Uzoq Sharq paleoliti - Geografiya - Referatlar

Uzoq Sharq paleoliti

Yuklangan vaqt:

01.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.640625 KB

Ko'chirib olish

Uzoq Sharq paleoliti Reja: 1. Uzoq Sharq tushunchasi va hududning paleolit davri tabiiy iqlim sharoiti. 2. Uzoq Sharq hududi paleolit davrining o’rganilish tarixi. 3. Uzoq Sharq paleolit davri madaniyatlari va yodgorliklari.

Uzoq Sharq-Rossiyaning Uzoq Sharqi, Sharqiy va Janubiy Sharqiy Osiyoni o’z ichiga olgan geografik mintaqadir. Janubiy Osiyo ba’zida iqtisodiy va madaniy sabablarga ko’ra ham qo’shiladi. ‘’Uzoq Sharq’’ atamasi Yevropada XII asrda Uzoq Sharqni uchta ‘’sharq’’ ning ‘’eng uzoqligi’’ deb belgilanadi. 1960- yillardan boshlab Sharqiy Osiyo mintaqada xalqaro miqyosda keng tarqalgan atamaga aylandi,ommaviy axborot vositalari savdo shaxobchalarida hududning Yevropadan uzoqligi bilan bog’liq bo’lgan atama Uzoq Sharq haqida xabarlar berila boshlandi. Uzoq Sharq hududi davlatlariga Xitoy (sharqiy qismi), Koreya(KXDR va Koreya Respublikasi), Yaponiya, Filippin shuningdek, Rossiya Federatsiyasining eng chekka sharqiy qismi kiradi. Uzoq Sharqda muzlik davrida iqlim sovuq va quruq bo’lgan. Namlikning yetishmasligi qalin qor va muz qatlamlarining to’planishiga to’sqinlik qilgan. Shuning uchun bu yerdagi muzliklar Yevropadagi kabi katta emas edi. Muzlik chegaralari bo’ylab janubdan o’rmon –dashtga o’tgan yuzlab kilometr uzunlikdagi keng tundra dashtlari bo’lgan. Interglacial (to’rlamchi sistemadagi sovuq muzlik epoxalari orasida iqlimning nisbatan iliqlanish davri) davrda iqlimi ancha issiq va nam edi. Muzliklar erib, tundra shimolga qarab siljiydi. O’simliklar qoplamida to’q ignabargli va bargli o’rmonlar ustunlik qiladi. Bu davrda Sibirning keng ekspansiyalarida ko’plab o’t o’simliklarda podalar boqilgan: mamontlar, junli rinlar, bug’ular, bizonlar, yovvoyi otlar.Bunday tabiiy sharoitda Sibir ibtidoiy odamining rivojlanishi boshlandi. Ammo tabiat nafaqat Sibir qabilalarining qadimgi tarixi yuz bergan zamon, balki ularning mavjudligi uchun zarur bo’lgan moddiy asosdir, undan inson barcha zarur hayotiy manbalarni oziq –ovqat, kiyim- kechak, uy-joy, issiqlik, yorug’likni tortdi. To’rtinchi Yevropa muzliklarining boshlanishi bilan paleolit davridagi odamning Sibirga va g’arbdan, G’arbiy Ural va Rossiya tekisligidan o’tishi uchun qulay sharoitlar yaratilgan. Bundan kelib chiqadiki, Sibirni paleolit davriga oid odamlar bir markazdan va bir yo’nalishda emas, balki kamida uchta markazdan, uchta yo’nalishda: Markaziy va Janubiy – Sharqiy Osiyodan, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyodan kelganlar. Eng so’nggi

ma’lumotlarga ko’ra, Sibirning janubiy viloyatlariga dastlabki joylashish vaqti erta paleolit davri (miloddan avvalgi160-130 ming yillar) bilan belgilanadi. Sharqiy Osiyoda quyi –o’rta paleolit davriga o’tishni aniqlashda qo’llanilgan muhim mezonlardan biri bu o’rta kech pleystotsen siljishiga (taxminan 140-100 ka) tegishli joylarning so’nggi madaniy bosqich bilan bog’lanishi, Xitoyda va kengroq Sharqiy Osiyoda ushbu xulq-atvor o’tishini aniqlash uchun dalillarni hal qilish uchun bu yerda eng keng tarqalgan o’rta paleolit joylari muhokama qilinadi 1 . Zhoukoudian posyolkasi 15, Xujiayao, Dingeun va Dali Xitoy shimolidagi g’or va ochiq havoda joylashgan bo’lib, ular arxaik Homo sapiens qoldiqlari bilan bog’liq va yoki dastlab sanasi aniqlangan. Uzoq Sharq yodgorliklar madaniyatida o’ziga xos mintaqadir. U tabiiy boyliklarga, unda yashovchi xalqlar tarixiga boy, u turli tarix va madaniyat yodgorliklariga to’la. Mintaqada ma’lum bo’lgan barcha tarixiy yodgorliklar katta ahamiyatga ega, ularning aksariyati milliy ahamiyatga ega va davlat himoyasidadir. Qadimgi san’atning eng diqqatga sazovor yodgorliklari – tosh o’ymakorligi ( petrogliflar yoki yozuvlar, ularni ham shunday deyishadi). Amur va Primorye viloyatlari hududida qadimiy hunarmandlar egiluvchan tosh ustida qoldirgan qoyada o’yilgan bir nechta joylar bor. Pegtymeltasvirlari- petrogliflar- Osiyoning Uzoq Shimoli –Sharqidagi noyob madaniy yodgorlik. Ular Shimoliy Muz okeani bilan qo’shilishidan 50- 60 kilometr uzoqlikda, Pegtymel daryosining o’ng qirg’og’idagi 12 ta tosh ustida o’yilgan. 20- 30 m balandlikda 104 guruh tasvirlar saqlanib qolgan. Bu ‘’san’at galeriyasi’’ miloddan avvalgi I ming yillikda yaratilgan. Eramizning birinchi ming yilligi Eski tasvirlar qisman kleyingi chizmalar bilan bir- biriga yopishib ketadi. Tosh o’ymakorligi Uzoq Sharq shimolidagi qadimgi aholining asosiy mashg’ulotlarini –dengiz ovi va yovvoyi kiyiklarni ovlashni aks attirgan. Uzoq Sharq ilk kulolchilikning muhim hududi hisoblangan. Bu, ayniqsa, Yaponiya arxipelagiga tegishli. Arxaik sopol buyumlarni o’z ichiga olgan bir qator saytlar 1960 –yillarda topilgan va bugungi kunda ham 1 Qin (1985,1989) Zhang (1985, 1987)

ko’proq joylar topilmoqda. Ushbu saytlarning aksariyati miloddan avvalgi 12 000 va 10 000 yillarga tegishli va hozirgi arxeologik tushunchalarga ko’ra Boshlang’ich Jomon davriga tegishli 2 . Rossiyaning Uzoq Sharqida kulolchilikning kelib chiqishi moammosi yaqinda o’rganilgan 3 . Amur daryosi havzasida, Pri mori ( dengiz ) mintaqasida va Saxalin orolida oddiy keramika 4 bo’lgan joylar topilgan. Ushbu saytlar miloddan avvalgi 13 000 dan 6000 gacha keng tarqalgan. G’arbiy Sibir tekisligining zamonaviy odam tomonidan rivojlanishi O’rta Paleolit davridan boshlangan. Ammo, bugungi kunda ma’lum bo’lgan paleolit davrining ko’p qismi Yuqori paleolit davriga tegishli. Avtoturargohlar odamlarning qisqa muddatli istiqomat qilishlari to’g’risida guvohlik beradi va ular ikki guruhga bo’lingan: ov qilish bilan shug’ullanadigan odamlar bir necha kun bo’lgan joylar va odam xo’jalik faoliyati bilan shug’ullanadigan aholi punktlari, lekin vaqti- vaqti bilan ularni tashlab, keyin qaytib kelishgan. Sibirda odamning birinchi izlari Pitekantrop davrining oxirida (Ahellesda) 200-250 ming yil oldin Amurning janubiy qismida (Filimoshki qishlog’i, Kumara) topilgan. Topilgan Pitxantropning balandligi 180 sm, miya V-1000sm3 bo’lgan. Buyuk Muzlik Sibir hududining atigi 1/3 qismini egallagan. Agar Pitxantrop omon qolgan bo’lsa, unda ular evolyutsiyaga kirishgan yoki insonning yangi ajdodlari shakli mustaqil ravishda paydo bo’lgan. Neandertal odam o’sish 150, V-1300-1500 sm3. U qanday qilib uy qurishni bilar edi, kiyimi bor bo’lgan va o’t qo’yishni ham bilgan. U tosh bilan ishlashning zarba texnikasini yaxshilagan. Qurollar to’plami sezilarli darajada kengaydi. U juda yaxshi ovchi edi(mamontlar, g’orlar ayiqlari va boshqa hayvonlarni ovlagan). Sibirda Naendertalning izlari Amur mintaqasida, Oloy, Sayan tog’larida uchraydi (keyinchalik 70-60 ming yil oldin paydo bo’lgan ). Neandertal 20-25 ming yil davomida Sibirda bo’lgan. Yevropada Xitoy tarixini o’rganishda fransuz tadqiqotchilari katta yutuqqa erishganlar. XX asr boshlarida E. Shavann Sima Syanning ‘’ Tarixiy yozishmalar ‘’ini tarjima qila boshlaydi. 2 3 4

Mashhur sarqshunos, fransuz olimi A.Maspero o’zining ‘’Qadimgi Xitoy ‘’ nomli kapital asarini yaratadi. AQSHda XX asrning 60-yillari oxirida ‘’Qadimgi Xitoy tarixini o’rganish ‘’ xalqaro jamiyati tashkil topadi (AQSHda kelib chiqishi xitoylik bo’lgan olimlar Xitoy tarixini o’rganadilar. Shved geologi G.Anderson 1914-yilda ilk bor Xitoyda paleolit va neolit yodgorliklarini topgan. Fransuzlar Suyyuan provinsiyasidan muste qurollari va neandertal odamning tishlarini topadilar. XX asrning 20-yillarida yosh Xitoy olimi Pey Ven –Chjun Pekindan 50 km janubi –g’arbda joylashgan Chjoukoudyan qishlog’i yaqinidagi g'ordan eng qadimgi odamlardan biri bo’lgan sinantrop qoldig’ini va quyi paleolit tosh qurollarini topgan 5 . Arxeologik manbalar yapon mifologiyasi, qadimgi Xitoy xronikalari va tarixiy asarlar qadimgi Yaponiya tarixi to’g’risida boy ma’lumotlar beradi. Yaponiya tarixida yuz bergan tarixiy va yarim afsonaviy voqealar qayta ishlanib, ‘’Kodziki’’ va ‘’Nikon syoki’’ nomli to’plamlarga kiritilgan. Milodiy 58- 75-yillarda xan davri olimlaridan Ban Byao va uning o’g’li Banning Gu ‘’ Syan Xan-shu ‘’ asarida qadimgi Yaponiya to’g’risida ma’lumotlar beriladi. Yapon olimlari tomonidan yaratilgan 200 jildli ‘’Yaponiya tarixi’’ kitobining bir necha jildi mamlakatning qadimgi davriga bag’ishlanadi. XX asrda yashagan yapon olimi Ienaga Saburoning ‘’ История японской культуры ” asarida qadimgi yapon madaniyatni shakllanishi yoritiladi. Yaponiya orollari uzoq vaqt yopiq yashagani sababli hududda tosh davri uzoq davom etgan.Tosh davrida yapon orollarida odamlar termachilik, tog’larda bug’u va to’ng’izlarni ov qilish, qirg’oq, dengizlarda baliq ovlash bilan kun ko’rganlar. Tosh qurollar va loydan buyumlar tayyorlash ko’nikmasi shakllanadi. Xitoyning paleolit davri madaniyati tashuvchilari tik yuruvchi ajdodimizning qiyofadoshi bo’lmish sinantroplar tashkil etadi. Xitoy hududidan topilgan tosh davriga oid eng qadimgi topilmalar Aixa provinsiyasi hududidagi Jenszidun yodgorligidan qayd etilgan. Uning davriy sanasi 2 mln yil bilan belgilanadi. Sichua provinsiyasi hududidagi Lungpo yodgorligidan esa tik yuruvchi ajdodimizning tish suyakalri qoldiqlari topilgan. Xitoy hududidan 5

aniqlangan ibtidoiy ajdodimizning eng qadimgi vakili Lantyan odami deb nomlanadi. Bu topilma Shensi provinsiyasi Lantyan uyezdi hududidan topilgan. Tosh davrining yana bir madaniyati Senszyavan deb nomlangan bo’lib, uning davriy sanasi 1.1 mln yil bilan belgilamoqda. Ajdodlarimizdan biri bo’lgan Sinantroplar qoldiqlari Xebei provinsiyasi hududidagi Gaopin g’oridan topib o’rganilgan. Yaponiya geologik nuqtai-nazariga ko’ra paleolit davri pleystotsen va muzlik davrlariga to’g’ri keladi. Yaponiya hududida istiqomat qilgan eng qadimgi ajdodlarimizning antropologik tuzilishi hanuzgacha noma’lum.Yaponiyada paleolit davrining o’rganilishi 1949 –yilda Ivadzyuku shahridan paleolit davri tosh qurollarining topilishi bilan bog’liq. Shuning uchun ham Yaponiya tarixida paleoliy davri ‘’ Ivadzyuku davri’’ deb nomlanadi. Yaponiyalik olim K. Masufudzi Kanedori IV g’or makonidagi eng qadimgi tosh qurollarining davriy sanasini 80 ming yil bilan davrlashtirgan.Koreyalik va xitoylik arxeologlar, yaponiyalik hamkasblari singari, yaqin vaqtgacha ko’p vaqtlarini tarixiy talqinlarni qayta tasdiqlash, kuchli qadimiy qirollik g’oyalarini mustahkamlash va yagona, bir xil madaniyat evolyutsiyasi uchun yodgorliklarni topishga harakat qilishgan. Nelson o’zining ‘’Ikki Koreyada arxeologiya ‘’ kitobi bo’limida ta’kidlaganidek koreys va yaponiya arxeologlari o’rtasidagi hamkorlik rivojlana boshladi va o’tmishni talqin qilish Nelson, K. Mizoguchi kabi ‘’ O’z-o’zini idenfikatsiya qilishda koreyalik’’ zamonaviy va post-modern dunyo va arxeologik tadqiqotlar Yaponiyada olingan amaliy tadqiqotlar, turli davrlar qanday qilib turlicha ‘’diskursiv makon ‘’ ga aylanganligini ko’rsatadi 6 .Ko’pchilik yaponiyaliklar uchun tarixdan oldingi Jomon xalqi Yayoi davrida zamonaviy yaponlarning ajdodlari bilan almashtirilgan boshqa ni ifodalaydi. Yayoi va undan keying Kofun davrining tahlili, milodiy 275- 300yildan 600 yilgacha, tengsizlikning kelib chiqishi, imperatorning paydo bo’lishi va bu uzoq evolyutsiya davrining natijasi sifatida ko’rilgan nIkkinchi Jahon urushi falokatiga urg’u beradi. Yaponiya hududida tarqalgan tosh davri madaniyatlariga: Jomon madaniyati, Dzemon madaniyati va Kultura Dzemoni misol bo’lishi 6

mumkin. Bu hududda joylashgan tosh davri yodgorliklaridan: Badzedan, Nakamine, Sodzyudaydanlarni olishimiz mumkin. Koreya hududida ilk ibtidoiy odam vakillaridan biri Homo erectus 7 bundan 500 ming yil avval paydo bo’lgan. Chxunchxon- namdo provinsiyasida joylashgan Sokchanni g’or makonida o’tkazilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida Yevropaning quyi paleolit davriga oid tosh qurollar va bifassimon uchrindilar namunalari topilgan. Koreya hududida o’rta paleolit davrida gominidlarning istiqomat etganligi haqida ma’lumot beruvchi yodgorliklar Chommal va Turubon g’or makonlari hisoblanadi. Sokchanni yodgorligida o’tkazilgan tadqiqotlar natijasida Yevropaning ashel, muste va levallua texnikasi asosida tayyorlangan tosh qurollarga o’xshash tosh qurollar namunalari qayd etilgan. Bu topilmalar o’z navbatida Koreya hududining qadimgi davrlardan boshlab ibtidoiy ajdodlarimiz tomonidan o’zlashtirilganini ko’rsatadi. Koreyada Homo sapienslarning paydo bo’lishi radiouglerodli tahlillarga ko’ra 40- 30 ming yillar bilan belgilanadi. Bunday xulosalarga Sokchanni yodgorligida o’tkazilgan tadqiqotlar natijalari asosida kelingan. Koreya hududida ham paleolit davriga oid qoyatosh suratlari ham aniqlangan. Pangedu yodgorligi ana shunday turdagi yodgorliklar jumlasiga kiradi. Xulosa:Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki Uzoq Sharq mamlakatlari anchagina tarixiy ahamiyatga ega hudud hisoblanadi. Bu mintaqadagi barcha davlatlarda ham sivilizatsiya bir xil darajada bo’lmaganligini ko’rdik. Bu esa mintaqada rivojlanish bosqichlari turli darajada bo’lganligi bilan izohlanadi. Uzoq Sharq hududi mamlakatlaridan topilgan paleolit davriga oid bo’lgan yodgorliklar ham ahamiyatga egadir. Xitoydagi o’rta paleolit davrining eng ko’p vakillik joylarini tahlil qilish bu mahalliy teskarilarning o’rta –kech pleystotsen davriga o’tish davrini qamrab oladigan ishg’ol diapazoniga ega ekanligini ko’rsatadi. Biroq, bu yerda muhokama qilinganidek, ushbu saytlarda ularning yoshi va ko’p hollarda juda keng yosh oralig’i haqida savollarning mavjudligi. Bu muammo nafaqat bu yerda muhokama qilingan joylarga, balki Sharqiy Osiyodagi o’rta paleolit davriga tegishli bo’lgan ko’pgina saytlar ham ta’sir qiladi. 7 .

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Wolfram Eberhard, A History of China, Gutenberg, 2004 2. Н.А. Иофан. Культура Древней Японию. –М.: 1974 3. Mirriam T.Stark. Archaelogy of Asia. London. UK. 2006

O'xshashlar

Yevropa paleoliti

Shimoliy Uzoq Sharq o`lkasi Kamchatka yarim oroli

Janubiy Osiyo paleoliti

O`zbekiston xavfsizlik siyosatida Afg`oniston, Janubiy Osiyo va Yaqin Sharq omili

Rossiya Federatsiyasi