Yengil va Oziq - ovqat sanoati - Geografiya - Referatlar

Yengil va Oziq - ovqat sanoati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2333.9033203125 KB

Ko'chirib olish

Y engil va oziq-ovqat sanoati Reja: 1 . Paxta va pillani qayta ishlash bilan bog’liq yengil sanoat tarmoqlari 2. Yengil sanoatning boshqa tarmoqlariga ta`rif 3. Oziq-ovqat sanoati, tarmoqlar tarkibi, geografiyasi

O'zbekiston iqtisodiyotida yengil sanoatning ulushi alohida va ko’p qirralidir. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlaydigan yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari respublika agrosanoat majmui (ASM)ning tarkibiy qismidir. Hozirgi davrda mamlakat yengil sanoati ko’p tarmoqli industrial kompleks bo’lib, uning tarkibida paxta tozalash zavodlari, to’qimachilik, trikotaj, shoyi to’qish, tikuvchilik, ko’n-poyabzal, gilamchilik, chinni- fayans buyumlari ishlab chiqarish kiradi. Respublika yalpi sanoat mahsulotining 19,4 foizi yengil sanoat hisobiga to’g’ri keladi (2004 y). Respublika yengil sanoati tarmoqlari yiliga 456 mln. m² ip gazlama, 474 ming m² jun gazlama, 47 mln. m² shoyi gazlama, 32,1 mln. dona trikotaj mahsulotlari, 64,5 mln. juft paypoq, 5,5 mln. juft poyabzal, 2 mln. m² gilam va gilam mahsulotlari ishlab chiqarmoqda. 15-jadval. Asosiy turdagi yengil sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish dinamikasi (o'tgan yilga nisbatan foizda). T/r Yengil sanoat mahsulotlari 2000 2002 2003 2004 1. Paxta gazlamalar 110,6* 106,9 97,8 82,0 2. Ipak gazlamalar ... 97,4 100,3 91,4 3. Gilam va gilam mahsulotlari 77,5 108,3 2,8r 140,2 4. Paypoqlar 119,3 77,0 188,4 110,0 5. Trikotaj buyumlari 90,1 82,4 100,6 95,9 6. Poyabzal 110,5 109,5 99,9 81,9 Izoh: Ko’rsatkichlar yirik korxonalar ma’lumotlari asosida hisoblangan. *paxta va ipak gazlamalar bilan birga Paxta tozalash sanoati -yengil sanoat tarmoqlari orasida geografiyasi eng katta bo’lgan tarmoqdir. Respublikaning barcha paxtakor tumanlarida zamonaviy texnologiyaga ega bo’lgan paxta tozalash sanoati (birinchi navbatda paxta tozalash zavodlari) mavjud. Birinchi paxta tozalash zavodi 1874 yil Toshkentda qurilgan O'zbekiston paxta tozalash sanoati yagona boshqaruvda ishlaydigan paxta tayyorlash punktlari, quritish-tozalash sexlari, transport xo’jaliklari, paxta tozalash zavodlarini o'z ichiga oladi. Tarkibida 128 ta paxta tozalash zavodi, 582 ta paxta punkti faoliyat ko’rsatmoqda. Eng yirik paxta tozalash zavodlari Denov, Qo’qon, Qorako’l, G’ijduvon, Kattaqo’rg’on, Xazorasp va boshqa shaharlarda joylashgan. (Ular 100 ming t. va undan ortiq paxtani qayta ishlash quvvatiga ega). Paxtadan tola chiqishi o'rtacha 31-32 foizni tashkil qiladi. Tolasi ajratib olingan texnik chigit yog`-moy kombinatlarida qayta ishlanadi. Mamlakatda yiliga 1,0 mln. tonna paxta tolasi va 200

ming tonnadan ortiq urug`lik chigit tayyorlanadi. Jumladan, 2000 yilda O'zbekistonda 1018,6 ming t., 2004 yilda esa 976,7 ming t. paxta tolasi ishlab chiqarilgan.

3 – chizma. Yengil sanoat yoki sanoatning B guruhi tarmoqlari O'zbekiston mustaqillik yillarida paxta maydonlarini yarim million gektarga kamaytirdi. Bu narsa paxta sanoati faoliyatiga ta`sir ko’rsatdi. Mustamlakachilik yillarida O'zbekistonda qayta ishlangan paxta tolasining 92-95 foizi Rossiya, Ukrainaga jo’natilar edi. Hozirgi vaqtda

O'zbekiston paxta tolasi 40 ga yaqin xorijiy mamlakatlarga, jumladan, Buyuk Britaniya, Belgiya, Janubiy Koreya, Shvetsariya, AQSH, Turkiya va boshqa mamlakatlarga eksport qilinmoqda. To’qimachilik sanoati. U ip va ip gazlama, ipak (shoyi) gazlama, jun gazlama ishlab chiqarishni o'z ichiga oladi. O'zbekistonda to’qimachilikning tarkib topishi va rivojlanishi uzoq tarixga borib taqaladi. Biroq, O'zbekiston to’qimachilik sanoati yaqin o'tmishda yaxshi rivojlantirilmadi. Bu sanoat uchun asosiy xom ashyo bo’lgan paxta tolasining g`oyat katta qismi o'zga rayonlarga tashib ketildi. To’qimachilik sanoatining ilk korxonasi Farg’ona ip yigirish- to’qish fabrikasi (hozirgi Farg’ona to’qimachilik kombinati) 1930 yilda ishga tushdi. 1932 yilda Toshkent to’qimachilik kombinatini qurish boshlandi. Bu ikki korxona 1945 yilda respublikada ishlab chiqarilgan jami gazlamaning 95,4 foizini berdi. Keyinchalik Buxoro to’qimachilik kombinati (1973 y.), Andijon ip-gazlama kombinati, Pop noto’qima materiallar kombinati, Xiva gilam kombinati qurib ishga tushurildi. Ayni paytda mamlakatimizdagi mazkur to’qimachilik kombinatlari zamonaviy texnologiyalar bilan qayta jihozlanib, o'z faoliyatini davom ettirmoqda. Respublika to’qimachilik sanoatini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlaridan biri raqobatbardosh gazlama ishlab chiqarishni ko’paytirishdan iborat. Shu maqsadda deyarli barcha viloyatlarda zamonaviy texnika va texnologiya bilan jihozlangan o'nlab yangi qo’shma korxonalar qurildi. Jumladan, "Supertekstil" (O'zbekiston- AQSH, 1993), “Qorako’lteks”, “Surxonteks”, “Kabul-To’ytepa” (O'zbekiston-Janubiy Koreya), “Asakatekstil”, “Namangantekstil” va Turkiyaning "Yazeks" korporatsiyasi bilan hamkorlikda Qoraqalpog`istonda “Kateks”, “Elteks” (Ellikqal`a tumanida) to’qimachlik qo’shma korxonalari shular sirasiga kiradi. Shuningdek, tarmoq korxonalarining eskilarini ta`mirlash, zamonaviy asbob- uskunalar bilan jihozlash to’qimachilik sanoatining istiqbolini ochib bermoqda. Ammo, to’qimachilik sanoatida yuz berayotgan katta o'zgarishlarga qaramasdan respublikada ishlab chiqarilayotgan paxta tolasining kam qismi mamlakatimiz sanoat korxonalarida qayta ishlanmoqda. Yaqin kelajakda esa respublikada yetishtiriladigan paxta tolasining teng yarmini qayta ishlashga erishish vazifasi qo’yilmoqda. Buning uchun mamlakatimizning barcha paxta yetishtiradigan hududlarida turli quvvatga ega bo’lgan to’qimachilik korxonalari qurilishi rejalashtirilgan.

Respublika ipakchilik sanoati da tabiiy ipak, kimyoviy va aralash iplardan mahsulot ishlab chiqariladi. Qadimdan Marg`ilon, Namangan, Qo’qon, Buxoro, Samarqand kabi shaharlar shoyi gazlamalar ishlab chiqarish bilan mashhur bo’lgan. Shoyi gazlama va zarli kiyimlar ishlab chiqarishda katta tajribaga ega bo’lgan o'zbek xalqi o'z udumlarini asrlar osha davom ettirib va takomillashtirib kelmoqda. Respublikamizda sanoat usulidagi dastlabki pillakashlik fabrikasi 1921 yil Farg’ona shahrida ishga tushdi. 1926-1927 yillarda Samarqand, Buxoro va Marg`ilonda qurilgan. 1937 yilda sun`iy ipak gazlamalar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. Hozirgi vaqtda esa ushbu sohada Marg`ilon (1926), Farg`ona (1926), Samarqand (1927), Buxoro (1927), Toshkent (1959), Namangan (1966), Urganch (1975), Shahrisabz (1976) va Buloqboshi (1989) pillakashlik fabrikalari va ularning 12 ta filiallari ishlab turibdi. Respublikada shoyi to’qish sanoatida Marg`ilon shoyi to’qish kombinati (1928), Marg`ilon "Atlas" (1925) va Namangan (1966) shoyi ishlab chiqarish birlashmalari, Namangan abrli gazlamalar kombinati (1925), Samarqand shoyi ishlab chiqarish birlashmasi (1934), Qo’qon shoyi to’qish fabrikasi (1926), Sho’rchi va Boysun shoyi to’qish fabrikalari faoliyat ko’rsatmoqda. 1942 yilda Marg’ilon pillakashlik fabrikasi asosida yirik shoyi kombinati (hozirgi Marg’ilon "Ipakchi" AJ) barpo etildi. Bu kombinat xilma-xil shoyi (krepdeshin, krepshifon, krepjarjet) gazlamalar ishlab chiqaradi. "Marg’ilon xonatlasi" AJ da esa xilma-xil milliy gazlamalar, birinchi navbatda atlas ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Mamlakat shoyi va atlas to’qish sanoat korxonalarida ishlab chiqarilayotgan krepdeshin, krepshifon, krepjorjet, atlas, xonatlas, beqasam, shoyi, sun`iy iplardan to’qilgan abrli gazlamalar xalqimiz ehtiyojini qondirib kelmoqda va xorijga eksport qilinmoqda. Trikotaj sanoati ning O'rta Osiyodagi eng yirik korxonasi Qo’qon paypoq fabrikasi 1939 yilda ishga tushurildi. Urush yillarida Andijon va Toshkent trikotaj fabrikalari qurildi. Shuningdek, tarmoqning yirik korxonalari Samarqand, Buxoro, Jizzax shaharlarida ham qurilgan bo’lib, ularda erkaklar, ayollar va bolalarni ustki va ichki trikotaj kiyimlari ishlab chiqariladi. Tikuvchilik sanoati O'zbekistonning barcha viloyatlarida mavjud. Bu sanoatning korxonalari ayni paytda mehnat resurslari ko’p bo’lgan qishloq joylarida va kichik shaharlarda ko’plab qurilgan. Sanoatning ushbu tarmog’ida ko’plab qo’shma korxonalar ham barpo qilingan.

Mazkur korxonalarda chiroyli kiyim-kechaklar bilan birga qo’lda tikilgan chopon, ko’rpa-to’shak, gulko’rpa, zarbof to’n, choyshab, so’zana, kashta kabi buyumlar yuksak milliy san`at mahsuli darajasida ishlab chiqarilmoqda. 2. Yengil sanoatning boshqa tarmoqlariga ta`rif. Ko’n-poyabzal sanoati. Ko’nchilik-O'zbekiston hunarmandchili- gining qadimiy turlaridandir. Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo’qon shaharlarida ko’plab ko’nchilik do’konlari bo’lib, ularda har xil charmlar tayyorlangan. Dastlabki ko’n zavodi Toshkentda 1928 yilda qurilib ishga tushirildi. 1967 yilda ikkinchi ana shunday korxona ishga tushdi. Bu ikki korxona orasida Xonobod (Andijon)da ham teri oshlash zavodi ish boshladi. Poyafzal sanoati ham qadimiy tarmoqlardandir. 1927 yil Toshkentda poyafzal fabrikasi ishga tushirildi. Keyinroq Yangiyo’l poyafzal fabrikasi, Pop rezina poyafzal fabrikasi, Farg’ona poyafzal fabrikasi ish boshladi. Hozirda bu shaharlardan tashqari Samarqand, Buxoro, Qo’qon, Chirchiq, Andijon, Namangan shaharlarida ham poyafzal fabrikalari ishlab turibdi. Ularda hayvonlar terisidan yumshoq va qattiq charm, tabiiy va sun`iy charmdan turli poyabzal (tufli, botinka, etik, sandal, shippak, piyma, kalish va b.), shuningdek, telpak, ot-ulov asboblari, attorlik buyumlari ishlab chiqariladi. Poyabzal ishlab chiqarishni takomillashtirish sohasida xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlik yaxshi yo’lga qo’yilgan. Masalan, 1995 yildan "Farg`onapoyabzal" aksiyadorlik jamiyati Germaniyaning "Salamander" firmasi bilan hamkorlikda "O’zsalamander" qo’shma korxonasi barpo etilib, eksportbop mahsulot chiqara boshladi. Ushbu korxona yilliga 8 turdagi 500 ming juft erkaklar poyabzali ishlab chiqarish quvvatiga ega. Mo’yna sanoati ning eng yirik korxonalari Buxoro qorako’l zavodi va Toshkent ko’n-mo’yna zavodidir. Bu korxonalarda ayollar va bolalar paltosi, bosh kiyimlari, astari mo’yna bo’lgan buyumlar tayyorlanadi. Buxoro qorako’l zavodiga qorako’l terilariga ishlov beriladi. Hozirda bu yerda Gretsiya bilan hamkorlikda "Buxoro-Omega" qo’shma korxonasi tashkil qilingan. Keyingi yillarda Ozbekiston hududida ondatra, nutriya, qunduz kabi mo’ynali hayvonlarning ko’paytirilishi sanoat ahamiyatiga ega bo’lmoqda. Ulardan olingan mo’ynalardan ustki va bosh kiyimlar tikiladi

Chinni-fayans sanoati ning yirik korxonalari Toshkent (1952), Samarqand (1970) va Quvasoy (1977) chinni zavodlaridir. Bu korxonalarda ro’zg’orda ishlatiladigan (kosa, piyola, choynak, esdalik sovg’a buyumlari va boshqa mahsulotlar) chinni buyumlar tayyorlanadi. Toshkent, Samarqand, Quvasoy chinni zavodlarida tayyorlangan (gullangan) kosa, piyola, choynak, laganlarning dovrug`i yetti iqlimga ketgan. Masalan, Toshkent chinni zavodida ishlab chiqarilayotgan "Oq oltin", "Tong" va Samarqand chinni zavodida ishlab chiqariladigan "Uzum" va boshqa chinni idish to’plamlari xalqaro yarmarka va ko’rgazmalarda faxrli o’rinlarni egallagan. Angren keramika kombinatining ishga tushirishini bilan O’zbekistonda fayans (dag’al chinni)dan fayans mahsulotlarini ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. Kanop sanoati da kanop tolasidan qop-qanorlar, arqon, gilam va poyondozlar, kabel ipi, linolium ishlab chiqarishda foydalaniladi. Kanop tolasining o'ziga xos bo’lgan xususiyati, u namlikni o'ziga shimib olmaydi. Hozir kanop sanoatiga tegishli 6 ta zavod bo’lib ularning hammasi Toshkent viloyatida joylashgan. Ular yillik 20 ming t. kanop poyasini qayta ishlash quvvatiga ega. Mebel sanoati. Respublika yengil sanoatning yana bitta muhim tarmog`i mebel ishlab chiqarishdir. Uning geografiyasi keng. Ayniqsa, Toshkent, Samarqand, Namangan, Andijon, Sho’rchi, Qo’qon shaharlarida faoliyat ko’rsatayottan mebel ishlab chiqarish fabrikalari assortimentining ko’pligi, mahsulotining yuqori sifati bilan ajralib turadi. Mamlakatda "O'zbekmebel" davlat aksiyadorlik birlashmasi tuzilgan. Uning tarkibida 36 ta mebel ishlab chiqarish birlashma korxonalari ("Yangiyo’l" shirkati, 13 ta mebel fabrikasi, 9 ta mebel birlashmasi, mebel ko’zgusi korxonasi, yog`och kesish stanoklari zavodi va boshqalar) bor. Mamlakatdagi xorijiy texnologiyani qo’llab va zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan mebelchilik korxonalarida mehmonxona, oshxona, kabinet, yotoqxona, o'rta maktab va oliy maktablar uchun mebellar ishlab chiqariladi. Milliy mebel (xontaxta, sandiq, kursi, jovon) namunalarini, hashamatli mebellar yig`malarini ishlab chiqarish miqyosi esa tobora kengayib bormoqda. Mustaqillik yillarida o'z faoliyatini boshlagan "Fayz" mebelsozlik firmasi ayni paytda O'zbekiston mebel sanoatining yirik korxonalaridan biridir. Korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar nafaqat

mamlakatimizda balki xorijda ham shuhrat qozongan. "Fayz" firmasining deyarli barcha viloyatlarda filiallari tashkil etilgan. Mahalliy sanoat korxonalarida asosan mahalliy xom ashyo resurslaridan mahalliy ehtiyojlarni qondirishga mo’ljallangan xalq iste`moli mollari ishlab chiqariladi. Jumladan, Respublikada mahalliy sanoatning metalga ishlov berish, yog`ochni qayta ishlash, xalq hunarmandchiligining zardo’zlik, tikuvchilik, to’quvchilik, pichoqchilik, badiiy kashtachilik, do’ppichilik, o'ymakorlik, misgarlik, zargarlik, kulolchilik, milliy cholg`u asboblari yasash, kosibchilik, milliy kashtachilik, gilamchilik va boshqa tarmoqlari rivojlangan. Tarmoqning yirik korxonalariga-Chust milliy pichoqlar zavodi, Toshkent, Andijon, Shahrisabz badiiy buyumlar fabrikalari, Toshkent milliy cholg’u asboblari zavodi, "Elektrmaishiyasbob" zavodi, Buxoro zardo’zlik fabrikasi, Rishton va Shahrisabz kulolchilik zavodlari kiradi. O'zbekistonning milliy mustaqilligi mahalliy sanoat va ayniqsa, milliy hunarmandchilikni rivojlantirishga keng istiqbollarni ochib berdi. 3. Oziq-ovqat sanoati, tarmoqlar tarkibi, geografiyasi. Respublikada eng taraqqiy etgan sanoat tarmoqlaridan biri bu-oziq- ovqat sanoatidir. Sanoatning mazkur turi asosan mahalliy (qishloq xo’jaligi) xom ashyosiga tayanadi. Umumsanoat mahsuloti hajmining 9,6 foizi oziq-ovqat sanoatiga to’g’ri keladi (2004 y). Qishloq xo’jaligi rivojlangan O'zbekistonda sanoatning bu turi qadimdan shakllangan. Dastlab suv tegirmonlarida un, objuvozlarda guruch, juvozlarda o'simlik moyi, novvoyxonalarda nonlar tayyorlangan, qandolatchilar turli xil shirinliklar, uzumdan musallas va boshqa sharbatli va suyuq ichimliklar tayyorlaganlar. Oziq-ovqat sanoatining tarmoqlari ko’p va xilma-xil. Unda sut va go’sht, yog`-moy va baliq mahsulotlari, un va un mahsulotlari, meva- sabzavot va konservalar, uzum va meva sharbatlari, spirt, aroq, pivo, tamaki, chanqovbosar ichimliklar va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish yo’nalishlari yo’lga qo’yilgan. Mamlakatimiz aholisining ehtiyojini qondirish maqsadida uning oziq-ovqat sanoati yildan-yilga ko’p mahsulot ishlab chiqarishni ta`minlamoqda. Mamlakat oziq-ovqat sanoat korxonalarida 142,6 ming t. go’sht va go’sht mahsulotlari, 213,4 ming t. sut va sut mahsulotlari, 2,8-3,0 ming t. hayvon va 276 ming t. o'simlik yog`i, 54,2 ming t. makaron mahsulotlari, 542,2 ming t non va non mahsulotdari ishlab chiqarilmoqda.

16-jadval. Asosiy turdagi oziq-ovqat sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish dinamikasi (o'tgan yilga nisbatan foizda). T/r Oziq-ovqat sanoat mahsulotlari 2000 2002 2003 2004 1. Sut va sut mahsulotlari 101,6 115,9 107,6 183,4 2. Pishloq (brinza bilan birga) 87,8 73,4 78,4 89,1 3. Konservalar 106,2 101,3 119,8 80,9 4. Shakar ... 7,6 m 114,2 78,0 5. Un 97,4 87,4 73,7 145,6 6. Non va non mahsulotlari 111,5 91,0 55,2 89,0 7. Makaron mahsulotlari 107,9 72,0 60,4 110,1 8. O'simlik yog’i 93,8 97,8 100,5 108,1 9. Uzum vinosi 103,0 116,6 73,4 59,9 10. Aroq va boshqa spirtli ichimliklar 99,7 92,5 96,6 107,1 11. Alkogolsiz ichimliklar 100,4 93,1 25,3 26,9 Izoh: Ko’rsatkichlar yirik korxonalar ma’lumotlari asosida hisoblangan. Go’sht sanoati - oziq-ovqat sanoatining yetakchi tarmog`idir. O'tmishda mahalliy aholi ot go’shtidan qazi, qoramol go’shtidan uzoq saqlanadigan, quritilgan va qovurilgan go’sht mahsulotlari tayyorlashgan. 1932 yilga kelib go’sht sanoati respublika xalq xo’jaligi rejasiga alohida sanoat tarmog`i tarzida kiritilgan. Endilikda respublikaning barcha viloyat markazlari va yirik shaharlarida go’sht kombinatlari ishlab turibdi. "O'zgo’shtsutsanoat" uyushmasi tarkibida 23 ta yirik go’sht kombinatlari, go’sht yetishtirishga ixtisoslashgan 45 ta xo’jalik, viloyat tumanlarida esa bo’rdoqichilik yo’nalishidagi 100 dan ortiq o'rta va kichik korxonalar bor. Mustaqillik yillarida mamlakatimizning turli mintaqalarida jamoa, davlat, shirkat va fermer xo’jaliklari va tadbirkorlar tomonidan zamonaviy texnologiya bilan jihozlangan go’sht mahsulotlari va turli kolbasalar ishlab chiqaradigan ko’pgina kombinatlar qurildi. Sut sanoati. Respublika sut sanoati korxonalarida sariyog’, sut- qatiq, sut konservalar, pishloq, qaymoq, muzqaymoq, brinza va boshqa mahsulotlar tayyorlanadi. O'zbekistonda birinchi sut zavodi Toshkent shahrida 1928 yilda ishga tushirilgan. Hozirda barcha viloyatlarda tarmoq korxonalari mavjud. Eng yirik sut kombinatlari Toshkent, Samarqand, Namangan, Buxoro, Denov, Shahrixon shaharlarida joylashgan.

Yog’-moy sanoati O'zbekiston oziq-ovqat sanoatining yetakchi tarmoqlaridan biri. Sanoatning bu tarmog`ida paxta moyi ishlab chiqarish yetakchilik qiladi. Xalqimiz qadimdan turli o'simliklardan (kunjut, zig’ir, maxsar) juvozlarda yog’ olishgan. Paxta chigitidan yog’ oladigan dastlabki zavod 1884 yil Qo’qonda qurilgan. Ayni paytda Respublikada yiliga umumiy quvvati 3 mln. tonna moyli o'simlik urug`larini qayta ishlaydigan 20 dan ortiq korxona ishlab turibdi. Ularda asosan g`o'za urug`i (chigit), kunjut, zig’ir, maxsar, soya, meva danaklari urug`laridan moy ishlab chiqariladi. O'simlik moyi ishlab chiqarishda yiliga 2,1 mln. t. atrofida chigit ishlatiladi. Mamlakat yog`-moy sanoati oziq-ovqat sanoati yalpi mahsulotining 40 foizini beradi. Respublikamiz o'simlik moyi ishlab chiqarishda MDH da Rossiya va Ukrainadan keyin 3-o'rinda turadi. Tarmoq korxonalarida o'simlik moyidan tashqari, margarin, kirsovun, atirsovun, farmasevtika va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Eng yirik yog`-ekstraksiya zavodlari Guliston, Kosonsoy, Farg`ona, Qo’qon, Kattaqo’rg’on, Denov, Urganchdadir. Ularning ayrimlari jumladan, Kosonsoy va Guliston yog-ekstraksiya zavodlari sutkasiga 1200 t. chigitni qayta ishlaydi. Mamlakat oziq-ovqat sanoatida elevator sanoati ning ham hissasi oshib bormoqda. Bu mamlakat aholisining un va un mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojini to’la qondirish bilan bog`liq jarayon taqozosidir. Yetishtirilgan donni faqat elevator xo’jaliklarida yaxshi saqlash mumkin. 1965 yilda respublikada umumiy sig`imi 674 ming t. bo’lgan 5 ta elevator va 226 ta g`alla ombori bo’lgan bo’lsa, endilikda mamlakatda 45 ta elevator bo’lib ularning umumiy g`alla sig`imi 4,5 mln. tonnaga yetdi. Har yili yetishtiriladigan g`allaning o'rtacha 65 foizi elevatorlarda saqlanadi. Qayta jihozlangan va yangidan qurilgan elevatorlar avtomatik dispetcherlik boshqaruvi tizimlari, g`alla haroratini avtomatik tarzda masofadan turib o'lchaydigan qurilmalar bilan jihozlangan. Un tortish (tegirmon) sanoati ning yirik korxonalari Farg’ona, Yangiyo’l un kombinatlari, Namangan, Andijon, Samarqand, Buxoro shaharlaridagi uch navli un tortidigan (240 t./sutka quvvatli) zavodlardir. Keyingi yillarda un sanoati tez sur’atlarda o'sdi. Sutkasiga 120 dan 500 tonnagacha don tortadigan 23 ta yangi korxona qurildi. Jizzax, Ohangaron, Qo’qon, Qarshi, Asaka, Jomboy, Taxiatosh shaharlarida yangi korxonalar ishga tushirilishi bilan korxonalarning umumiy quvvati sutkasiga 6330 t. ga yetdi yoki bir yilda 1,5 mln. t. un ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo’ldi. Mustaqillik yillarida Oqoltin, Do’stlik, Oqtosh, Yakkabog’ don mahsulotlari kombinatlari qurildi.

Non ishlab chiqarish asosan "O'zdonmahsulot" tarkibidadir. Unga 4 ta non ishlab chiqarish birlashmasi (Toshkent, Yangiyo’l, Farg`ona, Qarshi) va 21 ta non zavodi qaraydi. "O'zbekbirlashuv" tizimida ham non ishlab chiqariladi. Bu tizimda 242 ta korxona, 3 mingga yaqin tandir (novvoyxona) va kichik korxonalar bor. Ularning har ikkisida sutkasiga 3575 tonnadan ko’proq (300 xildan ortiq) non mahsulotlari ishlab chiqariladi. Respublika oziq-ovqat sanoatida sholidan turli navli guruch ishlab chiqariladi. Guruch ishlab chiqarish xom ashyo rayonlarida yaxshi yo’lga qo’yilgan. Qoraqalpog`istonda Taxiatosh, Xo’jayli, Qonliko’l, Shumanay, Chimboy, Xorazmda Urganch, Xonqa, Bog`ot, Surxondaryoda Muzrobod guruch zavodlari tarmoqning yirik korxonalaridir. Konserva sanoati. 1913 yilda O'zbekistonning hozirgi hududida joylashgan 3 ta konserva korxonasida 200 ming banka konserva ishlab chiqarilgan edi. O'zbekiston konserva sanoatining asosiy mahsulotlari murabbo, meva kompotlari, qiyom, sharbatlar, savzavot va poliz mahsulotlaridan qilingan konservalardan iborat. O'zbekiston konserva zavodlarida tayyorlanadigan pomidor konservalari, pastasi, sharbati va hokazolarga respublikamizdagina emas, balki Hamdo’stlikning ko’pgina mintaqalarida ham ehtiyoj juda katta. Mo’ynoqda baliq konservalari kombinati ishlab turibdi. Kombinatga xom ashyoning bir qismi Orolbo’yidagi ko’llardan, qolgani chetdan keltiriladi. Qandolatchilik sanoati da turli shirinliklar va qandolat mahsulotlari ishlab chiqariladi. Masalan, konfetlar, karamel, shokolad, marmelad, undan pishirilgan qandolat mahsulotlari, sharq shirinliklari (novvot, parvarda, pechak) va boshqalar. O'zbekiston qandolat sanoatiga aloqador 60 dan ortiq korxona bor. Tarmoqning eng yirik korxonalari Toshkentdagi "O'rtoq" qandolat fabrikasi, Yangiyo’ldagi "Lazzat" birlashmasi, Farg’ona va Samarqand qandolat fabrikalaridir. Sanoatning bu turini rivojlantirish aholining ehtiyojini qondirishga qaratilgan bo’lib, qand ishlab chiqarish uchun xom ashyo tarzida qand lavlagi yetishtirishga kirishildi. Mamlakatimizning serquyosh iqlimiy sharoitida qand lavlagi o'simligining qandlilik darajasi yuqori bo’lishi tabiiy. Shuning uchun ham hukumat rejalashtirish tashkilotlari qand lavlagi yetishtirish miqyosini kengaytirishga alohida e`tibor bermoqda. Xorazm, Toshkent va Samarqandda hamda boshqa viloyatlarda qand lavlagi ekish kengaytirilmoqda, ularni qayta ishlab, qand-shakar ishlab chiqarishga kirishildi. 1995-1997 yillarda Turkiya firmalari bilan

hamkorlikda Xorazm viloyatining Xazorasp tumanida shakar zavodi qurildi. Zavod sutkasiga 3 ming tonna qand lavlagini qayta ishlash quvvatiga ega. Vino va mayiz ishlab chiqarish ham oziq-ovqat sanoatining alohida tarmog`i. Mazkur tarmoqda turli nav uzumlardan mayiz, uzum qiyomlari, turli nav vino, konyak, shampan vinosi, aroq va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Vinochilikka ixtisoslashgan sanoat korxonalarining katta qismi "O'zmevasabzavotuzumsanoat" uyushmasiga qaraydi. Vino sanoatiga aloqador 22 ta yirik korxona bor. Vino mahsulotlarini tayyorlash va quyish bilan 56 korxona shug’ullanadi. Eng yirik korxonalar: "Toshkentvino", "Zarafshon" (Samarqand), "Shohrud" (Buxoro), "Mastona" (Qo’qon), "Gulbuloq" (Andijon) va boshqalar. Respublika vino sanoati bir yilga 22 mln. dal vino mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatiga ega. Vino sanoati korxonalarida tayyorlanayotgan oq, qizil, desert vinolar ("O'zbekiston", "Vassarga", "Buvaki", "Yumaloq" va h.k.) dunyoning xalqaro ko’razmalarida 100 dan ortiq oltin, kumush va bronza medallari bilan taqdirlangan. Respublikada pivo va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish ham keng rivojlangan. Sanoatni ushbu tarmog`ida yiliga 17,7 mln. dal. pivo, 20 dal. chanqovbosti ichimliklar, 380 mln. shisha mineral suv ishlab chiqariladi. Pivo va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqaradigan yirik korxonalarga Qibray (Toshkent) va Farg’ona chanqovbosar ichimliklar zavodlari hamda Samarqand-Pulsar qo’shma korxonasi kiradi. Tuz sanoati O' zbekiston oziq-ovqat sanoatining eng yosh tarmoqlaridan biridir. 1990-yilgacha aholining osh tuziga bo’lgan ehtiyoji asosan chetdan (Ukraina, Qozog’iston, Turkmaniston, Rossiyadan) keltirilgan osh tuzi hisobiga qondirilgan. Mustaqillik yillarida respublika aholisini osh tuziga bo’lgan ehtiyoji mahalliy xom ashyo hisobiga qondirilmoqda. Qoraqalpog`istonning Qo’ng`irot tumanida yiliga 100 ming t., Surxondaryoning Sherobod tumani (Xo’jaikon)da yiliga 150- 200 ming t. osh tuzi qazib olinmoqda va aholi keng iste`moliga chiqarilmoqda. Choy sanoati. Samarqandda O'rta Osiyoda yagona choy qadoqlash fabrikasi joylashgan. 1923 yilda ishga tushgan bu korxona, asosan Hindiston, Xitoy, Indoneziya, Gruziyadan keltiriladigan xom ashyo hisobiga ishlaydi. Korxona chet el dastgohlari bilan jihozlangan bo’lib, yiliga 11-12 ming t. choy qadoqlaydi.

Tamaki sanoati , Tarmoqda 3 ta yirik korxona Samarqand va Urgut tamaki fermentlash zavodlari (har birining yillik quvvati 25 ming t. tamaki) va Toshkent tamaki fabrikasi ishlab turibdi. Toshkent tamaki fabrikasida xilma-xil papiros va filtrli sigaretalar tayyorlanadi. Mazkur fabrika negizida Buyuk Britaniyaning "BAT" kompaniyasi bilan hamkorlikda qo’shma korxona faoliyat ko’rsatmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari .–T.: 1997. 2. Karimov I.A. O’zbekiston "milliy" istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. T., 1996. 3. Abirqulov Q. Iqtisodiy geografiya. T., 2004. 4. Алаев Э.Б. Социально-экономическая география. Понятийно- терминологический словарь. – М.: Мысль, 1983. 5. Akramov Z . M . O ’ zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi o ’ quv dasturi . T., 1992. 6. Asanov G.R. Sotsial-iqtisodiy geografiya: termin va tushunchalar izohli lug'ati. - T.: O'qituvchi, 1990. 7. Asanov G.R., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo'g’rofiyasi. -T.: O'qituvchi, 1994. 8. Axmedov E.A. O'zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. –T., 2002. 9. Axmedov E.A., Boltayev M.J. O'zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. Ma’ruzalar matni. Toshkent, 2000. 10. Axmedov E.A. va va boshqalar. Mustaqil O'zbekiston. T., 2001. 11. Axmedov E.A., Saydaminova Z. O'zbekiston Respublikasi. Qisqacha ma’lumotnoma. Toshkent, O'zbekiston, 1995. 12. Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi. -T.: O'qituvchi, 1996. 13. Vahobov H. Tillaboyeva M. Iqtisodiy geografiya asoslari. – T.: O'qituvchi, 2001. 14. Ro’ziyev A.R., Abirqulov Q.N. O'zbekiston iqtisodiy geografiyasi. -T.: "Sharq", 2002.

O'xshashlar

Respublika oziq-ovqat sanoati rivojlanishining ayrim jihatlari

Dunyo yengil sanoati

Oziq-ovqat ekinlari

Qozog’iston qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash sanoati. Yengil sanoat. Trasporti

Yengil sanoat