logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geometriya
  4. Skalyar argumentli vektor-funktsiya

Skalyar argumentli vektor-funktsiya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB
Ko'chirib olish
Skalyar argumentli vektor-funktsiya Reja: 1. Vektor - funktsiya ta‘rifi. 2. Vektor - funktsiyaning uzluksizligi. 3. Vektor - funktsiyani differentsiallash va uning xossalari. 4. Chiziqning vektor ko`rinishdagi tenglamalari. Biz kelgusida vektorlar algebrasining tushunchalaridan keng foydalanamiz. Shuning uchun biz quyida vektorlar algebrasining ayrim tushunchalari bilan tanishib chiqamiz. Ta‘rif. Agar skalyar o`zgaruvchi t ning biror [a,b] soxadagi xar bir qiymatiga aniq bir r vektor mos qo`yilgan bo`lsa, u xolda bu vektor t ning vektor funktsiyasi deyiladi. Matematik analiz kursida o`rganiladigan skalyar funktsiyalarning juda ko`p xossalari vektor-funktsiyalar uchun ham o`rinlidir. Bular jumlasiga funktsiyaning uzluksizligi, limiti, xosilasi va ‘.lar kiradi. Ta‘rif. Uzunligi 0 ga intiluvchi vektor cheksiz kichik vektor deyiladi. Ta‘rif. Ixtiyoriy qonunga ko`ra t argument t 0 qiymatga intildgand а r 0 vektor bilan r(t) vektor-funktsiya orasidagi ayirma cheksiz kichik vektor bo`lsa, r 0 vektorni r(t) vektorning limiti deyiladi. Skalyar funktsiyalarning limitiga oid barcha xossalar vektor-funktsiya uchun xam o`z kuchini saqlab qoladi. Ulardan tashqari faqat vektor-funktsiya uchun o`rinli bo`lgan quyidagi xossalar mavjud: r(t)  0 va |r(t)|  0 ifodalar teng kuchlidir. Ikki vektorning skalyar yoki vektor ko`paytmasining limiti shu vektorlar limitlarining skalyar yoki vektor ko`paytmasiga teng. Ta‘rif. Ag ar t argument istalgan usul bilan t 0 qiymatga yaqinlashganda r(t) vektorning limiti r(t 0 ) vektorga yaqinlashsa, yani 0lim tt  r(t)=r(t 0 ) bo`lsa, u xolda r(t) vektor-funktsiya t 0 qiymatda uzluksiz deyiladi. t argumentning biror (a,b) intervaldagi xar bir qiymatida r(t) vektor- funktsiya uzluksiz bo`lsa, r(t) ni (a,b) intervalda uzluksiz deyiladi. Ta‘rif. r(t+  t)-r(t)/  t nisbatning  t  0 dagi limiti r(t) vektor-funktsiyaning xosilasi deyiladi va r&#39;(t) ko`rinishda belgilanadi. Vektor-funktsiyani differentsiallash qoidalari skalyar funktsiyani differentsiallash kabi amalga oshiriladi. r(t) va f(t) vektor-funktsiyalar va  (t) skalyar funktsiyalar uchun bu qoidalar quyidagicha yoziladi: 1. (r(t)  f(t))&#39;=r&#39;(t)  f&#39;(t); 2. (r(t)f(t))&#39;=r&#39;(t)f(t)r(t)f&#39;(t); 3. (  (t)r(t))&#39;=  &#39;(t)r(t)+  (t)r&#39;(t); 4. [r(t)f(t)]&#39;=[r&#39;(t)f(t)]+[r(t)f&#39;(t)]. Yuqori tartibli xosilalar ham odatdagidek aniqlanadi. O`zgaruv- chan birlik vektorning xosilasi shu vektorga perpendikulyar Bo`lgan vektordir. Haqiqatan ham agar n birlik vektor bo`lsa, nn=1 bo`ladi. Bundan n&#39;n+nn&#39;=0 ёки 2nn&#39;=0, nn&#39;=0 bo`ladi. Bu esa n  n&#39; ekanini ko`rsatadi. Aytaylik r(t) vektor-funktsiya bo`lib,  (t),  (t),  (t) lar uning koordinatalari bo`lsin, yani r(t)=  (t)e 1 +  (t)e 2 +  (t) е 3 Agar  (t),  (t),  (t) skalyar funktsiyalar differentsialanuvchi bo`ladi va aksincha.  egri chiziqning uchta x=f 1 (t), y=f 2 (t), z=f 3 (t) ko`rinishdagi parametrik tenglamalari quyidagi r=r(t) ko`rinishdagi bitta vektor tenglamaga teng kuchlidir. Bu yerda r - egri chiziq nuqtasining radius-vektoridan iborat bo`lib, f(t) esa, f(t)=f 1 (t)e 1 +f 2 (t)e 2 +f 3 (t)e 3 ga teng. Agar  egri chiziq r=r(t) ko`rinishdagi vektor tenglama orqali berilgan bo`lsa, f&#39; 1 2 +f&#39; 2 2 +f&#39; 3 2  0 shart f&#39;(t)  0 shartga teng kuchlidir. Endi parametrning t ва t+  t qiymatlariga chiziqning М ва N nuqtalari mos kelsin. U xolda ayirma vektor r(t+  t)-r(t)=  r=N M bo`ladi. N M vektorni  t   skalyarga bo`lib, N M /  t ni xosil qilamiz. N M va N M /  t vektorlar kesuvchi М N to`g`ri chiziq ustida yotadi.  t  0 да N nuqta chiziq bo`ylab М ga intiladi. М N to`g`ri chiziq М nuqta atrofida aylanib, urinma vaziyatini oladi. Shartga ko`ra, r(t) uzluksiz xosilalarga ega bo`lgani uchun    t r t tr t tr t &#39; lim      mavjud bo`lib, bu xosila urinma to`g`ri chiziq bo`ylab yo`naladi, yani urinma vektor bo`ylab yo`naladi. М nuqtadan N nuqta tomon harakat qilganda  t>0 bo`lsa, yani t parametr o`sa borsa N M kesuvchi bilan М N vektorning yo`nalishi bir xil bo`ladi.  t<0 da esa ularning yo`nalishlari teskari bo`ladi. Demak, r&#39; vektor urinma bo`ylab parametrning o`sa borish tomoniga qarab yo`nalgan bo`ladi. t argumentli М nuqta xarakatining boshlanishidan xisoblangan vaqt deb qarasak va r=r(t) tenglama М ning chiziq bo`ylab qilgan xarakat qonunini ifodalasa, u xolda r&#39;(t) xosila nuqtaning t paytdagi tezlik vektori deyiladi. Asosiy adabiyotlar: 1. Александров А.Д., Нецветаев Н.Ю. Геометрия. М.,Наука,1990. 2. Нарманов А.Я. Дифференциал геометрия. Т. Университет, 2003 3. Погорелов А.В. Дифференциальная геометрия. М.,1974. 4. Нарманов А.Я. ва бошқалар. Умумий топологиядан машқ ва масалалар тўплами. Т.Университет, 1996. 5. Сборник задач по дифференциальной геометрии. Под ред. Феденко А.С. М., 1979 .

O'xshashlar

Sirtning egrilik chiziqlari
Silliq sirt, sirtning urinma tekisligi va normali. Silliqlikning etarli shartlari
Sirt ustidagi soxaning yuzi. Izometrik va konform moslik
Frene formulasi. Egri chiziqning evolyuta va evolventasi
Sirtning ikkinchi kvadratik formasi