Qashqadaryo viloyatining ichki iqtisodiy rayonlari - Geografiya - Referatlar

Qashqadaryo viloyatining ichki iqtisodiy rayonlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

Qashqadaryo viloyatining ichki iqtisodiy rayonlari Reja: 1. Yuqori yoki Shaxrisabz mintaqasi 2. Qo’yi yoki Qarshi mintaqasi 3. Oralik iqtisodiy rayonlari a) Shimoliy chiroqchi tumani v) Janubiy (Dexqonobod va Qamashi)

Qashqadaryo viloyatida eng avvalo 2 ta shakllanayotgan asosiy ichki iqtisodiy rayon ajratiladi.Quyi mintaka yoki karshi mintakasi paxta va galla, chorvachilikka, neft gaz, tog’ kon, xamda elektroenergitikaga ixtisoslashgan.Uning tarkibiga Qarshi shaxri, Qarshi, Koson, Nishon, Muborak, Koson, G’uzor, Mirishkor, Kasbi tumanlari kiradi. Yukori yoki Shaxrisabz mintakasida kuyirok agrosanoat majmuasi rivojlangan. U Shaxrisabz, Yakkabog, va Kitob tumanlarini birlashtiradi. Bu ikki shakllangan rayonlardan tashkari Qashkadaryo geografiyasi M. Yangiboev yana ikki «Oralik» shimoliy (CHirokchi tumani) va janubiy (Dexkonobod va Qamashi tumanlari) rayonlarni xam ajratgan. Albatta bu yangi rayonlarda xududiy ishlab chikarish majmuasining shakllanishi kelajakda yuz berishi mumkin. Ishlab chikarishni tugri joylashtirish va uning xududiy tashkil etishini takomillashtirishdan boshka muammolar xam dolzarbdir.Ular jumlasiga mexnat resurslari va reklartsiya boyliklaridan foydalanish, yokilgi-energitika va kurilish sanoati bazasini mustaxkamlash, transport va ijtimoiy instrukturani rivojlantirish muxim xisoblanadi. Kishlok sanoati va instrukturasini yaxshilash, axolini toza ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta‘minlash xam mintakaviy muammolar sirasiga kiradi. Tabiiy gaz zaxirasiga eng boy bo’lgan viloyatda anashu yokilgi bilan ta‘minlanganlik darajasining nixoyatda pastligi ayanchli xoldir. Mazkur kursatkich viloyat bo’yicha o’rtacha 55, 2 foizga teng, xolos. Dexkonobod, Qamashi, Chiroqchi, Yakkabog tumanlarida esa u yanada pastrok (ularning ba‘zilarida mazkur kursatkich xatto 20 foizga xam yetmaydi) Dexkonobod tumanida toza ichimlik suvi bilan ta‘minlanish darajasi viloyat o’rtacha ko’rsatkichidan ikki barobar past. Koson tumani Qashkadaryo viloyatida joylashgan tuman. 1926 yil 29 sentyabrda tashkil etilgan. Samarkand viloyati, Muborak, Qarshi, Kasbi tumanlari bilan chegaradosh. Maydoni 1, 88 ming km. Axolisi 197,1 ming kishi (2003). Koson tumanida 1 shaxar (Koson ) va 9 kishlok fukorolari (Bulmas, Guvalak, Gulbog, Dustlik, Koson, Obdida, Olchabob, Pulati, Tinchlik ) bor. Markazi Koson shaxri Tabiati. Koson tumani xududida asosan pasttekislik, adir va kir chullaridan bulib, Qashkadaryoning quyi kismida bo’lib, Qarshi cho’li zonasida,450-500 m balandlikka joylashgan. Iklimi konbinental iklim. Iyulning o’rtacha temperaturasi 27-30, yanvarniki 0 dan, 1gacha. Vegitatsiya davri 210-240 kun. O’rtacha yillik yogin 190-200 mm, asosan baxor va kish oylarida tushadi. Orografik to’siklar yo’qligi sababli sovuq xavo oqimlari, asosan, Qish oylarida shimoliy-sharq tomonidan kirib keladi. Qashkadaryo Koson tumani bilan Kasbi tumani chegarasidan, Qarshi magistral kanali tuman xududidan oqib o’tadi.Tuprogi och tusli bo’z va bo’z tuproq, shuningdek takir, sho’rxox, qumloq, tuproqlar xam mavjud. Bu tuproklar aralash uchraydi. O’simliklardan sho’ra, shuvoq, kora sho’ra, yulgun, saksovul, isirik, oq chitir, kizil miya, oqbosh, o’sadi.Yovvoyi

xayvonlardan tulki, kudi, tipratikan, toshbaka, kaltakesak, echkiemar, qum bo’gma iloni, chipor ilon bor. Qushlardan burgut,chumchuq, musicha, so’fito’rgay, kaptar, mayna uchraydi. Xashoratlardan biy, qoraqurt bor. Axolisining aksari kismi o’zbeklar shuningdek tojik, rus, tatar, va boshka millat vakillari xam yashaydi. 1 km ga o’rtacha 105 kishi to’gri keladi. Shaxarliklar 58,5 ming kishi (2003) Xo’jalikning asosiy tarmoqlari qishloq xujaligi, yengil sanoat, chorvachilik. Tumanda paxta tozalash zavodi avtokorxonalar, non kombinati, yog ekstraktsiya zavodi, g’o’zapoyadankarton kogozi ishlab chikariladigan o’zbek-xitoy qo’shma korxonasi g’isht zavodi, kandolatchilik, va kulolchilik tsexlari, bosmaxona, Koson, Po’lati, Alatun dexkonbozorlari bor.2 Qo’shma korxona, 67 kichik korxona, 2 kooperativi, 14 fermer xo’jalik uyushmasi, Yer ko’rg’on parrandachilik fabrikasi mavjud. Qishlok xujaligiga yarokli yerlar 144, 9 ming gektar, paxta 24,8 ming ga, galla 26,7 mingga, yerga ekiladi.tuman jamoa va shaxsiy xujaliklarida 45,7 ming koar mol,196,3 ming kuy va echki, 10,9 ming parranda 100 ga yakin ot bokiladi. (2003) Tumanda 93 umumiy urta ta‘lim maktadi bulib,45,5 ming ukuvchi ta‘lim oladi. 5 kasb xunar maktabi, 36 kutubxona, 12ta madaniy muassasa mavjud. 865 uringa muljallangan 8 kasalxona 274 vrach ishlaydi. Tugrikxona, poliklinika, dorixona bor. «Umid yulduzi» tuman gazetasi 1948 yildan chikadi. (adadiy 8200 dan ziyod). Koson shahri Qashkadaryo viloyatidagi shaxar (1972 yildan ) Koson tumanining ma‘muriy markazi, viloyatining garbiy kismida. Karshi shaxridan 30 km, yakin temir yul stantsiyasi Koson (4 km). Toshkent-Dushanbe temir yuli va karshi – Buxoro avtomobil yuli yokasida. Kashkadaryoning o’ng soxilida, 350 metr baladlikda joylashgan. Yanvarning urtacha tepraturasi 00, iyulning 280 gradus. Axolisi 58,5 ming kishi. Kosonga Yakkabog- Muborak, suv kuviridan tarmok utkazilgan. Koson urnidagi dastlabki kishlok milodning boshlarida vujudga kelgan, Yerkurgonda xayot tanazzulga uchragach, axoli bu yerga kuchgan. 4-5 asrlarda kal‘a bunyod etilib atrofi mudofa devori bilvn urab olingan. U mugillar iste‘losi davrigacha (13 asr boshi) mavjud bulgan. Mugillar iste‘losidan avval Kosonning mudofa devori 3 marta ta‘mirlangan bulib , kengligi 10 metrga yetgan. Arxeologik ma‘lumotlarga kura Kosonda ancha vaktgacha xayot sunggan va yfakat 15-16 asrdangina kayta jonlangan. Karvon yulida bulgani uchun savdo va xunarmandchilik rivojlangan. 4-5 asrga oid mis tangalarda «Kosonning ulug shoxi» deb yozilgan sugdiycha bitik aniklangan. Demak u shox karorgoxi bulgan. 16 asr 40 yillarida Shayboniylarga karshi Kosonda Bobomerak kuzgoloni sodir bulgan. 17 asrdan Ashtarxoniylar, 18 asr urtalaridan Buxoro amirligi tarkibida. 1685 yil Samarkand xokimligi Xujamkulubiy utarchi Xitoy- Kipchoklar kabilasiga tayanib, Kosonni egallab Nasaf viloyatini talon- taroj kilgan va bu bilan Anumaxonni Buxoro xonligiga bostirib kirishga imkon yaratib bergan. Antik manbalarda uchraydigan Ksixena viloyatining nomi Koson atamasining uzgargan shakli bulishi mumkin. Undagi

«na» kushimchasini Sugdiyga «OB» ya‘ni suv deb xisoblasa kadimda Qashkadaryodan chikarilgan kanal Kosonob ya‘ni Koson daryosi deb atalgan buladi. Shaxarda paxta tozalash, g’isht zavodlari, g’o’zapoyadan karton qog’ozi ishlab chikaradigan O’zbek- Xitoy kushma korxonasi, yog’ – ekstraktsiya zavodi, avtokorxona bor. Maxalliy sanoatga karashli kandolatpazlik va kulolchilik tsexlari faoliyat kursatadi. 10 ga yakin umumta‘lim maktabi, kutubxonoa, madaniyat uylari, klublar, dorixona, poliklinika, 2- kasalxona, tugrikxona mavjud. Koson bilan Buxoro, Qarshi, Muglon va tuman xujaliklari orasida avtobuslar katnaydi. Shaxarda 2- jaxon urushida xalok bulgan jangchilar xotirasiga yodgorlik urnatilgan. Muborak tumani Viloyatning shimoliy g’arbiy kismida joylashgan. 1978 yil 13 sentyabrda tashkil etilgan. Maydoni 3,07 km. Axolisi 63,5 ming kishi, asosan, o’zbeklar, shuningdek rus, tatar, turkman, arman, ukrain, ozarbayjon va boshka millatlar vakillari xam yashaydi. Axolining o’rtacha zichligi 1km 2 ga , 20,7 kishi (2005 yil) Tumanda 1 shaxar, (Muborak), 4 qishloq fuqarolari yig’ini bor. Markazi – Muborak shahar. Qashkadaryoning kuyi kismida, Qarshi Chuli zonasida joylashgan.Yer usti tekislik, adir va kirlardan iborat. Iklimi kurik kondinental. Tuman xududidan kashkadaryo okib o’tadi. Xududdan neft kaz konlari topilgan. (janubiy Muborak, shimoliy Muborak) Muborak –Zirabulok, Muborak-Kogo, Muborak –Navoiy gaz uzatish kuvurlari ishlab turibdi. Tabiiy gazni kayta ishlash zavodi bor. «Muborakneftgaz» korxonasi va unga karashli Zevardi, Kukdumalok, Alan, O’rtabulok, Kultok, Pomuk, Shimoliy Urtabulok, Kurik kabi gaz konlari faoliyat ko’rsatadi. Ko’shma 850 dan ziyod kichik va xususiy korxona, 16 aktsiyadorlik jamiyati mavjud. Kishlokda paxtachilik , gallachilik va chorvachilik yetakchi urinda . Tumanda fermer dexkon xujaliklari 6 fermer uyushmasi, xamda nasilchilik va korakulchilikka ixtisoslashgan xujalik bor.sugoriladigan maydonlarga paxta, galla, sabzavot va poliz,em-xashak ekinlari ekiladi, 142 ga gektar maydonli boglar ekilgan. Tuman jamoa va xususiy xujaliklarida koramol, kuy va echki, parrandasida bokiladi. 30 umumiy ta‘lim maktabi, sanoat kasb-xunar maktabi bor. 9 jamoat kutubxonasi, 3 klub muassasasi, 2 yoshlar klubi mavjud 2001 yildan «Yangi asr» temistudiyasi ishlab turibdi, yoshlar sport majmuasi, tennis korti, markazi stadion va futbol maydonlari faoliyat kursatadi. Tuman markaziy kasalxonasi va uning 12 bulimi kishlok vrachlik, feldmer-akumerlik punkidlari xamda bulib tibbiy muassasalar axolisiga xizmat kursatadi. Tuman xududidan temir yul utgan . muborak –Koson, Muborak –Karshi, Muborrak –Buxoro va boshkalar yunalishlarda avtobuslar katnaydi. 1980 yildan «Muborak xayoti» tuman gaz chikariladi.

Dex q onobod tumani Viloyatning janubiy sharkiy kismida joylashgan. 1926 yil 29 seryabrda tashkil etilgan 1962 yil 24 dekabrda Guzor tumani bilan birlashtirilgan. 1971 yil 31 avgustda kayta tuzildi. Maydoni 4, 0 ming km. Axolisi 106, 9 ming kishi, asosan uzbeklar, shuningdek, tojik, rus , tatar, va boshka millatlar vakillari xam yashaydi. Axolisining urtacha zichligi 1 kmga 26, 7 kishi. Tumanda 1 shaxarcha (Dexkonobod) 14 qishloq fuqorolari yig’ini bor. Markazi – Kasana qishlog’i. Relfi o’rtacha balandlikdan tog’lar, past tog’lar tog’ oldi teksliklaridan iborat. Tumanda neft gaz, osh tuz,( Boybachaxon, va qurilish materiallari bor.)tuman xududidan G’uzor daryosining irmoqlari bor. Katta urdaryo va kichik urdaryo okib o’tadi. Tuman janubiy- g’arbiy kismida yozda qurib qoladigan Qizilcha va Bajaksoy soylari bor.Pachkamar, Dexkonobod suv ombori bor. Tumanda tosh kesish kareri , junni qayta tayyorlash zavodi bor. Kichik korxona va mikrofermalar faoliyat ko’rsatadi. Korxona asosini chorvachilik va dexqonchilik tashkil kiladi. Ekin maydonlari 47,4 ming ko’p yillik daraxtzorlar 2,1 ming yaylovlar tashkil etadi. Yaylovlardan qarokul, hisori quylar, angor zotli echkilar qoramol yilqi boqiladi. Tuman xududida katta O’zbekistton trakti, G’uzor- Qumqo’rg’on yo’li o’tgan. 88 umumiy ta‘lim, musika maktabi, kasb-xunar kollejlari, musikiy-internet foliyat ko’rsatadi. Meterologiya stantsiyasi ishlab turibdi. «Tog’ go’zali» ashula va raks ansambili, «Qo’ng’iroq» folklor etnografik ansambillari, 27 jamoat kutubxonasi,11 klub muassasalari bor. Stadion, sport majmuasi, sport zal va sport inshoatlari bor. Tuman markaziy shifoxonasi, 6 kishlok uchastka shifoxonasi, 56 fermer – akusherlik, 7 qishloq vrachlik punktlari, 7 dorixona aholiga xizmat qiladi. 1972 yildan « Dehqonobod ovozi» tuman gazetasi chikariladi. Chiroqchi tumani Viloyatning shimoliy kismida joylashgan. 1926 yil 29 sentyabrda tashkil etilgan.(1962 yilda Yakkabog tumaniga qo’shilgan. 1964 yil 22 fevralda qayta tashkil etilgan.) maydoni 2,84 ming km. Axolisi 284,0 ming kishi,asosan, o’zbeklar, shuningdek tojik, tatar, rus, ukrain va boshka millatlar vakillari ham yashaydi. Aholi o’rtacha zichligi 1 km ga 100 kishiga teng.20 qishloq fuqorolari yig’ini bor. Markazi Chiroqchi. Rel‘fi tekis chul va qir-adirlardan iborat. Dursun qishlog’i yonida tabiiy gaz topilgan. Iklimi keskin kontemintal. Ekinlar Qashkadaryo, Qumdaryo, Oyokchidaryo va boshka kanallar sug’oriladi. Tumanning janubida Chimqurg’on suv ombori bor. Tumanda paxta tozalash, g’isht zavodlari gilam fabrikasi va mikrofirmalar faoliyat ko’rsatadi. Paxtachilik, g’allachilik va chorvachilikka ixtisoslashgan. Paxtachilik bilan xam shug’ullanadi. Ekin maydonlariga paxta , don ,kartoshka, poliz, sabzovot ekinlari ekiladi. 970 fermer, burdoqichilik xo’jaliklari bor. Jamoa va xususiy xo’jaliklarda qoramol, qo’y va echki, parranda boqiladi.

174 umumiy ta‘lim, bolalar musika maktablari,3 kasb-xunar kolleji mavjud. Tuman markaziy kutubxonasi va uning tarmoqlari, 18 klub muassasasi, madaniyat va istirohat bog’i bor. Kasalxona akusherlik punktlari, poliklinika, dorixonalar va boshqa tibbiy muassasalar aholiga xizmat ko’rsatadi. 1932 yil «CHirokchi» tuman gazetasi chikariladi. Kasbi tumani Qashqadaryo viloyatidagi tuman. 1970 yil 16 oktabirda tashkil etilgan Kasbi tuman viloyatning g’arbida joylashgan Qarshi, Koson, Nishon, Muborak, Bahoriston, Usmon Yusupov tumanlari bilan chegardosh. Maydoni 0,65 ming km2. Aholisi 127,6 ming kishi (2000). Kasbi tumanida 10 qishloq fuqorolari yig’ini (Denov, Komlon, Mug’loq, Toshqidirg’on, Chovqay, Cho’lquvar, Yuksalish, Yangihayot, Qamashi, Qatag’on,) bor. Markazi – mug’lon qishlog’i 137,7 ming km. Tabiati. Kasbi tuman Qarshi cho’lida joylashgan hududida Maymanoq tog’ tizmasi bor. Iqlimi keskin kontenintal. Yozi issiq, quruq va uzoq.. bahor va kuzida yog’in kam. Qishda qor oz yog’adi, qattiq sovuq bo’lmaydi. Yanvarning o’rtasida tempraturasi 00 dan 10gacha, iyulniki 28,20-31,60. Yil davomida yog’ingarchilik kunlari 58-60 kundan oshmaydi. Tempraturaning yuqoriligi tufayli bug’lanish miqdori yiliga yog’ingarchilikka nisbatan 10 barobar ko’p. Yiliga o’rtacha 270 mm ayrim yillari 310-320 mm qurg’oqchilik yillari 100 mm yog’in tushadi. Kasbi tumaninning Koson tumani bilan chegarasidan Qashqadaryo oqib o’tadi. Tuprog’i asosan, bo’z tuproq. Ba‘zi joylarda sho’rli, yaylovlarda shuvoq, isiriq, yantoq, jingak, karrak, tuya qorin, qamish, yulg’un va boshqalar o’sadi. Yovvoyi xayvonlardan qudi, tulki, bo’ri, chiyabo’ri, yumronqoziq turli xil ilonlar, toshbaqa, kaltakesaklar, qushlardan yovvoyi o’rdak bor. Aholisining aksariyat qismi o’zbeklar (86,1%) shuningdek tojik, turkman, qirg’iz, kares, tatar, azarbayjon, arman va boshqa millatlar yashaydi. Bir km ga 196/211,8 kishi to’g’ri keladi (2000). Xo’jaligi. Tuman iqtisodiyotida sanoat va qishloq xo’jaligi asosiy o’rinni egallaydi. Kasbi tumanida paxta tozalash zavodi, non kanbenati, non tsexi, 2 avto korxona, sutni qayta ishlash korxonasi, maishiy sanoat korxonasi, bosma xona mavjud. 170 dan ziyot hususiy savdo ishchi fermalari, kichik korxonalari, 500 ga yaqin maishiy xizmat ko’rsatish shaxobchasi bor. Qishloq xo’jaligida foydalanadigan jami yer 50 ming ga, shundan sug’oriladigan yer maydoni 45,5 min ga, ekin maydoni 43 ming ga.ni tashkil etadi. Shundan 22 ming ga yerga paxta, 16,6 ming ga yerga don ekinlari, qolgan yerlarga sabzavot, poliz kartoshka yem-xashak ekinlari ekiladi 2 min ga dan ziyod yer bog’, tutzor va tokzorlardan iborat. 4 ming ga dan ortiq yer yaylov. Kasbi tumanida shirkat va bir jamoa xo’jaliklari, qishloq aktsiyadorlik jamoasi, 2 qishloq xo’jalik paychilik jamiyati, parrandachilik xo’jaligi faoliyat ko’rsatadi. Bir xo’jalik chorvadorlikka, bir xo’jalik bog’dorchilikka ixtisoslashtirilgan. Tuman xududida paxtachilik I.T. institutining Qashqadaryo filiali joylashgan, tajriba sinovlari Alisher Navoiy nomidagi shirkat xo’jaligida olib boradi. Chorvadorchilikda

qoramolchilik asosiy o’rinni egallaydi. Kasbi tumanda 49,3 ming bosh qoramol, 76,6 ming ko’y-echki, 148,9 ming paranda, 933 yet boqiladi. (1998) Pillachilikni rivojlanishga ham ko’p axamiyat bermoqda. 53 umumiy ta‘lim maktabi, internat- letseyi, gimnaziya, 3 kasb-hunar maktabi, sport, musiqa maktablari, iqtisodiy ta‘lim markazi, madaniyat va istirohat bog’i, 28 kutibxona, 10 madaniyat uyi, 9 klub, stadion, tennis korti, 21 sport zali, 24 futbol va 19 basketbol maydonlari bor. 50 o’rinli nogironlarni reabilitattsiya qilish markazi, 325 o’rinli 2 kasalxona, 200 o’rinli kundizgi statsionar, 12 qishloq vrachlik punkiti, 11 qishloq vrachlik ambulatoriyasi, 26 flodsher-ashkusher punkiti, 3 paleknika, 9 dorixona mavjud. 1100 ga yaqin oliy va o’rta maxsus ma‘lumotli tibbiyot xodimi ishlamoqda. 1971 yildan “Sadoqat”tuman gazetasi chiqadi. (adadi 900). Kitob (tumani) sha h rida Qashqadaryo viloyati Kitib tumanidagi shahar. Tumanning m‘muriy markazi. Qashqadaryo bilan oqdaryo oralig’idagi Shahrisabz Kitob botig’ida, o’rtacha 685 m balandlikda joylashgan Qarshi Kitob temir yo’l shaxobchasining oxirgi Kitob satxidan 4 km, viloyat markazi Qarshi shaxridan 130 km. Axolisi axolisi 34,9 ming kishi. (2000). SHahar nomi arabcha “katf-elka” tojikchaga “ob – suv” so’zlaridan kelib chiqqan deb taxmin qilinadi. Kitob o’rta asrlarda g’arb bilan sharq mamlakatlarini bir biriga bog’lagan yirik karvon yo’li yoqasida Samarqand Shaxrisabz (Kesh)ga yaqin joylashganligi uchun yirik shaxarga aylangan maydoni 40 ga, shahar arki 1 ga dan ko’proq joyni egallagan. Ark xarobalari xozir qalandar tepa deb yuritiladi. Shaxar devorining qalinligi 7,5 m. bu devor taxminan miloddan avvalgi 3 asrda qurilgan o’tmishda kitobning janobiy-g’arbiy tomonida kulolchilik shaxri joylashgan arxeologik qazishmalar natijasida ochilgan moddiy qatlamlardan katta marmar plitalar, bino qoldiqlari, turli shakildagi rangli sopol idishlar, mayda xaykalchalar va boshqa buyumlar topilgan. Shaxar bir qancha vaqt tushkunlikka tushib VI-VII asrda qayta tiklangan arkdan tashqarida 2,5 ga yerga qala qarorgox qurilib qalin devor bilan o’rab olingan. 9-17 asrlarda shaxar avvalgi mavqeyini yo’qotgan 18 asrda Ktob beklik markaziga aylangan birmuncha tiklangan. O’sha davirda kitobda 6 shahar darvozasi, bir necha o’n go’zar, ikki karvonsaroy, bozor xammom, 4 qabriston bo’lgan. Xozir Kitob Qashqadaryo viloyatining yirik madaniy va ijtimoiy markazlaridan. Paxta tozalash vino zavodlari va boshqa korxonalar mavjud. Kitob kenglik stantsiyasi jaxondagi beshta shunday stantsiyaning--- Kitobda xokimligi binosi, aloqa bo’limi, mexmonxona, madaniyat uyi, umumiy ta‘lim maktablari, avtostantsiya, madaniyat va istiroxat bog’i, stadion va tennis korti, tuman markaziy kasalxonasi paleklinika, dorixonalar savdo va maishiy xizmat shaxobchalari bor. Kitob katta O’zbekiston trakti orqali Shaxrisabz, Samarqand va boshqa shaxar xamda tumanlar bilan bog’langan. Kitob tumani Qashqadaryo viloyatidagi tuman viloyatning shimoliy sharqida. 1926 yil sentyabirda tashkil eitilgan. 1962 yil 24 dekabrda Shaxrisabz tumani bilan

birlashtirilgan 1968 yil 25 dekarda qayta tuzildi. Viloyatning chiroqchi Shaxrisabz tumanlari Samarqand viloyati va Tojikiston bilan chegaradosh maydoni 1,75 ming km, axolisi 178,9 ming kishi (2000) Kitobda 1 shahar (Kitob) va 12 ta qishloq fuqorolar yig’ini (Bektemir, Beshterak, Bog’bon, Makri, Palandara, Paxtaobod, Sevaz, To’pchoq, Qaynarbuloq, Qatorbog’, Qo’yloqboy, Jilisuvlar bor). Markazi Kitob shaxri. Tuman xududida katta O’zbekiston trakti o’tgan. Taxba qoracha davoni (balandligi 1788 m) Respublika janubini shimoliy viloyatlar bilan bog’laydi. Axoli zichligi 111,5 kishi. Tabiati. Xududining katta qismini shimoliy va sharqiy chegaralar bo’ylab cho’zilgan baland Xisor va Zarafshon tog’lari (4000 m) egallagan. Baland tog’lar tuman xududini sovuq xavo oqimidan to’sib turgani uchun tuman iqlimi viloyatda eng mo’tadil o’rtacha tempratura 0,80 iyulniki 280 yiliga o’rtacha 845 mm yog’in tushadi. Yog’inning 85/% bahor va qish fasllariga to’g’ri keladi. Tuman hududida Qashqadaryoning irmoqlari – kichikjar oqsuv jilisi daryo oq daryo oqib o’tadi. Tuprog’i Shaxrisabz Kitob botig’ida Tiniq bo’z daryo bo’yida allyuvial bo’z, tog’larda qo’ng’ir tuproq. Efemer o’simliklar xamma joyda uchraydi. Suv bo’ylarida qamish, yulg’un o’sadi. Tog’ yonbag’rilarida archa, bodom do’lana, olma, tok, yong’oq pista, zarang, daraxtlari va xilma-xil bo’talar o’rmonlar xosil qilgan tog’ yon bag’irlari chorva mollari uchun yozgi yaylov. Tulki, bo’ri, chiyabo’ri, bo’rsiq ayiq tog’ echkisi, arxar, sudralib yuruvchilar, kaklik, chil, bulbul va boshqalar yashaydi. Axolisi asosan o’zbeklar, tojik, rus, tatar, va boshqalar xam yashaydi. Axolisining o’rtacha zichligi 1km2 120 kishi shaharliklar 34,9 ming kishi, qishloq aholisi 144 ming kishi. (2000 yil) Xo’jaligi. Kitob tumani qadimdan muhim savdo yo’llarining ustida joylashganligi Samarqand, Buxoro hamda Shaxrisabzga yaqinligi uchun dehqonchilik va hunarmandchilik rivojlangan hududlaridan biri bo’lgan. Tuman xo’jaligining asosini dexqonchilik va chorvachilik tashkil qiladi. Qishloq xo’jaligida sug’oriladigan yerlar 18/7 mingga, shu jumladan, 3,3 ming ga yerga paxta, 10,1 ming ga yerga don ekinlari, qolgan yerlarga sabzavot-poliz, kartoshka, yem-xashak ekinlari ekiladi. 5,0 ming ga yaqin maydon bog’ va tokzor. Chorvachilikda, qoramol, qo’y va echki boqiladi. Paxta tozalash va vino zavodlari faoliyat ko’rsatmoqda. Tumanda 90 umumiy ta‘lim maktabi, 2 lettsey enternat, 2 kasb-xunar koleji, 53 kutubxona, 15 qishloq kulubi, shon-shuxrat muzeyi, stadion va tennis kortlari bor. Tuman markaziy kasalxonasi 7/% qishloq felesher- akusherlik vrachlik punkti, dorixonalar mavjud bo’lib 2300 ga yaqin oliy va o’rta ma‘lumotli tibbiy xodim ishlaydi. (2000) 1935 yildan “Kitob tongi” tuman gazetasi chiqadi. (adadi 1000). Tumanda Kitob balandog’ rasatxonalar majmuasi faoliyat ko’rsatadi. Sha h risabz tumani Viloyatning shimoliy sharqiy qismida joylashgan 1926 yil 29 sentabrda tashkil qilingan. Maydoni 1,70 ming km2. aholisi 276,9 ming kishi, asosan o’zbeklar shuningdek, tojik, tatar, rus va boshqa millat millat vakillari ham

yashaydi. Aholining o’rtacha zichligi 1 km2 ga 162,9 kishi (2005). Tumanda 1 shahar (Shahrisabz), 1 shaharcha (Miroqi), 12 qishloq fuqorolariri yig’ini bor. Markazi – Shaxrisabz shaxri. Tuman. Xududi xisor tog’larining etaklarida joylashgan. G’arbi ochiq voha – Qarshi cho’liga tutashib ketadigan tekislikdan iborat. Tog’lardan oqib tushadigan Oqsuv, Qashqadaryo, Taixozdaryo, Qizildaryo, Tamisusi, Miroqi daryolari jarlik, hosil qilgan. Iqlimi kontenental, hisorot suv ombori qurilgan. Miroqi tog’i etaklarida qora marmar qazib olinadi. Hisor qo’riqxonasining 1 qismi joylashgan. Tumandagi 19 aktsiyadorlik jamiyati, 14 shirkat korxonasi, 1300 ga yaqin xususiy korxona, shuningdek, kichik korxona va mikro fermalar faoliyat ko’rsatadi. 9 qo’shma korxona bor. Qishloq xo’jaligi yetakchi tarmog’i – paxtachilik, shuningdek, g’allachilik, chorvachilik, pillachilik, ham rivojlangan. Sug’oriladigan yerlarga paxta, sabzavot va poliz, beda, kartoshka va boshqa ekinlar ekiladi. 480 ga yaqin fermer o’jaligi, 4 xo’jaliklararo korxona bor. Jamoa va xususiy xo’jaliklarda qoramol, qo’y va echki, parranda, yilqi boqiladi. 109 umumiy ta‘lim maktabi, akademik letsey va kasb – hunar kollejlari, bolalar musiqa, sport maktablari, buhoro oziq oaqat va yengil sanoat texnologiyasi inistetutining umumtexnika fakulteti ishlab turibdi. 60 jamoat kutibxonasi, 11 kulub muassasasi, madaniyat va istirohat bog’i, muzey suzish havzalari, sport zallari va boshqa sport inshoatlari. 14 kasalxona, 8 poliklenika, 18 qishloq vrachlik ambulatoriyasi, 13 qishloq vrachlik punkiti aholiga hizmat ko’rsatadi. Tuman hududi orqali Toshkent - Kitob yo’lovchilar tashuvchi poezd o’tadi. Shaxrisabz bilan Toshkent, Samarqand, buxoro, Qarshi, Termiz, Denov o’rtasida va Shaxrisabz bilan Xazora, Jamiton, Qoraloycha qishloqlarida avtobus qatnaydi. Tumandagi asosiy ma‘muriy yodgorliklar (Oqsaroy, Dor-us-Sabdat Va Dor-us- Tilovat majmualari, Gumbazi Sayidon, Shamsuddon Kulop, Jahongir Maqbaralari, Hazrati Imom, Ko’k Gumbaz, Abdushukur Og’aliq, Eshonur, Kunduzak Masjidlari, Chubin Madrasasi, Chorsu bozori) Shaxrisabz shaxrida. Amir Temur tavalludining 660 yilliga munosabati bilan Shaxrisabz shaxri. Amir Temur orderi bilan mukofotlandi. (1996 yil oktyabr) 2002 yil noyabrda Shaxrisabz shaxrining 2700 yillik yubleyi o’tkazildi. 2002 dekabrda shaxar jaxon madaniy merosi ro’yxatiga kiritildi. Shaxrisabzda 1937 yildan “Kesh” tuman gaz chiqdi. Yakkabog’ tumani Viloyatning sharqiy qismida joylashgan. 1926 yil 29 sentabrda tashkil etilgan. Maydoni 1,3 ming km2 . aholisi 193,2 ming kishi, asosan o’zbeklar shuningdek, tojik, qozoq, rus, va boshqalar millat vakillari ham yashaydi. Aholining o’rtacha zichligi 1 km2ga 148,6 kishi. Tumanda 1 shahar (Yakkabog’), 1 shaharcha (Eski Yakkyabog’), 9 qishloq fuqorolar yig’ini bor. Markazi yakkabog’ shaxri. Tuman hududining sharqiy chekka qismlarida hisor tizmasining janubiy g’arbiy tarmoqlari bor. Ular g’arbda Qashqadaryo tekisliklari bilan qo’shilib ketadi. Tog’ etaklari adirlardan ibodat. Tog’lardan ko’p daryyo va soylar oqib tushadi. Asosiy daryosi – Yakkabog’daryo va uning irmoqlari. Iqlimi kontenental.

Qarabog’, No’g’ayli, Yangiqo’rg’on va boshqa suv omborlari, Darxon, Beshariq, xo’ja ilg’or, qurjab ariqlari tumanning asosiy sug’orish shaxobchalaridan. Foydali qazilmalardan toshko’mir, kumush, qo’rg’oshin, mis, rux rudalari, neft bor. Xisor qo’riqxonasining bir qismi joylashgan. Tumanda paxta tozalash, un tortish, “SHarob-konserva” zavodlari, yakkabog’ tuqimachilik korxonalari, MTP, qishloq xo’jalik mashinalarini ta‘mirlash, qishloq xo’jalik maxsulotlarini qayta ishlash korxonalari, kichik korxona va mikro fermalar faoliyat ko’rsatadi. O’zbekiston-Germaniya “yakkabog’teks”, O’zbekiston-Rossiya “al ma‘ruda” qo’shma korxonalari bor. Qishloq xo’jaligida paxtachilik, g’allachilik, bog’dorchilik, chorvachilik, ipakchilik bilan shug’ullaniladi. Eski maydonchalaridaga paxta, don, sabzavot va kartoshka, ozuqa ekinlari ekiladi. Dexqon va fermer xo’jaliklari faoliyat ko’rsatadi. Jamoa va xususiy xo’jaliklarida qoramol, qo’y va echki, parrand, yilqi boqiladi. O’rmon xo’jaliklarida dorivor o’simliklar yig’iladi. 107 umumiy ta‘lim maktabi, leqey internat, sanat maktabi, 3 kasb-xunar kollei, kasb-xunar maktabi mavjud. 35 jamolat kutibxonasi, 6 klub muassasasi, madaniyat istiroxat bog’i bor. “Nozigul” falklor dastasi, “Dilnavoz” xalq ansambli faoliyat ko’rsatadi. Stadion, bolalar sport maktabi mavjud. 4 kasalxona, vrachlik tibbiy punkitlari, poliklenika, 3 ambulatoriya, tug’riqxona majmuasi va boshqa tibbiy muassasalar, 4 sanatoriya axoliga xizmat ko’rsatadi. Xududidan Qarshi – Kitob tmir yo’l, Katta O’zbekiston trakti o’tadi. Yakkabog’ shaxri bilan ko’shni tumanlar va Qarshi shaxri orasida vtobuslar qatnaydi. “Yakkabog’ ovozi” tuman gazetasi chiqariladi.

O'xshashlar

Qashqadaryo viloyatining qishloq xo`jaligi

Qozog`istonning iqtisodiy rayonlari. Markaziy Qozog`iston iqtisodiy rayoni

Qashqadaryo viloyat transporti va iqtisodiy aloqalari

Qashqadaryo viloyati iqtisodiy ijtimoiy rivojlanish shart-sharoitlari

Qashqadaryo viloyati iqtisodiy geografiyasi fanining predmeti,maqsadi va vazifalari