Qishloq joylari aholisining o’sish xususiyatlari hamda aholisining takror barpo bo’lishi - Geografiya - Referatlar

Qishloq joylari aholisining o’sish xususiyatlari hamda aholisining takror barpo bo’lishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

313 KB

Ko'chirib olish

Qishloq joylari aholisining o’sish xususiyatlari hamda aholisining takror barpo bo’lishi Reja: 1. Qishloq joylar demografiyasi va uning demografik vaziyati 2. Qishloq aholisi va uning tabiiy ko’payishi ( tug’ilish va o’lim ko’rsatkichlari ) 3. Qishloq aholisi migratsiyasi va tarkibi

Qishloq joylar o‘ziga xos hududiy ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo‘lib, ular aholi va ishlab chiqarishni tashkil etish xususiyatlariga ko‘ra shahar joylardan farq qiladi. Odatda, qishloq joylar ularning negizi bo‘lgan qishloq aholi punktlarining yoki, qisqacha aytganda, qishloqlarning bevosita ta’sir hududi, doimiy aholi yashovchi va qishloq xo‘jaligida foydalanadigan yerlardan tashkil topadi. Demak, qishloq aholi istiqomat qiladigan manzil, qishloq joylar esa, shu manzil va uning atrofidan iborat. Qishloq joylarda demografik vaziyat shahar joylarga qaraganda ancha barqaror, keskin o‘zgarmaydigan bo‘ladi. Shaharlarda boshlangan yangi demografik jarayonlar, masalan, tug‘ilishning kamayishi, nikohga kiruvchilar yoshining pasayishi qishloqlarga birmuncha kechroq kirib keladi va nisbatan uzoqroq muddatda bu holat saqlanib qoladi. Shu ma’noda shahar har qanday yangilikni tez qabul qiladi va tez o‘zidan tarqatadi, qishloq esa bu yangiliklarni asta-sekin qabul qiladi va ularni ancha vaqt saqlab qoladi. O‘zbekiston sharoitida qishloqlar aholisi asosan tub millat vakillaridan iborat bo‘lib, ular o‘ziga xos urf-odat, milliy an’ana va qadriyatlarga, mentalitetiga ega. Aynan shu xususiyatlar, shuningdek, qavm-qarindoshlik, qo‘shnichilik, ko‘pbolalik kabilar demografik jarayonlarga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Bu joylarda mahalla va guzarlar katta ma’naviy-ma’rifiy, tarbiyaviy ahamiyatga ega. Aytish mumkinki, O‘zbekiston va umuman sharq mamlakatlari hayotida qishloqlar muhim rol o‘ynagan. Sug‘orma dehqonchilik va unga mos madaniyat (sivilizatsiya), ilmu-fan, savdo, hunarmandchilikning rivojlanishi, qishloq va shaharlarning genetik va funksional jihatdan ajralmas birligi o‘lkamiz tarixi uchun xos bo‘lgan xususiyatlardir. Shu o‘rinda ta’kidlash mumkinki, hozirgi O‘zbekistonning milliy iqtisodiyoti, halqi, an’analari, ijtimoiy hayoti eng avvalo ko‘p sonli qishloqlarga va qishloq aholisiga bog‘liq.

Umuman olganda, respublika qishloq aholisi shahar aholisiga nisbatan sustroq ko‘payib borgan. Quyidagi statistik raqamlar O‘zbekiston jami va qishloq aholisi to‘g‘risida tegishli ma’lumot beradi. -jadval O‘zbekiston Respublikasi aholisi (ming kishi hisobida) Yillar Jami aholi Shundan, qishloq aholisi 1939 6347 4877 1959 8119 5290 1970 11709 7477 1979 15391 9043 1989 19810 11769 2000 24488 15322 2008 27072 17374 2009 27533 13297 Manba: O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar turli davrlarda shahar va qishloq aholisining turlicha ko‘payib borganligini ko‘rsatadi. Masalan, 1939-1959 yillarda jami aholi soni 127,9 foizga, shaharliklar 185,6 va qishloq aholisi 108,5 foizga o‘sgan. 1959-1970 yillarda bu raqamlar, mos holda, 145,3; 158,4 va 141,3 foizni tashkil qilgan. Respublikamiz demografik tarixida aynan shu davr o‘zining yuqori ko‘rsatkichlari bilan ajralib turadi; bu davrda o‘rtacha yillik ko‘payish jami aholi bo‘yicha 3,45, shahar aholisi 4,25 va qishloq joylarda 3,20 foizdanga barobar bo‘lgan.

1970-1979 yillarda shahar aholisi 146,9 foizga, qishloq aholisi 120,9 foizga va jami aholi 130,4 foizga ortgan; o‘rtacha yillik ko‘payish 3,90; 2,10 va 2,70 %. Keyingi o‘n yillikda shahar va qishloq joylar aholisining o‘sishidagi nisbat birmuncha o‘zgargan. Jumladan, 1979-1989 yillar oralig‘ida respublika jami aholisi 128,7 foizga o‘sgani holda, bu ko‘rsatkich shahar joylarda 126,7 va qishloqlarda 130,1 foizni tashkil qilgan (o‘rtacha bir yilda, mos ravishda, 2,55; 2,40 va 2,70 %). Ko‘rinib turibdiki, tahlil qilinayotgan davrda qishloq aholisi shaharliklarga qaraganda tezroq ko‘payib borgan. Agar o‘tgan asrning 70-yillaridagi “urbanistik to‘lqin” shaharlar soni va shahar aholisining jadal ko‘payishiga olib kelgan bo‘lsa, 80-yillar o‘rtalaridan boshlab shaharlashuv jarayoni biroz susaygan va qishloq aholisi tez ortib borgan. Natijada, qishloq aholisining ulushi shu davrdan boshlab eng so‘nggi yillargacha ko‘tarilib borgan. Masalan, umumiy urbanizatsiya darajasi 1984 yilda o‘zining eng yuqori cho‘qqisi, ya’ni 42 foizga (qishloq aholisi ulushi 58 %) erishgan bo‘lsa, 2008 yilga kelib u 35,8 foizga tushib qolgan. Keyingi 20 yilda aholi sonining o‘sishi yanada pasayishida davom etdi. Bu jarayon qishloq joylarda ham kuzatiladi. Quyidagi -jadvalda O‘zbekiston Respublikasi va viloyatlarining mustaqillik yillarida aholi soni o‘sishidagi umumiy va hududiy xususiyatlar o‘z aksini topgan. Jadvalda 1991-2008 yillar oralig‘idagi vaziyat alohida va 2009 yildagi holat alohida keltirilgan. Buning sababi, 2009 yil o‘ziga xos “anomal”, ya’ni shaharchalar sonining bir yo‘lakay deyarli 1000 taga ko‘payganligidir. Shu bois, u ajrim tahlil qilinmasa, butun 20 yildagi umumiy jarayon “buziladi” yoki real holat ko‘rsatilmaydi. Qolaversa, bunday yondashuv statistika qoidalariga ham ziddir. Shunday qilib, 1991-2008 yillar mobaynida respublika jami aholisi 131,4 foizga o‘sgan, qishloq aholisi esa bu davrda 141,2 foizga ortgan. O‘rtacha yillik ko‘payish 1,60, 2,05 foizdanni tashkil qilgan.

Respublika aholisining ko‘payib borishi viloyatlar miqyosida bir xil kechmagan. Masalan, jami aholi o‘sishi ko‘rsatkichlari bo‘yicha Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari an’anaviy holda yetakchilik qilgan. Bu ko‘rsatkich Namangan va Xorazm viloyatlarida ham ancha yuqori bo‘lgan. Ayni vaqtda Toshkent, Navoiy, Sirdaryo viloyatlari hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasida uning o‘rtachadan pastroq holati qayd etiladi.

-jadval O‘zbekiston Respublikasi viloyatlarining umumiy va qishloq aholisi Hududlar 1991 y. (ming kishi) 2008 y. (ming kishi) 1991-2008 yy. o‘sish, % 2009 y. aholisi (ming kishi) 2008-2009 yy.-gi o‘zgarish, ming kishi Umumiy urbanizatsiy a darajasi, % jami aholi qishlo q aholisi jami aholi qishlo q aholisi jami aholi qishlo q aholis i jami aholi qishlo q aholisi jami aholi qishlo q aholis i 2008 y. 2009 y. O‘zbekiston Respublikasi 20607, 7 12305, 2 27072, 2 17374, 0 131, 4 141,2 27533, 4 13297, 4 4612 , 0 - 4076, 6 35,8 51,7 shu jumladan:

Qoraqalpog‘ist on Respublikasi 1270,6 660,3 1595,4 820,9 125, 6 124,3 1615,7 801,1 20,3 -19,8 48,5 50,4 Viloyatlar: Andijon 1789,0 1214,3 2451,2 1734,3 137, 0 142,8 2499,9 1161,0 48,7 -573 ,3 29,2 53,5 Buxoro 1195,1 785,6 1566,1 1109,3 131, 0 141,2 1588,8 972,0 22,7 -137,3 29,2 38,8 Jizzax 792,2 566,4 1079,5 758,3 136, 3 133,9 1098,3 577,6 18,8 -180,7 29,7 47,4 Navoiy 682,0 401,3 829,0 501,2 121, 5 124,9 839,3 422,6 10,3 -78,6 39,5 49,6 Namangan 1551,8 960,5 2174,3 1368,0 140, 1 142,4 2217,2 783,1 42,9 -584,9 37,1 64,7 Samarqand 2200,9 1526,7 3003,4 2248,4 136, 5 147,3 3061,6 1915,8 58,2 -332,6 25,1 37,4 Sirdaryo 559,1 365,2 693,0 477,2 123, 9 130,7 703,4 412,7 10,4 -64,5 31,1 41,3

Surxondaryo 1332,0 1077,5 1992,1 1610,8 149, 6 149,5 2033,8 1277,6 41,7 -333,2 19,1 37,2 Toshkent 2129,8 1188,6 2522,4 1531,6 118, 4 128,8 2552,6 1274,3 30,2 -257,3 39,3 50,1 Farg‘ona 2214,6 1528,4 2972,2 2145,0 134, 2 140,3 3022,1 1245,9 49,9 -899,1 27,8 58,8 Xorazm 1066,0 776,1 1504,2 1176,1 141, 1 151,5 1530,8 1006,9 26,6 -169,2 21,8 34,4 Qashqadaryo 1694,4 1251, 6 2509,4 1892,9 148, 1 151,2 2563,6 1446,8 54,2 -446,1 24,6 43,6 Jadval O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida hisoblab chiqilgan.

Qishloq aholisi ham xususan, Xorazm va Qashqadaryo viloyatlarida ancha tez o‘sib borgan. Bu borada Surxondaryo va Samarqand viloyatlari ham ko‘zga tashlanadi. Eng past ko‘rsatkichlar esa yana yuqorida qayd etilgan Qoraqalpog‘iston Respublikasi hamda Navoiy va Toshkent viloyatlarida kuzatiladi. Eng so‘nggi, ya’ni 2008-2009 yillarda umumiy aholi sonining o‘sishi va hududiy tarkibida emas, balki uning shahar va qishloq joylar bo‘yicha nisbatida keskin o‘zgarish yuz berdi. 2008 yil davomida jami aholi 4612,0 ming kishini ko‘paydi, biroq 2009 yil qishloq aholisi avvalgi yilga qaraganda 4076,6 ming kishiga kamaydi. Jami 966 ta yangi tashkil etilgan shaharchalar (agroshaharlar) aholisi 4436,4 ming kishini tashkil qilganligini hisobga olinsa, bu raqam qishloq aholisining kamayganidan 359,8 ming kishiga ko‘p. Viloyatlar darajasida qishloq aholisining eng katta miqdorda qisqarishi quyidagicha: Farg‘ona viloyatida 899,1 ming kishi (196 ta yangi shaharcha, jami aholisi 938 ming kishi); Namangan viloyatida 584,9 ming kishi (109 ta shaharcha, aholisi 613,1 ming kishi); Andijon viloyatida 573,3 ming (78 ta shaharcha, 642,6 ming kishi) va h.k. Shu bilan birga bu ko‘rsatkichlar Qashqadaryo (yangi shaharchalar aholisi 482,2 ming kishi), Surxondaryo (369,1 ming kishi) va Samarqand (381,0 ming kishi) viloyatlarida ham ancha katta. Ayni paytda Qoraqalpog‘istonda tashkil etilgan 11 ta shaharchalar aholisi (32,3 ming kishi) uning shahar va qishloq aholisining nisbatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmagan. Jadvalda 2009, ya’ni urbanizatsiya nuqtai nazaridan “burilish” hisoblangan yilda ushbu jarayonning atigi bir yildagi o‘zgarishi o‘z ifodasini topgan. Ko‘rinib turibdiki, urbanizatsiyaning umumiy demografik ko‘rsatkichi, ya’ni shahar aholisining jami aholi sonidagi ulushi 35,8 foizdan 51,7 foizga yoki 15,9 punktga ko‘tarilgan (qishloq aholisining hissasi shuncha darajada qisqargan).

O‘zbekiston qishloq aholisi, uning jami aholisi singari, faqat tabiiy ko‘payish asosida ortib bormoqda. Migratsiya, shu jumladan, tashqi migratsiyaning natijasi garchi kamayib borayotgan bo‘lsada, u hamon manfiy ko‘rsatkichlarga ega. Jumladan, birgina 2008 yilda jami aholi ko‘payishining (483,1 ming kishi) 65,2 foizi yoki 331,8 ming kishisi qishloq joylarga to‘g‘ri kelgan bo‘lib, butunlay tabiiy ko‘payish hisobidan tashkil topgan. Albatta, tabiiy ko‘payishning haqiqiy ko‘rsatkichi bundan yuqoriroq, sababi uning bir qismi salbiy migratsiya qoldig‘ini qoplashga ketgan. Har ming kishiga hisoblaganda, tabiiy ko‘payish respublika qishloq joylarida yildan-yilga kamayib bormoqda. Masalan, u so‘nggi 10 yil mobaynida 20,2 promilledan 19,3 ‰ ga tushib qolgan (2008 y.) Ma’lumki, respublikamiz aholisining tabiiy ko‘payishi, eng avvalo, uning tug‘ilish ko‘rsatkichlari asosida shakllanadi. So‘nggi yillarda qishloq aholisining umumiy tug‘ilish koeffitsiyenti (har ming kishiga nisbatan) 23-25 promille oralig‘ida bo‘lib, uning bu boradagi ko‘rsatkichi 2006 yillardan boshlab biroz ko‘tarilib bormoqda. Shu bilan birga shahar va qishloq joylardagi tug‘ilish darajasidagi farq qishloq joylar hisobidan tobora qisqarib bormoqda. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholisining tug‘ilish ko‘rsatkichlari (har 1000 kishiga nisbatan)

№ Tumanlar 1995 2000 2005 2008 2009 2010 1 Dehqonobod 36,5 27,9 21,9 25,2 23 , 7 25 , 2 2 Kasbi 38,4 28,8 23,8 25,0 24 , 1 25 , 4 3 Kitob 35,8 28,3 22,1 27,2 24 , 6 24 , 7 4 Koson 39,9 28,1 23,1 27,1 24 , 9 25 , 3 5 Mirishkor 46,3 25,5 21,3 23,9 23 , 7 24 , 9 6 Muborak 37,7 30,7 23,2 26,1 23 , 9 24 , 2 7 Nishon 35,8 27,0 21,9 27,0 26 , 6 26 , 5 8 Yakkabog‘ 35,5 27,2 22,4 25,0 24 , 3 24 , 9 9 Qamashi 43,5 27,3 23,5 25,7 24 , 9 25 , 9 10 Qarshi 34,2 24,7 21,8 26,0 24 , 5 23 , 9 11 G‘uzor 39,8 28,1 22,2 25,0 24 , 0 24 , 0 12 Shahrisabz 34,7 24,6 18,4 21,1 22 , 8 23 , 8 13 Chiroqchi 41,5 33,8 28,0 28,0 28 , 0 28 , 4 - jadval barcha qishloq tumanlari aholisining tug‘ilish ko‘rsatkichlari 1995, 2000, 2005 va 2008 yillar bo‘yicha keltirilgan, ularning dinamikasi va tadrijiy o‘zgarishlarning tahlili tegishli xulosalar chiqarishga imkon beradi. Chunonchi, o‘tgan asrning oxirgi o‘n yilliklarida boshlangan va xususan 90-yillarda jadallashgan tug‘ilish ko‘rsatkichining pasayib borishi taxminan 2005 yillarga kelib to‘xtadi va 2006 yildan u biroz ko‘tarilmoqda. Shu o‘rinda aytish mumkinki, milliy

iqtisodiyotda barqaror rivojlanishga 1996 yilda erishilgan bo‘lsa, demografik jarayonlarda bu holat 10 yildan keyin yuzaga keldi. Albatta, bunday umumiy, dastlabki xulosa maxsus va chuqur demografik tahlilni, bu boradagi o‘tish davri xususiyatlarini o‘rganishni talab qiladi. Viloyat tumanlari bo‘yicha tug‘ilish darajasi bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkich Chiroqchi tumanida bo‘lib, u yerda 28,4 kishiga borabar. Ayni vaqtda umumiy tug‘ilish koeffitsiyenti Shahrisabz (23,8‰), Muborak (24,2‰), Qarshi (23,9‰), G‘uzor (24‰) tumanlarida pastroq, Qarshi shahrida esa 20,4‰ni tashkil etadi. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholisining o‘lim ko‘rsatkichlari (har 1000 kishiga nisbatan) № Tumanlar 1995 2000 2005 2008 2009 2010 1 Dehqonobod 5,6 4,9 4,3 4,1 3,5 3,8 2 Kasbi 5,3 4,2 4,7 4,3 3,5 4,0 3 Kitob 5,1 4,3 4,2 4,2 3,9 3,9 4 Koson 4,4 4,0 3,9 4,1 4,0 3,5 5 Mirishkor 6,6 4,3 3,8 4,1 3,3 3,8 6 Muborak 5,4 4,8 3,5 4,0 3,7 4,2 7 Nishon 3,3 2,8 3,6 4,2 3,2 3,6

8 Yakkabog‘ 6,2 4,1 4,3 4,2 4,2 4,0 9 Qamashi 6,0 4,4 4,2 4,0 3,9 4,4 10 Qarshi 5,3 4,2 4,7 4,3 4,0 3,8 11 G‘uzor 5,4 4,8 4,3 5,0 4,4 4,4 12 Shahrisabz 4,5 4,4 4,0 4,3 4,2 3,9 13 Chiroqchi 5,3 4,5 3,9 4,2 3,6 3,6 Manba : Qashqadaryo viloyati statistika bosh boshqarmasi ma ’ lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan O‘lim darajasi bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkich G‘uzor va Qamashai tumanlarida (4,4‰), Dehqonobod, Kitob, Mirishkor, Yakkabog‘, Shahrisabz tumanlarida 3,8-4,0‰ ni tashkil etgan. Eng kam o‘lim Koson va Nishon (3,5-3,6‰) tumanlariga to‘g‘ri keladi. Tug‘ilish va o‘lim nisbati aholi tabiiy ko‘payishini ta’minlaydi. Tahlillar ko‘rsatishicha, tug‘ilish koeffitsiyenti 2005 yilgacha qisqarib bordi va eng so‘nggi yillarda u birmuncha ko‘tarilishni namoyon qilmoqda. O‘lim ko‘rsatkichi ham oxirgi yillarda pasayib bordi va hozirgi vaqtda u biroz barqarorlikka erishdi. Buning natijasida tabiiy ko‘payish, aholi tug‘ilish darajasiga mos holda, o‘zgarib bormoqda. U avval qayd etganimizdek, eng oxirgi yillarda sezilarli darajada ko‘tarilishni ko‘rsatmoqda.

1995-2010 yillar maboynida tabiiy ko‘payish barcha qishloq-tumanlarida kamayib borgan. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholisining tabiiy ko‘payishi (har ming kishiga nisbatan) T/r. Tumanlar 1995 2000 2005 2008 2009 2010 1 Dehqonobod 30.9 23.0 17.6 22.0 20.2 21.4 2 Kasbi 33.1 24.6 19.1 21.1 20.6 21.4 3 Kitob 30.7 24.0 19.7 23.0 20.7 20.8 4 Koson 35.5 24.1 19.2 24.2 20.9 21.8 5 Mirishkor 39.7 21.2 17.5 19.8 20.4 21.1 6 Muborak 32.3 25.9 19.7 22.2 20.2 20.0 7 Nishon 32.5 24.2 18.3 24.0 23.4 22.9 8 Chiroqchi 36.2 29.3 24.1 25.1 24.4 24.8 9 Shahrisabz 30.2 20.2 14.4 18.0 18.6 19.9 10 Yakkabog‘ 29.3 23.1 18.1 21.0 20.1 20.9

11 Qamashi 37.5 22.9 19.3 24.1 21.0 21.5 12 Qarshi 29.1 20.6 17.4 21.8 20.5 20.1 13 G‘uzor 34.4 23.3 17.9 21.1 19.6 19.6 Masalan, Qashqadaryo viloyatining Dehqonobod tumanida 30,9‰dan 21,4‰ gacha, Kasbi tumanida 33,1‰ dan 21,4‰ ga tushib qolgan. Qishloq joylar aholisi uning migratsiyasi ta’sirida ham o‘zgarib boradi. Tahlillarga ko‘ra bu joylar muntazam ravishda migratsiya tufayli o‘z aholisining ma’lum bir qismini yo‘qotib bormoqda. -jadval Qashqadaryo viloyatida 2000-2009 yillarda aholi migratsiyasi

2000-yil 2005-yil 2009-yil kelganlar ketganlar kelganlar ketganlar kelganlar ketganlar 11750 14098 8323 9838 10144 11408 Migratsiya jarayonlari turlicha bo‘lib, ularning demografik salohiyatiga, “migratsiya resurslariga”, xo‘jaligining tarmoqlar tarkibi va rivojlanganlik darajasiga, aholisining yosh-jins va milliy tarkibiga bog‘liq. Ko‘rinib turibdiki, aholi migratsiyasi nihoyatda murakkab sotsial-iqtisodiy jarayon hisoblanadi va u maxsus taxlil va tadqiqotlarni talab qiladi. Qishloq tumanlari miqyosida ham aholining ko‘chib kelishi va ko‘chib ketish ko‘rsatkichlari har-xil. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholi migratsiyasi (har ming kishiga nisbatan, ‰) Shahar va tumanlar 2007 y. 2008 y. kelganlar ketganlar migratsiya kelganlar ketganlar migratsiya

nomi 1 Dehqonobod 4 4 0 6 4 2 2 Kasbi 1 2 -1 1 1 0 3 Kitob 3 4 -1 5 4 1 4 Koson 1 2 -1 3 2 1 5 Mirishkor 3 3 -1 5 1 3 6 Muborak 5 6 -1 8 9 -1 7 Nishon 5 6 0 8 5 3 8 Chiroqchi 1 3 -2 2 2 0 9 Shahrisabz 2 4 -1 5 3 2 10 Yakkabog‘ 1 2 -1 2 3 -1 11 Qamashi 3 3 0 4 3 1 12 Qarshi t. 2 3 0 4 4 0 13 G‘uzor 1 5 -4 3 2 1 14 Qarshi sh. 8 6 2 10 8 2

Viloyat shaharlariga qishloqlarning birlashtirilishi natijasida shaharda aholi ichki migratsion jarayon hisobiga tez ko‘paymoqda. Respublika shaharlaridan bu jihatdan keskin farq qiladi. Bu jarayon Surxondaryo va boshqa sanoati yaxshi rivojlanmagan regionlarga ham tegishlidir. Qashqadaryo viloyati shahar aholisining shakllanishida tashqi migrantlar salmoqli o‘rin egalladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Qashqadaryo viloyati shahar va qishloq aholisining shakllanishida migratsion jarayonning ta’sirida respublikaga nisbatan farq qiladi, ya’ni viloyatdan ketuvchilar asosan yuqori qayd qilingan tabiiy zahiralarni o‘zlashtirish bilan bog‘liq bo‘lib, Qarshi cho‘lini o‘zlashtirishning tugashi bilan viloyat tashqarisidan va viloyatning tog‘ oldi zonasidan kelganlarga reimmigratsion jarayon sodir bo‘lmoqda. Viloyatda ketuvchilarning geografiyasida Toshkent shahriga, respublikaning sanoat shaharlariga hamda respublikadan tashqariga ko‘proq ilgari ota- bobolari yashagan joylariga ixtiyoriy ko‘chish ko‘paymoqda. Viloyatga keluvchilarning aksariyati ilgari paxtachilikni rivojlantirish uchun Qashqadaryodan (Sirdaryo, Toshkent, Surxondaryo qo‘shni Tojikiston Respublikasiga) ketganlarning qaytishi hisobiga sodir bo‘lmoqda. Migratsiyaning aholi soni o‘sishiga ta’siri uncha kuchli bo‘lmsa-da, u salbiy. Masalan, 2004 yilda shahar joylarida migratsiya qoldig‘i 653, 2005 yilda 1108 kishini tashkil etgan. Qishloq joylarida bu ko‘rsatkich yuqoridagilarga mos holda - 2789 va -2623 kishidan iborat bo‘lgan. Viloyat aholisi migratsiyasi tuman va shaharlar aholisining milliy tarkibida ham ta’siri sezilarli bo‘ldi. Bu ko‘proq yangi paydo bo‘lgan shahar va tumanlar-Muborak, Yangi-Nishon, Tallimarjon shaharlari va Qashqadaryo shahar qo‘rg‘onchalarida sezilarli, bularda viloyatdan tashqariga ketuvchilar nisbatan ko‘proq. Bu ayniqsa keyingi yillarda jonlandi. Viloyat ichki hududlararo migratsion jarayon keyingi paytda ko‘proq qishloqlardan shaharlarga,

tekislikdan tog‘ oldi zonalariga aholining ko‘chib ketishi faollashdi. Kelgusida esa tezlashadi. Bu suvga tanqis tog‘ oldi zonalarida aholining tez ko‘payishi bilan bog‘liq muammolarni ko‘paytiradi. Kelajakda tog‘ oldi zonalari tabiiy zahiralardan oqilona foydalanishni ilmiy tashkil qilish asosida aholining o‘sib borishidan kelib chiqqan hayotiy muammolarni ijobiy hal qilishning iqtisodiy istiqbollarini ishlab chiqishni taqoza qiladi. Bu muammoning ma’lum qismini hal qilish uchun respublika janubida qurilgan ulkan G‘uzor-Boysun-Qo‘mqo‘rg‘on temir yo‘lining ham ta’siri bo‘ladi. Shunday qilib, har bir mustaqil davlat o‘zining kelajak taraqqiyotini o‘zi hal qilishi zarurligi mamlakatning tashqi migratsion aloqalardagi aholini majburiy ko‘chirish siyosatiga butunlay barham berildi. Bundan keyin respublikada viloyatlararo, tumanlararo ichki migratsion jarayon faollashdi. Bu hududlarning tabiiy zahiralari va iqtisodiy imkoniyatlaridan kengroq va oqilona foydalanishiga katta yo‘l ochadi. Shu jarayon mamlakat hududlarida milliy boylikning ortishiga, mahalliy xalqlarni ko‘proq ishlab chiqarishga jalb qilish va mehnat resurslaridan foydalanish masalalariga ta’sir qiladi. Shunday qilib Qashqadaryo vohasi aholisining shakllanishi o‘ziga xos regional xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlarni hisobga olish viloyat iqtisodiyotini rivojlantirish va joylanishini amalga oshirish uchun muhimdir. Nazorat uchun savollar : 1. Qishloq joylar demografiyasi deganda nimani tushunasiz? 2. Qishloq joylar demografik vaziyati qanday holatda? 3. Qishloq aholisining o’sish xususiyatlarini asoslab bering?

4. Qishloq joylarda tug’ilish va o’lim ko’rsatkichlari qanday? 5. Migratsiya tushunchasi nima? 6. Qishloq aholisi tarkibi ( yosh- jins tarkibi )ni asoslang? Adabiyotlar 1. Alekseeyev A.I . Mnogolikaya derevnya. M. 1990 2. Asanov. G . Aholi geografiyasi. T. O’q. 2003 3. Borisov. V.A. Demografiya. M. 2001 4.Bo’riyeva.M. O’zbekistonda oila demografiyasi. T- Universitet 1997 5. Sovremennoye selo. Puti razvitiya. Voprosi geografiye. M. Musl’, 1988 6. qishloq joylar demografiyasi. T- 2005 -jadval O‘zbekiston Respublikasi viloyatlarining umumiy va qishloq aholisi

Hududlar 1991 y. (ming kishi) 2008 y. (ming kishi) 1991-2008 yy. o‘sish, % 2009 y. aholisi (ming kishi) 2008-2009 yy.-gi o‘zgarish, ming kishi Umumiy urbanizatsiy a darajasi, % jami aholi qishlo q aholisi jami aholi qishlo q aholisi jami aholi qishlo q aholis i jami aholi qishlo q aholisi jami aholi qishlo q aholis i 2008 y. 2009 y. O‘zbekiston Respublikasi 20607, 7 12305, 2 27072, 2 17374, 0 131, 4 141,2 27533, 4 13297, 4 4612 , 0 - 4076, 6 35,8 51,7 shu jumladan: Qoraqalpog‘ist on Respublikasi 1270,6 660,3 1595,4 820,9 125, 6 124,3 1615,7 801,1 20,3 -19,8 48,5 50,4 Viloyatlar: Andijon 1789,0 1214,3 2451,2 1734,3 137, 0 142,8 2499,9 1161,0 48,7 -573 ,3 29,2 53,5

Buxoro 1195,1 785,6 1566,1 1109,3 131, 0 141,2 1588,8 972,0 22,7 -137,3 29,2 38,8 Jizzax 792,2 566,4 1079,5 758,3 136, 3 133,9 1098,3 577,6 18,8 -180,7 29,7 47,4 Navoiy 682,0 401,3 829,0 501,2 121, 5 124,9 839,3 422,6 10,3 -78,6 39,5 49,6 Namangan 1551,8 960,5 2174,3 1368,0 140, 1 142,4 2217,2 783,1 42,9 -584,9 37,1 64,7 Samarqand 2200,9 1526,7 3003,4 2248,4 136, 5 147,3 3061,6 1915,8 58,2 -332,6 25,1 37,4 Sirdaryo 559,1 365,2 693,0 477,2 123, 9 130,7 703,4 412,7 10,4 -64,5 31,1 41,3 Surxondaryo 1332,0 1077,5 1992,1 1610,8 149, 6 149,5 2033,8 1277,6 41,7 -333,2 19,1 37,2 Toshkent 2129,8 1188,6 2522,4 1531,6 118, 4 128,8 2552,6 1274,3 30,2 -257,3 39,3 50,1 Farg‘ona 2214,6 1528,4 2972,2 2145,0 134, 2 140,3 3022,1 1245,9 49,9 -899,1 27,8 58,8

Xorazm 1066,0 776,1 1504,2 1176,1 141, 1 151,5 1530,8 1006,9 26,6 -169,2 21,8 34,4 Qashqadaryo 1694,4 1251, 6 2509,4 1892,9 148, 1 151,2 2563,6 1446,8 54,2 -446,1 24,6 43,6 Jadval O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida hisoblab chiqilgan.

Qishloq aholisi ham xususan, Xorazm va Qashqadaryo viloyatlarida ancha tez o‘sib borgan. Bu borada Surxondaryo va Samarqand viloyatlari ham ko‘zga tashlanadi. Eng past ko‘rsatkichlar esa yana yuqorida qayd etilgan Qoraqalpog‘iston Respublikasi hamda Navoiy va Toshkent viloyatlarida kuzatiladi. Eng so‘nggi, ya’ni 2008-2009 yillarda umumiy aholi sonining o‘sishi va hududiy tarkibida emas, balki uning shahar va qishloq joylar bo‘yicha nisbatida keskin o‘zgarish yuz berdi. 2008 yil davomida jami aholi 4612,0 ming kishini ko‘paydi, biroq 2009 yil qishloq aholisi avvalgi yilga qaraganda 4076,6 ming kishiga kamaydi. Jami 966 ta yangi tashkil etilgan shaharchalar (agroshaharlar) aholisi 4436,4 ming kishini tashkil qilganligini hisobga olinsa, bu raqam qishloq aholisining kamayganidan 359,8 ming kishiga ko‘p. Viloyatlar darajasida qishloq aholisining eng katta miqdorda qisqarishi quyidagicha: Farg‘ona viloyatida 899,1 ming kishi (196 ta yangi shaharcha, jami aholisi 938 ming kishi); Namangan viloyatida 584,9 ming kishi (109 ta shaharcha, aholisi 613,1 ming kishi); Andijon viloyatida 573,3 ming (78 ta shaharcha, 642,6 ming kishi) va h.k. Shu bilan birga bu ko‘rsatkichlar Qashqadaryo (yangi shaharchalar aholisi 482,2 ming kishi), Surxondaryo (369,1 ming kishi) va Samarqand (381,0 ming kishi) viloyatlarida ham ancha katta. Ayni paytda Qoraqalpog‘istonda tashkil etilgan 11 ta shaharchalar aholisi (32,3 ming kishi) uning shahar va qishloq aholisining nisbatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmagan. Jadvalda 2009, ya’ni urbanizatsiya nuqtai nazaridan “burilish” hisoblangan yilda ushbu jarayonning atigi bir yildagi o‘zgarishi o‘z ifodasini topgan. Ko‘rinib turibdiki, urbanizatsiyaning umumiy demografik ko‘rsatkichi, ya’ni shahar aholisining jami aholi sonidagi ulushi 35,8 foizdan 51,7 foizga yoki 15,9 punktga ko‘tarilgan (qishloq aholisining hissasi shuncha darajada qisqargan). O‘zbekiston qishloq aholisi, uning jami aholisi singari, faqat tabiiy ko‘payish asosida ortib bormoqda. Migratsiya, shu jumladan, tashqi

migratsiyaning natijasi garchi kamayib borayotgan bo‘lsada, u hamon manfiy ko‘rsatkichlarga ega. Jumladan, birgina 2008 yilda jami aholi ko‘payishining (483,1 ming kishi) 65,2 foizi yoki 331,8 ming kishisi qishloq joylarga to‘g‘ri kelgan bo‘lib, butunlay tabiiy ko‘payish hisobidan tashkil topgan. Albatta, tabiiy ko‘payishning haqiqiy ko‘rsatkichi bundan yuqoriroq, sababi uning bir qismi salbiy migratsiya qoldig‘ini qoplashga ketgan. Har ming kishiga hisoblaganda, tabiiy ko‘payish respublika qishloq joylarida yildan-yilga kamayib bormoqda. Masalan, u so‘nggi 10 yil mobaynida 20,2 promilledan 19,3 ‰ ga tushib qolgan (2008 y.) Ma’lumki, respublikamiz aholisining tabiiy ko‘payishi, eng avvalo, uning tug‘ilish ko‘rsatkichlari asosida shakllanadi. So‘nggi yillarda qishloq aholisining umumiy tug‘ilish koeffitsiyenti (har ming kishiga nisbatan) 23-25 promille oralig‘ida bo‘lib, uning bu boradagi ko‘rsatkichi 2006 yillardan boshlab biroz ko‘tarilib bormoqda. Shu bilan birga shahar va qishloq joylardagi tug‘ilish darajasidagi farq qishloq joylar hisobidan tobora qisqarib bormoqda. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholisining tug‘ilish ko‘rsatkichlari (har 1000 kishiga nisbatan) № Tumanlar 1995 2000 2005 2008 2009 2010 1 Dehqonobod 36,5 27,9 21,9 25,2 23 , 7 25 , 2 2 Kasbi 38,4 28,8 23,8 25,0 24 , 1 25 , 4 3 Kitob 35,8 28,3 22,1 27,2 24 , 6 24 , 7 4 Koson 39,9 28,1 23,1 27,1 24 , 9 25 , 3 5 Mirishkor 46,3 25,5 21,3 23,9 23 , 7 24 , 9

6 Muborak 37,7 30,7 23,2 26,1 23 , 9 24 , 2 7 Nishon 35,8 27,0 21,9 27,0 26 , 6 26 , 5 8 Yakkabog‘ 35,5 27,2 22,4 25,0 24 , 3 24 , 9 9 Qamashi 43,5 27,3 23,5 25,7 24 , 9 25 , 9 10 Qarshi 34,2 24,7 21,8 26,0 24 , 5 23 , 9 11 G‘uzor 39,8 28,1 22,2 25,0 24 , 0 24 , 0 12 Shahrisabz 34,7 24,6 18,4 21,1 22 , 8 23 , 8 13 Chiroqchi 41,5 33,8 28,0 28,0 28 , 0 28 , 4 - jadval barcha qishloq tumanlari aholisining tug‘ilish ko‘rsatkichlari 1995, 2000, 2005 va 2008 yillar bo‘yicha keltirilgan, ularning dinamikasi va tadrijiy o‘zgarishlarning tahlili tegishli xulosalar chiqarishga imkon beradi. Chunonchi, o‘tgan asrning oxirgi o‘n yilliklarida boshlangan va xususan 90-yillarda jadallashgan tug‘ilish ko‘rsatkichining pasayib borishi taxminan 2005 yillarga kelib to‘xtadi va 2006 yildan u biroz ko‘tarilmoqda. Shu o‘rinda aytish mumkinki, milliy iqtisodiyotda barqaror rivojlanishga 1996 yilda erishilgan bo‘lsa, demografik jarayonlarda bu holat 10 yildan keyin yuzaga keldi. Albatta, bunday umumiy, dastlabki xulosa maxsus va chuqur demografik tahlilni, bu boradagi o‘tish davri xususiyatlarini o‘rganishni talab qiladi. Viloyat tumanlari bo‘yicha tug‘ilish darajasi bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkich Chiroqchi tumanida bo‘lib, u yerda 28,4 kishiga borabar. Ayni vaqtda umumiy tug‘ilish koeffitsiyenti Shahrisabz (23,8‰), Muborak (24,2‰), Qarshi (23,9‰), G‘uzor (24‰) tumanlarida pastroq, Qarshi shahrida esa 20,4‰ni tashkil etadi. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholisining o‘lim ko‘rsatkichlari (har 1000 kishiga nisbatan) № Tumanlar 1995 2000 2005 2008 2009 2010

1 Dehqonobod 5,6 4,9 4,3 4,1 3,5 3,8 2 Kasbi 5,3 4,2 4,7 4,3 3,5 4,0 3 Kitob 5,1 4,3 4,2 4,2 3,9 3,9 4 Koson 4,4 4,0 3,9 4,1 4,0 3,5 5 Mirishkor 6,6 4,3 3,8 4,1 3,3 3,8 6 Muborak 5,4 4,8 3,5 4,0 3,7 4,2 7 Nishon 3,3 2,8 3,6 4,2 3,2 3,6 8 Yakkabog‘ 6,2 4,1 4,3 4,2 4,2 4,0 9 Qamashi 6,0 4,4 4,2 4,0 3,9 4,4 10 Qarshi 5,3 4,2 4,7 4,3 4,0 3,8 11 G‘uzor 5,4 4,8 4,3 5,0 4,4 4,4 12 Shahrisabz 4,5 4,4 4,0 4,3 4,2 3,9 13 Chiroqchi 5,3 4,5 3,9 4,2 3,6 3,6 Manba : Qashqadaryo viloyati statistika bosh boshqarmasi ma ’ lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan O‘lim darajasi bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkich G‘uzor va Qamashai tumanlarida (4,4‰), Dehqonobod, Kitob, Mirishkor, Yakkabog‘, Shahrisabz tumanlarida 3,8-4,0‰ ni tashkil etgan. Eng kam o‘lim Koson va Nishon (3,5- 3,6‰) tumanlariga to‘g‘ri keladi. Tug‘ilish va o‘lim nisbati aholi tabiiy ko‘payishini ta’minlaydi. Tahlillar ko‘rsatishicha, tug‘ilish koeffitsiyenti 2005 yilgacha qisqarib bordi va eng so‘nggi yillarda u birmuncha ko‘tarilishni namoyon qilmoqda. O‘lim ko‘rsatkichi ham oxirgi yillarda pasayib bordi va hozirgi vaqtda u biroz barqarorlikka erishdi. Buning natijasida tabiiy ko‘payish, aholi tug‘ilish darajasiga mos holda, o‘zgarib bormoqda. U avval qayd etganimizdek, eng oxirgi yillarda sezilarli darajada ko‘tarilishni ko‘rsatmoqda.

1995-2010 yillar maboynida tabiiy ko‘payish barcha qishloq-tumanlarida kamayib borgan. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholisining tabiiy ko‘payishi (har ming kishiga nisbatan) T/r. Tumanlar 1995 2000 2005 2008 2009 2010 1 Dehqonobod 30.9 23.0 17.6 22.0 20.2 21.4 2 Kasbi 33.1 24.6 19.1 21.1 20.6 21.4 3 Kitob 30.7 24.0 19.7 23.0 20.7 20.8 4 Koson 35.5 24.1 19.2 24.2 20.9 21.8 5 Mirishkor 39.7 21.2 17.5 19.8 20.4 21.1 6 Muborak 32.3 25.9 19.7 22.2 20.2 20.0 7 Nishon 32.5 24.2 18.3 24.0 23.4 22.9 8 Chiroqchi 36.2 29.3 24.1 25.1 24.4 24.8 9 Shahrisabz 30.2 20.2 14.4 18.0 18.6 19.9 10 Yakkabog‘ 29.3 23.1 18.1 21.0 20.1 20.9 11 Qamashi 37.5 22.9 19.3 24.1 21.0 21.5 12 Qarshi 29.1 20.6 17.4 21.8 20.5 20.1 13 G‘uzor 34.4 23.3 17.9 21.1 19.6 19.6 Masalan, Qashqadaryo viloyatining Dehqonobod tumanida 30,9‰dan 21,4‰ gacha, Kasbi tumanida 33,1‰ dan 21,4‰ ga tushib qolgan. Qishloq joylar aholisi uning migratsiyasi ta’sirida ham o‘zgarib boradi. Tahlillarga ko‘ra bu joylar muntazam ravishda migratsiya tufayli o‘z aholisining ma’lum bir qismini yo‘qotib bormoqda.

-jadval Qashqadaryo viloyatida 2000-2009 yillarda aholi migratsiyasi 2000-yil 2005-yil 2009-yil kelganlar ketganlar kelganlar ketganlar kelganlar ketganlar 11750 14098 8323 9838 10144 11408 Migratsiya jarayonlari turlicha bo‘lib, ularning demografik salohiyatiga, “migratsiya resurslariga”, xo‘jaligining tarmoqlar tarkibi va rivojlanganlik darajasiga, aholisining yosh-jins va milliy tarkibiga bog‘liq. Ko‘rinib turibdiki, aholi migratsiyasi nihoyatda murakkab sotsial-iqtisodiy jarayon hisoblanadi va u maxsus taxlil va tadqiqotlarni talab qiladi. Qishloq tumanlari miqyosida ham aholining ko‘chib kelishi va ko‘chib ketish ko‘rsatkichlari har-xil. -jadval Qashqadaryo viloyati qishloq tumanlari aholi migratsiyasi (har ming kishiga nisbatan, ‰) Shahar va tumanlar 2007 y. 2008 y. kelganl ketganl migratsi kelganl ketganl migratsi

nomi ar ar ya ar ar ya 1 Dehqonob od 4 4 0 6 4 2 2 Kasbi 1 2 -1 1 1 0 3 Kitob 3 4 -1 5 4 1 4 Koson 1 2 -1 3 2 1 5 Mirishkor 3 3 -1 5 1 3 6 Muborak 5 6 -1 8 9 -1 7 Nishon 5 6 0 8 5 3 8 Chiroqchi 1 3 -2 2 2 0 9 Shahrisabz 2 4 -1 5 3 2 1 0 Yakkabog‘ 1 2 -1 2 3 -1 1 1 Qamashi 3 3 0 4 3 1 1 2 Qarshi t. 2 3 0 4 4 0 1 3 G‘uzor 1 5 -4 3 2 1 1 4 Qarshi sh. 8 6 2 10 8 2 Viloyat shaharlariga qishloqlarning birlashtirilishi natijasida shaharda aholi ichki migratsion jarayon hisobiga tez ko‘paymoqda. Respublika shaharlaridan bu jihatdan keskin farq qiladi. Bu jarayon Surxondaryo va boshqa sanoati yaxshi rivojlanmagan regionlarga ham tegishlidir. Qashqadaryo viloyati shahar aholisining shakllanishida tashqi migrantlar salmoqli o‘rin egalladi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Qashqadaryo viloyati shahar va qishloq aholisining shakllanishida migratsion jarayonning ta’sirida respublikaga nisbatan farq qiladi, ya’ni viloyatdan ketuvchilar asosan yuqori qayd qilingan tabiiy zahiralarni o‘zlashtirish bilan bog‘liq bo‘lib, Qarshi cho‘lini o‘zlashtirishning tugashi bilan viloyat tashqarisidan va viloyatning tog‘ oldi zonasidan kelganlarga reimmigratsion jarayon sodir bo‘lmoqda. Viloyatda ketuvchilarning geografiyasida Toshkent shahriga, respublikaning sanoat shaharlariga hamda respublikadan tashqariga ko‘proq ilgari ota-bobolari yashagan joylariga ixtiyoriy ko‘chish ko‘paymoqda. Viloyatga keluvchilarning aksariyati ilgari paxtachilikni rivojlantirish uchun Qashqadaryodan (Sirdaryo, Toshkent, Surxondaryo qo‘shni Tojikiston Respublikasiga) ketganlarning qaytishi hisobiga sodir bo‘lmoqda. Migratsiyaning aholi soni o‘sishiga ta’siri uncha kuchli bo‘lmsa-da, u salbiy. Masalan, 2004 yilda shahar joylarida migratsiya qoldig‘i 653, 2005 yilda 1108 kishini tashkil etgan. Qishloq joylarida bu ko‘rsatkich yuqoridagilarga mos holda - 2789 va -2623 kishidan iborat bo‘lgan. Viloyat aholisi migratsiyasi tuman va shaharlar aholisining milliy tarkibida ham ta’siri sezilarli bo‘ldi. Bu ko‘proq yangi paydo bo‘lgan shahar va tumanlar-Muborak, Yangi-Nishon, Tallimarjon shaharlari va Qashqadaryo shahar qo‘rg‘onchalarida sezilarli, bularda viloyatdan tashqariga ketuvchilar nisbatan ko‘proq. Bu ayniqsa keyingi yillarda jonlandi. Viloyat ichki hududlararo migratsion jarayon keyingi paytda ko‘proq qishloqlardan shaharlarga, tekislikdan tog‘ oldi zonalariga aholining ko‘chib ketishi faollashdi. Kelgusida esa tezlashadi. Bu suvga tanqis tog‘ oldi zonalarida aholining tez ko‘payishi bilan bog‘liq muammolarni ko‘paytiradi. Kelajakda tog‘ oldi zonalari tabiiy zahiralardan oqilona foydalanishni ilmiy tashkil qilish asosida aholining o‘sib borishidan kelib chiqqan hayotiy muammolarni ijobiy hal qilishning iqtisodiy istiqbollarini ishlab chiqishni taqoza qiladi. Bu muammoning ma’lum qismini hal qilish uchun respublika janubida qurilgan ulkan G‘uzor-Boysun-Qo‘mqo‘rg‘on temir yo‘lining ham ta’siri bo‘ladi.

Shunday qilib, har bir mustaqil davlat o‘zining kelajak taraqqiyotini o‘zi hal qilishi zarurligi mamlakatning tashqi migratsion aloqalardagi aholini majburiy ko‘chirish siyosatiga butunlay barham berildi. Bundan keyin respublikada viloyatlararo, tumanlararo ichki migratsion jarayon faollashdi. Bu hududlarning tabiiy zahiralari va iqtisodiy imkoniyatlaridan kengroq va oqilona foydalanishiga katta yo‘l ochadi. Shu jarayon mamlakat hududlarida milliy boylikning ortishiga, mahalliy xalqlarni ko‘proq ishlab chiqarishga jalb qilish va mehnat resurslaridan foydalanish masalalariga ta’sir qiladi. Shunday qilib Qashqadaryo vohasi aholisining shakllanishi o‘ziga xos regional xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlarni hisobga olish viloyat iqtisodiyotini rivojlantirish va joylanishini amalga oshirish uchun muhimdir. Nazorat uchun savollar : 1. Qishloq joylar demografiyasi deganda nimani tushunasiz? 2. Qishloq joylar demografik vaziyati qanday holatda? 3. Qishloq aholisining o’sish xususiyatlarini asoslab bering? 4. Qishloq joylarda tug’ilish va o’lim ko’rsatkichlari qanday? 5. Migratsiya tushunchasi nima? 6. Qishloq aholisi tarkibi ( yosh- jins tarkibi )ni asoslang? Adabiyotlar 1. Alekseeyev A.I . Mnogolikaya derevnya. M. 1990 2. Asanov. G . Aholi geografiyasi. T. O’q. 2003 3. Borisov. V.A. Demografiya. M. 2001 4.Bo’riyeva.M. O’zbekistonda oila demografiyasi. T- Universitet 1997 5. Sovremennoye selo. Puti razvitiya. Voprosi geografiye. M. Musl’, 1988

6. qishloq joylar demografiyasi. T- 2005

O'xshashlar

Markaziy Osiyo qishloq hududlarida aholi takror barpo bo'lishining xususiyatlari va omillari

Dunyo aholisining diniy tarkibi

Yer shari aholisining joylashishi

Farg'ona mintaqasi aholisining hududiy tarkibidagi o'zgarishlar

O'zbekiston aholisining tabiiy va migratsion harakatlari