Pleystotsen davr - Geografiya - Referatlar

Pleystotsen davr

Yuklangan vaqt:

01.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31.8251953125 KB

Ko'chirib olish

Pleystotsen davr Reja: I)Kirish II)Asosiy qisim 1)Pleystotsen davr asosiy xususiyatlari 2)Pleystotsen davr iqlimi 3)Pleystotsen davr o’simlik va hayvonat dunyosi 4)Pleystotsen davrda yashagan ilk odam ajdodlari III)Xulosa

Kirish Pleystotsen 1 to’rtinchi asr ichidagi ikki seriyaning eng yoshi, taxminan 2.6 million yil oldin boshlangan va taxminan 2,5 million yil davom etgan. Muddatdan keyin diluvium 20-asrning boshlarida, To’fon afsonasi birinchi marta ishlatilganida, zamonaviy Pleistotsen, qadimgi yunoncha ikkita so’zdan kelib chiqqan va "asosan yangi" degan ma’noni anglatuvchi so’zga aylangan. Bugungi kunda olimlar pleystotseni to’rt bosqichga bo’lishdi, ya’ni Gelasium, Erta Pleystotsen yoki Kalabrium, O’rta Pleistotsen yoki Ioniy va Kechikkan plevotsen yoki Tarantiy. Butun pleystotsen bir necha ketma-ket sovuq davrlar bilan xarakterlanadi, ular muzlik deb ataladi, ular orasida vaqtincha iliq harorat ustunlik qildi. Pleystotsen bu to’rtinchi davrning birinchi geologik bo’linmasi. Bu sayyorani qoplagan past harorat va mamont kabi yirik sutemizuvchilar paydo bo’lishi bilan ajralib turardi. Xuddi shu tarzda, bu vaqt inson turlarining evolyutsiyasini o’rganishda majburiy ma’lumotdir, chunki Pleystosen davrida zamonaviy insonning ajdodlari paydo bo’lgan. Pleistosen eng ko’p o’rganilgan geologik bo’linmalardan biri bo’lib, eng ko’p fotoalbomlarga oid ma’lumotlar mavjud bo’lib, ular mavjud bo’lgan ma’lumotlar juda keng va ishonchli bo’ladi. Pleystotsen davr asosiy xususiyatlari Pleystotsen taxminan 2,6 million yil oldin boshlangan va miloddan avvalgi 10000 yilda so’nggi muzlik davri oxirida tugagan. Bu vaqt ichida kontinental drift juda oz edi va shu paytgacha shunday saqlanib qoldi. O’sha paytgacha qit’alar hozirgi mavqelarini egallab oldilar, shunday qilib yerning tarqalishi katta modifikatsiyaga uchramadi. Pleystotsen iqlimi muzlik davrlarining ketma-ketligi edi, demak muzlik davrlari bo’lgan, so’ngra boshqalar harorat ko’tarilib, muzlararo davrlar deb nomlangan. Bu Vleyn nomi bilan tanilgan so’nggi muzlik davrining oxirigacha Pleistosen davrida bo’lgan. Turkiyalik arxeologlar tomonidan aniqlangan ma’lumotlarga qaraganda bu vaqt ichida sayyoramizning taxminan 30% ko’p yillik muz bilan qoplangan. Shu tarzda qolgan joylar asosan qutblar edi. 1 Eskirgan atamasi Diluvium

Janubiy qutbda Antarktida bugungi kabi to’liq muz bilan qoplandi va Shimoliy qutbda Arktik doiraning erlari ham qoplandi. Pleystotsen to’rt yoshga bo’linadi: Gelasian: U 2,5 million yil oldin boshlangan va 1,8 million yil oldin tugagan. Kalabriya: U 1,8 million yil oldin 0,7 million yil oldin boshlangan. Ion: 0,7 million yil avval 0,12 million yil oldin boshlangan. Tarantian: U 0,12 yil oldin boshlanib, miloddan avvalgi 10000 yilgacha davom etgan 2 . Pleystotsen (yun. pleistos — eng kat-ta, eng koʻp, kainos—yangi)— toʻrtlamchi sistema (davr) quyi, eng koʻp (1 mln. yil chamasida) davom etgan boʻlimi. Pleystotsen davr umumiy geoxronologiyada yarus yoki zonaga teng boʻlib, koʻpchilik min-taqalarda oʻz navbatida quyi, oʻrta va yuqori boʻlimlarga ajratiladi. Pleystotsen davrda Yerning iqlimi sovuqlashgan va oʻrta kengliklarda muzliklar vujudga kelgan. Bu davrda qitʼalarning 27% yuzasi muzlik bilan qoplangan. Baʼzi tadqiqotchilar Pleystotsen davrning boshlarini alohida epoxa (zamon) — eopleystotsenga ajratadilar va unga boshqa olimlar neogenga kiritgan yuqori (kechki) pliotsenni ham qoʻshadilar. Pleystotsen davr mobaynida hayvonot va oʻsimliklar olamida muhim oʻzgarishlar roʻy bergan, eng qadimgi odamlar arxantroplar paydo boʻlgan. "Pleystotsen" terminini ingliz olimi Ch. Layel kiritgan (1832 yil). Oʻzbekistonda Pleystotsen davrning umumiy qabul qilingan yaruslari yoʻq. Har bir region uchun oʻziga xos majmua, svita va qatlar ajratilgan 3 . Pleistotsen to’rtinchi qismning katta qismi va haroratning o’rtacha 13 darajagacha tushishi bilan tavsiflanadi. Bu nafaqat qutb muzliklarida keng muzliklar va muzlashlarga olib keldi, balki mo’tadil iqlim va yomg’irli davrlarda va erning issiq joylarida quruq mavsumlarni ham keltirib chiqardi. Sovuq davrlar quruqlikdagi massani muz bilan qoplashi bilan tavsiflanadi. Katta okean suvlari muzga aylanishi bilan, Pleystotsendagi dengiz sathi pasayib, Bering ko’prigi kabi ba’zi quruqlik ko’priklarining paydo bo’lishiga olib keldi. Issiq davrlar yoki interlacials deb ataladigan davrlar bu davrni uchta muzlik davriga ajratadilar. 2 Turkiyada nashr etilgan maqola. Istanbul 2001 3 O’zbekiston Milliy enskilopediyasi. Toshkent 2000

Pleistosen davrining oxiri (20000 - 12000 yil oldin) global muzlik davri bilan o’tdi, bu ko’plab megafauna sutemizuvchilarining yo’q bo’lib ketishiga olib keldi. Ko’pchilik bilmagan narsa shundaki, bu katta harflar bilan yozilgan "muzlik davri" 11 dan kam bo’lmagan pleystotsen muzlik davrining eng so’nggi davri bo’lib, "muzliklararo" deb nomlangan mo’tadilroq intervallar bilan kesilgan. Ushbu davrlarda Shimoliy Amerika va Evroosiyoning katta qismini muz qoplagan va okean sathi yuzlab metrga tushib ketgan. Qit’alar amaldagi mavqeida allaqachon mavjud edi. Hozir dengiz ostiga tushgan joylar ham yuzasida bo’lib, qit’alar o’rtasida ko’priklar hosil qilgan 4 . Bugungi kunda Bering bo’g’ozi deb ataladigan hudud shunday. Bugungi kunda bu Tinch okeanini Shimoliy Muz okeani bilan bog’laydigan suv kanalidir. Biroq, Pleistosen davrida bu Shimoliy Amerikaning eng g’arbiy uchi bilan Osiyoning eng sharqiy uchi bilan aloqa qilgan quruqlik bo’lagi edi. Pleystotsen, shuningdek, muzlik deb ataladigan hodisaning ko’pligi bilan ajralib turardi, bu sayyora harorati sezilarli darajada pasaygan va qit’alar hududlarining katta qismi muz bilan qoplangan. Mutaxassislarning aniqlashicha, shu vaqt ichida Antarktida bugungi kunda bo’lgani kabi qutb qopqog’i bilan to’liq qoplangan. Xuddi shu tarzda, qit’alarning ma’lum hududlarida hosil bo’lgan muz qatlami qalinligi bir necha kilometrga, 3-4 km gacha yetishi mumkinligi ma’lum. Muzliklarning geologik ta’siri. Bu davrda sayyoramiz boshidan kechirgan ko’plab muzliklar natijasida qit’alar yuzasiga eroziv jarayon ta’sir ko’rsatdi. Xuddi shu tarzda, qit’alarning ichki qismidagi mavjud suv havzalari o’zgartirildi, hatto har bir muzlik davri tugashi bilan yangilari paydo bo’ldi. Dengiz sathining pasayishi Pleystotsen davrida dengiz sathi sezilarli darajada pasaygan (taxminan 100 metr). Buning asosiy sababi muzliklarning paydo bo’lishi edi. 4 SSSR Milliy enskilopediyasi. Mascova 1970

Shuni ta’kidlash kerakki, bu davrda juda ko’p muzliklar bo’lgan, shuning uchun muzliklarning paydo bo’lishi odatiy holdir. Ushbu muzliklar dengiz sathining pasayishiga olib keldi, bu esa muzlararo davrlarda o’zgarishi mumkin edi. Siz kutganingizdek, muzlik davri bo’lganida, dengiz sathi pasaygan. Bu vaqt o’tgach va muzlararo davr bo’lganida, dengiz sathi ko’tarildi. Buning natijasida mutaxassislar tomonidan qirg’oqlarda zinapoyalarga o’xshash dengiz teraslari deb nomlangan tuzilmalar shakllandi. Ushbu dengiz terrasalarini o’rganish geologiya sohasida katta ahamiyatga ega edi, chunki bu mutaxassislarga, shu qatorda, sodir bo’lgan muzliklarning miqdorini aniqlashga imkon berdi. Pleystosen davrida suv havzalari Yer sayyorasining konfiguratsiyasi hozirgi holatga juda o’xshash edi. Shunday qilib, okeanlar va dengizlar deyarli bir xil bo’lgan. Tinch okeani Amerika qit’asi va Osiyo va Okeaniya o’rtasidagi bo’shliqni egallab, sayyoradagi eng katta suv havzasi bo’lgan va shunday bo’lib qolmoqda. Atlantika okeani Amerika va Afrika va Evropa qit’alari o’rtasida joylashgan ikkinchi eng katta okean edi. Janubiy qutb tomon Antarktika okeani va shimoliy qutbda Shimoliy Muz okeani joylashgan. Ikkalasida ham harorat juda past va ular shuningdek muzliklar va aysberglar mavjudligi bilan ajralib turadi. Hind okeani Afrikaning sharqiy qirg’oqlari va Malay yarim oroli va Avstraliyaning oralig’ida joylashgan. Janubda Antarktika okeani bilan tutashadi. Pleystosen davrida ma’lum bir o’zgarishlarga uchragan suv havzalari qit’alarning ichki qismida topilgan edi, chunki muzliklar va muzliklarning erishi tufayli qit’alarning, ko’llarning va ba’zi hududlarini qamrab olgan muzliklar. daryolarning jiddiy ravishda o’zgartirilganligini ko’rish mumkin edi. Bularning barchasi ushbu mavzu bo’yicha mutaxassislar tomonidan toplangan dalillarga muvofiq Pleystosen davrida ma’lum bir o’zgarishlarga uchragan suv havzalari qit’alarning ichki qismida topilgan edi, chunki muzliklar va muzliklarning erishi tufayli qit’alarning, ko’llarning va ba’zi hududlarini qamrab olgan muzliklar.

daryolarning jiddiy ravishda o’zgartirilganligini ko’rish mumkin edi. Bularning barchasi ushbu mavzu bo’yicha mutaxassislar tomonidan to’plangan dalillarga muvofiq. Pleystotsen davr iqlimi Pleystosen geologik davr bo’lib, ba’zi mutaxassislar uchun muzlik davri deb nomlanishi kerak edi. Boshqalar uchun bu nom noto’g’ri, chunki pleystosendagi bir qator muzliklar bir-birini ta’qib qilgan, ular orasida atrof-muhit harorati ko’tarilgan davrlar bo’lgan, ular muzlararo deb nomlangan. Shu ma’noda iqlim va atrof-muhit harorati har doim o’zgarib turar edi, garchi harorat Yerning geologik tarixining boshqa davrlarida bo’lgani kabi ko’tarilmasa ham. Pleistosendagi kuzatilgan iqlim sharoiti avvalgi davrdagi iqlimning davomi - pliosen bo’lib, uning oxirida sayyora harorati ancha pasaygan. Shu ma’noda pleystotsen iqlimining asosiy xarakteristikasi bu sodir bo’lgan muzliklar, shuningdek qit’alar yuzasida qalin muz qatlamlari hosil bo’lishi edi. Ikkinchisi asosan qutblarga eng yaqin er uchastkalarida kuzatilgan. Antarktida deyarli hamma vaqt muz bilan qoplangan, Amerika va Evropa qit’alarining shimoliy chekkalari esa muzliklar paytida muz bilan qoplangan. Pleystotsen davrida bir-biridan muzlararo davrlar bilan ajralib turadigan to’rtta muzlik bo’lgan. Muzliklar Evropa qit’asida va Amerika qit’asida turlicha nomlanadi. Bular quyidagilar edi: Gyunz: bu nom bilan Evropada tanilgan, Amerikada Nebraska muzligi deb nomlangan. Bu Pleystosenda qayd etilgan birinchi muzlik edi. 600 ming yil oldin tugagan. Mindel: Amerika qit’asida Kanzas muzligi sifatida tanilgan. Bu 20000 yillik muzlararo davrdan keyin sodir bo’ldi. Bu 190 ming yil davom etdi. Riss: bu vaqtdagi uchinchi muzlik. Amerikada Illinoys muzligi sifatida tanilgan. Uning oxiri 140 ming yil oldin bo’lgan.

Vurm: u muzlik davri deb nomlanadi. Amerika qit’asida Viskonsin muzligi deb ataladi. Bu 110 ming yil oldin boshlangan va miloddan avvalgi 10000 yilda tugagan. So’nggi muzlik davri oxirida muzlikdan keyingi davr boshlanib, hozirgi kungacha davom etdi. Ko’pgina olimlarning fikriga ko’ra, sayyora hozirda muzlararo davrda va bir necha million yil ichida yana muzlik davri boshlanishi mumkin. O’simlik va hayvonot dunyosi. Pleystotsen tarkibidagi har bir muz davri mo’’tadil zonalarda fazani keltirib chiqardi, bu davrda o’rmonlar keskin pasayib, ularning o’rnini o’simliksiz o’simliklar egalladi. Shimoliy Evropaning ko’p qismida sovuq davrlarda plevotsenlarda daraxtlar yo’q edi, bu mitti buta cho’l va o’tloqlarning paydo bo’lishiga olib keldi. Bular ulkan sutemizuvchilar podalari tomonidan yashagan. Pleistotsenada yashagan hayvonlar orasida tana o’lchamlari uch metrgacha etgan mamontlar mavjud. Gigant kiyiklari, otlar, rinlar va ibtidoiy qoramollar ham Evropaning o’rmonlari va o’tloqli dashtlarida yirik podalarda yashagan. Pleistotsenada eng keng tarqalgan qaroqchilar orasida bo’rilar, tishli yo’lbarslar, kichik yovvoyi hayvonlar va g’or sherlari bor edi. Sovuq davrning iqlim sharoitiga moslashgan o’simliklar interlacial davrda shimolga ko’chib o’tdi va issiqqa moslangan hayvonlar janubga ko’proq bostirib kirishdi. Shu sababli, Markaziy Evropada bir vaqtlar yashagan rinos, hippos, fil yoki katta mushuklar (sher, qoplon yoki yo’lbars) endi faqat Afrika va Janubiy Osiyoda uchraydi. Pleistotsen birinchi odamlarning paydo bo’lishi uchun ham ahamiyatga ega. Ilk inson homo habilis dastlab Afrikani mustamlaka qilib, keyin shimolga kirib bordi. Neandertallar va Homo sapiens Pleistotsenada ham paydo bo’lgan. Neandertal odam sozlashda qiyinchiliklar tufayli yana vafot etgan bo’lsa-da, Homo sapiens ustun keldi va ko’chmanchi odamdan sedentary odamgacha Holotsenda kashshof rivojlanishni boshdan kechirdi. Pleistosen davridagi o’nlab muzlik davrlari megafauna sutemizuvchilarga katta zarar etkazdi, ularning eng yirik misollari shunchaki o’z populyatsiyalarini

ta’minlash uchun etarli ovqat topa olmagan. Kechki pleystotsen Smilodon (Qilichli Tiger yo’lbarsi), Yunlu Mamont, Qisqa yuzli ulkan ayiq, Glyptodon (Gigant Armadillo) va Megateriy (ulkan yalqov). Tuyalar Shimoliy Amerikadan, tarixiy davrlarda faqat ushbu qit’aga qaytarilgan otlar singari ispan ko’chmanchilari tomonidan g’oyib bo’ldi 5 . Qushlar Pleistotsen davrida qush turlari dunyo bo’ylab rivojlanishda davom etib, turli xil ekologik nishlarda yashagan. Afsuski, Dinornis (Gigant Moa) va Dromornis (momaqaldiroq qushi) kabi Avstraliya va Yangi Zelandiyaning ulkan, uchib ketmaydigan qushlari tezda odam ko’chmanchilarining yirtqich hayotiga duchor bo’ldilar. Dodo va yo’lovchi kaptar singari ba’zi pleystotsen qushlari tarixiy davrlarga qadar omon qolishga muvaffaq bo’lishdi. Qushlarda bo’lgani kabi, Pleistosen davridagi katta sudralib yuruvchilar haqida hikoya Avstraliyada va Yangi Zelandiyada katta hajmdagi turlarning yo’q bo’lib ketishi, eng avvalo Megalania (u ikki tonnagacha bo’lgan) ulkan monitor kaltakesagi va Meiolania ulkan toshbaqasi ("faqat" tortgan) edi. yarim tonna). Dunyo bo’ylab qarindoshlari singari, bu ulkan sudralib yuruvchilar erta odamlarning iqlim o’zgarishi va yirtqich hayvonlarning kombinatsiyasiga mahkum bo’lishgan. Qushlarda bo’lgani kabi, Pleistosen davridagi katta sudralib yuruvchilar haqida hikoya Avstraliyada va Yangi Zelandiyada katta hajmdagi turlarning yo’q bo’lib ketishi, eng avvalo Megalania (u ikki tonnagacha bo’lgan) ulkan monitor kaltakesagi va Meiolania ulkan toshbaqasi ("faqat" tortgan) edi. yarim tonna). Dunyo bo’ylab qarindoshlari singari, bu ulkan sudralib yuruvchilar erta odamlarning iqlim o’zgarishi va yirtqich hayvonlarning kombinatsiyasiga mahkum bo’lishgan. DENGIZ HAYOTI Pleistotsen davri millionlab yillar davomida okeanlarning eng katta yirtqichi bo’lgan ulkan akula Megalodonning yo’q qilinishiga guvoh bo’ldi; aks holda, bu baliqlar, akulalar va dengiz sutemizuvchilar evolyutsiyasida nisbatan notekis vaqt 5 Germanyada nashr etilgan maqola. Berlin 2005

bo’lgan. Pleystotsen paytida paydo bo’lgan pinnipedlardan biri bu 200 tonna oldin yo’q bo’lib ketgan 10 tonnalik begemot bo’lgan Gidrodamalis (aka Stellerning dengiz sigiri). O’SIMLIKLAR HAYOTI Pleystotsen davrida o’simliklarning katta yangiliklari bo’lmagan; aksincha, ushbu ikki million yil ichida o’tlar va daraxtlar haroratning ko’tarilib turishi va ko’tarilishining rahm-shafqatiga duchor bo’ldilar. Oldingi davrlarda bo’lgani kabi, tropik o’rmonlar va yomg’ir o’rmonlari ekvatorda joylashgan bo’lib, bargli o’rmonlar va shafqatsiz tundra va o’tloqlar shimoliy va janubiy mintaqalarda hukmronlik qilgan. Pleystotsen Shimoliy Ispaniya, shu jumladan junli mamont, g’or sherlari yeyish a kiyik, tarpanlarva junli karkidon Pleystotsen Janubiy Amerika, shu jumladan Megatherium va ikkitasi Glyptodon Ham dengiz, ham kontinental faunalar asosan zamonaviy bo’lgan, ammo bu kabi ko’plab quruq sutemizuvchilar mavjud edi Mamontlar, Mastodonlar, Diprotodon, Smilodon, yo’lbars, sher, Aurochs, kalta yuzli ayiqlar, ulkan yalqovlar, Gigantopitek va boshqalar. Kabi izolyatsiya qilingan quruqliklar Avstraliya, Madagaskar, Yangi Zelandiya va Tinch okeanidagi orollarda yirik qushlar va hatto sudralib yuruvchilar evolyutsiyasi kuzatildi Fil qushi, moa, Haastning burguti, Quinkana, Megalaniya va Meyolaniya. Muzlik davridagi jiddiy iqlim o’zgarishlari fauna va floraga katta ta’sir ko’rsatdi. Muzning har bir ko’tarilishi bilan qit’alarning katta hududlari butunlay yo’q bo’lib ketdi va o’sib borayotgan muzlik oldida janubga chekinayotgan o’simliklar va hayvonlar ulkan stressga duch kelishdi. Eng og’ir stress iqlimning keskin o’zgarishi, yashash maydonlarining qisqarishi va oziq-ovqat ta’minotining qisqarishi natijasida yuzaga keldi. A yo’q bo’lib ketishning katta hodisasi katta sutemizuvchilar (megafauna) o’z ichiga olgan mamontlar, mastodonlar, qichitqi tishli mushuklar, glyptodonlar, junli karkidon, har xil jirafidlarkabi Sivaterium; tuproqli yalqovlar, Irlandiyalik elk, g’or ayiqlari, Gomphothere, dahshatli

bo’rilarva kalta yuzli ayiqlar, pleystotsen oxirida boshlanib, golotsengacha davom etdi. Neandertallar bu davrda ham yo’q bo’lib ketdi. Oxirgi muzlik davri oxirida, sovuqqon hayvonlar, kichikroq sutemizuvchilar yog’och sichqonlar, ko’chib yuruvchi qushlar va tezroq hayvonlar oq kiyik megafaunani almashtirib, shimolga ko’chib ketgan edi. Kech pleystotsen katta shoxli qo’ylar hozirgi avlodlariga qaraganda ingichka va oyoqlari uzunroq edi. Olimlarning fikriga ko’ra, pleystotsenning yo’q bo’lib ketishidan keyin yirtqichlar faunasining o’zgarishi tana shakli o’zgarishiga olib keldi, chunki turlar tezlikka emas, balki kuchni oshirishga moslashgan. Yo’qolib ketish Afrikaga deyarli ta’sir qilmadi, ammo ayniqsa og’ir edi Shimoliy Amerika qaerda mahalliy otlar va tuyalar yo’q qilindi. Pleystotsenni ajratishning turli xil sxemalari : Osiyo quruqlikdagi sutemizuvchilar yoshi (ALMA) o’z ichiga oladi Zhoukudianian, Jiyanianva Yushean. Evropadagi quruq sutemizuvchilar yoshi (ELMA) o’z ichiga oladi Gelasian (2.5–1.8 Ma). Shimoliy Amerika quruqlikdagi sutemizuvchilar yoshi (NALMA) o’z ichiga oladi Blankan (4.75–1.8), Irvingtonian (1.8-0.24) va Rancholabrean (0,24-0,01) million yillar ichida. Blankan pliosenga sezilarli darajada uzayadi. Janubiy Amerika quruqlikdagi sutemizuvchilar yoshi (SALMA) o’z ichiga oladi Uquian (2.5–1.5), Ensenadan (1.5-0.3) va Lujanian (0.3-0.01) million yillar ichida. Uquian ilgari sezilarli darajada Pliyotsenga tarqaldi, garchi yangi ta’rif uni butunlay pleistotsen tarkibiga kiritgan bo’lsa ham. 2018 yil iyul oyida Ruscha olimlari bilan hamkorlikda Princeton universiteti ikkita urg’ochi olib kelganlarini e’lon qildi nematodalar ichida muzlatilgan doimiy muzlik, taxminan 42000 yil avval hayotga qaytish. O’sha paytda ikki nematod sayyoradagi eng qadimgi tasdiqlangan tirik hayvonlar edi. Yerosti hayot Pleistosen davrida Sutemizuvchilar . Pleistosen davriga oid o’nga yaqin muzlik davri megafauna sut emizuvchilariga zarba berdi, ularning eng katta misoli aholisi uchun etarli oziq-ovqat topa olmadi.

Shimoliy, Janubiy Amerika va Evroosiyoda, ayniqsa, Pleistosen davrida Smilodon ( Saber-Toothed Tiger ), Woolly Mamot , Giant Armadillo va Megatherium (Giant Armadillo) Gigant cho’ktirma). Shimoliy Amerikadan tuyalar yo’qolib ketgan, xuddi o’sha davrda bu qit’aga faqat ispan ko’chmanchilari tomonidan qaytadan yuborilgan. Zamonaviy odamlar nuqtai nazaridan, Pleistosen davrining eng muhim rivojlanishi hominid maymunlarning davomiy evolyutsiyasi edi. Pleistosen, Paranthropus va Australopithecus boshida hali ham mavjud emas edi; Evropada va Osiyoda Neandertallar ( Homo neandertalalisis ) bilan kurashgan Homo erectusning eng ko’p ehtimolli aholisi. Pleistotsenning oxiriga kelib, Homo sapiens paydo bo’ldi va butun dunyo bo’ylab tarqaldi, bu erta insonlar oziq-ovqat uchun ovlangan yoki o’z xavfsizligi uchun yo’q qilingan megafauna sutemizuvchiligini yo’q qilishga yordam berdi.Sürüngenler . Qushlar singari, Pleistosen davridagi katta sudralib yurishi ham Avstraliyada va Yangi Zelandiyada katta o’lchamdagi turlarning yo’q bo’lib ketishi edi, eng muhimi, ikkita tonnagacha tortilgan Megalania (yirik o’lchamdagi) kepçe Megalonia va " yarim tonna). Butun dunyodagi qarindoshlari singari, bu ulkan ko’kda uchuvchi odamlar erta odamlarning iqlim o’zgarishi va yirtqichligi bilan ajralib turishgan. Pleistosen davrida dengiz hayoti Pleistosen davrida millionlab yillar davomida okeanlarning eng yirtqich hayvonlari bo’lgan Megalodonning buyuk sharki yo’qolib ketganiga guvoh bo’ldik; Aks holda, bu baliq, shirak va dengiz sutemizuvchilar evolyutsiyasida nisbatan o’zgaruvchan vaqt edi. Pleistosen davrida sahnada paydo bo’lgan eng mashhur pinniped, bundan 200 yil avval yo’q bo’lib ketgan 10 tonnalik behemot bo’lib, " Hydrodamalis" (aka Steller’s Sea Cow) edi. Pleistosen davrida o’simlik hayoti Pleistosen davrida yirik o’simlik yangiliklari yo’q edi; Aksincha, bu ikki million yil mobaynida o’tlar va daraxtlar keskin pasayish va ko’tarilgan haroratning rahm-shafqatiga ega edi.

O’tmish davrlarida bo’lgani kabi, tropik o’rmonlar va yomg’ir o’rmonlari ekvatorga, shimoliy va janubiy viloyatlar ustidan hukmron bo’lgan o’rmonlar va tog ‘ tundralari va o’tloqlar bilan chegaralangan.Pleistosen davri ayiqlar, sherlar, armadilloslar va hattoki homila hayvonlari singari sutemizuvchilar evolyutsiyasining 200 million yillik cho’qqisini ifodalaydi, xattoki katta hajmgacha o’sib, keyin iqlim o’zgarishi va odamlarning yirtqichligi tufayli yo’q bo’lib ketdi. Pleystosen - bu kaynozoy erasining so’nggi nomlangan davri (65 million yil oldin hozirgi kungacha) va to’rtinchi davrning birinchi davri bo’lib, hozirgi kungacha davom etmoqda. Megafauna Pleistosen davrida mamont, mastodonlar va megateriya kabi buyuk sutemizuvchilar sayyoramiz landshaftlarida amalda hukmronlik qilgan maksimal darajada ulug’vorlikda yashadilar. Uning asosiy xususiyati katta o’lcham edi.Mamontlar keyingi davrda, Golotsenda yo’q bo’lib ketishdi. Biroq, qazib olinadigan mo’l-ko’l yozuvlar bu tur haqida ko’p narsalarni bilishimizga imkon berdi. Megatherium Piloza buyrug’iga mansub Megatherium hozirgi yalqovlar bilan bog’liq edi. Bu er yuzida aholi yashaydigan eng yirik hayvonlardan biri edi. Ularning o’rtacha vazni 2,5 - 3 tonna va uzunligi 6 metrga teng edi. Yig’ilgan qoldiqlar, ularning suyaklari juda mustahkam bo’lganligini tasdiqlashimizga imkon beradi. Zamonaviy yalqovlar singari, ular juda uzun tirnoqlari bor edi, ular bilan oziq-ovqat qazish mumkin edi. Ular o’txo’rlar edi va yolg’izlik odatlariga ega deb ishonishadi. Uning jasadini qattiq sovuqdan himoya qiladigan qalin mo’yna qoplagan. U Janubiy Amerikada yashagan. Smilodon Ular Felidae oilasiga tegishli edi, shuning uchun ular hozirgi feline-larning qarindoshlari bo’lgan deb hisoblanadi. Uning eng katta xususiyati, kattaligidan

tashqari, yuqori jag’idan tushgan ikkita uzun tish edi. Bular tufayli smilodon butun dunyo bo’ylab "shamshir tishli yo’lbars" nomi bilan tanilgan. Yig’ilgan qoldiqlarga ko’ra, ushbu turdagi erkaklarning vazni 300 kg ga etishi mumkin deb ishoniladi. Ularning yashash joylariga kelsak, ular asosan Shimoliy va Janubiy Amerikada yashagan. Smilodon qoldiqlarining eng katta miqdori topilgan joy AQShning Kaliforniya shtatidagi Rancho La Brea shahrida joylashgan. Elazmoteriya Bu bugungi karkidonga tegishli Rinoserotidae oilasiga mansub yirik sutemizuvchi hayvonlar edi. Uning xarakterli elementi - bosh suyagidan chiqib ketgan va ba’zan 2 metrdan oshiqroq bo’lgan katta shox edi. U o’txo’r edi va asosan o’t bilan oziqlangan. Vaqtning boshqa sutemizuvchilar singari, uning ulkan tanasini qalin mo’yna qoplagan. U Markaziy Osiyo va Rossiya dashtlarida yashagan. Pleystotsen davrda yashagan ilk odam ajdodlari Inson evolyutsiyasining anatomik jihatdan zamonaviy odamlar pleystotsen davrida sodir bo’lgan. Pleystotsen davrida yashagan odamlar : Homo erectus - Osyo qitasini turli joylarida yashagan. Homo ergaster - Sharqiy va Janubiy Afrikada yashagan. Homo neanderthalenisis - Yevropani turli hududlarida yashagan. Homo Denisova - Oltoy tog’larida, Rossiya va Xitoy chegarasida yashagan. Homo heidelbergensis - Janubiy Afrikada yashagan. Homo sapiens 6 - Sharqiy Afrikada va Yevropada yashagan. Homo erectus odam suyak qoldiqlarini Gollandiyalik olim Eugrnr Dubois tomonidan 1891-yilda Osyo qitasida joylashagan Bengan Solo vodisidan topilgan. Qazishma ishlar shuni ko’rsatadiki bu odamning kegingi tarqalish maydoni Xitoy, Guruzya va Yaqin Sharq 7 hududlariga to’g’ri keladi. Homo ergaster odam Erta Pleystotsen davrida Sharqiy va Janubiy Afrikada taxminan 1.9-1.4 million yil oldin yashaganligi tadqiqotchi olimlar tomonidan aytilgan. 6 Zamonaviy inson 7 Yaqin Sharqga Turkiya va O’rta dengizning sharqiy hududlari kiradi.

Homo neanderthalensis Yevropada 700-40 ming yil oldin yashagan odam hisoblanadi.Bu odamning birinchi suyak qoldiqlari 1856-yilda Germanyaning Nender vodisidan topilgan. Homo Denisova Oltoy tog’larida, Rossiya va Xitoy chegarasida yashagan erta odamlarning kichik turi hisoblanadi. 2010-yilda Homo Denisovaning suyak qoldiqlari Rossiya topilgan. Homo heidelbergensis pleysotsen davrining o’rtasida yashagn qadimgi insonlarning kenja turi hisoblaniladi.Bu odam 700-300 ming yil oldin Janubiy Afrikada yashagan.

Xulosa Men pleystotsen davrni o’rganish davomida bu davrda asosiy xususiyati og’irligida bo’lgan mamontlar, megatherium, smiladonlar, elazmoteriyalar va hakoza hayvonalr yashagan asosan pleystotsen davr lantshtafini hukumdori hisoblangan desak ham yanglishmagan bo’lamiz. Bu davrda eng so’ggi muzlik davri ham bo’lgan. Bu davrda ilk odamning ajdodlar ham paydo bolgan. Pleystotsen davrning iqlimi murakkabligi bilan ajrab turadi. Bu davrda yer landshafini 30 % muzlagan hisoblaniladi. Bu davrni o’rganishda bir qancha olimlar bel bog’lagan. Meni fikrimga kora bu davrning hali to’laligicha sirlari ochilgani yo’q. bu davrni o’rganyotgan olimlar albatta bu sirlarni ochishadi degan umiddaman.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: O’zbekiston Milliy ensklopediyasi. Toshkent 2000 1- jild  D.Zafra To’rtlamchi davr, muzlik davrlari va odamlar. 2017  R. Lewin Inson evolutsiyasi Salvat. 1989  SSSR Milliy ensklopediyasi. Mascova 1970  N. Jeyms va Y. Bone Pleystotsen yozuvi. Mo’tadil mintaqa neritek karbonat cho’kindi jinslari. 2010  https://uz.hrvwiki.net  https//uz.efertti.com

O'xshashlar

Yangi davr geografiyasi

Qadimgi davr O`rta Osiyo tarixiy geografiyasi

Muzlik davri va inson

Buyuk geografik kashfiyotlar davri va geografiya yangi va eng yangi davr geografiyasining xususiyatlari

Uzoq Sharq paleoliti