Хорижий Евросиёнинг фойдали казилмалари - Geologiya - Referatlar

Хорижий Евросиёнинг фойдали казилмалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

179.5 KB

Ko'chirib olish

Хорижий Евросиёнинг фойдали қазилмалари Европа платформаси хорижий Европада Скандинавия ярим оролининг шарқий қисми билан Финландияда жойлашган Балтика қалқонидан ҳамда асосий қисми Совет Иттифоқида жойлашган ўлканинг ғарбий чеккасидан ташкил топган. Рельефда унга Швеция билан Финландиянинг замини қаттиқ текисликлар и ва ясси тоғликлари, шунингдек Ютландия ва Дания ороллар и, Польша, ГФР нинг шимолий қисмлари ҳамда Голлан диянинг деярли ҳамма қисмини ўз ичига олувчи Ўрта Европа қатламли текислиги тўғри келади. Бу барча районлар максимал музланиш, қисман эса сўнгги музланиш чегараси ичида жой лашган бўлиб, бу ҳол унинг рельефида акс этган. Балтика кристалли қалқонининг қаттиқ заминли текислиги музланиш марказ ида жойлашган бўлиб, неоген-антропогенда интенсив равишда парчаланиб кетган, у музлик экзарацияси рельефи шаклларининг устун туриши билан характерланади. Балтика қалқонининг чекка қисмида ва Ўрта Европа текислигида музлик аккумуля цияси рельефи шакллари-чекка мореналар, озлар ва бошқал ар тарқалган бўлиб, улар морфоструктура устини қоплаб ётади . Балтика денгизи билан Шимолий денгиз соҳилларида муз ланишлардан кенинги трансгрессия натижасида ҳосил бўлган аккумулятив текисликлар жойлашган.

Хитой платформаси доирасида токембрий фундаментида бурмали- палахсали ва палахсали тоғлар ҳам тарқалган бўлиб, улар қадимги фундаментнинг ботиқларида жойлашган паст аккумулятив текисликлар ёки платолар билан алмашиниб туради. Эпиплатформадаги ўртача баландликдаги тоғ массивларига Шаньдун ярим ороли ёки Шимолий Кореядаги тоғлар; паст акку мулятив текисликкамарказий Манчжурия ёки Шимолий Хитой текисликлари; баланд платога-Ордос мисол бўла олад и. Қашқар сойлигининг (ботиғининг) асосида чуқур чўккан Тар им массиви ётади. Эпиплатформа типидаги палахсалитоғлар, шунингдек, Араби стон ва Ҳиндистон активлашган платформаларининг чекка қисмлари учун ҳам характерлидир. Улар Арабистонда қадимий ассиметрик палахсанинг ғарбий ва жануби-ғарбий чекка қисмлар ини ҳосил қилади, Ҳиндистон ярим оролида эса, бу рельеф типига Ғарбий, қисман эса Шарқий Гат тоғлари тўғри келади. Ҳиндистоннинг қолган қисмлари қаттиқ фундаментли (денудан ион) текисликлардан иборат. Фундамент юзасида бўр ва пале оген даврларида оқиб чиққан базальт қоплами ҳосил бўлган шимоли- ғарбидагина зинапоясимон траппали платолар тарқалган. Арабистон платформасининг Шарқий ва Жанубий қисмлар и қалин чўкиндн жинслар билан қопланган бўлиб, бу районлар даги асосий рельеф типи горизонтал ва қия текисликлар ҳамда платолардир. Бу платформа областларининг қуйи геогра фик кенгликларда жойлашганлиги ва ривожланиш хусусиятлар и улар доирасида флювиал ва арид морфоскульптуранинг кенг тарқалишига сабаб бўлган; шуниси ҳам борки, айрим районлар да (масалан, Арабистон ярим оролида) плювиал даврлардан сақланиб қолган қадимги флювиал рельеф шакллари ҳозирги арид морфоскульптура рельефи шакллари билан ёнмаён уч райди.

Евросиёнинг қадимги платформаларида фойдали қазилма ларнинг катта запаслари тўпланган. Бу ердаги архей ва протерозой структуралари учун темир, марганец, хром (Скандинавия ва Ҳиндистон ярим ороллари), шунингдек, баъзи рангдор ва но дир металлар (мис, кобальт) характерлидир. Ҳиндистон плат- формасининг ер бағрида олтин, олмос ва қимматбаҳо тошлар бор. Платформа қадимги кристалли ядросининг кўп жинслари пардозланиб қурнлишда ишлатиладиган материаллардан ибор ат (масалан, Балтика қалқонидаги гранитлар). Европа плат формасининг чўкинди жинслар қопламидаги жинсларда нефть ва туз бор, Ҳиндистон платформасининг Г ондвана жинслари се рияси билан катта тошкўмир конлари боғлиқдир. Евросиё материгининг катта майдонлари палеозой эрасида ҳосил бўлган бурмали тоғлардан иборат бўлиб, улар структураларининг ниҳоятда хилма-хиллиги ҳамда мезокайно зойдаги ривожланиш тафовутлари билан ажралиб туради. Со вет Иттифоқи доирасида Урал тоғ системаси ва жуда катта Ғарбий Сибирь плитаси палеозой бурмаланишида (герцин босқичид а) пайдо бўлган. Хорижий Евросиё илк (каледон) ва сўнгги палеозой (герцин) бурмаланишида ҳосил бўлган тоғлар Европан инг шимоли ва Ўрта қисмида, шунигдек, Марказий ҳамда Шарқий Осиёда тарқалган. Бу территорияларда ҳам тоғ рельеф и, ҳам текислик рельефи тарқалган. Ер юзасининг шаклланишида қайта-қайта рўй берган текисланиш ва аккумуляция процесслари, шунингдек, неоген-антропоген босқичидаги турлича намоён бўлган тектоник активлашув процесси катта роль ўйнаган .

Европада каледон бурмали тоғлари ўрнида вужудга келган Скандинавия тоғлиги ва Британия оролларидаги тоғлар анча катта тоғлардир. Пиреней ярим оролидаги Галисия массиви ҳамда Иберия ва Кантабрия тоғлари рельефининг мураккаблиг и ҳам улардан қолишмайди. Британия оролларидан то Ўрта Польшагача давом этган ёшарган (қайта кўтарилган) Ўрта Европа тоғлари рельефи ҳам ниҳоятда хилма-хил. Бу ерда тектоник активлик турли даражада рўй берганлиги сабабли ҳозирг и рельеф учун инверсион характердаги унча баланд бўлмаган массивлар (Бретань қирлари, Карнуэлл ярим оролидаги массивлар , Силезия қирлари), нисбатан кичик майдонни эгалловчи палахса тоғлар (Гарц, Рудали тоғлар, Судет тоғлари, Вогеза тоғлари, Шварцвальд, Марказий массивнинг кўп қисми ва бош қалар) ясси тоғликлар ҳосил қилувчи баландга кўтарилган пе непленлар (Рейн Сланец тоғлари, Марказий массивнинг шимолий қисми) характерлидир. Судет тоғларидаги Снежка тоғи. Бу тоғлар айрим блокларининг кўтарилиши жараёнида ер пўстида ёриқлар пайдо бўлиб, натижада вулканлар отилган ҳамда Марказий массивда, Рудали тоғларда ва бошқа жойлар да вулканик тоғлар вужудга келган. Герцин структураларининг синеклизаларида ва тектоник ёриқлар зонасида жойлашган пастликлар тоғ массивларини бир-биридан ажратиб қўйган. Бу пастликларга турли вақтда денгиз сувлари гоҳ бостириб келиб, гоҳ қайтиб турган; уларнинг ҳозирг и рельефи ва геологик тузилиши хилма-хилдир. Париж ҳавзас и, Жануби-шарқий Англия. Швабия- Франкония зинапоясимон области, Тюрингия области типик куэста рельефи ривожланган қия текисликлардан иборат. Аквитания ҳавзаси (Гаронна пасттекислиги), Луара ва Фландрия пасттекисликлари, Ўрта Ирландия текислиги учун қатламқатлам аккумулятив ясси текислик рельефи характерли дир. Унча катта бўлмаган аккумулятив текисликлар чўкмалар (Вогеза тоғлари билан Шварцвальд

орасидаги Юқори Рейн текислиги, Марказий массив билан Альп тоғлари орасидаги қуйи Рона водийси)дан иборатдир. Осиёдаги палеозойда ҳосил бўлган бурмали тоғлар неоген- антропоген, яъни (неотектоник) босқичда айниқса интенсив ак тив ҳаракатлар таъсирига учраган. Натижада Марказий Осиёнинг қайта ёшарган (эпиплатформа типидаги) бурмали-палахса ли ва палахсали баланд ҳамда энг баланд тоғлари (Монголия Олтойи, Тяншань, Куньлунь ва унинг шимолий тармоқлари- Олтинтоғ билан Наньшань) пайдо бўлган. Уларнинг ўртача бал андлиги 3000 м дан 4500 м гача бўлиб, айрим тоғ тепаларининг баландлиги 6000 м ва ҳатто 7000 м дан ортади. Улар рельефида қадимги текисланган юзаларнинг турлича баландликка кўтар илган қисмлари сақланиб қолган. Узилмалар ҳосил қилган ёнбағирлар тикдир. Тектоник ва эрозион парчаланиш натижасида тоғлар орасида сойликлар ёки кенг бўйлама водийлар ҳоснл бўлган. Қирраси яққол акс этган жуда узун тизмалар одатда учрамайди. 4000 м дан баландда қадимги ва ҳозирги тоғ- гля циал ва нивал рельеф шакллари кенг тарқалган. Хэнтэй ва Хан гай тоғлиги пастроқ ва рельефи ҳам унча кескин парчаланган эмас. Осиёнинг шарқи учун палеозой заминига эга бўлган ўртача ва ҳатто паст бурмали-палахсали тоғлар характерлидир. Булар катта Хинган ва Кичик Хинган ҳамда Жанубий Хитой тоғларидир. Шарқий Осиёда Циньлин тизмаси энг баланддир; у Куньлуннинг орографик ва тектоник давомидан иборат бўлиб, баландлиги 4000 м дан ортади. Герцин бурмали структураларидаги пастликларда аккумул ятив текислик рельефига эга бўлган ботиқлар жойлашган (Жунғория сойлиги, Катта Кўллар сойлиги). Гоби Хитой ва Монголия доирасида бўр ва кайнозой чўкиндилари билан қоплан ган паст тоғлар ҳамда қатламли баланд текисликлардан иборатдир. Палеозой бурмали структуралари тарқалган областлар, айниқса Хорижий Европа территориясида рангдор ва нодир метал лар (рух қўрғошин, қалай, симоб, уран) рудаларига бойдир. Герцин босқичида пайдо

бўлган тоғ олди букилмаларида жуда катта тошкўмир конлари бор (Хорижий Европадаги Силезия, Рур ҳавзалари ва бошқа ҳавзалар, Шимоли-шарқий Хитойдаги коплар). Евросиёнинг жанубий ва жануби-шарқий қисмлари текто ник структураси жиҳатидан мезокайнозой бурмали тоғлари зонасига киради. Ҳиндихитойнинг катта қисми (Малакка ярим ороли ҳам шунга киради), Тибет тоғлигининг жанубий чеккаси ва Қорақуруммезозой бурмаланишида пайдо бўлган тоғлар дан иборат бўлиб, неоген-антропоген даврида актив неотектоник ҳаракатлар таъсирида бўлган. Бу ҳаракатлар Қорақурумда ҳамда Тибетнинг жанубида энг кучли рўй берган. Бу тоғлар Ер шаридаги энг улкан тоғли ўлка-Баланд Осиё системасига кир ади. Баланд Осиё антропоген бошидаёқ ниҳоятда юқорига кўтарилиб қолган ҳамда ҳозирги вақтда ҳам кўтарилаётган тоғл арни ўз ичига олади. Ҳиндихитойнинг шимолий ва шарқий қисмларида ҳамда Малакка ярим оролида мезозойда рўй берган бурмаланиш, ер пўстининг энг янги давридаги кўтарилиш ва узилишлари ўртача баландликдаги бурадали- палахсали тоғл арнинг тарқалишига сабаб бўлган. Тоғ тизмалари орасида жойлашган Шань тоғлиги, Аннам тизмасининг бир қисми ва Камбоджа пасттекислиги жанубда ёши бирмунча қадимий бўлган ўрта массив бурмаланишларига тўғри келади.

O'xshashlar

Фойдали қазилма ҳақидаги умумий тушунчалар

Фойдали қазилма конларининг таснифлаш усуллари

Кайнозой эраси

Кечки палеозой босқичи

Ер тугрисидаги умумий маълумотлар