Кечки палеозой босқичи - Geologiya - Referatlar

Кечки палеозой босқичи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

597.5 KB

Ko'chirib olish

Кечки палеозой босқичи Режа: 1. Геодинамикаси 2. Палеогеографияси 3. Иқлими. 4. Органик дунёси 5. Фойдали қазилмалари. Кўмир. 6. Нефт ва газ 7. Маъдан конлари

Ернинг кечки палеозой (герцин) ривожланиш босқичи умумий давомийлиги 170 ± 10 млн йил бўлган девон, карбон ва перм даврларини ўз ичига олади. Геологик томондан кечки палеозой тарихидаги ҳодисалар Ер пўсти ривожланишида муҳим аҳамиятга эга бўлган. Бу, биринчи навбатда, платформалар ҳудудининг кенгайишида ўз аксини топган. Геодинамикаси. Девон даври Ер тарихида кескин ўзгаришлар даврларидан бири бўлган. У эрта палеозойни якунлаган ва кечки палеозойни бошлаб берган. Силур ва девон чегараси каледон орогенезининг Лаврентия ва Балтияни бирлаштирувчи каледонидларнинг Шимолийатлантика қамбарини ва янги Лавруссия мегаконтинентини яратган кульминациясига тўғри келади. Бу Вегенернинг Пангейи ёки Пангей-П нинг ҳосил бўлишига қўйилган биринчи қадам эди. Каледон орогенези ўрта девонда якунланган . Герцин босқичини бошлаб берган кечки девонда Шарқий Европа, Баренцев- Печора, Сибир, Жанубий Америка, Африка ва Австралия платформалари вулканизм билан бирга кечган рифтогенезга учраган, Шарқий Европа ва Шарқий Сибирда олмосли кимберлит трубкалари ҳосил бўлган. Эрта карбон давомида Гондвананинг шимолга сурилиши ва Лавруссияга яқинлашиши тезлашиб борган. Иберий яримороли районида ва Ғарбий Мағрибда улар деярли туташади, ғарброқда эса Ғарбий Гондванани Шимолий Америкадан ажратиб турувчи океан ҳавзасининг кенглиги 600 - 800 км гача қисқаради. Бу Лавруссиянинг ҳам шимолга силжишига қарамасдан соат мили йўналишида бурилиб, Гиперборе билан Сибирга яқинлашади (расм).

расм. Карбон даврида литосфера плиталарининг тутган ўрни. Гондвана суперконтиненти деярли бутунлай кўтарилган ҳудудни ташкил этган. Фақат Шимолий Африка, Шимолий-Шарқий Бразилия ва Австралиянинг баъзи жойларидагина конти нентал ёки саёз денгиз шароитларида чўкиндилар ҳосил бўлган . Австралиядаги Амадиес авлакогени ўзининг ривожланишини сиқилиш деформацияси билан якунлаган. Карбоннинг иккинчи ярими ва пермда Евросиё учун маҳим аҳамиятга эга бўлган янги тектоник босқич содир бўлади. Триас даврининг бошларигача давом этган фаол тектоник ҳаракатлар туфайли Шарқий Европа ва Сибир платформалари ҳамда ҳозирги Евросиёнинг жанубий қисмлари орасида тоғли қуруқлик вужудга келган. Бунинг натижасида қадимги қурилмалар ягона массивга пайвандланган. Ҳозирги Евросиё ва Шимолий Американинг катта қисмини ва жанубий материкларни ўз ичига олган улкан материк Пангей вужудга келган. Бу тектони к босқич жуда узоқ давом этган.

У макон ва замонда бир-бирига мос келмайдиган бир неча фазадан иборат бўлган . Перм даврининг бошларига келиб Лавруссия Сибир билан бирлашиб Лавросиё ҳосил бўлган. Унинг Гондвана билан бирлашиши туфайли Пангей- II вужудга келган . Пангей-II ўзига хос кўринишга эга бўлган - у меридиан бўйлаб чўзилиб, Жанубий Гондвана қ утбларгача чўзилган, Сибир эса жуда юқори кенгликларга бориб қолган. Бу эса ушбу ҳудудларни муз босишга олиб келган. Палеозой эрасининг охирларида, қисман карбон, қисман пермда кўпчилик районларда орогенез бошланган. Аппалачи геосинклиналининг катта қалинликдаги чўкинди жинслари бурмаланган ва ер ёриқлари билан мураккаблашган. Тоғ ҳосил бўлишининг бу босқичи Европа ва Осиёда герцин , Шимолий Аме рикада эса аппалачи орогенези дейилади (214-расм). р асм. Герцинидларнинг ҳозирги структурада тутган ўрни. 1- эпигерцин палтформалари: 1-Аппалача, 2-Жанубий Америка, 3-Ғарбий Европа, 4-Ўрол-тиёншон, 5-Муғул-Охота, 6-Шимолий Африка, 7-

Жанубий Африка, 8-Шарқий Австралия; 2-олдинги консолидация вилоятлари;3-олд ботиқликлар: А-Аппалачиолди, Б-Ўрололди. Герцин орогенезининг бошланғич фазаларда Европанинг жанубида ва Марказий Осиёда тоғ тизмалари вужудга келган. Бунда Шарқий Европа платформасига ва эрта палеозой ёшидаги структуралар тарқалган текисланган вилоятларга денгиз босиб кирган. Кўтарилаётган тоғларнинг этакларида пайдо бўлган ботиқликларда тошкўмир конлари ҳосил бўлишига олиб келган ўсимлик қолдиқлари тўпланади. Тоғ ҳосил бўлишининг кейинги ривожланиши интрузияларнинг фаол ёриб кириши ва маъданлашув билан бирга кечган. Перм давридаги тоғ ҳосил бўлиш жараёнлари платформаларнинг умумий кўтарилиши билан бирга кечган ва пермнинг охирида Пангейнинг Евросиё қисми қуруқликка айланиб, унда олдин ҳосил бўлган тоғларнинг нураши ва илгари нам ва кейинчалик қуруқ иқлим шароитларида терриген ётқизиқлар тўпланган. Гондвана суперконтиненти деярли бутунлай кўтарилган ҳудудни ташкил этган. Фақат Шимолий Африка, Шимолий-Шарқий Бразилия ва Австралиянинг баъзи жойларидагина континентал ёки саёз денгиз шароитларида чўкиндилар ҳосил бўлган . Палеогеографияси. Девон даврининг бошларида (400 млн йил илгари) токембрий платформалари ва каледон вилоятлари кечки силурдаёқ бошланган денгиз регрессиясини ўз бошидан кечирган. Кейинчалик ўрта ва кечки девон ҳамда карбонда денгиз бир неча бор платформаларга босиб келган ва чекинган. Днгизларда қумлар, гиллар ва карбонатли ётқизиқлар тўпланган. Карбонатли жинслар деярли бутунлай кечки палеозой денгиз ва океанларида тарқалган умуртқасиз ҳайвонларнинг қолдиқларидан таркиб топган. Платформаларнинг соҳилбўйи ҳудудларида кўмирли ётқизиқлар шаклланган. Девон даврида каледон вилоятлари, токембрий платформаларидан фарқли ўлароқ, аниқ ифодаланган тоғли рельефга эга бўлган. Тоғоралиғи ботиқликларида вулканоген жинслар қатламчаларига эга бўлган катта

қалинликдаги қизил рангли конгломератлар тўпланган. Аста-секин рельеф текисланиб борган ва карбонга келиб нормал денгиз ётқизиқлари ҳосил бўлган. Девоннинг бошларида геосинклинал қамбарларда дағал бўлакли жинслар (конгломератлар) ҳосил бўлган ва кейинчалик улар қум-гилли ва карбонатли жинслар билан алмашган. Кабон даврида эса қум-гилли ва карбонатли жинсларнинг алмашиниб чўкмага ўтиши давом этган. Геосинклиналларнинг кўп жойларида тошкўмир қатламчалари учрайди. Девон ва карбонда кучли вулканизм кузатилган. Госинклиналларда тўпланган ётқизиқларнинг қалинлиги 15-20 км га боради. Карбон даврида муайян танаффусдан сўнг материклар яна чўкабошлаган ва уларнинг пасттекислик қисмлари саёз денгизларга айланган. Европа ва Жанубий Осиёнинг баъзи районлари бутун карбон даври давомида денгизлар билан қопланган бўлиб, уларда гилли сланецлар ва қумтошлар тўпланган. Африка, Австралия ва Жанубий Америкада қуйи карбон ётқизиқларининг жуда кам учраши бу ҳудудларда континентал шароитлар мавжуд бўлганлигидан далолат беради. Кечки карбонда (Шимолий Америкада – пенсильвания) мате - риклардаги шароитлар ўзгарабошлаган. Континентал ётқизиқларнинг кенг тарқалганлиги денгизлар эгаллаган майдонларнинг кескин қисқарганлигидан далолат беради. Бу вақтда Шимолий -Ғарбий Европанинг катта қисми субаэрал шароитларда бўлган. Кенг эпиконтинентал Ўрол денгизи Шимолий ва Марказий Россияга тарқалган, йирик геосинклинал эса Жанубий Европа ва Жанубий Осиё ( ҳозирги Альп, Кавказ Ҳимолой тоғлари унинг ўқи бўйлаб жойлашган) орқали ўтган . Тетис деб номланувчи бу денгиз кейинги бир қатор геологик даврларда мавжуд бўлган. Кечки карбондан бошланган табиий шароитларнинг ўзгариши палеозой эрасини якунловчи перм даврида янада ривожланган . Бу даврнинг бошларида ҳозирги Ўрол тоғлари ўрнида шу номли геосинклинал жойлашган. Саёз

дангизлар Европанинг шимолини даврий равишда қоплаб турган ва уларда қатламли денгиз ва қуруқлик ётқизиқлари – қумтошлар, оҳактошлар, гилли сланецлар ва ош тузи тўпланган. Шимолий Ҳиндистон ва Ҳимолай тоғларининг ўрнида қатта қалинликдаги оҳактошлар тўпланган. Перм ётқизиқлари Шарқий ва Марказий Австралияда, Жанубий ва Жанубий- Шарқий Осиё оролларида кенг тарқалган. Улар Бразилия, Боливия ва Аргентинада ҳамда Жанубий Африкада учрайди. Шимолий Ҳиндистон, Австралия, Африка ва Жанубий Америкадаги кўпчилик перм формациялари қуруқлик шароитларида тўпланган. Улар зичлашган музлик ётқизиқларидан иборат. Шимолий Америкада перм денгизлари палеозойнинг илгариги даврларидагига нисбатан камроқ майдонларни эгаллаган. Денгизлар эгаллаган майдонлар анча қисқарган пермнинг охирида катта қалинликдаги тузли ётқизиқлар тўпланган. Иқлими. Бутун девон даври давомида иқлим илиқ ёки, ҳатто, иссиқ, арид ёки нам бўлган. Кечки карбонда Жанубий яримшар материкларида қоплама музликлар ривожланган. Эрта пермда экваториал, тропик, субтропик ва мўътадил иқлим қамбарлари ажралган. Юқори ҳароратнинг мавжуд бўлиши мономиктли, олигомиктли, экстракарбонатли, карбонат- сульфатли ва эвапоритли формацияларнинг ривожланишига, риф қурилмалари ва иссиқликни севувчи денгиз фаунасининг кенг тарқалишига олиб келган. Органик дунёси. Девон даврида органик дунё эволюциясида баъзи муҳим воқеалар содир бўлган. Ер шарининг кўпчилик районларида дастлабки қуруқлик ўсимликларнинг қолдиқлари топилган. Денгизларда кўп сонли қисқичбақасимонлар, балиқлар, қуруқликда эса зич ўсимликлар, шу жумладан папоротниклар вужудга келган (215-расм).

расм. Девон даврининг ҳайонот ва ўсимлик дунёси: 1-тулпетон, 2- акантостега, 3-ботриолепис, 4-эустендон, 5-псаммолепис, 6- плоурдостеус, 7-акантондлар, 8-папоротник, 9-таракан, 10-кўпоёқ, 11- чаён, 12-хорнеофитон, 13-астероксилон, 14-раний, 15-аглэофитон, 16- куксония, 17-тэниокарда, 18-эостерофиллум, 19-юзоёқ. Умуртқасизлар орасида булутлар, маржонлар, мшанкалар, брахиоподалар ва моллюскалар кенг тарқалган. Силур даврига нисбатан сони ва тур хилма-хиллиги анча қисқарган бўлсада, трилобитларнинг бир қанча туркумлари сақланиб қолган. Девонни одатда балиқлар ўзининг гуркираган даврига кирганлиги учун уни «балиқлар асри» деб аташади. Акуласимон балиқларнинг узунлиги 6 м га етган. Бу вақтда икки хилда нафас олувчи балиқлар пайдо бўлган. Кечки девонда қуруқлик ҳайвонлари – йирик саламандрсимонли амфибияларнинг дастлабки излари топилган. 385 миллион йил илгари баъзи белгилари бўйича амфибияга ўхшаш ғалати балиқлар – пандерихлар вужудга келган (216-расм). Узунлиги 1 м га борадиган бу балиқлар қисқа думга эга бўлган. Улар денгиз саёзликлари ва лагуналарда

тарқалган, қадимги балиқлар сингари ҳаводан нафас олган ва бақувват мускулли сузгичлари ёрдамида қуруқликда ҳам ҳаракатланган. Сув қайтиши вақтида соҳилда қолиб кетган ҳайвонлар билан озиқланган. Ўлчами бир метрга борувчи кўпоёқлар эса камайиб кетабошлаган (217-расм). расм. Девон даврининг йиртқич балиғи (пандерих). расм. Девон даврининг улкан ҳашароти (кўпоёқ). Девон даврининг охирларига келиб қуруқликни дарахтсимон ўсимликлар эгаллай бошлаган (расм). расм. Девон давридаги дастлабки қуруқлик ўсимликлари.

Умуман олганда эрта карбон эпохасининг (ёки миссисипи) органик дунёси девон давридагидек бўлган. Аммо, дарахтсимон папоротникларнинг хилма-хил туркумларидан ташқари, флораси дарахтсимон плаунлар ва каламитлар билан бойиган. Умуртқасизлар асосан девон даврида пайдо бўлган турлардан таркиб топган. Эрта карбонда денгиз нилуфарлари – шакли бўйича гулга ўхшаган денгиз туби жониворлари кенг ривожланган. Тошқотган умуртқалилар орасида акуласимон балиқлар ва стегоцефаллар кўпчиликни ташкил этган. Карбон денгизларида ҳаёт ранг-баранг бўлган . Фораминифералар, хусусан фузулинид алар жуда кенг тарқалган . Ўрта карбонда швагерин алар пайдо бўлади . Уларнинг шар шаклидаги чиғаноғининг ўлчами нўхатдек бўлган. Улардан органоген оҳактошлар ҳосил бўлган. Маржонлар орасида олдин табуляталар , кейинчалик эса хететидлар устуворликка эга бўлган . Колониал маржонлар кўп ҳолларда риф қурилмаларини ҳосил қилган . Шу вақтда игнатанлилар жадал ривожланган. Хусусан денгиз нилуфарлари ва типротиконлари гуркираб ривожланган. Мшанкаларнинг кўпчилик колониялари қалин оҳактош қатламларини ҳосил қилган. Елкаоёқли моллюскалар ҳам хилма-хил бўлган. Карбон даври акулаларининг муҳим хусусияти бўлиб тиш спирали – пастки жағидаги қатор тишли ва одатда спиралга ўралган пастки жағидаги узун юмшоқ ўсимта саналади (расм).

расм. Карбон даври акуласи ( евгенеодонт ). расм. Аммонит. Илгаригидек бошоёқли моллюскалар устуворлик қилишган. Уларнинг орасида белемнит лар ва а ммонит лар ( расм ) кўп сонли бўлган . Карбон даврида герцин тоғ ҳосил қилувчи жараёнлари тоғоралиғи ботиқликларида ва соҳилбўйи вилоятларида қуруқликнинг кенг майдонлари чўкиши билан кечган. Бу майдонларда ўтиб бўлмас чангалзорлар билан қопланган қўплаб ботқоқлашган ҳавзалар ҳосил бўлган. Айнан шу жойларда ҳозир Европа ва Шимолий Американинг муҳим кўмир конлари жойлашган. Карбон ўрмонлари асосан улкан дарахтсимон плаунлар, каламитлар гуруҳидаги қирқбуғумлар, кордаитлар ва дарахтсимон папоротниклардан таркиб топган. Денгиз чекинганда дарахтсимон папоротниклар, плаунлар ва каламитлардан таркиб топган ўрмонли ботқоқланган ландшафт шаклланган (221-расм). Денгиз трансгрессиясида чўкинди жинслар ўрмонларни қоплаб қолган, кўмилган дарахт қолдиқлари зичлашиб олдин торфга, кейинчалик эса кўмирга айланган.

расм. Карбон даврининг ўсимликлари . Карбон даврида лагуналар соҳилларида ва саноқсиз ботқоқликларда ўсимлиқларнинг жуда гуркираб ривожланганлиги эътиборга лойиқ. Улакан плаунлар - лепидодендронлар ( Lepidodendron ); учида узун тор барглар тўпламига эга сигилляриялар ( Sigillaria ) пайдо бўлади. Шу вақтда кордаитлар гуруҳидаги очиқуруғли ўсимликлар ҳам кенг ривожланади (222- расм). Пермнинг умуртқасиз ҳайвонлари олдинги даврлардан мерос бўлиб қолган. Умуртқалилар эволюциясида эса улкан ўзгаришлар содир бўлган. Барча материкларда перм ёшидаги континентал ётқизиқлар узунлиги 3 м гача борадиган судралиб юрувчи ҳайвонларнинг қолдиқларига эга. Уларнинг ҳаммаси мезозой динозаврларининг аждодлари бўлиб, ўзининг оддий тузилиши ва ташқи кўриниши бўйича калтакесакларга ёки аллигаторларга ўхшаш бўлган. Стегоцефаллар ҳали ҳам кўп сонли бўлган.

расм. Карбон даврининг ботқоқли ландшафти. Денгизларда илгаригидек турли елкаоёқлилар яшаган. Тиконли брахиоподалар ил юзасида, қолганлари қаттиқ денгиз тубига ёки бошқа ҳайвонларнинг чиғаноғига ёпишиб яшаган. Иккитавақали моллюскалар ҳам кенг тарқалган . Перм даври денгизларининг ҳайвонот дунёси карбондагидек хилма- хил бўлмаган. Фораминифералар сийрак учраган , булутлар, маржонлар ва игнатанлиларнинг сони кескин қисқариб кетган. Пермнинг бошларида сувда ҳам, қуруқликда ҳам яшовчилар ҳукмронлик қилишган. Улар барча умуртқалиларнинг 70% ини ташкил этишган. Иқлимнинг қуруқлашиб бориши туфайли нам ғовакли терига эга бўлган сувда ҳам, қуруқликда ҳам яшовчи ҳайвонлар кескин камайган. Уларнинг кўпчилиги батомом қирилиб кетган. Уларнинг ўрнини рептилиялар эгаллаб олган. Перм даврининг охирларида материкларнинг кўпчилик районларида умумий кўтарилиш фонида кечган орогенез атроф-муҳитни кескин ўзгартган. Бу палеозой фаунасининг кўпчилик характерли вакиллари

қирилиб кетишига олиб келган. Перм даври кўпчилик умуртқасизлар, айниқса трилобиталар ҳаётининг якуний босқичи бўлган. Перм даврининг ўсимлик дунёси кечки карбонникидек бўлган. Аммо ўсимликлари паст бўйли ва тур таркиби унча хилма-хил бўлмаган. Бу перм даври иқлимининг совуқроқ ва қуруқроқ бўлганлигидан далолат беради. Эрта пермда қуруқ даврлар намгарчилик даврлари билан алмашиниб турган. Намгарчилик вақтларида кўл ва дарё соҳилларида зич ўрмонлар вужудга келган бўлиб, улардан кўпчилиги карбон флорасидан таркиб топган. Уларнинг орасида сигиллариялар, каламитлар, кордаитлар, дарахтсимон ва уруғли папоротниклар кенг тарқалган. Кечки пермнинг бошланиши билан ўсимликлар салтанати эволюциясида янги давр – мезофит бошланган. Оддий тузилган спорали ўсимликлар йўқолиб кетади ва уларнинг ўрнини флоранинг етакчи элементи бўлиб қолган очиқ уруғлилар эгаллайди. Уларнинг орасида цикадалилар ва беннетитлар кенг тарқалган. Цикадалиларнинг пояси қисқа ва тўғри устунсимон, баъзан шохланган бўлган. Уларнинг учида пальма баргларини эслатувчи йирик патли япроқлардан иборат тожга эга бўлган (расм) . расм. Эрта пермнинг ўсимликлари: сигиллариялар , каламитлар, кордаитлар, дарахтсимон ва уруғли папоротниклар.

Беннетитлар орасида буталар ҳам, дарахтлар ҳам бўлган. Мезофитда гинкголи ва игнабарглилар - арча, кипарислар ва қайиналар ҳам кенг тарқалган. Улкан секвойялар пайдо бўлган. Нам жойларда папоротниклар, ботқоқлашган жойларда эса қирқбуғумлар ўсган (расм). Фойдали қазилмалари. Кўмир. Карбон даврининг характерли хусусияти бўлиб тошкўмир қатламларининг ҳосил бўлиши ҳисобланади. Палеогеографик ва палеотектоник шароитларнинг ўзига хослиги экзоген фойдали қазилмаларнинг шаклланишига олиб келган. Нам иқлимли ўлкаларда Ер тарихидаги энг қадимий кўмир қатламлари шаклланган. Бу ёшдаги кўмир конлари Тиманда ва Кузнецк ботиқлигида ривожланган. Фаол кўмир тўпланиши платформаларда, чекка ва тоғоралиғи ботиқликларида, континентичи ҳавзаларида ҳам давом этган. Карбон ёшидаги кўмирлар бутун дунё заҳирасининг деярли 30 % ни ташкил этади. Йирик кўмир конлари Шимолий яримшарда жойлашган. Бу Донецк, Қарағанда, Қизил, Москвабўйи, Экибастуз ҳавзаларидир. Кузнецк, Минусиа ва Тунгус ҳавзаларидаги қўмир ётқизиқларининг бир қисми карбон ёшига эга. Ғарбий Европада Польша, Чехия, Германия, Бельгия, Францияда ҳам шу ёшдаги кўмир конлари мавжуд.

расм. Кечки пермнинг мезофит ўсимликлари. Эрта перм учун ҳам кўмир конлари характерлидир. Дунёдаги кўмир заҳираларининг тўртдан биридан кўпроғи Печора ва Таймир, Шарқий Хитой, Ҳиндистон, Австралия, ЖАР кўмир ҳавзаларида тўпланган. Бундан ташқари Минусий, Кузнецк ва Тунгуска ҳавзаларидаги кўмирли горизонтларнинг устки қисми ҳам перм ёшига эга. Нефт ва газ. Волга-Ўрол ва Тиман-Печора вилоятларидаги, Припят ботиқлигидаги, Канада, АҚШ, Амазонка ботиқлиги ва Саҳрои Қабрдаги муҳим нефтегазли горизонтлар девон ёшига эга. Волга-Ўрол вилоятининг баъзи нефтли горизонтлари ва АҚШдаги бир қанча конлар перм ётқизиқлари билан боғлиқ. Нефт заҳирасининг ярмидан кўпи карбон ётқизиқларида тўпланган. Баъзи газ конларининг маҳсулдор горизонтлари ҳам перм даврига мансуб. Шебелинск (Украина) ва Вуктил (Коми), Гронинген (Нидерландия) ва Эрондаги бир қанча газ конлари жуда улкан ҳисобланади. Туз. Арид иқлимли минтақаларда калий тузларининг қалин қатламлари тўпланган. Уларнинг энг йирик конлари Канадада ва Белорусияда топилган.

Калий тузлари дунёвий заҳирасининг анча қисми перм даврида ҳосил бўлган. Буларга Ўролбўйидаги Верхнекамск, Каспийбўйи, Германия, Техасдаги Делавер ҳавзасидаги туз конлари киради. Пермда калийли тузлар билан бир қаторда ош тузи конлари ҳам шаклланган. Донбасснинг шимолидаги Артемовск кони энг йирикларидан бири ҳисобланади. Боксит. Тихвин ва Шимолий Онега ҳамда АҚШдаги бир қатор боксит конлари эрта карбонда ҳосил бўлган. Хитойдаги боксит конлари ўрта ва қисман кечки карбонга мансуб. Девон боксит конлари Шимолий ва Жанубий Ўролнинг шарқий ёнбағирларида ва Тиманда шаклланган. Темир . Чўкинди темир маъдани конлари Татаристонда, Ўролда, Аппалачида, Испанияда, Туркияда мавжуд. Маъдан конлари. Қоратов тизмаси ва Ўрта Осиёнинг баъзи районларидаги ҳамда Миссисипи дарёси ҳавзасидаги қўрғошин-рух конлари карбонда ҳосил бўлган. Эрта карбонда Ўролдаги (Магнитная ва Благодат тоғлари), Тўрғайдаги Соколов-Сарбай, Тоғли Шориядаги контакт- метасоматик магнетит конлари вужудга келган. Кейинчалик гранитли интрузияларнинг ёриб кириши туфайли рангли ва нодир металларнинг кўп сонли пневматолитли ва гидротермал конлари вужудга келган. Шундай конлар Ўролда, Тиён-Шонда, Маъданли ва Тоғли Олтойда, Ғарбий Европада ва Шарқий Австралияда мавжуд. Пермда маъданли фойдали қазилмалар кенг ривожланган. Уларнинг орасида Германиядаги Мансфельд мис, Қозоғистондаги Жезқозғон мисли қумтошлари, Балхаш кўли соҳилидаги Коунрад мис-молибден, Англиядаги Корнуолл қалай, Германия, Франциянинг марказий массиви ва ЖАР Карру ботиқлигидаги уран конларини кўрсатиш мумкин. Украинанинг жанубидаги Никитовск симоб кони ҳам перм ёшига эга.

Адабиётлар: 1. Jo`liev. A . X ., Chiniqulov . X . Umumiy geologiya ( Oliy o ` quv yurtlarining geologiya fakulteti talabalari uchun darslik ). Тошкент, «Университет», 2005. 2. Общая геология: учебник. Под редакцией профессора А. К. Соколов ского. Т 1 . М.: КДУ, 2006. 3. Общая геология. Под редакцией А.К.Соколовского. Том 2. Пособие к лабораторным занятиям, М .: , 2006. 4. Историческая геология: учебник для студ. высш. учеб. за веде ний /Н.В.Короновский, В.Е.Хаин, Н.А.Ясаманов. — 2-е изд., пе рераб. и доп. — М. : Издательский центр «Акаде мия», 2006. 5. Долимов Т.Н., Троицкий В.И. Эволюцион геология. Т., 2007. 6. Исломов О.И., Шораҳмедов Ш.Ш. Умумий геология. Т., 1971. 7. Шораҳмедов Ш.Ш. Умумий ва тарихий геология. Тошкент, 1985. 8. Шораҳмедов Ш.Ш., Қодиров М.Ҳ. Умумий ва тарихий геоло гиядан лаборатория машғулотлари учун қўлланма. Т., 1988. 9. Хаин В.Е. Геология. М., 1993. 10. Қодиров М.Ҳ., Шораҳмедов Ш.Ш. Геологиядан амалий машғулотлар. Т., 1994. 11. Жўлиев А.Х., Соатов А., Юсупов Р. Геология асослари. Т . 2001. 12. Chiniqulov Kh. Litologiya (darslik). Toshkent, «Yangi asr avlodi», 2008.

O'xshashlar

Эрта палеозой босқичи

Ўрта ва кечки протерозой босқичи

Архей ва эрта протерозой босқичи

Мезозой эраси

Кайнозой эраси