizmalarini bajarish koidalari GOST da belgilangan. Tishli uzatma ikkita g’ildirakdan tashkil topgan bo lib, ularning sirtlarida tish tubi va tish cho’qqisi almashib turadi. Uzatmaning ishlash printsipi tishli g’ildiraklarning ilashishiga asoslangan. Bir g’ildirakdan ikkinchi g’ildirakka aylanma harakat bir g’ildirak tishini ikkinchi g’ildirak tishiga qilgan bosimi xisobida beriladi. G’ildirakda tishlarning joylashishiga qarab tog’ri tishli, qiyshik tishli, shevron tishli va egri chiziq tishli bolishi mumkin. g’ildirak o’qlarining joylashishiga qarab uzatmalar silindrik-o’qlar parallel, konusli- o’qlari kesishadi, vintli (chervyakli)-o’qlari aykash (kesishmaydi) turlarga bo’linadi. Tishli ilashmadagi tishlar soni kam bo’lgan g’ildirak shesternya, tishlar soni ko’p bo’lgani tishli g’ildirak deb ataladi. «Tishli g’ildirak» termini ikkala g’ildirak uchun umumiy hisoblanadi. Shesternya parametrlarini shartli belgilariga 1 indeksi, g’ildirak parametrlarini shartli belgilariga 2 indeksi yoziladi. Tishli g’ildirakning asosiy elementi tish hisoblanadi. 5.1-shaklda tishli g’ildirak parametrlarining shartli belgisi ko’rsatilgan. h -tish balandligi, h 1 - tish boshi balandligi, tish cho’qqisi aylanasi bilan chegaralangan ( D a diamet r ). Tish oyogi balandligi - h 11 asosi tish tubi ayl anasi da ( D f di am et r )

bo’ l i b, boshl ang’ i ch ( bo’ l uvchi) ayl ana ( d diametr) bilan chegaralangan. Asosiy aylana diametri d 0 =d cosα (α=20° ilashish burchagi) d 0 =d cos 20°=0,94 d . Bo ’ luvchi aylana yoyi bo’yicha o ’ lchangan tish qalinligi S k qo’shni tishlar orasidagi masofa S m va ilashish qadami t k . Tishli g’ildirakning yon tomonlari (sirtlari) orasidagi masofa bilan chegaralangan ishchi kengligi tish uzunligi deyiladi. Tishli g’ildirak va shesternya tishlari evolventa, sikloida va boshqa shakldagi profillarga ega bo’lishi mumkin. Amaliyotda tishlarning profillari taxminiy usulda chiziladi, ya’ni evolventa sirkul egri chizig’i bilan almashtiriladi. Almashtirishning bir nechta usullari bor. Bitta usuli 5.2-shaklda ko’rsatilgan. Boshlang’ich aylana ustiga tish qalinligi o’lchab qo’yiladi ( Sk=AB ). A nuqta orqali markazi asosiy aylanada bo’lgan R=d/6 r adi us l i yo y t i sh c ho’ qq i s i ay l a na si bi l an a so si y a yl an a or a l i g’ i da chiziladi. Profilning yon chizig’ining 1-2 nuqtalar oralig’i evalventa, 2-3 qismi esa O markazga yo ’ nalgan radial kesma bo’ladi. Xuddi shu yo'l bilan tish profilining qarama- qarshi tomoni chiziladi. 2-0 radial kesma bilan tish tubi aylanasi R= ( 0,2 ÷ 0 , 4 ) m radiusli yoy bilan dumaloqlanadi. Silindrik uzatma Silindrik uzatmada ilashuvchi silindrik g’ildiraklarning o ’ qlari o ’ zaro parallel bo’ladi. Silindrik tishli uzatmaning asosiy parametri ilashish moduli - m ; tishli g’ildiraklarning tishlari soni – Z 1 , Z 2 ; va boshlang’ich aylana diametrlari – d 1 ,d 2 hisoblanadi. Ilashish moduli tishli g’ildirakning bo ’ luvchi aylanasi diametrini tishlar soni nisbatiga teng m=d/z Bundan tashqari ishlashish modulini bo ’ luvchi aylana uzun - ligidan kelib chiqib aniqlash ham mumkin. L= π d = t k z, d = t k / π z.

Hosi l qili ngan bu for mulani d=m z ga qo’yi b quyi dagi ni hosil qilamiz. mz = t k / π z, m = t k / π Modul har doim millimetrlarda beriladi. Uning qiymatlari 5.1- jadvalda berilgan. Tayyor tishli g’ildirakning moduli quyidagi formuladan foydalanib aniqlanadi: m =D a /z+2 Bu yerda z - tishlar soni, tishli g’ildirakdan sanab aniqlangan, D a - tish cho’qqisining o’lchangan diametri. Tish cho’qqisi diametri D a = d+2h 1 qaysiki h 1 m, D a =d+2m . Yuqoridagilarga asosan d=mz, D a =mz+2m, D a =m(z+2), m=D a /z+2 Tish oyog’i balandligi h 11= l,25m ; tishning to ’ liq balandligi Silindrik tishli g’ildirakning o’lchamlarini hisoblash formulalari 5.2- jadvalda berilgan. Tishli g’ildirakning chizmasini chizish uchun uning boshlang’ich aylanasi diametri va ilashish moduli beriladi, qolgan o’lchamlarni 5.2- jadvalda berilgan formulalardan foydalanib aniqlanadi. Tishli g’ildirak chizmasi GOST 2402-96 ESKD da belgilangan talablar asosida quyidagicha bajariladi: Tish cho ’ q q isi aylanasi asosiy tutash chiziq bilan chiziladi. Bo ’ luvchi g’ildirakning boshlang’ich aylanasi barcha ko ’ rinishlarda va qirqimda ingichka shtrix punktir chiziq bilan chiziladi; Ti sh tubi ayl anasi qirqim va kesi mda asosiy t utash chi zi q bi lan ko ’ rsatiladi, ko ’ rinishlarda ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. Agar kesuvchi tekislik tishli g’ildirakning o ’ qi orqali o ’ tsa, uning tishlari qirqim va kesimda qirqilmagan holda tasvirlanadi. Agar kesuvchi tekislik tishli g’ildirakning o ’ qiga perpendikulyar b o’ l s a h a m t i s h l i g ’ i l d i r a k q i r q i l m a g a n h o l d a t a s v i r l a n a d i , q i r q i b ko’rsatish

kerak bo’lganda, ayrim joy qirqimidan foydalanib tish tubi sirtining chizig’igacha shtrixovka qilinadi. Agar tishli g’ildirak tishining yo ’ nalishini ko ’ rsatish kerak bo’lsa, tish sirti ta s virida o’qqa ya q in joyda tegishli qiyalikda uchta ingichka tutash chiziq chiziladi (5.3-shakl). Tishli g’ildirak yaxlit (5.4-shakl, a ), kesimi har-xil shaklda bo ’ lgan disk (5.4-shakl, b ) yoki kegay (spitsa) li (5.4-shakl , v ) bo ’ lishi mumkin. Agar kesuvchi tekislik ilashayotgan tishli g’ildiraklarning o ’ qlari orqali o ’ tsa, qirqimda ilashish zonasi chegarasida y etakchi tishli g’ildirak ko ‘r inadigan qilib tasvirlanadi (5.5-shakl). Silindrik tishli ilashmaning chizmasini chizish uchun, tishli g’ildiraklarning ilashib turgandagi o ’ qlar orasidagi masofa boshlang’ich aylanalar diametri d 1 va d . 2 bo’yicha aniqlanadi: A=0,5(d 1 +d 2 ) Tasvirni yasash tishli ilashmaning profil proeksiyasini chizishdan boshlanadi. Buning uchun vertikal o’q chiziq chiziladi va uning ustiga A o’lchamga teng kesma o’lchab qo’yiladi (5.5-shakl). Kesmaning oxirgi nuqtalarini ilashayotgan g’ildiraklarning markazlari deb qabul qilamiz. Bu markazlardan gorizontal o’q chiziqlar o’tkazamiz. So’ngra tishli g’ildiraklarning boshlang’ich aylanalarini chizamiz; tish cho’qqisi aylanasi, tish tubi aylanasi hamda to’g’in aylanasi, gupchak aylanasi, val uchun teshik aylanasi shponka uchun o’yiq (paz)lar chiziladi. Tishli ilashmaning frontal proeksiyasini bajarishda tishli g’ildirak tishining uzunligi - b , gubchak uzunligi- d g larning o’lchamlari bo’yicha va profil proeksiyadan foydalanib bajariladi. Bunda ilashmada tishlar orasida oraliq (redial zazor) C(C=0,25m) birinchi tishli g’ildirakning tish cho’qqisi sirti bilan ikkinchi tishli g’ildirakning tish tubi sirti orasidagi masofa g’ildirak tishlar soni (z 2 ) ni, shesterniya tishlar soni ( z 1 ) ga nisbati tishli uzatmaning uzatish soni (I) deb ataladi: I = z 2 / z 1

Tishli uzatmaning uzatish soni va bitta tishli g’ildirakning tishlar soni ma’lum bo’lsa, ikkinchi tishli g’ildirakning tishlar sonini aniqlab bo’ ldi. Silindrik tishli uzatmada tashqi ilashishda tishli g’ildiraklar qarama-qarshi tomonga, ichki ilashishda bir tomonga aylanadi. Silindrik uzatmaga oid bajaraladigan amaliy ish 5.5-shaklda ko’rsatilgandek bajariladi. Bu ishga oid topshiriq variantlari 5.6-jadvalda berilgan. Konussimon tishli uzatma Konussimon tishli uzatma ikkita to’g’ri doiraviy konusdan tashkil t op ga n b o’ l i b , u l ar ni ng o’ q l a r i bi r nu qt a ga k es i s ha di . B u nu qt a konuslarning uchi deb ataladi. O’qlar orasidagi burchak δ 1 +δ 2 =90° bo’lgan uzatma keng tarqalgan. Konus g’ildiragi tishlari, silindrik g’ildiragi tishlaridan farq qiladi. Tishlarining balandligi, eni va boshqa parametrlarini o’lchamlari konus uchiga yaqinlashgan sayin sekin asta kichrayib boradi. Shuning uchun tishning moduli va boshqa parametrlari uzunlik bo’ylab o’zgaruvchan kattalik. Konussimon tishli g’ildirakka oldingi konusdan tashqari yana orqa qo’shimcha konus bor. Qo’shimcha konus sirtidagi tishlar profili xuddi silindrik tishli g’ildirakdagidek chiziladi. Konussimon tishli g’ildirakni geometrik hisoblash ishlari eng katta o’lchamlar bo’yicha amalga oshiriladi (5.6-shakl): Boshlang’ich konus balandligi R , boshlang’ich konus asosining diametri d , katta boshlang’ich aylana (ilashish) moduli m . Modul konussimon tishli uzatmaning asosiy parametri hisoblanadi: mq=d/z Boshlang’ich konusning yasovchisi bilan uning o’qi orasidagi 6 burchak quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: tg δ l =z l /z 2 ; tg δ 2 =z 2 /z l .

Konussimon tishli g’ildirakning chizmasini chizish uchun uning tishlar soni z va ilashish moduli m beriladi. Tishlar soni va ilashish modulidan foydalanib qolgan o’lchamlarini hisoblab topish 5.3-jadvalda berilgan formulalar orqali amalga oshiriladi. Konussimon tishli g’ildirakning chizmasi ingichka chiziq bilan gorizontal o’qni chizishdan boshlanadi. Buning ustidagi ixtiyoriy belgilangan nuqtadan perpendikulyar otkazib bo’luvchi aylana diametri ( d ) ya r m i si o’ q ni ng y uq or i t om on i g a i k ki nc hi y ar m i s i o st i g a o’ l c ha b qo’yiladi. Hosil qilingan A va C nuqtalardan boshlang’ich konus balandiligiga teng radius bilan gorizontal o’ q bilan kesishguncha yoy chizib, boshlang’ich konus uchi S nuqta aniqlanadi. So’ngra bu nuqta bilan A va C nuqtalar shtrix punktir chiziq bilan tutashtiriladi. SA va SC g’ i l dir ak o’ qi bi l an δ bur chak hosi l qi l uvchi boshl ang’ i ch konus y a s o v c h i l a r i b o ’ l i b h i s o b l a n a d i . A v a C n u q t a l a r i d a S A v a S C yasovchilarga perpendikulyar to’g’ri chiziqlar o’tkaziladi. Bu to v g’ri c h i z i q l a r q o ’ s h i m c h a t o ’ l d i r u v c h i k o n u s n i n g y a s o v c h i l a r i b o ’ l i b hisoblanadi. A va C nuqtalardan to’ldiruvchi konus yasovchisi ustiga tish boshi ( h 1 ) va tish oyog’i ( h 11 ) balandliklarini o’lchab qo’yamiz. Hosil bo’lgan nuqtalarni S nuqta bilan tutashtirib, tish cho’qqisi konusi tish tubi konusining yasovchilarini hosil qilamiz. Toldiruvchi konus yasovchisi ustiga tish tubi konusinig yasovchisidan tog’in qalinligini o lchab qoyamiz. Topilgan nuqta S uch bilan tutashtiriladi. Boshlang’ich konus yasovchisi ustiga A va C nuqtalardan boshlab tish uzunligi ya’ni tishli g’ildirakning ishchi kengligi o’lchab qo’yiladi. Bu nuqtalar orqali tashqi konus yasovchisidan tog’in chizig’i ( e ) davomigacha to’ldiruvchi konus yasovchisiga parallel chiziqlar otkaziladi va natijada ikkita tish konturi h o s i l q i l i n a d i . T i s h l a r n i n g o x i r g i n u q t a l a r i n i t u t a s h t i r i b , t i s h l i g’ildirakning kichik ko’ndalang tomonining konturini hosil qilamiz. Bundan o’ng tomonga M masofani o’lchab qo’yib, gardish chizig’ini o’tkazamiz. Bundan chapga n masofa o’lchab qo’yib, gubchakning chiqib turgan chizig’ini o tkazib, buni ustiga gubchak diametri

( d g ) ni o’lchab qo yamiz. Tishli g’ildirakning kichik koYidalang tomonidan o’ng tomoniga gardish qalinligi ( K ) ni o’lchab qo’yib, gardishning o’ng tomonidagi chizig’i chap tomoniga parallel qilib chiziladi. Tog’inning to’ ldiruvchi konusdagi chetki nuqtalarini tutashtirib, g’ildirakning ong tomondagi katta ko’ndalang tomonini hosil qilamiz. L g va d g o’lchamlar bo’yicha g’ildirak gupchagi va val uchun mo’ljallangan ( d B )diametrli teshik chiziladi. g’ildirakning chapdan ko rinishi chiziladi. Bunda tish tubi aylanasi va konusning kichik asosi aylanasi chizilmaydi. Val uchun teshik shiponka o’yig’i (paz) bilan chiziladi. Konussimon tishli uzatmani chizmasini chizish uchun shesternyani va tishli g’ildirakning tishlar soni ( z 1 , z 2 ) va ilashish moduli (m) berilgan bo’lishi kerak. 5.3- jadval dagi konussi mon ti shli g’ il dir akni ng o’l cham larini hisoblash formulalaridan foydalanib chizish uchun har bir g’ildirakning kerakli o’lchamlari aniqlanadi. So’ng konussimon tishli uzatmaning chizmasini chizish boshlanadi. Buning uchun ingichka tutash chiziq bilan to’g’ri burchak yasaladi (5.7-shakl) va C uchidan bularning ustiga boshlang’ich aylanalar diametri ( d 1 va d 2 ) ga CA va CD kesmalar o’lchab qo’yiladi. Bularning har birini o’rtasidan perpendikulyar qilib tishli g’ildiraklarning oqlari S nuqtada kesishguncha o’tkaziladi. S nuqta boshlang’ich konuslarning umumiy uchi hisoblanadi. Bu uch AC va AD kesmalarning oxirlari shtrix punktir chiziq bilan tutashtiriladi. Hosil qilingan konuslar katta va kichik g’ildiraklarning boshlang’ich konuslari bo’lib hisoblanadi. Konussimon tishli g’ildirakni chizmasini chizish uchun hisoblash ishlari bajariladi va silindrik tishli ilashmani chizishdagidek shartliklarga rioya qilib, konus tishli uzatmaning chizmasi chizib tugatiladi. K o n u s s i m o n t i s h l i u z a t m a g a d o i r a m a l i y i s h 5 . 7 - s h a k l d a ko’rsatilgandek bajariladi. Bu ishga oid topshiriq variantlari 5.6-jadvalda berilgan.

Chervyakli uzatma Chervyak o’ramlarining shakliga qarab silindrik (5.8-shakl, a ) va goloboidli (5.8-shakl, b) bo’ladi. Silindrik chervyak koprok ishlatiladi. Cher vyak bi r kir i m l i va ko’ p ki r i m l i bo’ l i shi mum ki n. T i shl i uzatmada chervyakning o’ramlar soni shesternyaning tishlar sonidek bir xil axamiyatga ega. Shuning uchun chervyakli uzatmada uzatishlar soni U=Z 2 /Z 1 , bu yerda Z 1 - chervyak o’ramlari soni. Odatda Z 1 =l ÷ 4. Chervyakli uzatma o’qlari fazoda ko’pincha 90° burchak ostida ayqash bo’ ladi. Chervyakning o’q kesimi (chervyak o’qidan o’tuvchi tekislik bilan kesganda uning o’rami profili)ni burchagi a=20° (5.9-shakl). Chervyakning o’q modeli m chervyak g’ildiragining ko’ndalang (tortsevoy) (chervyak g’ildiragi) moduliga teng; m=p/ π , bu yerda p - chervyakning o’q qadami. Modulning qiymati GOST 19672-96 ga mos kel i shi ker ak. Cher vyakni ng t i sh boshi bal andl i gi h 1 1 va Ti sh oyog’ i balandligi h 11 1 ; Chervyakning bo’luvchi silindrik diametri d 1 d 1 = mz 1 /tg γ z 1 / γ tg = q bilan belgilaymiz. U vaqtda d 1 =mq , q -chervyakning b o s h l a n g ’ i c h ( b o ’ l u v c h i ) d i a m e t r i d a m o d u l l a r s o n i y o k i c h e r v y a k diametri koeffitsienti. q ning qiymati GOST 19672-96 ga mos kelishi kerak. m, q va z 1 larning parametrlarini bir-biriga mosligi GOST 2144-96 da keltirilgan. Chervyak diametri koeffitsienti bilan chervyak moduli orasidagi bog’liqlik 5.4-jadvalda berilgan. Silindrik chervyakning chizmasi 5.11-shaklda berilgan. Chervyak o’q bo’ylab kesilgandagi mahalliy qirqim qo’llab bitta proyeksiyada tasvirlanadi. Chervyak g’ildiragining qirqimi va chapdan ko’rinishi beriladi. Chapdan ko’rinishi o’rniga val uchun teshikni tasvirlashga yo’l qo’yiladi (5.10-shakl). C h e r v y a k l i u z a t m a ( s h a k l ) c h e r v y a k v a c h e r v y a k g’ildiragidan iborat. Chervyak - trapetseidal shaklda kesilgan vint; chervyak g’ildiragi esa maxsus shakldagi qiyshiq tishlardan iborat.

Chervyak g’ildiragining o’q bo’ylab kesimi chervyak o’ramlarini qisman qoplab oluvchi gayka shaklida, chervyak esa chervyak g’ildiragi bilan ilashib kiradigan tishli reyka shaklida bo’ladi. Chervyakli uzatmaning konstruktiv elementlari chervyak o’ramlari soni z 1 , bo’luvchi diametrida modullar soni q , chervyakning (chervyak g ’ i l d i r a g i n i n g k o n d a l a n g ( t o r t s e v o y ) ) m o d e l i m v a c h e r v y a k g’ i l d i r a g i n i n g t i s h l a r s o n i z 2 b o’ y i c h a 5 . 5- j a d v a l d a n f o y d a l a n i b aniqlanadi. Engillashtiruvchi teshik diametri d e. t va teshiklarning markazlari joylashgan aylana diametri d 3 silindrik tishli g’ildirakdagidek aniqlanadi. Chervyak va chervyak g’ildiragining shartli tasviri GOST 2402-96 da, bu detallarning ish chizmasini bajarish qoidalari GOST 2406-96 va GOST 2407- 96 da berilgan. Chervyakli uzatmani qirqimini chizish uchun chervyak va chervyak g’ildiragining o’qlari orasidagi masofaga teng oraliqda chervyak va chervyak g’ildiragining gorizontal o’qlari chiziladi (5.12-shakl). So’ngra bu o’qlarga perpendikulyar qilib chervyak g’ildiragining simmetriya o’qi hamda chervyakning vertikal markaz chizig’i hisoblangan vertikal to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bir vaqtning o’zida chapdan ko’rinishini chizish uchun gorizontal o’qlarni davom ettirib, chervyak va chervyak g’ildiragi uchun umumiy bo’lgan vertikal markaziy chiziq o’tkaziladi. Chervyakli uzatmaning o’lchamlarini 5.5-jadvaldan foydalanib aniqlab, chervyak va chervyak g’ildiragi ikkita proyeksiyada tasvirlanadi. Ilashishda g’ildirak va chervyak tishlari orasida oraliq (radial (radius bo’ylab) zazor) bo’lishi kerak. Chervyakli uzatmaga oid amaliy ish 5.12-shakl da ko’rsatilgandek bajariladi. Bu ishga oid topshiriq variantlari 5.6- jadvalda berilgan.

Adabiyotlar:1. 1.Qirg’izboyev Y. va b. Mashinasozlik chizmachiligi kursi "O’qituvchi” T., 1974. 2. 2.Mogilniy I.M., Texnika chizmachiligi. "O’qituvchi", T.,1965. 3. Borisov D.M. va b. Chercheniyе. «Prosveshenie». M., 1980. 4. Mixaylenko V.E., Ponamarev A.M., Injenernaya grafika. «Visha shkola», K., 1985. 5. 5.Suvorov S. G., Suvorova N. S. Mashinostroitelnoe cherchenie (v voprosax i otvetax) spravochnik. M., 1984. 6. 6.Vasilenko E.A. i dr. Kartochki zadaniya po chercheniyu. «Prosvesheniya». M., 1984. 7. 7.Fedorenko V.A., Shoshin A.E. Spravochnik po mashinostroitel nomu chercheniyu. L., 1981. 8. Yodgorov J.Y., Narzullayev A.X. Mashinasozlik chizmachiligi, BuxDU, Buxoro, 2006.

O'xshashlar

Yig’ish chizmalari sxemalar

Birikmalar

Detal sirti g’adir-budirligini chizmada belgilanishi

Birikmalar

Chizma geometriya fani va chizma tuzishning nazariy asoslari