Foydali qazilma konlarini sanoat va genetik tiplar foydali qazilmalarning razvedkasi va sanoat turlarini baxolash foydali qazilmalarni qidirish usullari - Geologiya - Referatlar

Foydali qazilma konlarini sanoat va genetik tiplar foydali qazilmalarning razvedkasi va sanoat turlarini baxolash foydali qazilmalarni qidirish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

Foydali qazilma konlarini sanoat va genetik tiplar foydali qazilmalarning razvedkasi va sanoat turlarini baxolash foydali qazilmalarni qidirish usullari Reja: 1. Foydali qazilma konlarini sanoat va genetik tiplari haqida 2. Foydalm qazilmalarning razvedkasi va sanoat turlarini baxolash foydali qazilmalarni qidirish usullari

Geologik qidiruv natijasida kon topilgach, shu konni tashkil qilgan foydali konning zaxirasi aniqlanadi. Chunki foydali qazilma qimmatbaxo bo`lsa xam, xarajatlarni qoplamasligi mumkin. Lekin ba`zi bir konlar sarflanadigan xarajatlarni qoplamasa xam qazib olinadi. Chunki bunday konlarda mavjud bo`lgan foydali qazilmalar xalq xo`jaligi uchun juda zarur bo`lishi mumkin. Kon zahira qazilmaning xajmi, vazni nuqtai nazaridan hisoblanadi. Zaxiraning miqdorini aniqlash uchun uning yotish kengligi, uzunligini, qalinligini ko`paytirish kerak. Zaxira xajmi kub metrda o`lchanadi. Vaznini topish uchun xajmini zichligiga ko`paytiriladi, tonnada o`lchanadi. V q L* H * m, m3 L – Kon qatlamining uzunligi m. H – Kon qatlami yoki ruda tomirining yotish uzunligi m m – Kon qatlamining qalinligi, m QqV (m) V – Konning xajmi, m3. (-ruda zichligi, tG`m3. Rudaning zichligi deganda 1m3 xajmga ega bo`lgan foydali qazilmada necha tonna ruda borligi tushuniladi. Xar bir konda aniqlangan foydali qazilma miqdori geologik zaxira deb ataladi, ya`ni foydali qazilmaning umumiy miqdori tushuniladi. Geolgik zaxira o`z axamiyatiga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi, balansli, balansdan tashqari, sanoatga yaroqli. Kon zaxirasidagi umumiy foydali qazilma miqdorining bunday turlarga bo`linishiga sabab rudali jinsda foydali qazilmaning tarkibi bir xil bo`lmaydi (1-rasm). 1- rasm. Qazilma jinsining joylashish elementlari. 1-foydali qazilma; 2-qalinligi;3–ostki yon; 4–ustki yon; 5-chiziqligi; 6–og`ish burchagi. Balansli zaxira deganda zamonaviy texnologiya taraqqiyoti darajasida iqtisodiy jixatdan qazib olish samarali bo`lgan umumiy miqdorning qismi tushuniladi. Balansdan tashqari zaxira deganda zamonaviy texnologiya taraqqiyoti darajisida qazib olish iqtisodiy jixatdan samarasiz bo`lgan umumiy miqdorning tegishli qismi

tushuniladi. Umumiy miqdorning tegishli qismida foydali mineral yetarli bo`lmaydi. Lekin keyinchalik umumiy ruda miqdorining bunday qismi qazib olish va metallni bunday rudadan ajratib olish texnologiyasi va texnikasi rivojlanishi natijasida balansga o`tkazilishi mumkin. Foydali qazilmaning balansli miqdori xam xar doim to`liq qazib olinmaydi. Yerning ustki qismida joylashgan inshootlarni va yer osti laxmlarining geometrik o`lchamlarini butunligini saqlab turish maqsadidayer osti xavfsizlik tirgagi sifatida bir qism ruda qoldiriladi. Ba`zi bir foydali qazilmalar qazib olinayotganda xosil bo`lgan bo`shliqning yon tomonlarini va shiftini butunligicha saqlab turish maqsadida foydali qazilmaning o`zidan tabiy tirgak qoldiriladi. Tirgakning katta-kichikligi va shakli qazish natijasida hosil bo`lgan bo`shliqqa ta`sir qilayotgan kon bosimiga bog`liq. Kupincha tirgak turtburchak, uzun tug`ri burchakli, doira, ellips shaklida qoldiriladi. Qazib olingan rudaning miqdori uni balansi miqdoridan kam yoki ko`p bo`lishi mumkin. Kamayishining sababi yer ostidagi rudaning bir muncha miqdori nobud bo`lishidir. Rudaga yon atrofdagi jinslar qo`shilib ketsa, unda qazilma miqdori ko`payib ketishi mumkin. Foydali qazilma zaxirasi. Foydali qazilma zaxirasi o`rganilish darajasi buyicha qo`yidagi toifalarga bo`linadi: 1. Mujassam tekshirilgan – A, V va S toifalar. 2. Xammasi baxolangan – S2 toifa. “A” toifali zaxirasi quyidagi talablarga javob berishi lozim: - O` lchamlari belgilangan; - foydali qazilmaning tabiiy joylashish sharoiti va shakli anialangan; - foydali qazilma ichida joylashgan atrof kon jinslarining tarxi ajratilgan va belgilangan; - foydali qazilmaning ichki tuzilishi va tabiiy joylashish sharoiti belgilangan; - tabiiy sharoitda hosil bo`lgan minerallarning turlari aniqlangan; - Foydali qazilmaning tarxi belgilangan yoki laxmlar yordamida aniqlangan. “S1” kategoriyali zaxirasi quyidagi talablarni qoniqtirishi lozim: - foydali qazilmaning shakli va o`lchami belgilangan;

- foydali qazilmaning texnologik xususiyati sanoatga yaroqli deb baxolash uchun yetarli darajada o`rganilgan; - foydali qazilmalarning tarxi aniqlangan yoki laxmlar yordamida aniqlangan; “S2” kategoriyali zaxirasi quyidagi talablarga javob berishi lozim: - foydali qazilmaning o`lchamlari, shakli, ichki tuzulishi va tabiiy joylashish sharoiti o`rganilgan; - foydali qazilmaning xusuiyatlari laboratoriya sharoitida aniqlangan; - Geologik ma`lumotlarga asoslanib foydali qazilmaga yul ochish mumkinligi belgilanadi. FOYDALM QAZILMALARNING RAZVEDKASI VA SANOAT TURLARINI BAXOLASH Oldindan razvedka ishlari natijasida ijobiy geologik iqtisodiy baxolangan va TIM yakunlarida birinchilardan bo`lib sanoatni yaratiga quyilgan konlardagina mukammal razvedka ishlari olib boriladi. Mukammal razvedkaning asosiy maqsadi kon korzonalarini loyixalash uchun foydali qazilma sifatidagi zaxiralar haqida ma`lumotni aniqlash, konning aloxida uchastkalari buyicha mineral xom —ashyoning kon geologik shartlari, qatlamlari va bloklarining ekspluatatsiyasidan iborat. Mukammal razvedka davrini o`rganishining asosiy ob`yekti sermaxsul zona yoki konning morfologik ajratilgan maydoni bo`lib xisoblanadi, geometrizatsiya ob`yekti bo`lib esa aloxida sermaxsul qatlamlar hisoblanadi. Oldindan razvedka davrida farq qilib, texnika vositalarini tanlashni xal qiluvchi axamiyatga ega bo`lgan mukammal razvedka ishlari faqatgina geologik emas, balkim ayrim kon texnologik faktorlarni xam ko`rsatadi. Ochiq yoki yer osti ishqoplash yuli bilan qazib olishga mo`ljallangan konlar razvedka quduqlari yordamida, yer osti usuliga muljallangan konlar esa kon laximlari yordamida razvedka qilinadi. Ochuvchi kon laximlari kelajakda razvedka qilingan zaxiralarni qayta ishlashga xizmat qilishi uchun, mayda konlarning mukammal razvedkasida intilish kerak. Razvedka turi geometriyasi oldindan razvedka jarayonida etalonli uchastkalarni o`rganishdan olingan ma`lumotlar asosida mukammal razvedkaning boshlanishida o`rnatiladi. Razvedka turining zichligi shu

darajada bo`lishi kerakki, foydalanilayotgan blokda foydali qazilmalarnin strukturasini aniqlash imkonini berishi kerak. Mukammal razvedka davrida konning genetik, sanoat tiplari qidiruv —baxolash ishlaridagi ma`danlilik kriteriyalarini geologik qonuniyatlar aniqlashtiradi. Shuning uchun A,V, va S1 kategoriya buyicha zaxiralarni baxolashdan tashqari mukammal razvedka ishlariga S2 kategoriya buyicha konning istiqbolli zaxiralarini oshirish xam kiradi. Mukammal razvedkada razvedka quduqlari va kon laximlarini namunalash va xujjatlashtirish ishlarining o`yemi o`sib boradi. Razvedkada qilingan zaxiralarning asosiy qismi S1 kategoriya asosida mukammal razvedka ishlari natijasi buyicha hisoblanadi. Mukammal razvedka konning xalk xo`jaligida berilgan turdagi mineral ashyoni yetkazib beruvchi sifatida qoplashning iqtisodiy samaradorligini to`liq baxolanishi ta`minlanadi. Mukammal razvedkaning natijalari asosida kon korxonasini loyixasini tuzish uchun xamma ma`lumotlar hisoblanadi va konning geologik iqtisodiy loyixasi ta`minaladi. Konni sanoatni o`zlashtirishga berilganidan so`ng, kon korxonasining geologlari oldida quyidagilar haqida ma`lumotlarni aniqlash turadi: Razvedka qilingan zaxiralar haqida, qo`shimcha mineral xom —ashyolarini resurslari haqida, foydali qazilmalarning texnologik ishlab chiqarishni yaxshilash, mukammallashtirish va mineral xom —ashyoni qayta ishlash haqida. Bu masalalarni xal qilish konchilik geologichsi xizmatining vazifasiga kiradi. Ularning vazifalariga quyidagilar kiradi: — Ishlab turgan korxonaning va uning ishini ko`proq davom ettirish uchun foydali qazilmalarning yangi zaxiralarini aniqlash va baxolashda mineral xom —ashyo bazasini tog`li mintaqada ko`rish; — Razvedka qilingan zaxiralar haqida ma`lumotlarni aniqlash, ularni tayyorlash va ishlab chiqish; — Foydali qazilmalar tarkibidagi konlarni geologik tuzilishi haqidagi ma`lumotlarni mukammallashtirish, ularning sifati va zaxiralarining to`liq ishlatilishini nazorat qilish kiradi. Birinchi gurux masalalarining yechimi uchun kon korxonalari xududida qidiruv va razvedka ishlari olib boriladi. Ular konni birlamchi razvedka davri nomini olgan.

Ikkichi gurux masalalarini yechishda konda eksplotatsiyali razvedka ishlari olib boriladi. Uchinchi masalalarni yechishda esa ma`dan geologik xizmatining xamma majburiyatlari qo`shiladi. «Sanoat o`zlashtirilmagan konlarining birlamchi razvedkasi konlarini ishlashini (birlash-tirishga) kengaytirishga qadar qo`shimcha o`rganish zarur bo`lgan paytda o`tkaziladi». O`zlashtirilmagan sanoatning (oldingi) birlamchi razvedka ishlari asosida xisobot tuziladi, zaruriy paytlarda esa, zaxiralarning xisob —kitobi o`tkaziladi. «Ishlanayotgan kondagi birlamchi razvedka ishlarining (vazifasi) maqsadi korxonada mavjud bo`lgan xom —ashyo bazasini kengaytirishdir». Birlamchi razvedka ishlari natijasida ularning umumiy va masshtabi va o`rta sifati baxolanadi va TIM tuziladi, ikkinchi davr natijasiga asosan yangi sanoat kompleksi ko`rish va konning loyixasini tuzish buyicha ularning barchasi haqida berilgan ma`lumotlar aniqlanadi. Eksplutatsiyaviy razvedkaning maqsadi quyidagilardan iborat:-tozalash, qirqim berish, kon tayyorgarlik, kon-kapital ishlari frontini o`z vaqtida tanlash va rejalashtirish, loyixalash ishlari uchun razvedka qilingan zaxiralar haqida ma`lumotlarni aniqlash. Eksplotatsiyaviy razvedka ishlari maqsadiga ko`ra ikki turga bo`linadi: Foydali qazilmaga ishlab berishni kuzatib beruvchi; Foydali qazilmaga ishlov berishni birgalikda olib boruvchi. Yuqorida keltirilgan bosqichimizning xar biri bizdan katta mablag` va ko`p vaqt sarfini talab qiladi. O`rganayotgan maydonda biror bir foydali qazilma koni aniqlansa bu konning o`rganilganligi darajasidan qat`iy nazar barcha bosqisda bir boshdan yana takrorlanadi. Lekin biz konning o`rganilganligi darajasiga qarab, kerak bo`lgan bosqichdan boshlab konni o`rganish ishlarini olib borishimiz (zarur) mumkin. Agar razvedka turlarini tanlashda ilgari foydalanilgan instruktsiyasidan ozroq chetga chiqib ruda tanasi keskin o`zgaradigan, ya`ni biz ko`proq ma`lumot oladigan nuqtalardan razvedka quduqlarini o`tkazishimiz mumkin. Bu esa bizga geologiya qidiruv ishlarida xam vaqt sarfini, xam katta mablag`larini tejab qolish imkonini berdi.

FOYDALI QAZILMALARNI QIDIRISH USULLARI Xar doim qidiruv ishlarini olib borish axamiyatiga ega bo`lgan tabiiy iqlimlarni o`rganish uchun geologik-bashoratlash, qidirish va qidiruv-razvedka ishlari ketma-ket 4 davrga bo`lib olib boriladi. 1 Davr: Mintaqaviy geologik o`rganish; a) 1:1000000—:500000 masshtabdagi xududiy geologo-geofizik tekshiruvlar; b) 1:200000—:100000 masshtabdagi xududiy geofizik, geologik-suratga olish, gidrogeologik va muxandis-geologik qidiruv ishlari. 2 Davr: 1:50000 (1:25000) masshtabdagi geologik suratga olish ishlari. 3 Davr: Qidiruv ishlari. 4 Davr: Qidiruv-baxolash ishlari. Mintaqaviy geologik o`rganish. Bu ishlarning maqsadi: mamlakatimizning geologik tuzilishining asosiy belgilarini, maydon lokalizatsiyasini, baxolash va qidiruv ishlarini olib borishni belgilash va ularga bog`liq bo`lgan foydali qazilma resurslarini aniqlashdan iborat. O`rganish ob`yektlariga aloxida foydali qazilma xavzalari, ularning qismlari yoki samarador ma`dan xududlarini baxolash kiradi. Geologik xaritalash guruxiy metod bilan birdan bir necha o`xshash xududlarida va ulkan geologik tizimida o`tkaziladi. Xududiy geologik suratga olish va geofizik ishlar natijasida: 1:200000 masshtabdagi davlat geologik xaritasi, geofizik xaritalarining yig`masi, foydali qazilmalar xaritasi, istiqbollangan maydonlarning, foydali qazilmalarning va qidiruv ishlarining keyinchalik zarurligini ko`rsatuvchi taxrirlangan xaritalari hosil bo`ladi. Shu bilan bir qatorda talabga javob beradigan gidrogeologik va injener —geologik xarita tuziladi. Bashoratlangan resurslarning zaxiralari ma`dan tugunlari maydonlariga bog`liq bo`ladi va R3 (tasniv) buyicha tasnivlanadi. Aloxida mukammalashtirilgan uchastkalar R2 kategoriya buyicha baxolanadi. Bashoratlangan resurslarni R3 kategoriya buyicha baxolanayotganda,

bashoratlangan ko`rinishdagi foydali qazilmaga xalk xo`jaligining talablari xisobga olinishi kerak, shu bilan bir qatorda sotsial —iqtisodiy va iqtisodiy geografik omillarning kapital sarpoyalarining mumkin bo`lgan xajmlarda va mineral xom — ashyoning yangi manba`larini o`zlashtirish vaqtiga ta`siri xam xisobga olinishi kerak. 1:50000 (1:25000) masshtabdagi foydali qazilmalarning umumiy qidiruvlari bilan geologik suratga olish ishlari. Bu davrda ishlar samaradorli ma`dan tushunchalarida ularning metallagonik xususiyatlari va extimollik darajasi yuqori bo`lgan foydali qazilma komplekslari xududida olib boriladi. Bular o`z ichiga quyidagilarni oladi: — Turli maydonli geofizik tadqiqot usullari; — Turli masofa usullarining yechimi va materiallarning ishlatilatilishi; — Maxsus geologik marshrutlar, metallogostratigrafik, mineral —petrografik va geoximik tadqiqotlari, ximikli va geoximik namunalarini tanlashi bilan; — Geomorfologik suratga olish, iqlim, qirqimlarning tasviri va lanshaftni xaritalash; — Xaritalangan quduqlarni burg`ulash; — Umumiy izlanishning maqsadi: kon maydonlari va katta qazilmalarning oddiy geologik tuzilishini topish va istiqbolli ma`danli maydonlarni qamrab olish va chegaralash. Qidiruv ishlari ayni paytda berilgan foydali qazilma konlarini xajmi ko`pligiga qaratilgan. Umumiy qidiruvlar vazifasiga — Xamma aniqlangan anomaliyalar va anamal zonalar, foydali minerallar aniqlanganligi va kon aniqligi, ularning geologik tabiatini aniqlashi, mineral — geologik xususiyatlari, strukturali elementlar va maxalliy jinslar bilan bog`langanligini va yumshoqlangan jinslarning tekshiruvchi; — Aniqlangan masshtabdagi samaradorli maydonining va konning R2 kategoriya buyicha bashoratlangan resurslari xisobi bilan baxolanishi; Geologik suratga olish natijasida: 1:50000 masshtabdagi geologik xarita, bashoratlangan foydali qazilmalarning komplekslarining maxsuslashgan geoximik va boshqa maxsuslashgan xaritalari, shu bilan bir qatorda geologik suratga olish

natijasida olingan, bashoratlangan xaritasi va yangi ma`lumotlar xisobi bilan samaradorlik ma`dan tugunlarining resurslari baxosi aniqlanadigan xaritalar tuziladi. Agar foydali qazilmalar qazib olish uchun yetarli (darajada) chuqurlikda joylashgan bo`lsa, u xolda samaradorli ruda tugunlari chegaralarida chuqurlikni geologik xaritalash ishlari olib boriladi. Chuqurlikni geologik xaritalash natijasida: fundament yuqorisining xaritasi, ularning chuqurlik xaritasi ular bashoratlangan xarita bilan R3 kategoriya buyicha bashoratlangan samaradorli ma`dan tugunlari baxosi xaritasi tuziladi va qidiruvning chuqurlikdagi aniqligi buyicha istiqboli yuqori maydonlarni chegaralash amalga oshiriladi. Foydali qazilmalarning umumiy qidiruvi chuqurlikni geologik xaritalash va geologik suratga olish jarayonida ularning yaroqligi, zaruriyligi tasdiqlangan samaradorli ma`dan tugunlari maydonlarida olib boriladi. Geologik tuzilishi murakkab bo`lmagan xududlarda va katta o`lchamdagi qazilma konlarida qidiruv ishlari 1:200000 masshtabli geologik suratga olishlari yakunlangandan so`ng darxol amalga oshiriladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 1. Islomov O.I. “Umumiy geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil. 2. Shoraxmedov SH.SH. “Umumiy va tarixiy geologiya” «O`qituvchi» 1989 yil. 3. Qurbonov A.S. “Geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil. 4. www.ziyonet.uz 5. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Foydali qazilmalarning razvedkasi va sanoat turlarini baxolash

Foydali qazilmalarni qidirish usullari

Foydali qazilma konlarini razvedka qilishning asosiy usulalari va vazifalari

Geosinklinal va platforma foydali qazilmalarni qidirish va razvedka qilishning asoslari

Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olishning texnologik asoslari