logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Geologiya
  4. Bosh yo'nalishlar va bosh egriliklar. Egrilik chizig'i. Eyler formulasi

Bosh yo'nalishlar va bosh egriliklar. Egrilik chizig'i. Eyler formulasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

149.5 KB
Ko'chirib olish
Bosh yo&#39;nalishlar va bosh egriliklar. Egrilik chizig&#39;i. Eyler formulasi Reja: 1. Bosh yo&#39;nalishlar, 2. Bosh egriliklar, 3. Egrilik chizig&#39;i, 4. Eyler formulasi. Ta’limiy maqsadi: talabalarga funksiyaning limiti, bir tomonli limitlari hamda chekli limitga ega funksiyalarning xossalari haqida bilimlar berish. Rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning izlanuvchanlik faoliyatini rag’batlantirish, muammoli topshiriqlarga mulohazali javoblar berish ko’nikmalarini hosil qilish hamda ularda natijalarni umumlashtirish mantiqiy va ijodiy qobiliyatini, muloqot madaniyatini rivojlantirish. Tarbiyaviy maqsadi: talabalarni mustaqil fikrlash va faol mustaqil ish faoliyatiga jalb etish, ularda o’zaro xurmat, hamkorlik fazilatlarini shakllantirish hamda fanga bo’lgan qiziqishni o’stirish. Darsning jihozlari: Sinf doskasi, darsliklar, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruzalar kursi, tarixiy ma’lumotlar, izohli lug’atlar, atamalar, o’tilgan dars mavzusi bo’yicha savollar va muammoli toshiriqlar majmuasi, testlar, kartochkalar, shaxsiy kompyuter, lazerli proyektor. Bosh yo&#39;nalishlar Oldingi mavzuda sirtning (du dv: ) yo&#39;nalishdagi normal egriligi uchun k n (du dv: ) = Ldu 2 2  2Mdudv  Ndu2 2 (17) Edu  2Fdudv  Gdv formulani isbotlagan edik. Ta&#39;rif 11 Sirtning normal egriligi k n ning ekstremal qiymatga ega bo&#39;ladigan ( du : dv ) yo&#39;nalishlar sirtning bosh yo&#39;nalishlari deyiladi. Lemma 12 C 2 sinfga qarashli sirtning har bir nuqtasida kamida ikkita turli bosh yo&#39;nalishlar mavjud. Isboti. S sirtning X nuqtasidagi ixtiyoriy yo&#39;nalish ( : )  bo&#39;lsin. U holda ushbu ifoda kn = k(   , ) = L     22  2M (18) E      2F  va  o&#39;zgaruvchilarning differensiallanuvchi funksiyasini aniqlaydi. Bu yerdagi E F G L M, , , , , N koeffisentlar sirtning X nuqtasida hisoblangan va   , dan bog&#39;liq emas. O&#39;zgaruvchilarni quyidagicha almashtiramiz:       = = sin . U holda kn = kn ( ) =  L cos 2  2  2M cos   sin  N sin 22  Ecos   2F cos    sin  Gsin funksiya [0,2  ] da uzluksiz va k n (0) = k n (2 )  bo&#39;lgani uchun k n ( )  funksiya kamida bir marta maksimumga va kamida bir marta minimumga erishadi. Bu esa sirtda kamida ikkita bosh yo&#39;nalishi borligini ko&#39;rsatadi. Lemma isbotlandi. Bosh egriliklar Ta&#39;rif 13 Bosh yo&#39;nalish buyicha normal egrilikning ekstremal qiymatlari sirtning bosh egriliklari deyiladi. Endi bosh yo&#39;nalishlarni va bosh egriliklarni topish usulini keltiramiz. (18) formuladan  va  lar uchun quyidagi ayniyatni hosil qilamiz: (L  kE)  2  2(M  kF)    (N  kG)  2 = 0 (19) Bu tenglikni  bo&#39;yicha differensiallaymiz. Bosh yo&#39;nalish    :  bo&#39;yicha hususiy hosilalar nolga teng ekanligidan (L  kE)   (M  kF)  = 0 (20) kelib chiqadi. (19) ni  bo&#39;yicha differensiallab, yuqoridagidek mulohazalarga asosan, ushbuga ega bo&#39;lamiz: (M  kF)  (N  kG)  = 0 (21) (20) va (21) tengliklardagi k -    :  bosh yo&#39;nalishidagi bosh egrilikdir. Sirtning berilgan nuqtasida bosh yo&#39;nalishlar mavjud bo&#39;lgani sababli, (20) va (21) tenglamalar nolmas yechimga ega, demak sistemaning asosiy determinanti nolga teng: L  kE M  kF = 0 (22) M  kF N  kG ya&#39;ni k 2 (EG  F 2 )  k EN(  2FM  GL)  LN  M 2 = 0 (6 )  Shunday qilib, sirtning berilgan nuqtasidagi bosh egriliklarni (22) kvadrat tenglamaning yechimlari sifatida topish mumkin ekan. Sirtning har bir nuqtasida kamida ikkita bosh yo&#39;nalish mavjud bo&#39;lganligi uchun (22) kvadrat tenglamaning ikkita k 1 va k 2 haqiqiy ildizlari bosh egriliklar bo&#39;ladi. Bu ildizlar yo teng k 1 =k 2 , yo turlicha k 1  k 2 bo&#39;lishi mumkin. Har bir holni alohida qaraymiz. 1 hol: k 1  k 2 . Bu ildizlarga sirtda quyidagi tenglamalar sistemasidan aniqlanadigan (   1 ; 1 ) va (   2 ; 2 ) bosh yo&#39;nalishlar mos keladi:  (L  k Ei )  i  (M  k Fi )  i = 0   (M  k Fi )  i  (N  k Gi )  i = 0 (23) Agar sirtning biror nuqtasidagi koordinata chiziqlarning yo&#39;nalishlari bosh yo&#39;nalishlar bilan ustma-ust tushsa, bu nuqtada F va M koeffisiyentlar nolga aylanadi. Haqiqatan, koordinata chiziqlarining yo&#39;nalishlari -- (  1 ;0) va (0;  2 ) bosh yo&#39;nalishlar bo&#39;lsa, (23) sistemadan L  k1 = 0, M  k F1 = 0 M  k F 2 = 0 N  k G 2 = 0 ekanligi kelib chiqadi. Bu yerdagi ikkinchi va uchinchi tenglamalardan k 1  k 2 bo&#39;lganligi uchun M = F = 0 kelib chiqadi. Shunday qilib, bu xususiy holda bosh egriliklar quyidagicha topiladi: k 1 = L , k 2 = N . E G Aksincha, agar M = F = 0 bo&#39;lsa, (19) formuladan koordinata chiziqlarining yo&#39;nali щ lari bosh yo&#39;nalish ekanligi kelib chiqadi. 2 hol: k 1 = k 2 = .k Bu holda sirtning nuqtasidagi har bir yo&#39;nalish bosh yo&#39;nalish ekanligini ko&#39;rsatamiz. Haqiqatan, sirtning har bir nuqtasida kamida ikkita bosh yo&#39;nalish mavjudligi sababli, (20), (21) tenglamalar sistemasi nolmas yechimga ega. Bu esa faqatgina L  kE = 0, M  kF = 0, N  kG = 0 bo&#39;lgandagina bo&#39;ladi. Ya&#39;ni, L = kE; M = kF, N = kG, (19) formuladan esa k n = k ni hosil qilamiz. Demak, har bir yo&#39;nalish buyicha normal egrilik o&#39;zgarmas, shu sababli har bir yo&#39;nalish bosh yo&#39;nalish bo&#39;ladi. Egrilik chizig&#39;i Ta&#39;rif 14 Agar sirtdagi chiziqning har bir nuqtasidagi urinmasi sirtning bosh yo&#39;nalishlaridan biri buylab yo&#39;nalgan bo&#39;lsa, chiziq sirtning egrilik chizig&#39;i deyiladi. Sirtdagi chiziq tenglamasi u = u t( ), v = v t( ) bo&#39;lsin. U holda, t parametrning ixtiyoriy qiymatida chiziq urinmasi bosh yo&#39;nalish bo&#39;yicha yo&#39;nalgan bo&#39;lishi uchun du = u t dt  ( ) dv = v t dt  ( ) differensallar ushbu   ((ML   kE dukF du)) = 0= 0 sistemning yechimi bo&#39;lishi zarur va yetarlidir, bu yerda k  (du : dv) yo&#39;nalishdagi normal kesim egriligi. Bu sistemadan k ni yo&#39;qotsak, (LF  ME du) 2  (LG  NE dudv)  (MG  NF dv) 2 = 0 (24) hosil bo&#39;ladi. (24) formula (du : dv) ning bosh yo&#39;nalish bo&#39;lishligining zarur va yetarli shartidan iboratdir. Oxirgi formulani quyidagicha ham yozish mumkin: dv 2  dudv du 2 E F G= 0 (25) L M N (25) ni egrilik chizig&#39;ini aniqlovchi differensial tenglama sifatida qarash mumkin. Lemma 15 Agar sirt nuqtasidagi ixtiyoriy yo&#39;nalish bosh yo&#39;nalish bo&#39;lmasa (k 1  k 2 bo&#39;lsa), sirtni shu nuqta atrofida koordinata chiziqlari egrilik chiziqlari bo&#39;ladigan qilib parametrlash mumkin. Isboti. Egrilik chizig&#39;i tenglamasini qisqacha Adu 2  2Bdudv  Cdv 2 = 0 ko&#39;rinishda yozamiz. Sirtning qaralayotgan nuqtasiga yetarlicha yaqin nuqtalarida ikkitadan bosh yo&#39;nalish mavjud bo&#39;lganligi sababli, A  2B   C 2 uchhad ikkita har xil ildizlarga ega bo&#39;ladi. Buning uchun esa, AC  B 2 < 0 bo&#39;lishi kerak. Bu xolda (26) ni quyidagi sistema ko&#39;rinishda yozish mumkin:    Adu  (B  B 2  AC dv) = 0   Adu  (B  B 2  AC dv) = 0 Bu sistemaning integral chiziqlari sirtning koordinata chiziqlari, ya&#39;ni egrilik chiziqlari bo&#39;ladi. Eyler formulasi S sirtning ixtiyoriy M nuqtasini qaraymiz. Umumiylikka zarar yetkazmasdan, bu nuqtada koordinata chiziqlari ortogonal va bosh yo&#39;nalishlarni aniqlaydi deb faraz qilishimiz mumkin (Egrilik chizig&#39;iga qarang). Bu esa F = M = 0, ya&#39;ni birinchi va ikkinchi kvadratik formalar Edu 2  Gdv 2 , Ldu 2  Ndv 2 ko&#39;rinishda ekanligini anglatadi va bosh egrilklar k1 = L , k2 = N E G formulalar orqali topiladi. Bu holda    :  yo&#39;nalishidagi normal egrilik quyidagicha bo&#39;ladi: kn = k(   , ) = k E 1   22  k G 2 22 (27) E    G Agar u koordinata chizig&#39;i yo&#39;nalishi   :0  ning    :  yo&#39;nalish bilan hosil qilgan burchagini  desak, cos  = E  , sin  = G  E   2  G 2 E   2  G 2 bo&#39;ladi. k(  , ) ni k    orqali belgilab, ixtiyoriy  yo&#39;nalishdagi normal egrilik k    uchun (27) dan Eyler formulasini hosil qilamiz: k(  ) = k 1 cos 2   k 2 sin 2  . Shunday qilib, Eyler formulasidan ixtiyoriy  yo&#39;nalishdagi normal egrilikni hisoblash uchun bosh egriliklarni bilish yetarli ekanligi kelib chiqadi. Adabiyotlar: 1. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, «Iqtisod-moliya», 2006, 2008.   2. B.B.Qulnazarov. Chizma geometriya. Toshkent, «O‘zbekiston», 2006.   3. A.N. Valiyev. Perspektiva. Toshkent, «TDPU rizografi», 2006. 4. Sh.K. Murodov va boshqalar. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qituvchi», 1988. 5. R.Q. Ismatullaev. Chizma geometriya. Toshkent, 2005. 6. I. Raxmonov. Perspektiva. Toshkent, «O‘qituvchi», 1993.   7. R.X. Xorunov. Chizma geometriya kursi. Toshkent, «O‘qtuvchi», 4-nashri, 1997.   8. R.X. Xorunov, A. Akbarov. Chizma geometriyadan masalalar va ularni echish usullari. 2-nashri, «O‘qituvchi», 1995.

O'xshashlar

Yer osti suvlari
Gazli va giokimyoviy karotoj
Oltinchi guruxning p-elementlari. Kislorod va uning birikmalari. Oltingugurt va uning birikmalari
Neft va tabiiy gazning guruh tarkibi
Qatlamli konlarni yer osti usulida qazib chiqarish asoslari