Yaponiya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Yaponiya Reja: 1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni. 2. Tabiiy sharoiti va resurslari. 3. Aholisi. 4. Davlat tuzumi. 5. Xo'jaligi: A) Sanoati. B) Kishloq xo'jaligi. V) Transporti. 6. Tashqi iqtisodiy aloqalari. Hududi- 337535 km 2 Aholisi- 127,5 mln. kishi (2003) Poytaxti- Tokio

$1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni . Yaponiya Osiyoning sharq tomondan o'rab turgan orollarda joylashgan. Bu orollar yoyi shimoli-sharqdan janubi-g'arbga tomon 3 ming kmdan ortiqroq masofaga cho'zilgan, to'rtta katta (Xonsyu, Xokkaydo, Kyusyu, Sikoku) orollardan va juda ko'p mayda orollardan iborat. Mamlakat hududi g'arbdan Yapon dengizi, sharqdan esa Tinch okean suvlari bilan o'ralgan. Yaponiyaning orollarda joylashganlik xususiyati, uning dengiz xo'jaligini, ichki va tashqi aloqalarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakat Osiyoning chekka sharqida joylashganligi uning iborali nomida aks etgan: u «Kunchiqar-mamlakat» deb ataladi. Koreya bug'ozi Kyusyu orolini Koreya yarim orolidan, Laperuz bug'ozi Xakkaydo orolini 43 km masofaga Rossiyaning Saxalin orolidan ajratib turadi. 2. Tabiiy sharoiti va resurslari . Yaponiya tog'li mamlakat. Mamlakatdagi tekislik yerlarning ko'p qismi dengiz qirg'oqlarida joylashgan bo'lib orollar maydonlarining 1\2 qismini egallaydi. Yaponiyada ko'pdan-ko'p vulkanlar joylashgan. Ayniqsa vulkanlar Xonsyu orolining markaziy qismida joylashgan. Yaponiyada eng yuqori nuqta Fudziyama vulkani uning baland nuqtasi 3776 m hisoblanadi. Yaponiyaga mussonlar ko'pdan-ko'p yog'inlar keltiradi. Qish oylarida shimoli g'arbiy tomonidan esadigan mussonlar g'arbiy qirg'oqlarga yog'inlar keltiradi. Janubi sharqdan esadigan yozgi mussonlar esa mamlakatning sharqiy qirg'oqlariga ko'plab iliq yog'inlarni keltiradi. Mamlakatda issiqlik va namlikning ko'pligi janubiy Yaponiyaning tropik va subtropik oblastlarida dehqonchilik sohasida bir yilda 2 marta hosil yig'ishtirib olinadi. (sholi va sabzavot). O'rmonlar mamlakat hududining 2\3 qismini egallaydi. Daryolarning serostonaligi, qisqaligi ulardan kamchilikda kemachilikda foydalanish noqulaydir, lekin daryolar suvidan gidroenergetika va dalalarni sug'orishda ularning ahamiyati katta. Mamlakatni o'rab turuvchi dengizlar faunaga juda boydir. Yapon xalqining astoydil mehnati tufayli ushbu mamlakatda tabiat kuchli o'zgardi. Ajoyib tabiat$

manzaralari, industrial va qishloq xo'jaligi landshaftlari, zamonaviy aloqa yo'llari bir biri bilan uyg'unlashib ketgan. 3. Aholisi . Yaponiya bir millatli mamlakatdir. Yaponlar mamlakat aholisining 99 foizini tashkil etadi. Soniga ko'ra milliy ozchilikni tashkil etuvchi aynlar Xokkaydo orolining shimoliy qismida, koreyslar va xitoylar ayniqsa yirik shaharlarda yashaydi. Yaponiya aholisining soniga ko'ra jahon mamlakatlarining o'nligiga kiradi. Yaponiya aholi ko'payishining ikkinchi tipidan birinchi tipiga o'tgan Osiyodagi birinchi mamlakatdir. Mamlakat aholisi o'sishining pastligi bilan harakterlanadi. Mamlakatda tug'ilishning sezilarli kamayishi avvalambor aholining o'z hayot darajasini oshirish maqsadida hohish-irodasi va davlatning tug'ilish ustidan davlat nazorati, siyosati bilan bog'liq. Shuni alohida ta'kidlash zarurki Yaponiya-bolalar o'limi ko'rsatgichlari bo'yicha dunyoda eng past bo'lgan va jahonda aholining o'rtacha umr ko'rishi eng yuqori bo'lgan mamlakatdir (80 yosh atrofida). Yaponiya aholining o'rtacha zichligi ko'rsatgichlariga ko'ra dunyoda oldingi o'rinlarda turadi. Mamlakatda har bir km2ga 340 kishi to'g'ri keladi. Aholining ko'pchilik qismi 76 foizi shaharlarda yashaydi. Ko'pchilik shahar aholisi yirik shahar aglomerasiyalarida to'plangan. Mamlakatda urbanizasiya sur'atlarining yuqoriligi bilan ajralib turadi. Mamlakatda ikki yuzdan ortiq shahar bor. Tokio aglomerasiyasi Osaka, Nagoya va bir qator boshqa aglomerasiyalar bilan birga yanada yirik urbanizasiyalashgan «galaktika» Tokkaydo megapolisini tashkil etadi, bu megapolis sohil bo'ylab 600-700 kmga cho'zilib ketgan. Bu yerda aholining zichligi 1 km 2 ga 800-1000 kishi to'g'ri keladi. 4. Davlat tuzumi . Yaponiya- konstitusion monarxiya Mamlakatning hozirgi konstitusiyasi 1947 yilda, yapon xalqining demokratik harakati yuksalgan sharoitda qabul qilingan edi, bu hol unda o'z ifodasini topgan.

$Imperator faqat davlat «ramzi» deb tan olinadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni parlament amalga oshiradi. Parlamentni 4 yil muddatga saylanadigan 512 deputatdan iborat vakillar palatasi va 6 yil muddatga saylanadigan 252 deputatdan iborat maslahatchilar palatasi tashkil etadi. Ijrochi hokimiyat bosh vazir tomonidan tuziladigan vazirlar kengashiga qarashli. 5. Xo'jaligi . 1948 yilda kapitalistik sanoat ishlab chiqarishda Yaponiyaning hissasi 1 foizni tashkil qilgan bo'lsa, 80-yillarning oxiriga kelib 10% foizga yetdi. Yaponiya jahonda sanoati rivojlangan ikkinchi mamlakatga aylandi. Mahsulotlarni eksport qilish bo'yicha AQSH va GFRdan keyingi uchinchi o'rinni egalladi. Yaponiya jahonda eng yirik kredit (qarz) beruvchi mamlakatdir. So'nggi yillarda chetga kapital chiqarish tez o'smoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarga «yordam» tariqasida davlat zayomlari va kreditlar beriladi, manopoliyalar rivojlanayotgan mamlakatlar xo'jaligining turli tarmoqlariga kapital qo'yadilar. So'nggi yillarda Yaponiya turli foydali qazilmalarning boy konlari ochilgan va ishlatila boshlagan Avstraliyaga katta kredit bermoqda. 1 mlnga yaqin amerikalik ishchilar Yaponiya yoki AQSH bilan hamkorlikda tuzilgan qo'shma korxonalarda ishlamoqda. Jahondagi birinchi o'nta banklar o'rnini to'la yapon banklari egalladi. Hozirgi vaqtda Yaponiya va AQSH, Yaponiya va G'arbiy Yevropa o'rtasida shiddatli «savdo kurashi» davom etmoqda. Sanoati: Mamlakatning yuqori darajada rivojlangan sanoati o'zining mineral-xom ashyo ba'zasi bilan to'la ta'minlanmagan. Yaponiya deyarli barcha neft, tabiiy gaz, ko'mir, qora va rangli metall rudalari va boksitning katta qismini chetdan keltiradi. Energiyaning 4\5 qismi chetdan keltiriladigan xom ashyodan ishlab chiqarilishiga qaramay, mamlakatda yuqori darajada rivojlangan energetika xo'jaligi bor. Mamlakatda yaqin vaqtlargacha elektr energiyasining asosiy qismini Xonsyu orolidagi tog' daryolariga qurilgan ko'pdan-ko'p GESlar berar edi. Keyingi yillarda sharqiy sohildagi shaharlarda chetdan keltiriladigan yoqilgi bilan$ $ishlaydigan qudratli IESlar qurildi. Hozir ham bu stansiyalar Yaponiyada ishlab chiqariladigan elektr energiyasining deyarli 4\5 qismini berar edi. Biroq 1980 yillarning oxiri 90 yillarning boshiga kelib mamlakatga chetdan neft olib kelishi kamaygan bo'lsada, uning mutlaq hajmi yuqoriligicha qolmoqda (200 mln tonna). Uning yoqilg'i iste'molidagi hissasi qisqarmoqda (50%). Mamlakatda ko'mir va Atom energiyasining hissasi o'smoqda. Hozirgi vaqtda 30 dan ortiq AESlar ishlab turibdi. Yaponiya sanoat tarmoqlarini shartli ravishda 2 ta guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga metall va xomashyoni ko'p talab qiluvchi po'lat quyish, avtomobilsozlik va kemasozlik ishlab chiqarish tarmoqlari kiradi. Yaponiya ushbu ishlab chiqarish sohalari bo'yicha 70 yillarda jahonda yetakchi mamlakat darajasiga erishgan edi. Hozirgi vaqtda bu sanoat tarmoqlarining o'sishi to'xtadi, hatto kemasozlik sanoati keskin qisqarib ketdi. Ikkinchi guruhga eng fan talab tarmoqlar: robotlar. EHM, yarim o'tkazgichlar, maishiy radioelektronika ishlab chiqarish sohalari kiradi. Yaponiya ushbu tarmoqlar bo'yicha AQSH va G'arbiy Yevropa mamlakatlari bilan keskin raqobat olib bormoqda. Qora metallurgiya - chetdan keltiriladigan ko'mir va ruda asosida ishlaydi. Mamlakat jahonda po'lat quyish bo'yicha birinchi o'rinda turadi. Yiliga 100 mln tonnaga yaqin po'lat ishlab chiqariladi. Metallurgiya kombinatlari texnik darajasining yuqoriligi bilan ajralib turadi. (Yirik domna pechlari, po'lat quyishda ilg'or kislorod-konvertor usulidan keng foydalanishi). Metallurgiya kombinatlari qirg'oq bo'yi rayonlarida joylashgan. Bundan tashqari mamlakatda rangli metallurgiyaning xilma-xil sohalari shu jumladan alyuminiy ishlab chiqarish sanoati rivojlangan. Avtomobil sanoati- Avtomobil sanoati dunyoda birinchi o'rinni egallaydi. Mamlakatda yiliga 12 mln dona shundan 8 mln donasi yengil avtomobillar ishlab chiqariladi. Mamlakatdagi «Toyoto», «Nissan», «Xondo» kabi yirik avtomobil konsernlari AQSH va G'arbiy Yevropa avtomobil konsernlari bilan muvaffaqiyatli$ $raqobatlashib jahon bozorini egallamoqda. Yaponiya kemasozlik sanoati jahonda ishlab chiqarilayotgan kemalarning 1\2 qismini ishlab chiqarmoqda. Yaponiya fantalab tarmoqlarda mahsulot ishlab chiqarish bo'yicha ham dunyoda yetakchi. Jumladan maishiy radioelektronika sohasida videomagnitafonlar, rangli televizorlar, radiotexnika qismlari ishlab chiqarish bo'yicha mamlakat jahonda yetakchi. Yaponiya dunyoda ishlab chiqarilayotgan videomagnitafonlarning 80% ini ishlab chiqarmoqda. Bundan tashqari Yaponiya robotlar ishlab chiqarish bo'yicha ham yetakchilik qiladi. Yaponiyada yiliga 50 ming donadan ortiq robotlar ishlab chiqariladi. Mamlakatda bir qancha «odamsiz» zavodlar ishlab turibdi, ya'ni zavodlarda ishlab chiqarish robotlar yordamida amalga oshirilmoqda. Yaponiyada EHMning beshinchi avlodi ishlab chiqarilayotgan bo'lsada, u ishlab chiqarish hajmiga ko'ra faqat AQShdan keyinda qolmoqda. B) Qishloq xo'jaligi . Qishloq xo'jaligi tarmoqlarining ixtisoslashuvi jihatidan Yaponiya boshqa rivojlangan mamlakatlardan ancha farq qiladi. Yaponiya qishloq xo'jaligida 6 mln kishi band. Ishlanadigan yerlar esa mamlakat hududining atiga 16%ini egallaydi. Yaponiyaning asosiy ekini-sholi. Sholidan yiliga 10-12 mln tonna hosil olinadi. Sholining asosiy qismi Xonsyu orolining markaziy va janubiy rayonlarida yetishtiriladi. Xonsyuning shimolida va Xokkaydoda bug'doy, javdar va arpa ekiladi, biroq yetishtiriladigan don mamlakat ehtiyojini ta'minlay olmaydi. Sabzavot va mevalar texnika ekinlaridan qand lavlagi, soya, tamaki, moyli ekinlar, choy ham yetishtiriladi. Baliq ovlash- Yaponiya xo'jaligining muhim tarmog'i. Baliq sohil bo'yidagi suvlarda ham uzoq dengizlarda ham tutiladi. Baliq ovlash jihatidan Yaponiya dunyoda birinchi o'rinda turadi. Mamlakatda 3 mingdan ortiq baliq ovlovchi portlar bor. Yaponiyaning sohil bo'yi rayonlarida dengiz plantansiyalarda dengiz mahsulotlarini yetishtirish yo'lga qo'yilgan. V) Transporti -Yaponiyada transportning daryo va quvur transportidan tashqari barcha turi rivoj topgan: Yaponiya yuk tashish va yo'lovchi tashish$

hajmiga ko'ra G'arbiy Yevropa mamlakatlaridan o'zib ketgan. Mamlakat yo'lovchi tashuvchi temir yo'llarning zichligiga ko'ra dunyoda birinchi o'rinda turadi. Mamlakat ichkarisida yuklarni tashishda avtomobil va temir yo'l transportining ahamiyati katta. Mamlakatda 60% temir yo'llar elektrlashtirilib poyezdlarning o'rtacha tezligi soatiga 120 km|c ni tashkil etadi. Urushdan keyingi yillarda Xonsyu va Kyusyu orollarini bog'laydigan Simonoseki qo'ltig'i suvi tagidan tunnel qurildi. Xonsyu va Xokkaydo orollarini tutashtirib turuvchi Sugaru bug'ozi suvi tagidan o'tuvchi «Seykan» tunneli 1970 yilda boshlanib 1988 yilda ishga tushirildi. Tunnelning uzunligi 54 km bo'lib, uning 23 kmni qismi suv ostidan o'tgan. 6. Tashqi iqtisodiy aloqalari. Yaponiya dunyoning rivojlangan mamlakatlari AQSH va YEIX mamlakatlari rivojlanayotgan mamlakatlaridan, Avstraliya, Fors qo'ltig'i mamlakatlari bilan shuningdek Rossiya Federasiyasi bilan faol tashqi iqtisodiy aloqalarini olib boradi. Tayanch so'zlar: Geografik o'rin, tabiiy sharoitning qulayligi, mineral resurslarning taqchilligi, bir millatli mamlakat, urbanizasiya sur'atlarining yuqoriligi, aglomerasiya, megapolis, konstitusion monarxiya, Imperator, parlament, bosh minstr, sanoat, qishloq xo'jaligi va transportning intensiv rivojlanishi.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1 . I.A.Karimov, «O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida» Toshkent «O'zbekiston» 1995 yil. 2. I.A.Karimov «O'zbekiston XXI-asr bo'sag'asida», «Xafvsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari». Toshkent. «O'zbekiston» 1997 yil. 3. Lipes Yu.G. Geografiya mirovogo xozyaystva. Moskva «Vlados», 1999 g. 4. Sosialno-ekonomicheskaya geografiyu zarubejnogo mira. Pod red. V.V.Volskogo. Moskva Kron-press, 1998 g. 5. Mironenko N.S. Vvedeniye v geografiyu mirovogo xozyaystva. Moskva 1995 g. 6. Baburin V.A, Mazurov YU.L. Geograficheskiye osnovi upravleniya. Moskva 2000 g. 7. Soliyev A, Maxammadaliyev R, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari. T, O'zMU. 2005 yil.

O'xshashlar

Yaponiya xo`jaligiga umumiy iqtisodiy geografik

O`zbekiston Respublikasining geostrategiyasida Xitoy va Tinch okeani mintaqasi omili

Dunyo mashinasozlik sanoati

Uzoq Sharq paleoliti

Jahon xo’jaligi geografiyasi