Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli - Geometriya - Referatlar

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

208 KB

Ko'chirib olish

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi tekisliklar usuli Reja: 1. Umumiy ma‘lumotlar; 2. Sirtlar kesishish chizig’ini yasashning umumiy algoritmi; 3. Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’ini yasash. Kesuvchi tekisliklar dastasi usuli; 4. O’qlari bir tekislikda yotmaydigan aylanish sirtlarining o’zaro kesishishi. Parallel kesuvchi tekisliklar usuli; 5. Ikki silindrning o’zaro kesishishi;

Umumiy ma’lumotlar Insoniyat o’zining amaliy faoliyatida konus, silindr, shar, ko’pyoqliklar yoki boshqa ko’rinishdagi sirtlar va ularning o’zaro kesishishidan turli xil ko’rinishdagi arkalar, gumbazlar va muhandislik inshootlari qurilishida foydalanib kelgan. Kesishuvchi sirtlar asosida o’zaro kesishgan trubalar, keng oraliqli binolarning ustunsiz tomlari, neft va gaz saqlanadigan sisternalar, rezervuarlar, meditsina asboblari, mashinasozlik detallari, qurilish inshootlari elementlari va hokazolar tayyorlanadi. Shu bois muhandislardan sirtlarning o’zaro kesishish chiziqlarini aniq yasash va ularni sirt yoyilmasida aniq tasvirlay bilish bilimi talab qilinadi. Shu maqsadda ushbu bobda turlicha shakldagi sirtlarning o’zaro kesishish chiziqlarini yasash usullari bayon qilinadi. Ta’rif . Ikki sirtning kesishish chizig’i deb, ular uchun umumiy bo’lgan nuqtalarning geometrik o’rniga aytiladi. Kesishuvchi sirtlarning hosil bo’lishiga qarab ularning kesishish chizig’i quyidagi ko’rinishlarda uchraydi: • Kesishuvchi sirtlar egri chiziqli yoki to’g’ri chiziqli sirtlar bo’lsa, ularning kesishish chizig’i umumiy holda fazoviy egri chiziq bo’ladi. • Kesishuvchi sirtlarning biri egri chiziqli ikkinchisi ko’pyoklik sirt bo’lsa, u holda ularning kesishish chizig’i tekis egri chiziqlar bo’ladi. • Kesishuvchi sirtlarning ikkalasi ham ko’pyoqlik sirt bo’lsa, ularning kesishish chizig’i fazoviy yoki tekis siniq chiziq bo’ladi. Kesishuvchi sirtlar analitik usulda o’z tenglamalari bilan berilsa, ularni birga yechib, kesishish chiziqlarining tenglamasi hosil qilinadi. Kesishish chizig’ining tartibi umumiy holda kesishuvchi sirtlarning tartibiga qarab belgilanadi. Agar sirtlardan biri m tartibli, ikkinchisi n tartibli bo’lsa, ularning kesishish chizig’ining tartibi m × n ga teng bo’ladi, ya‘ni 1 m ∩2 n = a m . n . Kesishuvchi sirtlarning ikkalasi ham 2-tartibli bo’lsa, ular 4-tartibli egri chiziq bo’yicha kesishadi, ya‘ni 1 ²∩ 2 ²= a 4 . Kesishuvchi sirtlardan biri 2-tartibli va ikkinchisi ko’pyoqli sirt bo’lsa, ular

2-tartibli egri chiziqlar bo’yicha kesishadilar, ya‘ni 1 ²∩ 2 q.s = ka ². Bunda, k 2tartibli egri chiziqlar soni. Buni ko’pyoqli sirtning yoqlari soni orqali aniqlanadi. Sirtlar kesishish chizig‘ini yasashning umumiy algoritmi Ikki sirtning kesishish chizig’i, odatda kesishish chizig’ining nuqtalarini ketma- ket yasash yo’li bilan hosil qilinadi. Kesishish chizig’ining nuqtalari ikkala sirtga ham taalluqli bo’lib, yordamchi kesuvchi sirtlar yordamida yasaladi. Yordamchi kesuvchi sirtlar sifatida tekislik, sfera, konus va silindr sirtlarini olish mumkin. Yordamchi kesuvchi sirtlar shunday tanlanishi kerakki, u berilgan sirtlar bilan kesishganida kesimda chizilishi oddiy va qulay chiziqlarto’g’ri chiziq yoki aylanalar hosil bo’lsin. Yordamchi kesuvchi sirtlar majmuaning oldingi boblarida yordamchi kesuvchi tekislik ko’rinishida ishlatilgan edi. Masalan, to’g’ri chiziq bilan tekislikning kesishuv nuqtasini yasashda, tekisliklarning kesishish chizig’ini yasashda, tekislik bilan sirtlarning kesishuvida, to’g’ri chiziq bilan sirtlarning kesishuvida yordamchi kesuvchi tekisliklar o’tkazilgan edi. Yordamchi kesuvchi sirtlar usulida yasash algoritmi quyidagicha bo’ladi (7.1- rasm): • Berilgan ikki sirtlar kesishish chizig’ining xarakterli nuqtalari yasaladi. Bu nuqtalar o’z navbatida yordamchi kesuvchi sirtlarni o’tkazish chegarasini aniqlaydi. • Yordamchi kesuvchi Ω sirt o’tkaziladi. Bunda va Ω sirtlar o’zaro kesishib n (∩ Ω = n ) chiziqni, sirt bilan Ω sirt kesishib m (∩ Ω = m ) chiziqni hosil qiladi. • n va m chiziqlar kesishib ( n ∩ m = A , B ,…) A , B ,…nuqtalarni hosil qiladi. Bu nuqtalar berilgan sirtlar kesishish chizig’ining nuqtalaridir. Bunday yasash algoritmi yetarli marta takrorlansa, kesishish chizig’ini yasash uchun yetarli nuqtalari hosil qilinadi. Bu nuqtalar ma‘lum tartibda lekalo yordamida silliq tutashtirilsa, berilgan ikki sirtning kesishish chizig’i hosil bo’ladi.

Agar yordamchi kesuvchi sirt tekislik bo’lsa, xosmas o’qli tekisliklar dastasi hosil bo’ladi. Agar yordamchi kesuvchi sirt sferadan iborat bo’lsa, konsentrik yoki ekssentrik sferalar oilasi hosil bo’ladi. Shunga ko’ra ikki kesishuvchi sirtning kesishish chiziqlarini yasashda yordamchi kesuvchi tekisliklar dastasi, yordamchi kesuvchi konsentrik va ekssentrik sferalar usullari hosil bo’ladi. Bu usullarining qo’llanilishi to’g’risida keyinchalik batafsil to’xtab o’tamiz. Sirtlarning o‘zaro kesishish chizig‘ini yasash. Kesuvchi tekisliklar dastasi usuli Bitta to’g’ri chiziqdan o’tuvchi tekisliklarni tekisliklar dastasi deyiladi. To’g’ri chiziq tekisliklar dastasining o’qideb yuritiladi. Tekisliklar dastasi xos (7.rasm) yoki xosmas o’qqa (7.3rasm) ega Tekisliklar dastasi, asosan, tekislik bilan sirtning, sirt bilan sirtning va sirt bilan ko’pyoqlik sirtining o’zaro kesishish chiziqlarini yasashda yordamchi kesuvchi tekisliklar dastasi usuli nomi bilan ishlatiladi. O‘qlari bir tekislikda yotmaydigan aylanish sirtlarining o‘zaro kesishishi. Parallel kesuvchi tekisliklar usuli Agar ikki kesishuvchi sirtlarning o’qlari o’zaro kesishmasdan, ulardan biri biror proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar bo’lib, ikkinchi sirtning o’qi ikkinchi proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar yoki parallel bo’lsa, u holda bu sirtlarning kesishish chizig’ini yasashda parallel kesuvchi tekisliklar usulidan foydalaniladi. Parallel kesuvchi tekisliklarni proyeksiyalar tekisliklaridan birortasiga parallel qilib olinadi. Parallel kesuvchi tekisliklar usulining qulayligi shundaki, bunda yordamchi kesuvchi tekisliklar kesishuvchi sirtlarni aylanalar va to’g’ri chiziqlar bo’yicha 7 . 2 - rasm 7 . 3 - rasm

kesadi. Parallel kesuvchi tekisliklar usulida tekisliklar dastasining o’qi xosmas bo’ladi. Parallel kesuvchi tekisliklar usuli bilan yechiladigan bir necha sirtlarning o’zaro kesishuvini ko’rib chiqamiz. O’qlari uchrashmas va H yoki V ga perpendikulyar bo’lgan aylanish sirtlarining o’zaro kesishish chizig’ini yasash (7.4-rasm). Kesishuvchi sirtlardan doiraviy silindr o’qi V tekislikka va doiraviy konus o’qi H tekislikka perpendikulyar bo’lganda yordamchi parallel kesuvchi tekisliklar gorizontal tekisliklar bo’ladi. Bu tekisliklar konusni aylanalar va silindrni yasovchilari bo’yicha kesadi. Hosil bo’lgan aylana va yasovchilar o’zaro kesishib, kesishish chizig’ining nuqtalarini hosil qiladi. Kesishish chizig’ining A ( A ′, A ″), B ( B ′, B ″), C ( C ′, C ″), nuqtalari xarakterli nuqtalardir. Ular bevosita sirtlar frontal ocherklarining kesishish nuqtalarida belgilanadi. Qolgan nuqtalar kesuvchi tekisliklar yordamida yasaladi. Masalan, 1,2,3,4 nuqtalar H 1 ║ H ,… va H 4 ║ H tekisliklar o’tkazib, gorizontal proyeksiyadagi q va q 1 aylanalarning va a , b , c va d to’g’ri chiziqlar bilan chegaralangan to’rtburchak kesimlarining kesishuvidan hosil qilingan. Qolgan nuqtalar ham shu tartibda hosil qilinadi. 2(2′,2″) xarakterli nuqta  silindrning H 2 ( H 2V ) simmetriya tekisligini o’tkazish yo’li bilan topiladi. Kesishish chizig’ining ko’rinadigan va ko’rinmaydigan nuqtalari ham H 2 simmetriya tekisligi yordamida aniqlanadi. 7. 5-rasmda o’qlari kesishib o’zaro perpendikulyar bo’lgan aylanish silindri bilan tor sirti bo’lagining kesishish chizig’ini yasash tasvirlangan. Kesishish egri chizig’ini yasash H 1 ( H 1 V ) ,… gorizontal kesuvchi tekisliklar o’tkazish yo’li bilan yasalgan. Bunday holda sirtlarning kesishish egri chizig’i ikkita simmetrik bo’lakdan iborat bo’ladi. 1, 4, 7 xarakterli nuqtalarni yasash H 1 V , H 4 V va H 7 V tekisliklar yordamida yasalgan. Kesishgan egri chiziqning gorizontal proyeksiyasini ko’rinadigan va ko’rinmaydigan qismlari H 4 simmetriya tekisligi yordamida aniqlanadi.

7.4 -rasm. 7.5-rasm. Yarim sfera bilan uchburchakli to‘g‘ri prizmaning o‘zaro kesishishi. Sfera bilan prizma sirti fazoda siniq egri chiziq bo’yicha kesishadi. 7.6rasmda yarim sfera va qirralari H tekislikka perpendikulyar bo’lgan uchburchakli prizma tasvirlangan. Yordamchi kesuvchi tekisliklar frontal tekisliklardan iborat bo’ladi. Bu tekisliklar sferani parallellari bo’yicha, prizmani esa yon qirralariga parallel to’g’ri chiziqlar bo’yicha kesadi. Rasmdan ko’rinib turibdiki, prizma sirti sharni to’la kesadi va uchta aylanalar hosil bo’ladi. Ularning V dagi proyeksiyalari ellipslar va aylana bo’lib proyeksiyalanadi. Shar va prizma sirti o’zaro kesishish chizig’ining xarakterli 1,4,5,6 va 3 nuqtalari frontal V 1 ( V 1H ), V 4 ( V 4H ) va V 3 ( V 3H ) tekisliklar yordamida yasaladi. 1,4,5 nuqtalar kesishish chizig’ining sinish nuqtalari bo’lib, prizma qirrasining sfera bilan kesishgan nuqtalaridir. V 3 tekislik sharning simmetriya tekisligidir, undagi 3 va 6 nuqtalar frontal proyeksiyada kesishish chizig’ining ko’rinadigan qismini ajratib turuvchi nuqtalardir. Qolgan yasashlar rasmdan ko’rinib turibdi. Yordamchi parallel kesuvchi tekisliklarni gorizontal tekislik qilib olsa ham bo’ladi.

7.6-rasm. № O’zbekcha nomi va uning ta‘rifi Ruscha nomi Inglizcha nomi 1. Kesishish chizig‘i – sirtlar uchun Линия Line of the umumiy bo’lgan nuqtalarning пересечения intersection geometrik o’rni 2. kesuvchi tekislik usuli - ikki sirtni Метод секущих Method kesib o’tuvchi o‘zaro parallel плоскостей secanting kesuvchi tekisliklar o’tkazish planes

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Engeneering Drawing, M.B. Shah, B.C. Rana., Darslik, Indiya, 2009 y. 2. Sh. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Darslik T. TURON IQBOL, 2007 y. 232 bet. 3. Davletov S.A. Chizma geometriya O’quv qo’llanma, T., TTYeSI, 2006 y. 132 bet.

O'xshashlar

Sirtlarning o’zaro kesishish chizig’i yordamchi kesuvchi sharlar usuli

Sirtlarning o’zaro kеsishuvi

Sirtlar

Sirtlarning o‘zaro kesishuv chizig‘ini yasash usullari. Kеsishuvchi tеkiliklar dastasi usuli

Sirtlarning o’zaro kеsishish chiziqini kontsentrik sharlar va yordamchi proyeksiyalash usullaridan foydalanib yasash