Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi sharlar usuli - Geometriya - Referatlar

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi sharlar usuli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

209 KB

Ko'chirib olish

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi sharlar usuli Reja: 1.Umumiy o‘qqa ega bo‘lgan aylanish sirtlarining o‘zaro kesishishi; 2.O‘qlari umumiy nuqtaga ega bo‘lgan aylanish sirtlarining o‘zaro kesishuvi. Yordamchi sferalar usuli; 3.Ekssentrik sferalar usuli.

Umumiy o‘qqa ega bo‘lgan aylanish sirtlarining o‘zaro kesishishi Ta’rif . Umumiy o’qqa ega bo’lgan aylanish sirtlari chekli sondagi aylanalar bo’yicha kesishadi. Isboti . Ikkita aylanish sirtning m ( m ″) va n ( n ″) meridianlari (yasovchilari) hamda ular uchun umumiy bo’lgan i ( i ″) o’q berilgan bo’lsin (8.1-rasm). m ″ va n ″ meridianlarning kesishish nuqtalarini A ″, B ″, C ″,… harflar bilan belgilaymiz. Agar m va n egri chiziqlar i o’q atrofida aylantirilsa,  va  aylanish sirtlari hosil bo’ladi (shaklda bu sirtlar tasvirlanmagan). Unda m ″ va n ″ egri chiziqlarning aylanishi natijasida ularga umumiy bo’lgan A ″, B ″, C ″,… nuqtalar a ″, b ″, c ″,… aylanalar chizadi. Bu aylanalar esa ikkala sirt uchun umumiydir. Demak, a ″, b ″, c ″, … aylanalar umumiy o’qli  va  aylanish sirtlarining kesishish chiziqlari bo’ladi. 8.1-rasm 8.2-rasm 8.3-rasm 8.4-rasm . 8.5-rasm . 8.2-rasmda umumiy o’qqa ega bo’lgan aylanma ellipsoid va bir pallali giperboloidlarning kesishish chiziqlari a ″ va b ″ aylanalar frontal proyeksiyada ko’rsatilgan. 8.3 va 8.4–rasmlarda sferaning doiraviy silindr va doiraviy konus

sirtlari bilan kesishish chiziqlari tasvirlangan. Bu sirtlarning o’qlari proyeksiyalar tekisliklarining biriga perpendikulyar qilib olingan. Yuqoridagi teoremadan quyidagi natijani chiqarish mumkin: Natija: Markazi aylanish sirtining o’qida bo’lgan har qanday  (  ″) sfera shu aylanish sirti bilan aylanalar bo’ylab kesishadi (8.1-rasm). Haqiqatan,aylanish sirti i ( i ″) o’qining ixtiyoriy O ( O ″) nuqtasini markaz qilib olib, sfera chizilgan.sirtlar a ″ va b ″ aylanalar bo’yicha kesishgan (tasvirlar faqat frontal proyeksiyada keltirilgan). Yuqorida keltirilgan xulosalar va misollar aylanish sirtlari kesishish chizig’ini yasashda qo’llaniladigan konsentrik va ekssentrik sferalar usullarining asosi hisoblanadi. O‘qlari umumiy nuqtaga ega bo‘lgan aylanish sirtlarining o‘zaro kesishuvi. Yordamchi sferalar usuli Ma‘lumki, markazi biror aylanish sirtining o’qida bo’lgan sfera bu sirtni chekli sondagi aylanalar bo’yicha kesadi. Bu aylanalar proyeksiyalar tekisliklarining biriga to’g’ri chiziq kesmasi shaklida, ikkinchisiga aylana yoki ellips ko’rinishida proyeksiyalanadi. Aylanish sirtlari bilan sferaning o’zaro kesishish chizig’i haqidagi bu muhim xulosa ikkita aylanish sirtining o’zaro kesishish chiziqlarini yasashga imkon beradi. Yordamchi kesuvchi sferalar to’plami konsentrik yoki ekssentrik ko’rinishlarda bo’ladi. Kesishuvchi sirtlarning xarakteriga qarab, yordamchi kesuvchi sferalarning biror usuli ishlatiladi. Konsentrik sferalar usuli. Ikki aylanish sirtining o’qlari umumiy nuqtaga ega bo’lsa, bu o’qlar bitta

tekislikni tashkil qiladi. Bu tekislik har ikkala sirt uchun simmetriya tekisligi bo’ladi. Yordamchi kesuvchi konsentrik sferalar usulini quyidagi shartlar qanoatlantirgan hollardagina qo’llash mumkin: • o’zaro kesishuvchi sirtlar aylanish sirtlari bo’lishi shart; • aylanish sirtlarining o’qlari o’zaro kesishgan bo’lishi kerak; • aylanish sirtlarining o’qlari (yoki simmetriya tekisligi) proyeksiyalar tekisliklarining biriga parallel bo’lishi yoki sirt o’qlarining biri proyeksiyalar tekisliklarining biriga parallel, ikkinchi o’q esa ikkinchi proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar bo’lishi kerak. Yordamchi kesuvchi konsentrik sferalarning markazi sirtlarning o’qlari kesishgan nuqtasida bo’ladi. 8.6–rasmda o’qlari umumiy O ( O ′, O ″) nuqtada kesishuvchi va simmetriya tekisligi V ga parallel bo’lgan aylanma konus va silindr sirtlari berilgan. Bu sirtlarningkesishish chizig’ini yasash uchun O ″ nuqtani markaz qilib, R radiusli Ω ( Ω ″)sfera chiziladi. Ω sfera sirt bilan umumiy o’qqa ega bo’lgani uchun ular l 1 ( l 1 ′, l 1 ″) va l 2 ( l 2 ′, l 2 ″) aylanalar bo’yicha kesishadi. Shaklda bu aylanalarning V tekislikdagi proyeksiyalari A 1 ″ A 2 ″ va B 1 ″ B 2 ″ kesmalar tarzida tasvirlangan. Shuningdek, bu sfera sirt bilan umumiy o’qqa ega bo’lgani uchun C 1 ′ C 2 ″ va D 1 ″ D 2 ″ kesmalar ko’rinishidagi aylanalar bo’yicha kesishadi. Bu aylanalarning o’zaro kesishish 7″, 8″, 9″ va 10″ nuqtalari har ikkala sirtlar uchun umumiy bo’lgan nuqtalarning frontal proyeksiyalari bo’ladi. Xuddi shuningdek, O ″ nuqtani markaz qilib, konsentrik sferalar chiziladi, ular yordamida sirtlar uchun umumiy bo’lgan nuqtalarini yasash mumkin. Bu nuqtalarning geometrik o’rni bo’lgan m ″ va n ″ egri chiziqlar sirtlarning kesishish chiziq bo’ladi. sirtlarning frontal ocherklarining 1″, 2″, 3″, 4″ kesishish nuqtalari bu sirtlar kesishish chizig’ining xarakterli nuqtalaridan hisoblanadi. O ″ nuqtadan eng uzoqda joylashgan 4″ xarakterli nuqtadan o’tuvchi sferaning radiusi R max bo’ladi. Kesishish chizig’ining xarakterli nuqtalaridan yana bir juftini sirtlarining birortasiga R min radiusli urinma sfera o’tkazish bilan aniqlanadi. Eng kichik sferaning R min radiusi quyidagicha

aniqlanadi (18.7-rasm): O ″ nuqtadan berilgan sirtlarning birini chekka yasovchisiga O ″ E ″ va O ″ F ″ perpendikulyarlar o’tkaziladi. Bunda O ″ E ″> O ″ F ″ bo’lsa R min = O ″ E ″ bo’ladi. Agar O ″ E ″ < O ″ F ″ bo’lsa, R min = O ″ F ″ bo’ladi, O ″ E ″= O ″ F ″= R min bo’lgan holda eng kichik sfera ikkala sirtga urinib, kesishish chizig’i ikkita tekis egri chiziqqa ajraladi. Shunday qilib, urinma sferani shunday o’tkazish kerakki, u sirtlarning biriga urinsin va ikkinchisini kesib o’tsin. 18.7– rasmda sirtga urinma bo’lgan R min radiusli sfera o’tkazish bilan yasalgan egri chiziqning 5, 6 xarakterli nuqtalari aniqlangan. Bu nuqtalarda egrilik buriladi yoki yo’nalishini o’zgartiradi. Kesishish chizig’ining boshqa nuqtalari R max va R min radiusli sferalar orasida ixtiyoriy sferalar o’tkazish bilan aniqlanadi. Konus va silindrlarning o’zaro kesishish chizig’i m(m″) va n larga tegishli nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari konus o’qiga perpendikulyar bo’lgan parallel kesuvchi gorizontal tekisliklar orqali aniqlanadi. Shunday qilib, konsentrik sferalar usuli bilan ikki aylanish sirtining kesishish chiziqlarini yasash quyidagi sxema bo’yicha bajariladi: • ikki aylanish sirti o’qlarining kesishish nuqtasi konsentrik sferalar markazi sifatida qabul qilinadi; • sirtlarning frontal (yoki gorizontal) ocherklarining kesishish nuqtalari xarakterli nuqtalar sifatida belgilanadi va R max radiusli sfera aniqlanadi; • eng kichik Rmin radiusli sfera chiziladi. Natijada yana bir juft xarakterli nuqtalar aniqlanadi; • R max va R min lar orasida sferalar o’tkazilib, oraliq nuqtalar topiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Engeneering Drawing, M.B. Shah, B.C. Rana., Darslik, Indiya, 2009 y. 2. Sh. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Darslik – T. TURON IQBOL, 2007 y. 232 bet. 3. Davletov S.A. Chizma geometriya O’quv qo’llanma, T., TTYeSI, 2006 y. 132 bet.

O'xshashlar

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli

Sirtlarning o’zaro kеsishish chiziqini kontsentrik sharlar va yordamchi proyeksiyalash usullaridan foydalanib yasash

Sirtlarning o’zaro kеsishuvi

Sirtlar

Sirtlar to’g’ri chiziqli yoyiluvchi sirtlar aylanish sirtlari sirtda nuqta tanlash Sirtni tekislik bilan kesishuvi