Qoraqalpog'iston Respublikasi aholisining demografik rivojlanish jarayonlari - Geografiya - Referatlar

Qoraqalpog'iston Respublikasi aholisining demografik rivojlanish jarayonlari

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125.9248046875 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI GEOGRAFIYA VA TABIIY RESURSLAR FAKULTETI IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA KAFEDRASI SOTSIOLOGIYA YO’NALISHI 3-KURS TALABASI JUMABOYEVA MADINANING DEMOGRAFIK PROGNOZLASH ASOSLARI FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHLARI Tayorladi: Jumaboyeva.M.Q Qabul qildi: Jaloliddinov N.X TOSHKENT

Qoraqalpog’iston Respublikasi aholi sining demografik rivojlanish jarayonlari Reja: Kirish 1. Qoraqalpog’iston Respublikasi aholi sining demografik rivojlanish jarayonlari . 2 . Qoraqalpog’iston Respublikasi aholisi soni va tabiiy ko’payishi 3.Qoraqolpog’iston Respublikasi aholisi ijtimoiy-iqtisodiy holati. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Demografik prognozlash asoslari fani aholi dinamikasi, tarkibi, aholi joylashuvidagi mintaqaviy farqlar hamda bu farqlarni keltirib chiqaruvchi qonuniyatlarini o’rganuvchi fan hisoblanadi. Umumiy qilib aytadigan bo’lsak, demografiya aholi takror barpo bo’lish qonuniyatlarini o’rganuvchi fandir. Fanning negizi va asosini demografiya fani tashkil qiladi. Demografiya har yili turli sabablarga ko'ra vafot etgan aholi o'rnini yangidan dunyoga kelgan avlod hisobiga to'ldirib borilishi qonuniyatlarini ijtimoiy-tarixiy sharoitlarga bog'liq holda o'rganadigan fan.«Demografiya» atamasi yunoncha so'zdan olingan bo'lib, demos — xalq va grapho — yozaman, ya'ni «xalqni yozaman» degan ma'noni anglatadi. Demografiya fan sifatida XVII asrning ikkinchi yarmidan so'ng shakllana boshlagan. O'zbekistonda esa ushbu fan XX asrning uchinchi qismigacha asosan aholi statistikasi sifatida rivojlanib keldi. Ushbu paytgacha demografiyaga oid nazariyalar siyosiy iqtisodiyot faniga taalluqli bo'Igan. Respublikada faqatgina XX asrning 60-70 yillaridan boshlab demografiya aholining takror barpo bo'lishi, aholining joylashuvi to'g'risidagi fanlar ichida ilmiy bilimlar tizimi sifatida o'z o'rniga ega bo'la boshladi. Aynan man shu fonni chuqur o’rganish mazkur mustaqil ishning maqsadi hisoblanadi. Mazkur muntaqil ishda bir smestr davomida geodemografiya kursi bo’yicha olingan bilimlar mustahkamlanadi. Umuman olganda ushbu mustqil ishlar amaliy mashg’ulotlar asosida bajarildi. ushbu mustaqil ish bir nechta mavzulardan iborat. bularning umumiy soni 10 taga teng. birinchi mustaqil ishda aholi umumiy soni, o’rtacha yillik aholi sonini va mutloq ko’payishini aniqlash ko’nikmasini shakllantirish va uni hisoblash yo’llari o’rganiladi. ikkinchi mustaqil ishda aholi soni dinamikasining nisbiy ko’rsatkichlarini hisoblash, uchunchi mustaqil ishda aholi yosh tarkibi ko’rsatkichlarini aniqlash va aholi yosh tarkibi piramidasini chizish, to’rtinchi mustaqil ishda aholi tabiiy harakati ko’rsatkichlarini hisoblash, beshinchi mustqil ishda aholi umumiy soni ko’payishi, mexanik ko’payishi va tabiiy ko’payishini topish, oltinchi mustqil ishda tug’ilish, o’lim jarayonlarining maxsus va xususiy koeffitsientlarini hisoblash, yettinchi mustaqil ishda mavzu: aholining qarish

koeffitsientini hisoblash, sakkizinchi mustqil ishda aholining mexanik ko’payish koeffitsientlarini topish, to’qqizinchi mustaqil ishda aholining reproduktiv maylini anketa so’rov usulida o’rganish, o’ninchi mustaqil ishda demografik rivojlanish kontseptsiyasini ishlab chiqish kabi mavzular o’rganiladi. Qoraqalpog’iston Respublikasi aholi sining demografik rivojlanish jarayonlari . Qoraqalpog’istonning demografik rivojlanishiga nazar tashlansa o’tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab, aholi soni muntazam ko’payib kelgan. Aholi sonining eng yuqori sur’at bilan o’sgan davri 1979 – 1989 yillarga to’g’ri kelib, ushbu davrda o’rtacha yillik o’sish 3,25 foizni tashkil etgan. Lekin, keyingi yillarda aholi soni dinamikasida keskin o’zgarish kuzatilib, 1991 – 2017 yillar mobaynida o’rtacha yillik o’sish 1,37 foizga tushdi. Qoraqolpog’iston Respublikasining umumiy yer maydoni 166,59 km2 bo’lib, O’zbekiston umumiy maydonining 37,1 foizini tashkil etadi. Statistik manbalarga ko’ra Respublika aholisi 2017 yil yanvar oyida 1582,7 ming kishiga yetdi. Bu ko’rsatkich O’zbekiston aholisining 5,9 foiziga tengdir. Ma’lumki, aholining demografik o’zgarish jarayonlari ikki muhim omilga: aholining tabiiy ko’payishi va migratsiyaga bog’liqdir. Qoraqalpog’istonda tug’ilish darajasi o’tish davrigacha yuqori bo’lib, uning umumiy koeffitsiyenti 39 – 40 promilleni tashkil etgan. Ammo keyingi 15 – 16 yil ichida esa har ming kishiga nisbatan tug’ilgan bolalar soni 14,6 promillega kamaygan. Tug’ilishning bunday tez kamayib ketishiga bozor munosabatlari sharoitiga bog’liq bo’lgan qator omillar sababdir. Ularga bozor munosabatlariga o’tish davridagi iqtisodiy muammolar, oilaning iqtisodiy imkoniyatidagi o’zgarishlar, ayollarning ijtimoiy hayotdagi mavqeining oshib borishi, homiladorlikni oldini oluvchi vositalarning keng omma orasida tarqalishi va aholining reproduktiv maylining ko’p bolalikdan o’rtacha bolali (2 yoki 3 ta) oilalar tomon o’zgarishi kabilar kiradi. Qoraqalpog’iston Respublikasining demografik rivojlanish ko’rsatkichlari* Йиллар 1979 1989 1991 2010 2016

Аҳоли сони (минг аиши) 902 1215 1274 1506,2 1571,8 Туғилишнинг умумий коэффиценти (минг кишига нисбатан) 42,1 35,7 36,9 24,0 22,3 Ўлимнинг умумий коэффиценти (минг кишига нисбатан) 8,4 6,8 6,8 5,6 5,4 Табиий кўпайиш (минг кишига нисбатан) 33,7 28,9 30,1 18,4 16,9 Гўдаклар ўлими (минг тирик туғилганларга нисбатан) 41,4 52 51,2 20,5 17,4 Ta’kidlash joizki, Qoraqalpog’istonning demografik rivojlanish dinamikasi ko’rsatkichlarida keyingi yillarda ijobiy jarayonlar ham kuzatilmoqda. Masalan, aholi o’limi 1979 – 2016 yillarda 36 foizga kamaygan. Bu jarayonda ayniqsa, go’daklar o’limining kamayishi bevosita ta’sir etuvchi omildir. Respublikada mustaqillik davrida go’daklar o’limi deyarli 3 barobarga kamayib, bunga onalar va bolalar salomatligini muhofaza etish bo’yicha davlat tomonidan olib borilgan chora – tadbirlar, aholining tibbiy – sanitariya borasidagi bilimlarining muntazam ravishda oshib borishi, tug’riqlar o’rtasidagi davrni saqlash orqali erishildi. Ilmiy manbalarda qayd etilishicha, tug’ilishning yuqori fiziologik imkoniyat darajasida sodir bo’lishi, ayollarning reproduktiv davrida o’rtacha 15 – 16 marta homilador bo’lib farzand ko’rishi va farzandlar tug’ilishi o’rtasidagi davrning qisqa (1 – 2 yil) bo’lishi, ona hamda bola salomatligiga salbiy ta’sir etib, go’daklar o’limining yuqori bo’lishiga olib kelar ekan. Darhaqiqat, Qoraqalpog’istonda ham 1979 – 1991 yillarda ushbu jarayon yaqqol ko’zga tashlanadi.

Hozirgi davrda Qoraqalpog’istonning demografik vaziyati aholi takror barpo bo’lishi uchun maqbul hisoblanadi. Tug’ilishning yig’indi koeffitsiyenti (har bir 15-49 yoshdagi ayolga to’g’ri kelgan bolalar soni) 2010- 2016 yillarda 2,5 promilleni tashkil etib, bu ko’rsatkich Respublikada demografik rivojlanishning o’rtacha darajada ekanligidan dalolat beradi. Aholi rivojlanishining muhim ko’rsatkichlaridan yana biri aholi ma’lumotlilik darajasining oshib borishidir. Bu jarayon ta’lim tizimidagi olib borilayotgan o’zgarishlarga bog’liq. Qoraqalpog’iston Respublikasida ta’lim tizimini II bosqichga bo’lib o’rganish maqsadga muvofiqdir. I bosqich mustaqillikkacha bo’lgan davrni o’z ichiga olib, ta’lim tizimida: umumta’lim maktablari, o’rta mahsus o’quv yurtlari va oliy o’quv yurtlari faoliyat ko’rsatgan. Bu davrda Respublika ta’lim tizimi bir muncha rivojlandi. Xususan, 1940 – 1990 yillarda umumta’lim maktablari soni 603 dan 703 ta ga, o’rta mahsus bilim yurtlari 8 dan 22 ta ga, oliy o’quv yurtlari esa 2 taga yetgan. O’quv muassasalarining son jixatdan ortib borishi bilan birga ularda tahsil olayotganlar soni ham muntazam ko’payib borgan. Yuqorida qayd etilgan davrda umumta’lim maktablari o’quvchilari soni 3,5 barobarga, o’rta mahsus o’quv yurtlari o’quvchilar soni 12,6 barobarga, oliy o’quv yurtlarida tahsil olayotgan talabalar soni esa 42,5 barobarga oshgan. Lekin, shuni ham ta’kidlash joizki, 1990/91 o’quv yilida ta’lim tizimida tahsil olayotgan yoshlarning asosiy qismi umum ta’lim maktablarida, 5,7 foizi o’rta mahsus o’quv yurtlarida ta’lim olsa, faqatgina 2,4 foizi oliy o’quv yurtlarida ta’lim olar ekan. Ta’lim tizimining II bosqichi mustaqillikni qo’lga kiritgandan keyingi davrni o’z ichiga oladi. Ushbu bosqichda mamlakatimiz ta’lim tizimida tub islohotlar olib borildi va uning tarkibida bir qator o’zgarishlar sodir bo’ldi. Bugingi kunda, O’zbekistonning barcha xududlari kabi Qoraqalpog’istonda ham yoshlarning umumta’lim maktablari, umumta’lim maktablari bazasida tashkil etilgan gimnaziyalar, akademik litseylar, kasb – hunar kollejlari hamda oliy o’quv yurtlarida uzluksiz ta’lim olishlari uchun sharoitlar yaratilib berilmoqda.

Respublikada umumta’lim bitiruvchilarini kasbga tayyorlash maqsadida yangi kasb hunar kollejlari tashkil etilmoqda. Agar 1998 yili Qoraqalpog’istonda 1 kasb hunar kolleji bo’lgan bo’lsa, 2016/07 o’quv yilida ularning soni 76 ta ga yetdi. Ushbu o’quv muassasalarida o’quvchilar soni esa 612 dan 83,6 mingga, ya’ni 136,6 barobar ko’paydi. Bu kabi o’zgarishlarni oliy ta’lim tizimida ham ko’zatishimiz mumkin. Hozirgi kunda Respublikada oliy o’quv yurtlari Toshkent Davlat Universitetlari Nukus filiallarini qo’shib hisoblaganda jami 5 ta ga yetib, ularda tahsil olayotgan talabalar soni esa deyarli 2 barobarga ko’paygan. Qoraqalpog’iston aholisining soni 1989-2017 yillarda 1212,2 ming kishidan 1582,7 mingga yetgan, yoki shu davr mobaynida qariyb 130,0 foizga o’sgan (O’zbekiston Respublikasi bo’yicha bu ko’rsatkich o’rtacha 132,8 foizga teng); jami aholining 48,6 foizi yoki 767,5 ming kishi shaharlarda yashaydi. Aholi zichligi 1 kv.km. ga 9,4 kishidan iborat. Tabiiyki, bu “o’rtacha” ko’rsatkich Nukus shahri atrofi, ya’ni markaziy tumanlar hamda intensiv dehqonchilik rivojlangan janubiy tumanlarda ancha yuqori (Jadvalga qarang). Keyingi yillarda aholi joylashuvida janubga nisbatan “siljish” kuzatilmoqda. Bu asosan Orol bo’yi mintaqasidagi noxush ekologik vaziyat tufayli vujudga kelmoqda. Masalan, Muynoq tumani aholisi 1989 yilda 27,3 ming kishini tashkil qilgan bo’lsa, 2017 yilda u atigi 1,1 ming kishi (104 foiz) ga ko’paygan, xolos. Vaholanki, Beruniy, Turtko’l, Amudaryo kabi tumanlarda demografik o’sish ancha yuqori bo’lgan. Quyida keltirilgan jadvaldan ma’lum bo’lishicha, Qoraqalpog’iston Respublikasi aholi joylashuvi (zichligi) tumanlar bo’yicha bir xil emas. Chunonchi, eng yuqori ko’rsatkich Xo’jayli va Amudaryo tumanlarida kuzatilsa (155,0-160,0 kishi), uning eng past darajasi Mo’ynoq, Qo’ng’irot va Taxtako’pir tumanlariga (1-2 kishi) to’g’ri keladi. Ushbu tumanlar nafaqat Qoraqalpog’istonda, balki mamlakatimizda ham eng katta ma’muriy birliklar hisoblanadi; Qo’ng’irot tumani Qoraqalpog’iston maydonining deyarli 46 foizini, mamlakatimiz hududining esa 16,6 foizini tashkil qilgan holda, bu yerda har 1 kv.km. ga atigi 1,5 kishi to’g’ri keladi, xolos.

Jadvalda aholining tabiiy harakati to’g’risida ham ma’lumotlar aks ettirilgan. Masalan, Qoraqalpog’iston Respublikasi bo’yicha tug’ilish 20,6, o’lim -5,8, aholining tabiiy ko’payishi 14,8 promillega teng bo’lgan. Ta’kidlash joizki, ekologik vaziyatning noqulayligi sababli aholining migratsiya harakatlari ham bu yerda salbiy natijalarga ega bo’lmoqda. Jumladan, birgina 1990 yilda Qoraqalpog’iston Respublikasida migratsiya qoldig’i, ya’ni kelganlar bilan ketganlar nisbati Jadval Qoraqalpog’iston Respublikasi aholisi soni va tabiiy ko’payishi (2017 y.) Т.р. Туманлар ва шаҳарлар Майдон и, минг кв.км Аҳоли си, минг киши Зичлик, 1 кв.км/ киши Ҳар минг кишига (201 6 й.) Туғи лиш Ў ли м Табиий кўпайи ш 1 Амударё 1,0 155,7 153,3 23 , 9 5,2 18,7 2 Беруний 4,0 153,3 37,9 22,5 5,0 17,5 3 Кегайли 2,3 77,5 33,4 22,0 5,8 16,2 4 Мўйноқ 37,9 28,4 0,8 19,4 5,7 13,7 5 Нукус 1,0 44,9 44,5 22,7 5,6 17,1 6 Тахтакўпи р 21,1 40,6 1,9 21,5 5,9 15,6 7 Тўрткўл 7,5 167,1 22,0 21,3 5,4 15,9 8 Хўжайли 0,9 143,3 159,7 22,7 5,8 16,9 9 Чимбой 2,0 98,9 49,1 22,4 6,0 16,4 10 Шуманай 0,6 40,3 67,3 21,7 5,8 15,9

11 Элликқала 5,4 123,4 22,5 22,6 4,7 17,9 12 Қонликўл 0,7 42,0 59,4 22,3 6,0 16,3 13 Қораўзак 5,9 44,4 7,5 20,3 6,9 13,4 14 Қўнғирот 76,0 112,9 1,5 22,3 6,2 16,0 15 Нукус ш. - 261,9 - 19,1 5,2 13,9 16 Тахиятош ш. - 48,1 - 20,8 5,8 15,0 Жами: 166,6 1582,7 9,4 21,7 5,5 16,2 Jadval Qoraqalpog’iston Respublikasi Statistika boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzildi. Jami aholidan 767,5 ming kishi 15 shahar va 16 shaharchalarda, 815,2 ming kishi qishloq joylarida yashaydi. Eng katta shahar- Qoraqalpog’iston Respublikasining poytaxti - Nukusda 261,9 ming kishi istiqomat qiladi. Xo’jayli (67,0 ming) va Taxiyatosh (48,1 ming) o’rtacha miqyosdagi shaharlar hisoblanadi. Chimboy, To’rtko’l, Beruniy, Mang’it va Qo’ng’irot shaharlarining har biriga 30-50 ming kishidan aholi to’g’ri keladi. Qolgan shaharlarda aholi soni bundan kam. Nisbatan katta qishloqlar asosan qadimdan sug’oriladigan hududlarda joylashgan. Qoraqalpog’iston tumanlari geografik joylashgan o’rni va demografik nuqtai nazardan 5 ta iqtisodiy rayonga ajratiladi. Ular: Markaziy, Janubiy, G’arbiy, Shimoliy va Shimoli-sharqiy rayonlardir. Belgilangan hududiy tarkiblar orasida Markaziy, Janubiy va G’arbiy iqtisodiy rayonlarning iqtisodiy va demografik salohiyati birmuncha rivojlangan. Markaziy rayonga Kegayli, Nukus, Qonliko’l, Xo’jayli va Shumanay tumanlari, shuningdek, Nukus hamda Taxiyatosh shaharlari birlashtiriladi. Iqtisodiy rayonning maydoni 5,8 ming kv.km (3,5 foiz) va aholisi 658,0 ming kishi (41,6 foiz)ga teng. Aholining o’rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 113,4 kishi. 1991- 2017 yillarda shahar aholisi 372,3 mingdan 445,7 ming kishiga yoki 119,7 kishiga

ko’payib, uning ulushi 67,7 foizga teng bo’ldi. Eng yirik shaharlari Nukusda- 261,9, Xo’jayli-67,0 va Taxiatosh-48,1 ming kishi istiqomat qiladi. Janubiy rayon tarkibiga Amudaryo, Beruniy, To’rtko’l va Ellikqal’a tumanlari kiradi. Bu iqtisodiy rayon hududi 17,9 ming kv.km (10,7 foiz). Iqtisodiy rayon aholisi 1991-2017 yillarda 438,9 mingdan 599,5 ming kishiga yoki 136,6 foizga ko’paydi va shahar aholisining ulushi 37,9 foizni tashkil qildi. Mazkur yillar davomida shahar aholisi 139,8 foizga, qishloq aholisi esa 135,5 foizga o’sdi. Mintaqada shahar aholisi 26,5 foiz teng bo’lib, eng yirik shaharlari Beruniyda- 55,5, Turtkul-52,1 va Mang’itda-33,7 ming kishi yashaydi. Shimoli-sharqiy rayon Qorao’zak, Taxtako’pir, Chimboy tumanlaridan iborat. Uning Qoraqalpog’istonda tutgan o’rni: maydoni 29,0 ming kv.km., aholisi 183,9 ming kishini yoki, yuqoridagiga mos ravishda, 17,4 va 11,0 foizni tashkil qiladi. Mintaqada aholining o’rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 6,3 kishi. 1991-2017 yillar mobaynida mintaqa aholisi 120,2 foizga, shundan shahar aholisi 140,1 foizga, qishloq aholisi esa 108,8 foizga o’sgan. Eng yirik shahri Chimboy, uning aholisi 47,8 ming kishiga teng. G’arbiy rayon tarkibiga ma’muriy jihatdan faqat bitta, Qo’ng’irot tumani kiradi; rayon hududi 76,0 ming kv.km (45,6 foiz), aholisi 112,9 ming kishi (7,1 foiz) ga teng. Aholisining o’rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 1,5 kishi. 1991-2017 yillarda mintaqa aholisi 120,6 foizga, shundan shahar aholisi 120,2 va qishloq aholisi esa 121,4 foizga ko’paygan. Ushbu rayonning shahar aholisi 72,0 ming kishini, ya’ni 63,7 foizni tashkil etadi. Eng yirik shahri Qo’ng’irot (35,5 ming kishi). Bundan tashqari mintaqada 6 ta shaharcha mavjud bo’lib, ularda jami 36,5 ming kishi yashaydi. Shaharchalarning eng yirigi Oltinko’l aholisi (25,5 ming kishi). Shimoliy rayon tarkibiga ham ma’muriy jihatdan faqat bitta, Mo’ynoq tumani kiritilib, unga Qoraqalpog’iston hududining 23,4 foizi va aholisining atigi 3,2 foizi to’g’ri keladi. 1991-2017 yillar oralig’ida ushbu rayon aholisi 26,1 mingdan 28,4 ming kishiga (108,8 foizga) ko’paygan, xolos. Aholisining zichligi iqtisodiy

rayonlar orasida eng past bo’lib, 1 kv.km maydonga 1 kishidan kam. Mo’ynoq shahrida 13,0 ming kishi, ya’ni mintaqada 45,8 foiz aholi shaharlarda yashaydi. Qoraqalpog’iston Respublikasi ichki iqtisodiy rayonlarining muammolari va istiqbol yo’nalishlari ham har xil. Masalan, Markaziy rayon o’zining mavqeini saqlagan holda, yaqin kelajakda Janubiy rayon rivojlanishi yanada jadallashadi. Bunga Uchquduq-Sultonuvays-Miskin temir yo’lining qurilganligi ham ta’sir qiladi. G’arbiy rayonning istiqboldagi rivojlanishi esa, eng avvalo, Ustyurt qazilma boyliklaridan foydalanish bilan bog’liq. Shimoli-sharqiy rayonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uzoqroq kelajakda Taxtako’pirdan sharqiy yo’nalishda Qozog’istonning tutash hududiga temir yo’l qurilishi, Chimboy tuz konlarining ishga tushirilishi bilan faollashsa ajab emas. Shimol esa ancha vaqt muammoli rayon bo’lib qoladi va uning rivojlanishi ko’p jihatdan Orol taqdiridan kelib chiqadi. Hududlarning bunday taraqqiyot xususiyatlarini Qoraqalpog’iston Respublikasining mintaqaviy siyosatida e’tiborga olinishi ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar Qoraqalpog’iston Respublikasida aholining ham miqdor ham sifat jixatidan rivojlanish jarayonida qator ijobiy o’zgarishlar sodir bo’lganligini ko’rsatadi. Lekin, o’lkaning demografik imkoniyati uning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish sur’atidan bir muncha yuqori bo’lmoqda. Hozirgi davrda xudud aholisining 32,5 foizini 0 – 14 yoshdagi bolalar tashkil etib, bu ko’rsatkich Qoraqalpog’istonning demografik jixatdan yosh o’lka ekanligini ko’rsatadi. Shuningdek, Respublikada aholining takror barpo bo’lishi ham nisbatan yuqori darajada sodir bo’lmoqdakim, bu holat yaqin kelajakda ko’plab yoshlarning ishlab chiqarishga kirib kelishidan dalolat beradi. Bundan hulosa qilib aytish mumkinki, Qoraqalpog’iston Respublikasining demografik rivojolanishining bugungi holati uning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishida aholi bandligi bo’yicha qator muammolarni ayniqsa, ta’lim tizimini yanada mukammalroq o’rganishni, yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashga katta e’tibor qaratish lozimligini taqozo etadi.

Xulosa Xulosa qilib aytadigan bo’lsak har qanday mamlakat, jamiyat davlatchilik asosini aholi tashkil qiladi. Barcha ishlar inson omilini inobatga olib amalga oshiriladi. Ayniqsa bunda demografik jarayonlar, qonuniyatlar va ularga ta’sir qiluvchi omillarni o’rganish har tomonlama muhim ahamiyatga ega. Barcha davlatlar qatori O’zbekistonda ham demografik vaziyat, uni nazoratga olish, boshqarish, kelajakdagi o’zarishlarni olddindan ko’ra olish juda katta ahamiyatga ega. Chunki, O'zbekistonda aholining o'sish sur’atlari ynqori hisoblanadi. So'nggi yillarda aholining tabiiy o'sishi birmuncha kamaygan bo'lishiga qaramay, u hali ham ayrim mamlakatlarga nisbatan olib qaraganda eng yuqori darajadadir. Mazkur fan aholi to'g'risidagi ma'lumotiarni yig'ish, qayta ishlash va tahlil qilish, aholining rivojlanish nazariyasini ishlab chiqish, demografik jarayonlar qonuniyatlarini nazariy asoslash va baholash, demografik siyosat va demografik prognozlash- tirishning nazariy asoslarini ishlab chiqishni o'z oldiga vazifa qilib qo'yadi. Demografiya fani demografik jarayonlar hisoblanmish tug'ilish, oiim, nikoh va ajraiishni, aholining son va sifat xususiyatlarini aholining takror barpo bo'lish qonuniyatlarini, aholining jins yosh, nikoh va oilaviy tarkibini, oilaning demografik, ijtimoiy-iqtisodiy faoliyaiini, aholi migratsiyasini, demografik prognoz-lashtirish va demografik siyosatni o'rganadi. Mustaqil ishning har bir bo'limi nafaqat nazariyani, balki hozirgi holatning tahlilini ham o'z ichiga oladi. Bo'limlarning bunday tuzilishi nazariy bilimlarning mohiyatini va ma'nosini chuqur tushunishga hamda ulardan amaliyotda samarali foyda-lanishga imkoniyat yaratadi.Aynan man shu fonni chuqur o’rganish mazkur mustaqil ishning maqsadi hisoblanadi. Mazkur muntaqil ishda bir smestr davomida geodemografiya kursi bo’yicha olingan bilimlar mustahkamlandi. Umuman olganda ushbu mustqil ishlar amaliy mashg’ulotlar asosida bajarildi. Mustaqil ishda umumiy soni 10 ta mavzu bo’yicha ishlar bajarildi. Birinchi mustaqil ishda aholi umumiy soni, o’rtacha yillik aholi sonini va mutloq ko’payishini aniqlash ko’nikmasini shakllantirish va uni hisoblash yo’llari o’rganiladi. ikkinchi mustaqil ishda aholi soni dinamikasining nisbiy ko’rsatkichlarini hisoblash, uchunchi mustaqil ishda aholi yosh tarkibi

ko’rsatkichlarini aniqlash va aholi yosh tarkibi piramidasini chizish, to’rtinchi mustaqil ishda aholi tabiiy harakati ko’rsatkichlarini hisoblash, beshinchi mustqil ishda aholi umumiy soni ko’payishi, mexanik ko’payishi va tabiiy ko’payishini topish, oltinchi mustqil ishda tug’ilish, o’lim jarayonlarining maxsus va xususiy koeffitsientlarini hisoblash, yettinchi mustaqil ishda mavzu: aholining qarish koeffitsientini hisoblash, sakkizinchi mustqil ishda aholining mexanik ko’payish koeffitsientlarini topish, to’qqizinchi mustaqil ishda aholining reproduktiv maylini anketa so’rov usulida o’rganish, o’ninchi mustaqil ishda demografik rivojlanish kontseptsiyasini ishlab chiqish kabi mavzular o’rganildi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1. Bo‘rieva M.R., Tojieva Z.N., Zokirov S.S. Aholi geografiyasi va demografiya asoslari. – T.: Tafakkur, 2011. – 159 b. 3. Qodirov R.B. Farg’ona mintaqasi aholisi va mexnat resurslari.-T.: Navro’z, 2016 2. Bo‘rieva M.R., Tojieva Z.N. Aholi geografiyasi. Ma’ruzalar matni. – T., 2010. 3. Bo‘rieva M.R., Egamova D.N. Dunyo aholisi: Rivojlanish jarayonlari (o‘quv qo‘llanma). – T.: Fan, 2018. – 156 b. 4. Bo‘rieva M. R. O‘zbekistonda oila demografiyasi. – T Universitet, 1997.-157 b. 5. Narodonaselenie. Ensiklopedicheskiy slovar. – M., 1994. 6. Ubaydullaeva R.A., Ata-Mirzaev O.B., Umarova N.O. O‘zbekiston demografik jarayonlari va aholi bandligi (ilmiy-o‘quv qo‘llanma). – T., 2016. Internet saytlari: https://e-library.namdu.uz/Demografiya.Z.N.Tojiyeva.pdf http://ziyonet.uz https://qrstat.uz/uz/ http://arxiv.uz

O'xshashlar

Qoraqalpog'iston Respublikasida aholining rivojlanish jarayonlari

Qoraqalpog'iston respublikasining iqtisodiy-demografik rivojlanish xususiyatlari

Mustaqillik yillarida Farg'ona viloyatining demografik jarayonlari

Qoraqalpog'iston Respublikasi yer resurslari sifatiga ta'sir etuvchi asosiy omillar

Demografik siyosat demografik bashorat