Сангзор дарёсининг сув ресурсларини бахолаш - Geografiya - Referatlar

Сангзор дарёсининг сув ресурсларини бахолаш

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.83984375 KB

Ko'chirib olish

C ангзор дарёсининг сув ресурсларини баҳолаш Сангзор дарёси ҳавзаси Ўзбекистон Республикасида шардан ғарбга чўзилган Туркистон тоғ тизмасининг ғарбий тармоғи ва шимолий ён бағирларида жойлашган. Сангзор дарёси бошланиш қисмида икки тоғ тизмасига бўлинган. Унинг жанубий қисми – Чумқортоғ дейилади ва Қорақишлоғ сойидан бошланади, шарқдан ғарб томонга баландлиги 3194 м. Дарёнинг иккинчи қисми Молғузар тоғ тизмасидан шимоли-ғарб томон 2622 м баландликдан Гуралаш сойидан бошланади. Сангзор дарёсиниг Қирқ қишлоғида дарёнинг сув йиғилиш майдони F=570 км 2 га узунлиги эса L=40 км га, ўртача баландлиги Н ўрт = 2070 м га, дарёнинг ўтрача нишаблиги 0,44 га тенг. Дарё ҳавзасиниг бошланиш жойидан то қуйилиш жойигача бўлган узунлиги 123 км ва ҳавза майдони 2526 км 2 ни ташкил этади. Сангзор дарёси тоғ олди қисмига келиб икки ўзанга бўлинади. Бири Жиззаҳ шаҳри томон оқиб Жиззаҳ сув омборини тўлдирса, иккинчиси Сангзор дарёсининг эски ўзани орқали ўз сувини Айдаркўлга ташлайди. Сангзор дарёсининг гидрографиясини ўрганишда бизлар 1:25000 масштабли картадан фойдаландик. Ушбу карта ёрдамида доимий оқувчи дарёлар, вақтинча оқувчи дарёлар ва ўзани қуруқ дарёлар узунликлари аниқланди. Сўнгра дарё тармоқларининг зичлик коэффициенти d= Σ l i / F i юқорида айтилган ҳар бир дарё учун (d 1 ,d 2 ,d 3 ) аниқланди. Зичлик коэффициенти “d” ни аниқлашда биринчидан баландлик зонасидаги майдонлар F i аниқланди, сўнгра шу зонадаги дарёлар узунлиги l i ҳисобланди. Олинган натижалар 1-жадвалда келтирилган. Жадвалда келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, дарё тармоқларининг ўзгариш коэффициенти шимолий ёнбағирда 0-2 км/км 2 га тенг бўлиб, максимал миқдорлари 600-800 м ва 1600-1800 м баландликларда кузатилган. Жанубий ёнбағирларда ҳам максимал миқдорлар ҳудди шу баландликларда кузатилади. Қуруқ ўзанли дарёларда максимал зичлик коэффициенти миқдорлари паст зоналарда жойлашган. Шимолий ёнбағирларда қуруқ ўзанлар асосан вақтинча ёмғир сувларидан хосил бўлади. 1-жадвал

Дарё тармоқлари зичлик коэффициентининг баландлик бўйича тақсимланиши Баландлик интервали Н, м Ғ арбий тармоғининг шимолий ёнбағирлари Жанубий Молғузар тоғ Ёнбағирлари d 1 км/км 2 d 2 км/км 2 d 3 км/км 2 d 1 км/км 2 d 2 км/км 2 d 3 км/ км 2 500-600 0,17 0,014 0,10 0,70 0,0 0,56 600-700 0,30 0,0 0,30 0,36 0,0 1,01 700-800 0,15 0,0 0,0 0,36 0,21 0,89 800-900 0,05 0,0 0,0 0,30 0,0 0,80 900-1000 0,31 0,0 0,0 0,32 0,03 0,60 1000-1200 0,23 0,0 0,0 0,56 0,028 0,85 1200-1400 0,62 0,0 0,0 0,34 0,0 0,28 1400-1600 0,59 0,0 0,0 0,25 0,016 0,14 1600-1800 0,86 0,18 0,12 0,09 0,02 0,09 2000-2200 0,88 0,20 0,07 0,01 0,0 0,004 2200-2400 0,63 0,09 0,008 0,06 0,0 0,009 2400-2600 0,31 0,01 0,03 0,0 0,0 0,0 2600-2800 0,30 0,08 0,02 0,0 0,0 0,0 2800-3000 0,14 0,06 0,0 0,0 3000-3200 0,0 0,0 0,0 Ҳозирги вақтда тоғли ўлкаларда оқим меъёри ёки ўртача кўп йиллик оқимни аниқлаш бўйича оқим хариталари мавжуд. Оқим хариталарини тузуш учун эса кўпинча оқим модули ёки оқим қалинлиги ишлатилади. Жумладан Марказий Осиё тоғ тизмалари учун В.Л.Шульц зонал модулни аниқлаш учун М 0 = f (H ўрт ) боғланиш графигидан фойдаланишни тавсия қилади. Олинган маълумотлар асосида Сангзор дарёсида оқим модулининг ўртача баландликларида тақсимланиши аниқланди, олинган натижалар 2-жадвалда келтирилган. 2-жадвал Оқим модулиниг баландлик бўйича тақсимланиши Н o рт 600 800 900 1000 1200 1400 1600 1800 2200 2400 2600 М 0 л/с.км 2 0,56 0,50 0,17 1,03 4,09 2,06 1,96 2,86 2,93 2,10 1,03 Дарё окимининг ўртача кўп йиллик миқдори сифатида ўз ичига таҳминан баравар кўп сувли ва кам сувли йилларни киритган қатор учун ҳисобланган ўртача арифметик қиймат қабул қилинади. Дарё оқимининг ўртача кўп йиллик оқим қийматини оқим меъёри деб қабул қилиш учун мазкур қаторнинг ўртача квадратли

хатолигини ҳисоблаш керак. Гидрологик ҳисобларда ўртача квадратли хатоликнинг қиймати 5—10% дан ошмаслиги тавсия қилинади. Мазкур дарё бўйича ўртача йиллик сув сарфи 1948—2004 йиллар даври учун 1,90 м 3 /с га, оқимнинг ўзгарувчанлик коэффициети C v =0.36 га ва ўртача квадратик хатолик қиймати = 10% тенг. Тоғ дарёларининг йил давомида тақсимланиши уларнинг тўйиниш манбаларини белгилаб беради. Жумладан музлик сувлари ҳиссаси катта бўлган дарёларнинг оқими йил давомида нисбатан текис тақсимланган бўлади. Ҳисоблашлар натижаси шуни кўрсатадики, В.Л.Шульц таснифи бўйича Сангзор дарёси асосан қор ва ёмғир сувлари ҳиссасига тўйинадиган дарёлар қаторига киради. Баҳорда йиллик оқимнинг 34,9 %, ёзда 46,2 %, қолган 18,9 % куз-қиш мавсумига тўғри келади.

O'xshashlar

Висла дарёсининг ўрта оқими манзараси

Туркистон-Нурота округи

Урта Зарафшон округи

Ўзбекистон орографияси ва рельефининг асосий хусусиятлари

Сув омборлари