Neft moylarini selektiv tozalash - Geologiya - Referatlar

Neft moylarini selektiv tozalash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

291.3203125 KB

Ko'chirib olish

Neft moylarini selektiv tozalash Reja: 1. Neft moylarini tozalashda ishlatiladigan erituvchilar. 2. Neft moylarini fenol yordamida tozalashning texnologik sxemasi.

Neft moylarni ishlab chiqarishda asosiy jarayonlaridan biri tanlab (selektiv) tozalash jarayonidir. Bu jarayonlar orqali moylarni ishlatishning muhim xususiyatlari, ya`ni oksidlanishga barqarorligi va issiqlik – qovushqoqlik xususiyatlarini yahshilash imkoniyati mavjud. Jarayon neft moy xom ashyosidan maxsus tanlangan erituvchilar yordamida oltingugurt va azot birikmalari, qisqa yon zanjirli ko’p siklli aromatik va naften – aromatik uglevodorodlarni, to’yinmagan uglevodorodlar va smolali moddalardan tozalashga asoslangan. Sanoat miqyosida tanlangan (selektiv) erituvchilar sifatida fenol, furfurol va bug’li erituvchi aralashmalardan keng foydalaniladi. Selektiv tozalashni barcha qurilmalari texnologik tizimda quyidagi asosiy jarayonlar kiradi. Bunda uzluksiz ishlovchi jihozlarda xom ashyo komponentlarni ekstraksiya orqali ikki faza hosil qilish, rafinatli va ekstraktli erituvchidan haydash yo’li orqali erituvchini uzluksiz qayta tiklash hamda erituvchini suvsizlantirish o’tkaziladi. Moylarni tanlab eritadigan erituvchilar yordamida tozalash. Moy fraksiyalari uglevodorodlarning har-xil sinflari va geterosiklik birikmalarining aralashmalaridan iboratdir. Uglevodorodlarni fizik xossalari ularni ma`lum sinflarga mansub ekanligiga va molekulyar massalariga boqliqdir. Geterosiklik uglevodorodlarni fizik xossalari boshqalardan farqi bo`lib, ular qarxil haroratlarda har-xil tezlikda organik erituvchilarda tanlanib eriydilar. Tanlab yoki selektiv erituvchilar deb, shunday suyuq moddalarga aytiladiki, ma`lum haroratda neft mahsulotlari aralashmasidan faqat keraksiz, tozalanishi kerak bo`lgan komponentlarni ajratib oladigan, bu jarayonda boshqa uglevodorodlarni eritmasdan va ularda erimasdan qoladigan moddaga aytiladi. Tozalash maqsadlari uchun shunday erituvchilar tanlab olinadiki, ular birbiridan keskin farqlanadigan erkin haroratda har-xil moddalarni eritadigan bo`lsin. Ba`zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadi va keraksiz komponentlar eritmalardan cho`ktirilib, osongnna ajratiladi. Shu tamoilga asosan smola- asfal'tenli birikmalar (deasfal'tizatsiya) va qattiq uglevodorodlar (deparafinlash) ajratib olinadi 1 . 1 Håvard Devold. Oil and gas production handbook. An introduction to oil and gas production, transport, refining and petrochemical industry Edition 3.0 Oslo, August 2013. Р .154

Boshqa jarayonlarda esa, buni teskarisi bo`lib, erituvchilar kerakli komponentlarni eritmasdan, keraksiz komponentlarni eritib yuboradi. Bu usul moylarni fenol va furfurol bilan selektiv tozalashda qo`llaniladi. Tozalangan mahsulot va keraksiz komponentlarning kontsentrati har xil jarayonda o`zini nomiga ega. Masalan: deasfal'tizatsiya jarayonida tozalab olingan moy deasfal'tizat deyiladi, smolali-asfal'ten moddali kontsentrat esa smola-asfal'ten moddalari deyiladi. Deparafinlash jarayonida olinadigan maxsus-deparafinlangan moy, (depmaslo, deparafinat), qattiq uglevodorodlarni esa gach yoki petrolatum deyiladi. Fenol yoki furfurol bilan tozalanganda toza moy-rafinad va smolaasfal'tenli va polosiklik aromatik uglevodorodlar aralashmasi - ekstrakt deyiladi. Erituvchilarni selektiv ideal emas, ya`ni erituvchi fazalardan birini to`liq eritadi va ikkinchisini qismandir. Masalan: fenol polisiklik aromatik uglevodorodlarini yaxshi eritadi, lekin shu bilan birga moyni uglevodorodlarini qam qisman eritshi mumkin. Distilyat moy fraksiyalari, odatda, deasfal'tizatsiya qilinmaydi. Distillyat va qoldiq moylarni umumiy texnologik sxemasi shu bilan farq qiladi. Moy (fraksiyalari tozalanganidan so`ng moylarning rangi o`zgaradi, ular ancha rangsizlanadi. Smola va polisiklik aromatik uglevodorodlardan tozalash natijasida moylarni kokslanishi va yopishqoqlik indeksi ortadi. Smola va to`yinmagan uglevodorodlardan tozalash moyni termik barqarorligini (stabilligini) oshiradi. Kislota xususiyatiga ega bo`lgan uglevodorodlardan tozalash esa korroziya aktivligini pasaytiradi va qattiq uglevodorodlardan tozalash qotish haroratinini pasaytiradi. Moylarni tovar qolatiga keltirib tayyorlash kompaundlash qurilmasida olib boriladi. yengil, o`rta va og’ir distillyat qamda qoldiq komponent bo`lsa moylarni xoxlagan navini (sortini) tayyorlash mumkin. Moylarni tozalash jarayonida tanlovchi (selektiv) erituvchilardan foydalaniladi. Tanlovchi yoki selektiv erituvchilar suyuq modda bo`lib ma`lum haroratda aralashmadan faqat ma`lum komponentlarni (boshqalarini eritmasdan va ularda o`zi erimasdan) ajratib beradi. Ba`zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi

eritadilar va keraksiz komponent cho`kmaga tushadi, yengili ajratib olinadi. Deasfal'tizatsiya va deparafinizatsiya ana shunga asoslangan. Erituvchilarga (fenol, furfurol, N-metilpirrolidon dixlor etan, suyultirilgan propan, karbamidlar) suv, benzol va toluol qo`shib, ularning selektivligini va erituvchanlik qobiliyatini o`zgartirish yoki nazorat qilish mumkin bo`ladi. Suv, benzol va toluollarni qo`shib aralashtirish erituvchilarni selektivligini o`zgartirib yuboradi. Suv qo`shilganda selektivlik oshib, umumiy erituvchanlik pasayadi. Benzol va toluol qo`shilganda esa erituvchilarning selektivligi pasayadi va umumiy erituvchanlik ortadi 2 . Erituvchilar quyidagilarga javob berishi kerak: 1. Erituvchi katta harorat oraliqida yaqqol ko`rinib turuvchi tanlab eritish xossasiga ega bo`lishi kerak. 2. Erituvchi tozalanayotgan mahsulotda erimasligi kerak. 3. Erituvchini va boshlanqich xom-ashyoni zichligidagi farqi katta bo`lishi kerak chunki, bunda faza tez ajraladi. 4. Erituvchi xom ashyoga nisbatan kimyoviy barqaror, inert, zaharsiz, portlovchi emas va qurilmani korroziyaga uchratmasligi kerak. 5. Erituvchi yengil va to`la regeneratsiyalanadigan bo`lishi kerak. Buning uchun qaynash harorati moyning qaynash haroratidan past bo`lishi kerak. Fenolni tanlovchanligi past xisoblansada lekin umumiy erituvchanlik qobiliyati yuqoridir. Selektivlikni pastligi natijasida ekstrakt tarkibida moyning qimmatbaqo komponentlarni ham erib qolishi mumkin, deasfal'tizatga esa smola va asfal'tenlar o`tib ketadi. Birinchi qodisada moyning % miqdordagi chiqishi kamaysa, ikkinchisida esa deasfal'tizatni sifati pasayadi. Erituvchilarning tasnifi. Qutbli erituvchilarning tabiati, uning tarkibi va molekulalar strukturasi tozalash jarayonining unumdorligiga ta`sir qiladi. Erituvchining tabiati, uning bir tomondan xom ashyoning aromatika uglevodorodlariga nisbatan, ikkinchi tomondan parafin uglevodorod-lariga nisbatan tanlab eritish xossalarini baqolashda to`liq o`zini namoyon etadi. 2 Håvard Devold. Oil and gas production handbook. An introduction to oil and gas production, transport, refining and petrochemical industry Edition 3.0 Oslo, August 2013. Р .154

Erituvchining uglevodorodlarga nisbatan tanlash va eritish xossalarini o`rganish uchun Gamet tengligidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Erituvchi molekulasiga geteroatomlarni va Gammet - Taft konstantasining yuqori ko`rsatkichli atom guruhini (O 2 , N, CO 2 , F, CN 4 ) kiritish, erituvchini donorakseptor xossali uglevodorodlarga nisbatan tanlab eritish xossasini yuqori qiladi. Alifatik birikmalar siklik va geterosiklik analoglariga o`tishi, erituvchining aromatika va to`yinmagan uglevodorodlarga nisbatan tanlab eritish xossasini sezilarli darajada yaxshilaydi. Mineral moylar ishlab chiqarish sanoatida keng ko`lamda amaliy jiqatdan fenol, furfurol va N-metilpirrolidon erituvchilaridan foydalaniladi. Fenol erituvchisi. Ma`lumki, fenol oltingugurt birikmalari va smolani, qisman sul'fidlarni yaxshi eritadi. Shuning uchun erituvchilar orasida fenol moylarni tanlab eritishda unumli erituvchi qisoblanadi. Aynan uning xossalarini inobatga olgan qolda neftni qayta ishlash zavodlarining moybloklari loyiqalangan. Fenol formulasining strukturasi: C 6 H 5 OH, 14-jadval. Fenolning fizik-kimyoviy xossalarining ko’rsatkichlari 1 Zichlik, 20 o C da, kg/m 3 1071 2 Molekulyar og’irlik 94,11 3 Sindirish ko`rsatkichi, 41 o C 1,5425 4 Kritik harorat, o S 419 5 Kritik bosim, MPa 6,05 6 Issiqlik siqimi, 45 o C da, kDj/(kg*grad) 2,11 7 qovushqoqlik 45 o C da kinematik, mm 2 /s dinamik, Pa*s 3,8 4,0 8 harorat, o C chaqnashi 79 buqlarning qavoda alangalanishi 430 atmosfera bosimida qaynashi 181 erishi +41 9 Fenolning suvda eruvchanlik %, harorati o S 20 8,2

40 9,6 10 Suvning fenolda eruvchanligi %, harorati o C 40 33,2 11 Buqlanish entalpiyasi, kDj/mol' 45 12 Suv bilan azeotrop aralashmaning qaynash harorati atmosfera bosimida, o S 99,6 13 Suv bilan azeotrop aralashmadagi fenolning tarkibi % 9,2 14 Dipol' momenti 1,7 15 Dipol' momenti 5 Berilganlardan ko`rinib turibdiki, fenolning zichligi deyarli katta emas, bu esa rafinatli va ekstraktli eritmalarni to`qnashtirgandafazaldar ajralish sharoitiga sal'biy ta`sir qiladi. Haydash haroratining yuqori bo`lishi quvurli o’choqlarda yoqilqining ko`p sarf bo`lishiga va qurilmalarda isitish xarajatlarining ko`payishiga olib keladi. Fenolning boshqa kamchiliklari: kristallanish haroratining balandligi, bunda ekstraktor kolonnasida ishchi harorat diapazoni qisqaradi; yuqori qovushqoqligi, bunda kolonnada oraliq oqimlarni to`qnashtirganda fazalar muvozanatini hosil bo`lish tezligi pasayib, modda almashinish jarayoni yomonlashadi; yuqori zaharliligi; kolonna tipidagi qurilmalarda emultsiyalanishga moyilligi baland. Fenol bilan tozalaganda uning tanlash xossasini ko`tarish uchun qo`shimcha ravishda etil yoki metil spirtini ikkinchi erituvchi sifatida qo`shish mumkin. Fenol-etanol erituvchisi bilan ekstraktsiyalaganda rafinat chiqishi 4-5 % ga quruq fenol bilan tozalaganga nisbatan ko`payadi. Fenolning ajratish xossasini ko`tarish uchun unga qo`shimcha yengil benzin fraksiyasi, spirtlar, sirt aktiv moddalar qo`shiladi. Anna shu barcha qo`shilgan qo`shimchalar fenolning tanlash xossasini ko`taradi. Furfurol erituvchisi. Furfurol bilan tozalashning afzalligi: rafinat distillyatlarining ko`p chiqishi bilan va xom-ashyoning kuchli dearomatizatsiyalanishi bilan baqolanadi. Furfurol - yoqimli non qidini eslatadigan rangsiz suyuqlikdir. U tarkibida pentozan saqlagan chiqindilarni gidrolizlash va kislota qo`shib qaynatish yo`li bilan olinadi. Kimyoviy tabiati bo`yicha furfurol aromatik al'degidlarga o`xshab ketadi; uning formulasining strukturasi: C 4 H 3 OCHO,

Past haroratda furfurolda (30-40 o C) qattiq parafinlar va asfal'tenlar erimaydi, oltingugurt birikmalari va smolalar sekin va narafin-naften uglevodorodlari judayam sekin eriydi. 400 o C dan yuqori haroratda qaynaydigan yuqorimolekulyar aromatik uglevodorodlar, 60-80 o C da yaxshi eriydi. Eritish xossalarini yaxshilash uchun benzol, atseton, spirtlar, xloroform va boshqa yuqorimolekulyar organik birikmalar qo`shiladi. Furfurol uglerodning turli guruhlarini tanlashi xom ashyoning tarkibiga, ekstraktsiyaning harorat rejimiga, erituvchining xom-ashyo bilan nisbatiga boqliq bo`ladi. Tozalash sharoitiga qarab rafinat va ekstraktning uglevodorod tarkibi o`zgarib, furfurol bilan tozalaganda taqsimlanish koeffitsienti fenol bilan tozalaganga nisbatan ancha yuqoridir. Erituvchining keng qo`llanilishiga qaramay furfuro bir qancha kamchiliklarga ham ega. U kam zaharli bo`lsada, yuqori harorat va qavo kislorodi ta`sirida oksidlanib, o`zining dastlabki xossalarini yo`qotadi. 15-jadval. Furfurolning fizik-kimyoviy xossalarining ko’rsatkichlari 1 Zichlik, 20 o C da, kg/m3 1160 2 Molekulyar oq’irlik 96,03 3 Sindirish ko`rsatkichi, 41 o C 1,5261 4 Kritik harorat, o C 396 5 Kritik bosim, MPa 5,43 6 Issiqlik siq’imi, 45 o C da, kDj/(kg*grad) 1,59 7 qovushqoqlik 45 o C da kinematik, mm 2 /s 0,907 dinamik, Pa*s 1,02 8 Harorat, o C chaqnashi 59 atmosfera bosimida qaynashi 162 erishi -39 9 Suvda eruvchanligi %, harorati 20 o C furfurol suvda 5,9 suv furfurolda 4,5 10 Buqlanish entalpiyasi, kDj/mol' 44 11 Suv bilan azeotrop aralashmaning qaynash harorati

atmosfera bosimida, o C 97,5 12 Azeotrop aralashmadagi furfurolning tarkibi % 35 13 Dipol' momenti 3,57 N-metilpirrolidon erituvchisi. N-metilpirrolidon - qiyin uchuvchan erituvchi bo`lib, ijobiy ekologik va toksikologik xarakterga ega. Qulay erituvchanligi va yuqori tanlash xossasiga ega bo`lgani uchun u neft va kimyo sanoatida keng ko`lamda ishlatilmoqda. N-metilpirrolidonning yuqori qutbligini molekula strukturasining assimmetrikligi izoqlaydi: 16-jadval. N-metilpirrolidonning fizik-kimyoviy xossalarining ko’rsatkichlari 1 Zichlik, 25 o C da, kg/m3 1028 2 Molekulyar oq’irlik 99,13 3 Kritik harorat, o C 451 4 Kritik bosim, MPa 4,78 5 Harorat, o C yonish nuqtasi 245 atmosfera bosimida qaynashi 204,3 erishi -23,6 6 Buqlanish entalpiyasi, 20 o C da, kDj/mol' 550 7 Kritik hajmi, m3 / kmol' 0,316 8 Sirt tarangligi, 25 o C da, N/m 0,041 9 Portlash chegarasi, hajmiy ulushda, % pasti 1,3 yuqorisi 9,5 10 Dipol' momenti 1,7 N-metilpirrolidon kuchli qutbli erituvchi qisoblanadi. U - rangsiz, qarakatchan suyuqlik bo`lib, kuchsiz amino sifatli hidi bor. N-metilpirrolidon cheksiz proporsiyada suv va ko`pincha organik erituvchilar bilan aralashishi mumkin 3 . N-metilpirrolidon suv bilan azeotrop aralashma hosil qilmaydi va qoniqarli termik barqaror hisoblanadi. Moylar ishlab chiqarishda yarim tayyor mahsulotlarni tozalashda N-metilpirrolidon aromatik uglevodorodlarni va geterobirikmalarni, 3 Håvard Devold. Oil and gas production handbook. An introduction to oil and gas production, transport, refining and petrochemical industry Edition 3.0 Oslo, August 2013. Р .154

jumladan organik oltingugurtlarni tanlab eritadi. Parafin uglevodorodlarini eritishda inert bo`lgani uchun u furfurolga va ayniqsa fenolga raqobatbardosh hisoblanadi. Moylarni tanlovchi erituvchilar bilan tozalash jarayoni uchun quyidagi omillar muximdir: 1. Jarayonning harorati. 2. Moy fraksiyasini erituvchida erituvchanligining kritik harorati 3. Xom ashyo va erituvchilarning nisbati. 4. Erituvchini xom ashyo bilan o`zaro ta`sir usuli. 5. Bosim ostida suyultirilgan gazlarni erituvchi sifatida ishlatilganda (propan, oltingugurtli uglevodorod gazi) o`z ta`sirini ko`rsatadi. Erituvchini moy eritmasidan va kerak bo`lmagan komponentlar eritmasidan regeneratsiyalash bir necha bosqichda amalga oshiriladi: - Erituvchi yuqori haroratda yoki atmosfera bosimida qaydab ajratiladi. - Suv buqi bilan qaydab olinadi. - Vakuum ostida qaydab ajratiladi. Tozalangan mahsulotda erituvchining qoldiq miqdori 0,005-0,02 % dan ortiq bo`lmasligi kerak. Moylarning qimmatbaqo uglevodorodlari gach yoki ekstraktga o`tib ketishi mumkin. Bu asosan, erituvchining yetarli darajada selektiv bo`lmaganligi sabali yuz beradi. Buning natijasida qimmatbaqo va keraksiz komponentlar oraliqida turgan uglevodorodlar yo`qotiladi. Bu komponentlar ichki rafinat deyiladi. Bu komponentlarning yo`qotilishi asosiy mahsulot chiqishini pasaytiradi. Eng ko’p tarqalgan tozalash mujassamlashtirilgan (ikki oqimli) qurilmalarda fenol va furfurol yordamida o’tkaziladi. Bunday qurilmalarning ahamiyatli tomoni shundaki, ularda bir vaqtning o’zida distillyatli va qoldiq xom ashyoni qayta ishlash imkonyati mavjud. Rafinat chiqishini oshirish va ekstrakt bilan birgalikda chiquvchi kerakli komponentlar yo’qolishini kamaytirish uchun, shuningdek, turli tarkib va xususiyatdagi ikki rafinatlarni olish maqsadida ikki bosqichli fenolli tozalash qo’llaniladi. Bunday holatda qurilma ikki ekstrakcion kolonna bilan jihozlanadi.

Xom ashyoni birinchi kiritishda tozalash uchun talab etiladigan fenolni tahminan yarim miqdorida beriladi. Bu kolonna yuqorisidan “og’irlashtirilgan” rafinat eritmasi chiqariladi. Bu “og’irlashtirilgan” rafinat ikkinchi bosqich tozalash uchun ikkinchi ekstrakcion kolonnaga yuboriladi va bu kolonnaga qolgan qism fenol kiritiladi. Ikkinchi kolonna yuqorisidan yakuniy rafinatli eritma erituvchini qayta tiklash jihoziga kiritiladi. Tozalashdagi I va II bosqich ekstrakli eritmalarni fenolli qayta tiklash tizimiga yuboriladi 4 . Kam qovushqoqli past haroratda qotuvchi moylarni olish uchun yengil distillyatlarni tozalash nisbatan past temperatura (35 – 40 0 C) larda amalga oshiriladi. Qurilma texnologik sxemasiga sovitish tizimi kiritilgan. Sovutish tizimi ekstrakciya kolonnasi pastki qismidan resirkulyatsiyalanuvchi xom ashyo va ekstrakli eritma uchun sovutkichlarda foydalaniladigan suvni 3 – 8 0 C ga sovitib berishga mo’ljallangan. Bundan qurilmalar erituvchini qayta tiklash kolonnalari siqib ketishini oldini olish uchun ko’p sondagi tarelkalar o’rnatiladi. Xom ashyodagi smolali moddalar miqdori yuqori hollarda qurilmaga qo’shimcha xom ashyoni deasfal’tlash bitumi eritmasidan erituvchini qayta tiklash tizimlari kiritiladi. Selektiv tozalash qurilmalarni ishlatish vaqtida katta e`tibor jarayonni avtomatik boshqarishga qaratiladi. Qurilmadagi oqimlar sifatini analizatorlar yoritib turadi: xom ashyo uchun – zichlik va qovushqoqlik o’lchagichlari, rafinat uchun – refraktometr, kolorimetr, erituvchi miqdor analizatori; ekstrakt uchun – zichlik va qovushqoqlik o’lchagichlari, erituvchi miqdor analizatori; oqova suvlari uchun – erituvchi miqdor analizatori. Xom ashyodan rafinat chiqishi 64 – 85 % (massa) ni tashkil etadi, yuqori indeksli moylarni qayta ishlashda 40 – 60% (massa). Moyli xom ashyolarni tozalashda qo’llaniladigan ekstraksion kolonnalar tavsifini quyida ko’rib chiqamiz. Tozalash jarayonidan asosiy maqsad-fenol erituvchisi yordamida xom ashyo tarkibidan keraksiz komponentlarni chiqarish yo’li bilan rafinat olishdir. Rafinatni chiqishi boshlang’ich xom ashyo sifatiga va tozalash darajasiga bog’liq. Xom ashyo sifatida moy distillyatlari yoki 4 Håvard Devold. Oil and gas production handbook. An introduction to oil and gas production, transport, refining and petrochemical industry Edition 3.0 Oslo, August 2013. Р .154

deasfal’tizatdan foydalaniladi. Rafinat olish qatorida jarayonda ekstrakt hosil bo’ladi. Qurilmaning asosiy bloklariga quyidagilar kiradi: fenol-suv azeotropik bug’li aralashmadan fenol xom ashyosini absorbsiyalash, ekstraksiyalash, rafinatli eritma tarkibidan fenolni regenerasiyalash va ekstraktli eritma tarkibidan fenolni regeneratsiyalash. Qurilma texnologik sxemasi quyidagi ko’rinishda keltirilgan (22-rasm). Distillyatli yoki qoldiq xom ashyo 1-nasos yordamida 2-issiqlik almashtirgich beriladi va u tahminan 90 0 C gacha qizdirilib, 3-bug’li qizdirgich orqali o’tib, 5- absorberni yuqori tarelkasidan beriladi. Xom ashyoni absorberga kirishdagi temperaturasi 110-115 0 C ga teng. Absorberning pastki qismidagi suyuqlik sathiga ko’ra xom ashyoni uzatish boshqarilib turiladi, buning uchun qizdirish liniyasida klapan o’rnatilgan. Absorberning pastki tarelkasi ostidan azeotropik aralashma bug’lari kiritiladi. Xom ashyo oqimi ko’tarilayotgan bug’lar bilan to’qnashib, undan fenol absorbsiyalanadi(yutiladi). Suv bug’lari absorberdan chiqishi bilan 4kondensator- sovitkichga tushadi va hosil bo’lgan kondensat suv bug’i ishlab chiqarish tizimiga yuboriladi.

22-rasm. M oy xomashyosini fenolli tozalash qurilmasi texnologik sxemasi: 1 , 6, 9, 11, 13, 18, 22, 19, 31, 33, 37 – nasoslar; 2, 17, 23, 24 - issiqlik almashtirgichlar; 3, 12 – qizdirgichlar; 4 – kondensator-sovitkich; 5 – absorber; , 8, 26 7 – sovitgichlar; 10 – ekstraksion kolonna; 14, 15, 28, 34 – yig’gichlar; 16, 30 – quvurli pechlar; 19, 35 –havoli sovitish jihozlari; 20 –rafinatni uchirish kolonnasi; 21- rafinatni bug’latuvchi kolonna; 25 – qaynatgich;27 – quritish kolonnasi; 32 – ekstraktni uchirish kolonnasi; 36 – ekstraktni bug’latuvchi kolonna; 38 – tomchqaytargich.

Xom ashyo unda absorbsiyalangan fenol bilan birgalikda absorber pastki qismidan 6-nasos yordamida yig’ilib, 7-sovitkich orqali 10-ekstraksion kolonna o’rta qismidan beriladi. Kolonnalar nasadkali yoki tarelkali tipda bo’lishi mumkin. Kolonna yuqorisidagi temperatura erituvchining kritik temperaturasidan tahminan 8-12 0 C past holda ushlanadi, odatda qoldiq xom ashyo uchun 115 0 C dan oshmagan holda va kam qovushqoqli xom ashyo uchun 50 0 C. Kolonnalar yuqorisi va pasti orasidagi hosil qilinadigan temperatura gradienti 10-30 0 C ni tashkil etadi. Moy distillyatlarini tozalashda fenolning karrasi xom ashyoga nisbatan 1,2-2 oralig’ida, deasfal’tizatni tozalashda esa 2,54 bo’ladi. Tarkibi 0,005% (mass.) dan ko`p bo`lmagan fenol saqlagan rafinat 22nasos yordamida 17-issiqlik almashtirgich orqali va oxirgi sovitgichdan so`ng rezevuarga jo`natiladi. 10-kolonnadan chiqariladigan ekstraktli eritma 11-nasos yordamida 24- issiqlik almashtirgich (bunda 25-qaynatgichdan chiqayotgan qaynoq fenol bilan qizdiriladi) va 23-issiqlik almashtirgich orqali 27-quritish kolonnasiga beriladi. Bu kolonnaga ekstraktli eritmani kiritilishdagi temperaturasi 150-160 0 S teng. Yarim berk tarelkalar yordamida ikki qismga bo`lingan 27-kolonna yuqori qismi 12 ta tarelka bilan jiqozlangan va pasti - kub qismidir. Ekstraktli eritma va unga birlashtiriladigan fenol-suvli kondensat 27-kolonnada suvsizlantiriladi. Bu kolonna yuqorisidan azeotrop aralashma buqlari (taxminan 91% mass. suv, qolgani fenol) chiqariladi, pastki qismidan esa-fenolni asosiy massasi va ekstraktdan tarkib topgan suvsiz eritma chiqariladi. Kolonna yuqorisidan chiqarilayotgan azeotrop aralashma buqlarini bir qismi 5-absorberga, qolgan miqdori esa 19-qavoli sovitgichga yuboriladi. Bu erda hosil bo`lgan suv-fenolli kondensat 15-yiqgichga tushadi. 27-kolonnaning yarim berk tarelkasida yiqiluvchi ekstraktli eritma 25-qaynatgichga o`tadi. U bu erda 32-kolonnadan chiqayotgan kondensattsiyalanuvchi fenol buqlari bilan qizdiriladi. Suvsizlantirilgan ekstraktli eritma 27-quritish kolonnasi pastki qismidan 29-nasos yordamida olinib, 30- zmeevikli pechda 250-260 0 S gacha qizdirilgan qolda 32-buqlatish kolonnasiga beriladi. Eritmaning bir qismi 32-kolonna pastki qismi va 30-pech oraliqida retsirkulyattsiyalanadi. 31-nasos yordamida 30-zmeevikli pech orqali amalga

oshiriladigan eritma sirkulyatsiyasi ekstraksion kolonna pastidagi temperaturani taxminan 330 0 S gacha oshiradi. Bu orqali kolonna qoldiq mahsulotidagi fenolni miqdorini kamaytirishga erishiladi. 32-kolonna 0,20,3MPa ortiqcha bosimda ishlaydi. Kolonna yuqorisidagi temperatura ishchi bosimda fenolni qaynash temperaturasiga teng. U 230-240 0 S chegarasida o`zgarib turadi. 32-kolonnaning yuqori tarelkasidan to`yintirish (sovuq quyilish) sifatida fenol beriladi. Tarkibida 2-5% (mass.) fenol saqlagan ekstraktli eritma 32-kolonna pastki qismidan o`z oqimi bilan 36-buqlatuvchi kolonnaga o`tadi va u erda suv buqi bilan shamollatiladi.32-kolonnadan chiquvchi fenol buqlari 25-qaynatgich uchun issiqlik tashuvchi hisoblanadi. Qayta tiklangan fenol 24- issiqlik almashtirgich va 26- sovitgich orqali 28- quruq fenolli yiqgichga tushadi. 36-kolonnadan chiquvchi fenol va suv buqlari 35-jiqozda kondensattsiyalanadi va ekstraktli eritma bilan birgalikdagi kondensat aralashmasi 27-quritish kolonnasiga beriladi. 36kolonnadan ekstrakt 37-nasos yordamida 2-issiqlik almashtirgich orqali hamda oxirgi sovitkichdan so`ng rezervuarga chiqariladi. Tuymazin neftidan yuqori indeksli moy olish uchun fenolli tozalashdagi ko`rsatkichlari quyidagi jadvalga keltirilgan: 17-jadval Ko’rsatkichlar Tozalanadigan xom ashyo Kam qovushqoqli distillyat O’rta qovushqoqli distillyat Qovush- qoqli distillyat Deasfal tizat Xom ashyo tavsifi Zichlik 20 0 S dagi, kg/m 3 885 912 924 911 Qovushqoqlik 100 0 Sda, mm 2 /c 8,9 5,9 9,2 20,6 Konradson bo’yicha koksliligi, % (mass.) -------- -------- --- - --- 0,9 Oltingugurt miqdori, %(mass.) 1,7 1,6 1,8 1,5 Jarayon parametrlari Fenolni xom ashyoga nisbatan sarfi, %(mass.) 350 200 400 550 Kolonnadagi temperatura, 0 S Yuqorisida Pastida 45 60 65 88

32 40 45 68 Rafinat tavsifi Zichlik 20 0 S dagi, kg/m 3 838 855 867 876 Qovushqoqlik 100 0 Sda, mm 2 /c 7,7 4,9 6,8 15,4 Konradson bo’yicha koksliligi, % (mass.) ------ ------- ------ 0,2 Oltingugurt miqdori, %(mass.) 0,3 0,4 0,4 ------ Qovushqoqlik indeksi (tayyor moy) 104 103 97 95 Rafinat chqishi, % (mass.) 51 55 65 50

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. E.A. Bakirov, V.I. Yermolkin, V.I. Larin i dr. Geologiya nefti i gaza Uch. Pos. Nedra 1989. 2. V.G. Kanalin, M.G. Ovanesov, V.P. Shugrin. Neftegazopromislovaya geologiya i gidrogeologiya Moskva. Nedra 1985. 3. I.X. Abrikosov, S.N. Gutman. Obshaya, neftyanaya i neftepromislovaya geologiya. Moskva. Nedra 1982. 4. M.A. Jdanov. Neftegazopromislovaya geologiya i podschet zapasov nefti i gaza. Moskva. Nedra 1986. 5. N.G. Sereda, V.M. Muravyov. Osnovi neftyanogo i gazovogo delo. Moskva. Nedra 1980. 6. N.G. Bobritskiy, V.A. Yufin Osnovi neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Moskva. Nedra 1988. 7. A.V. Mavlonov. Neft va gaz koni geologiyasi. Toshkent 1992. 8. L.F. Petryashin, L.G. Lisyaniy. Oxrana prirodi v neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Lvov. Visha shkola 1984. 9. N.A. Sidorov. Burenie i ekspluatatsiya neftyanix i gazov ы x skvajin. Moskva. Nedra 1982. 10. V.M. Muravev. Razrabotka i ekspluatatsiya neftyanix i gazovix skvajin. Moskva. Nedra 1986. 11. Neft va gaz jurnali. Toshkent 1997.

O'xshashlar

Neft moylarini deparafinlash

Neft mahsulotlarini katalitik tozalash

Neft mahsulotlarini adsorbsion tozalash

Neft moylari va ularni sinflash

Tovar yoqilg’i va moy mahsulotlarini tayyorlash