Yerning kosmosda tutgan o`rni - Geografiya - Referatlar

Yerning kosmosda tutgan o`rni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Yerning kosmosda tutgan o`rni Reja: 1. Kosmos to`g`risida tushuncha 2. Kosmik sistemalar 3. Q uyosh sistemasi va uning tuzilishi 4. Kosmosni geografik qobiqqa tasiri

Kosmos to`g`risida tushuncha. Bizni o`rab turgan olamni kosmos (koinot) deb yuritiladi. U vaqtga va fazoga nisbatan cheksizdir. Unda turli osmon jismlari - yulduzlar, sayyoralar, kometalar, astyeroidlar, meteoridlar, gaz va chang tumanliklari mavjud. Yer ham kosmosdagi osmon jismlaridan biri bo`lgan sayyora. Uning harakatiga, kosmosdjagi o`rniga, tabiatiga kosmik omillar doimo taosir qilib turadi. Chunki uning rivojlanishi kosmos qonunlarga ham bog`liqdir. Kosmos asosan vodorod va geliydan tashkil topgan. Boshqa elementlar unchalik katta miqdorni egallamaydi. Kosmik moddalarning 98 % yulduzlarda to`plangan. Ular qaynoq ionlashgan gaz - plazmadan tashkil topgan bo`lib, o`zlaridan kosmosga issiqlik va yorug`lik tarqatuvchi quyoshlardir. Ular xilma xildir. Shuning uchun ham ularni turli rivojlanish bosqichida kuzatiladi. Butun osmon 88 ta yulduz turkumiga bo`lingan bo`lib, ularni yulduzlarning o`ziga xos joylanishiga qarab topish mumkin. Bu yulduzlarni o`rganishda sizga yulduzlar kartasi yordam byeradi. Yulduzlarning kattaligiga qarab mittiy, o`rtacha, gigant yulduzlarga, ranggiga kra, oq,sariq va qizil yulduzlarga ajratishadi. Kosmosdagi sayyoralarning massasi 0,1 % ga etmaydi. Ular sovuq osmon jismi bo`lib, o`zlaridan katta bo`lgan osmon jismi atrofida aylanadi. Issiqlik va yorug`likni o`zlariga yaqin bo`lgan yulduzlardan oladi. Yulduzlararo bo`shliqqa chang va gazlar hamda ularning to`plamlari tumanliklar kuzatiladi. Kosmik sistemalar. Kosmosdagi jismlar tarqoq joylashsada, ular maolum bir sistema doirasida harakatlanadi va rivojlanadi. Kosmosni bevosita kuzatish mumkin bo`lgan qismi metogalaktika deyiladi. Unda birnecha mln dan ortiq galaktikalar mavjudligi

aniqlangan. Biz ham shunday galaktikalardan birida yashaymiz. Bizning galaktika osmonni belbog` kabi o`rab olgan yorug` tasma - somon yo`lidagi yulduzlar va osmondagi boshqa yulduz turkumlarini o`z ichiga oladi. Galaktikaning shakli elipsoid shaklida bo`lib, unda 150 mlrdga yaqin yulduzlar joylashgan. Bundan tashqari unda 1000 mln dan ortiq tumanliklar ham mavjud. Uning diametri 30000 p ga yaqin (1 parsek = 30*10 12 km). Uning yadrosidan yiliga bir quyosh sistemasiga teng miqdorda modda koinotga tarqalib turadi. Quyosh galaktika markazidan 10000 p uzoqlikda joylashgan. Quyosh galaktika atrofida 200 mln yil ichida bir marta aylanib chiqadi. Bu yilin galaktika yili deyiladi. Quyosh sistemasi va uning tuzilishi Kuyosh sistemasi galaktika tarkibidagi kattaligi va murakkabligi turlicha bo`lgan behisob sistemalardan biridir. U galaktika tekisligining shimolida 25 p masofada joylashgan. Unga eng yaqin bo`lgan Sentavr yulduzi o`rtasidagi masofa 1,31 p. Sistemaning markazida sariq yulduz guruhiga kiruvchi quyosh joylashgan. Uning atrofida 9 sayyora va uning oylari (42 ta) astyeroidlar, kometalar, meteorid jismlar aylanadi. Sayyoralar orasidagi fazo nihoyatda siyraklashgan gaz va kosmik changlar bilan to`la. Undan elektomagnik nurlanishlar o`ta oladi. Bu nurlanishlar magnit va gravitacion maydonlar eltuvchisidir. Quyoshning diametri yernikidan 109 marta katta va massasidan taxminan 333000 marta ortiq. Ҳ amma sayyoralarning massasi quyosh massasining taxminan 0,1 % ini tashkil etadi holos. Shuning uchun quyosh o`zining tortish kuchi bilan quyosh sistemasining hamma aozolarining harakatini boshqaradi. Quyoshda sistemaning 99.9% massasi to`plangan bo`lsada, hamma harakatning miqdorini faqat 2 % quyoshga to`g`ri keladi. Ҳ amma jismlar quyosh atrofida soat strelkasi yo`nalishiga teskari tomon harakatlanadi. Sayyoralar quyosh atrofida quyidagi tartibda aylanadilar: Myerkuriy, Venyera, Yer, Mars, Yupityer, Saturn, Uran, Neptun, Pluton sayyoralarining kattaligi bo`yicha tartibi: Yupityer, Saturn, O`ran, Neptun, Yer, Venyera, Mars,

Pluton, Myerkuriy. Myerkuriy va Venyera yo`ldoshlarga ega emas. Sayyoralarni ichki (Myerkuriy, venyera, Yer, Mars) va tashqi (Yupityer, Saturn, Uran, Neptun) gigant guruhlarga bo`linadi. Pluton hozircha yaxshi o`rganilmagan. Uni uchinchi guruhga kiritish mumkin. Sayyora yo`ldoshlari sayyoralar bo`yicha quyidagicha taqsimlangan: Yerda - 1 ta, Marsda - 2 ta, Yupityerda - 16 ta, Saturnda - 17 ta, Uranda - 14 ta, Neptunda - 2 ta, Plutonda - 1 ta. eng yirik yo`ldoshlar: Triton (6000 km, Neptun), Titan (5800 km, Saturn), Ganimed (5270 km, Yupityer), Kalisto (5000 km, Yupityer), Io (3640 km, Yupityer), Evropa (3100, Yupityer). Yo`ldoshlardan faqat Titanda atmosfyera mavjud. Astyeroidlar yoki kichik sayyoralar, asosan Mars va Yupityer orbitasi oralig`ida aylanadi va bevosita qaraganda ko`rinmaydi. 1801 yilda birinchi astyeroid Cyeryera (955 km) kashf qilingan. Ҳ ozirgi vaqtda 3000 dan ortiq astyeroidlar maolum. Ularning umumiy massasi yer massasining atigi 0,1 qimiga to`g`ri keladi. 1968 yilda Ikar astyeroidi Yerga ancha yaqinlashdi (masofa 10 mln km.). Astyeroidlarning diametri 1 km dan 1000 km gacha boradi. Kometalar fazoda quyoshdan uzoqda joylashib, markazlarida chang va muzlardan tuzilgan, yadrosi bo`lgan juda xira, tumanli oqish dog`lar shaklida ko`rinadi. Quyoshga yaqinlashib o`tayotgan kometalarda yorug` yadro va uzun dum aniq ko`rinadi. Galiley kometasi har 76 yilda Yerdan ko`rinadigan zonada paydo bo`ladi. 1986 yilda bu kometa yaxshi o`rganildi. Uning tanasi vodorod, kislorod, uglyerod, temir, gidrokso-va sianid ionlaridan tashkil topganligi aniqlandi. Kometa o`z tanasidan aralashgan sekundda fazoga 50 t gaz sochib turgan. Kosmosning geografik qobiqqa taosiri. 1. Yer va Quyosh o`rtasidagi masofa yer yuzasiga tushayotgan va kelayotgan quyosh radiaciyasining miqdorini belgilab byeradi. Quyoshning qisqa to`lqinli radiaciyasi yer atmosfyerasining yuqori qatlamlaridagi muhim fizik kimyoviy jarayonlarga sabab bo`ladi. Ko`zga ko`rinadigan va infraqizil nurlar

yerga issiqlik “etkazuvchi” asosiy vasita hisoblanadi. Quyosh yerni yoritibgina qolmay, uni isitadi ham. Quyosh aktivligining faoliyati bir qator geofizik hodisalarni vujudga keltiradi. Zaryadlangan zarrachalarning quyoshdagi portlashlar tezlatgan oqimi yerning magnit maydoniga taosir etadi va magnit bo`ronlarni vujudga keltiradi. Magnit bo`ronlari zaryadlangan zarrachalarni atmosfyeraning nisbatan quyi qatlamlariga olib kirishga olib keladi va natijada qutb yog`dulari kuzatiladi. 2. Yerning quyosh sistemasidagi sayyoralar qatoridagi o`rni undagi moddalarning zichligiga, massasiga taosir ko`rsatadi. Yerning o`rtacha zichligi granitnikidan ikki marta ko`p. Yaoni 5.5 g. sm 3 . Yerning massasi va uning zichligi o`z atrofida kuchli tortish maydoni hosil qilib u bilan atmosfyera va gidrosfyerani tutib turadi. 3. Yer orbitasini siqiqligi - uning ekscentrisiteti 0,01678 ga, ya’ni 0 ga yaqindir. Bu holat quyoshdan kelayotgan enyergiya miqdorini doimiy bo`lishini taominlaydi. Radiaciya miqdori yil davomida 5 % ga o`zgarib turadi xolos. Bu yer yuzasi haroratini o`zgarishiga unchalik taosir ko`rsatmaydi. 4. Yer yuzasiga tushgan meteoridlar quyidagi zonalarni hosil qiladi. Bug`lanish, yerish, plastik deformaciyalar, yupqa maydalanish, kuchli va chuqur buzilishlar, bundan tashqari yer yuzasiga tushgan yirik meteoridlar kratyer shaklidagi relpefni hosil qiladi. Meteoridlar hosil qilgan relpef shakllari matyeriklar bo`yicha quyidagicha taqsimlangan: Shimoliy amyerikada - 62, Evroosiyoda - 57, Afrikada - 16, Janubiy Amyerikada - 5, Kanadaning Sadbyergi tuzilmasidagi kratyer - 0,8 mlrd yilmuqaddam diametri 10 km bo`lgan meteorid tushishidan hosil bo`lgan. Kratyerning hozirgi diametri 27x50 km. eslab qoling! Kosmos turli osmon jismlaridan tashkil topgan. Ularni tortish kuchi ushlab turadi va xaarkatlantiradi. Yerga Quyosh sistemasida xarakatlanadi. Yerga tortish kuchi, kosmik nurlar, turli ob o ektlar (meteor, astyeroid, kometa va changlar) yulduzlar ayniqsa Quyosh sayyoralar ta o sir qilib turadi. Kosmosni zarali ta o siridan Yerni

magnit qobig`i, atmosfyera, ozon qatlami, geografik fazo ximoya qiladi. Xozirga kommosda aqlli mavjudotlar yashayotgan osmon jismi. Yerimizdir. Shuning uchun Yer o`xshashi yo`q sayyoradir. Uni saqlash va tabiatni boyitish xammamizning ishimizdir. TAYANCH IBORALAR VA TUSHUNCHALAR 1. Kosmos, koinot, metagalaktika, galaktika, somon yo`li, yulduzlar, sayyoralar, kometalar, astyeroidlar, meteor va meteoridlar. 2. Quyosh sistemasi, uni tashkil qilgan osmon jismlari, orbita, korpuskulyar nurlar, quyosh aktivligi. 3. Quyosh enyergiyasi va uning manbasi, qutb yog`dulari, magnit bo`ronlari, ionlashish. ADABIYOTLAR

1. Vroncov-Velpyaminov. Astronomiya. T., 1988. 2. Krivoluckiy A.E. Golubaya planeta. M., 1985. 3. Milpkov F.N. Obshee zamlevedenie. M., 1990. 4. Neklyukova N.P. Obshee zemlevedenie. M., 1976. 5. Obshee Zemlevedenie. M., 1984. 6. www.ziyonet.uz 7. www.nur.uz

O'xshashlar

Chorvachilik va uning Respublika iqtisodiyotida tutgan o`rni

Sanoat va qishloq xo`jaligining iqtisodiyotda tutgan o`rni va ahamiyati

O`zbekistonning geografik o`rni va chegaralari. ma`muriy-hududiy bo`linishi

Buyuk Britaniya geografk o`rni, hududi, qismlari va iqlimi

Qozog’iston Respublikasining geografik o`rni, tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari