Qashqadaryo viloyat transporti va iqtisodiy aloqalari - Geografiya - Referatlar

Qashqadaryo viloyat transporti va iqtisodiy aloqalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44 KB

Ko'chirib olish

Qashqadaryo viloyat transporti va iqtisodiy aloqalari Reja : 1.Transport tarmoqlarining tarixiy tarkib topishi, uning iqtisodiy ahamiyati. 2.Transport kompleksining tarkibi. 3.Savdo va iqtisodiy aloqalari.

Viloyatda transport tizimining turli xillari mavjud. Ammo yuk tashishda avtomobil transporti oldingi o`rinda turadi. Masalan, 2000 yilda jo`natilgan umumiy 43.0 mln.tonna yukdan 36.2 mln.tonnasi avtomobil transportiga to`g`ri keladi. Qashqadaryo neft va gaz konlaridan mamlakatimizning turli rayonlariga hamda qo`shni davlatlarga quvur transporti tarqalgan; Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, ko`pgina yirik issiqlik elektr stantsiyalariga ham aynan shu yerdan yoqilg`i yetkazib beriladi. Shuningdek,hozirgi vaqtda qurilayotgan G`uzor-Boysun-Qusqo`rg`on temir yo`lining ahamiyat ham katta. Qashqadaryo viloyati xo`jaligining muhim tarmoqlaridan biri transport bo`lib, u yuk va yo`lovchilarni tashishning yagona vositasidir. Transport viloyatda ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va joylashishiga muhim ta`sir ko`rsatadi. Qashqadaryo viloyatida moddiy ishlab chiqarishda band bo`lgan aholining 10% dan ortiqrog`i transportda band. Qashqadaryo hududidagi temir yo`llar, avtomobil, havo, quvur-elektron transporti respublika transporti yagona tizimining ajralmas qismidir. Qashqadaryo v-tida tabiiy gaz, neft kondensat iva boshqa tabiiy boyliklardan foydalanishda qo`riq yerlarni o`zlashtirishda, sanoat va qishloq xo`jaligini rivojlantirishda transportning ahamiyati katta. Chunonchi viloyat hududida Qarshi cho`lininig o`zlashtirilishi transportning hamma turlarini rivojlaanishini taqozo etadi. Viloyatning tayyor mahsulotlari va xom ashyosini boshqa mintaqalarga yetkazishda va u mintaqalardan bunday mahsulotlarni keltirishda transport muhim xo`jalik ahamiyatiga ega. Temir yo`l transporti zamonaviy texnika Bilan jihozlangan bo`lib, yuk oborotini oshirishda yetakchi rolni o`ynamoqda. Temir yo`l transportida mehnat unumdorligini uzluksiz o`sishi kata iqtisodiy samara bermoqda. Viloyatni mamlakatning boshqa viloyatlari va xorijiy mamlakatlar Bilan iqtisodiy aloqalarini amalga oshirishda va viloyat ichida yuklarni hamda yo`lovchilarni tashishda temir yo`l yetakchi o`rin tutadi.

Qashqadaryo viloyatida temir yo`llar va shohbekatlarning qurilishi 1915 yildan boshlandi. Shu yilda Kogon-Qarshi-Amudaryo-Termiz temir yo`li, Qarshi va Koson shohbekatlari qurib bitkazildi. 1924 yilda uzunligi 122 km bo`lgan Qarshi-Kitob temir yo`li ishga tushirildi. 1925 yilda Kogon-Qarshi-Amudaryo- Termiz temir yo`li Tojikiston Respublikasi poytaxti Dushanba shahrigacha yetkazildi. Keyingi yillarda viloyat hududida shahar va qishloq o`rtasidagi iqtisodiy hamkorlikni taraqqiy ettirish va mustahkamlash, yangi sanoat tarmoqlarini barpo qilish, bo`z yerlarni o`zlashtirish, tabiiy boyliklardan foydalanishga kata e`tibor berildi. Shu boisdan Qashqadaryo viloyatidla transport tarmoqlari tez rivojlana bordi. Ilgari Kogon stantsiyasi orqali Samarqand-Kogon-Qarshi temir yo`lida yarim aylana yo`ldan yuklar tashilar edi. Natijada bu yo`lda Qarshi stantsiyasida ancha qiyinchiliklar tug`ilib, transport harajatlari, yuk hamda vagonlar oboroti haddan tashqari ortib ketar edi. Shu boisdan temir yo`l uzunligini qisqartirish, qo`lay yo`l tanlash lozim bo`lib qoldi. 1966 yilda Samarqand-Qarshi temir yo`li qurilishi boshlanib, 1970 yilda 144 km uzunlikdagi bu temir yo`l foydalanishga topshirildi. U Qarshidan Toshkentgacha bo`lgan masofani 240 kmga qisqartirdi. Viloyatda Qarshi shohbekatidan tashqari Kitob, G`uzor bekatlari qurildi. Qarshida Qarshi shohbekati, vagon va lokomotiv deposi, xizmat ko`rsatuvchi 6 ta distantsiya, kasalxona, savdo tarmog`i, temir yo`lchilar madaniyat saroyi kabilarni o`z ichiga oladigan transport tuguni vujudga keltirildi. Qarshi temir yo`li ishlab chiqarish birlashmasiga Kitob, Tanxoz, Yakkabog`, Qarshi, Nishon, Koson, Tallimarjon stantsiyalari kiradi. Muborak stantsiyasi Buxoro temir yo`l birlashmasiga qaraydi. Qashqadaryo viloyati tumanlarining markazlari temir yo`l bo`yida yoki unga yaqin joylashgandir. Qarshi, Kitob, Koson, Nishon, G`uzor, Qamashi va Muborak viloyatdagi asosiy temir yo`l stantsiyalaridir. Dehqonobod shaharchasi temir yo`ldan 45 km. Mug`lon qishloqg`i 20 km. Chiroqchi shahri 12 km, Beshkent shahri esa 7 km uzoqlikda joylashgan.

Viloyatning 71xo`jaligi hududlari bo`ylab temir yo`llar o`tadi. Tuman markazlarining bunday joylashuvi yuklarni jo`natish va keltirishda, ya`ni viloyatdagi ichki hamda tashqi iqtisodiy aloqalarni yengillashtiradi. 1989 yilda temir yo`llar orqali viloyat ichkarisida 10.4 ming tonnaga yaqin yuk tashilgan, yuk oboroti 264.2 ming t/km g teng bo`lgan. 1990 yilda Qarshi temir yo`l shohbekati ta`mirlandi. Bu shohbekatning ikki qavatli ko`rkam binosida yo`lovchilar uchun hamma qulayliklar yaratildi. Shu yilda Qarshi shohbekati orqali 288.7 ming yo`lovchi tashildi. Qashqadaryo viloyatida avtomobil transportida yuk va yo`lovchilar tashishning ko`rsatkichlari. Ko`rsatkichlar O`lchov birligi 1985 y . 1989 y . Yuk oboroti Ming t/km 1801,6 1956,0 Tashilgan yuk miq. Ming t. 1070144 69434,4 Yo`lovchilar obor. Ming odam 156274,5 144723,9 Tashil.yo`lovchi. Ming (yo`l.) km 1580,2 2320,2 Kelajakda Qarshi shahrida ekologik jihatdan toza transport turi-trolleybus qatnovini ishga tushirish mo`ljallanmoqda. Elektron transporti Qashqadaryo viloyati xalq xo`jaligining asosiy tarmoqlarini rivojlantirishning muhim omilidir. 1965 yilgacha Qashqadaryo viloyatida bir qancha kichik dizelli elektr stantsiyalari mavjud bo`lib, ular 85 ming kilovat quvvatli, elektr shaxobchalari atigi 420 km edi. 1965 yildan boshlab Buxoro-Qarshi elektr uzatgich liniyasi ishga tushirildi. 1965 yildan esa viloyatimizda elektrlashtirish ancha tez sur`atlar bilan olib borildi. 220 kilovoltli “Buxoro-Qarshi” havo elektr uzatgich liniyasi, Qarshi shahrida 20 ming kVt/A ga teng Qarshi elektr stantsiyasi qurib bitkazildi. Natijada tumanlarni elektrlashtirish sur`ati tezlashtirildi. Qarshi-SHahrisabz, Qarshi-Koson elektr uzatgichlari qurila boshlandi. Qamashi, G`uzor va Chiroqchi tumanlarida 20 dan ortik elektr energiya tarqatgich punktlari foydalanishga topshirildi. Elektr uzatgichlar 4000 km ga uzaytirildi. Hozirgi kunda deyarli barcha qishloqlar elektrlashtirilgan. Buxoro-

Navoiy-Qarshi elektr liniyasiga tuman markazlari ulanadi. 1978 yilda Norak GESning elektr energiyasi G`uzor-Qarshi uzatgichi orqali O`rta Osiyo yagona elektr tizimiga ulandi. Buning natijasida Qashqadaryo viloyatida elektr energiya Bilan ta`minlanish yana yaxshilandi. 1985 yilda Muborak issiqlik elektr stantsiyasi ishga tushirildi.Viloyatda tabiiy gazda ishlaydigan umumiy quvvati 3.5 mln kvt-li Tallimarjon GRESining 80 ming kvt li birinchi blokini foydalanishga topshirishga doir ishlar amalga oshirilmoqda. 1989 yilda Qashqadaryo viloyatida 3.5 mlrd kvt/s ga yaqin elektr energiya iste`mol qilindi, shundan sanoatda 3 mln kVt/s dan ortiq, dehqonchilik-sanoat tizimlarida 312 mln kat/s, transportda 3 mln kVt/s dan ortik, kommunal xo`jalikda 7 mln kvt/s elektr energiya sarflangan. Muborak gazni qayta ishlash zavodi, Sho`rtan gaz-kimyo kompleksi, Qarshi sanoat korxonalari tarmoqlarida elektr energiya ko`p ishlatiladi. Qashqadaryo viloyatida 10 ming km dan ortik havo va kabel elektr uzatgich liniyalari, quvvati 2.5 mln kvt/A bo`lgan yuzlab 35-200 kvt/A-li stantsiyalar va 2500 dan ziyod transformatorlar quvvatli transformatorlar bilan almashtirilmoqda. Chunonchi, Koson tumani “Po`lati” stantsiyasidagi quvvati 4 ming kvt/A bo`lgan transformator 4 ming kvt/A transformatorga almashtirildi. Kasbi tumanida 20 davlat xo`jaligida 2.5 kvt/A transformator 4 ming kVt/A transformatorga almashtirildi. 110-120 kvt li havo elektr uzatgich liniyalariga yangi shisha-plastin izolyatorlar o`rnatildi. Bu esa liniyalarning to`xtovsiz ishlashini ta`minlaydi. Viloyatda quvur transportini rivojlantirish katta afzallikka ega. U viloyat korxonalari, xo`jaliklar, aholi punktlarining gazlashtirilishini, ishlab chiqarishning rivojlanishini, mehnat unumdorligining oshishini, ishlab chiqariladigan mahsulotlar tannarxining kamayishini atrof-muhitni nisbatan toza bo`lishini ta`minlaydi. Viloyat hududi yer bag`rilarining tabiiy gaz manbalariga boy bo`lganligi sababli ulardan viloyat ichqarisida va tashqaridagi iste`molchilarga gaz yetkazib berishda gaz quvurlari eng qulay va arzon transport vositasidir. Katta zahirali gaz konlarining ochilishi va foydalanishga topshirilishi munosabati Bilan oltmishinchi yillardan boshlab gazquvurlari qurila boshlandi. O`tgan yillarda Qoraxitoy-Qarshi,

Afg`oniston-Muborak, Sho`rtan-Muborak, Sho`rtan-Buxoro-Gazli-Toshkent- Olmaota-Rossiya gaz quvurlari ishga tushirildi. Hozirgi paytda viloyatda gaz quvurlarining uzunligi 2703.7 km ga teng. Bu yerda har yili 525 mln m.kub ga yaqin tabiiy gaz va 20590 tonna suyultirilgan gaz iste`mol qilinmoqda. O`rtacha 1 yillik tashqi savdo hajmi 350-420 mln AQSH dollarini tashkil qiladi. Shundan eksport 120-160 mln, import 230-260 mln.dollarga teng. Import hajmining eksportga nisbatan yuqoriligi viloyatda qurilish ko`lamining ko`pligi hamda qulay investitsiya makonining mavjudligidan dalolat beradi. Eksportda birinchi o`rinda paxta tolasi turadi. Importning asosiy qismi esa mashina va asbob-uskunalar, qora va rangli metallarga to`g`ri keladi. Tashqi savdo oborotida uzoq xorij mamlakatlari bilan aloqalar ustunroq.

O'xshashlar

Qashqadaryo viloyat sanoatining shakllanishi va rivojlanishi

Qashqadaryo viloyat sanoati va uning hududiy tuzilmasi

O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalari

Dunyo transporti va xalqaro iqtisodiy aloqalar geografiyasi

Qashqadaryo viloyatining ichki iqtisodiy rayonlari