Old Osiyo - Geografiya - Referatlar

Old Osiyo

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.5 KB

Ko'chirib olish

O ld Osiyo R eja : 1. Old Osiyo to`g`risida tabiiy geografik tavsif. 2. Tabiiy geografik oblastlari: a) Kichik Osiyo tog`liklari. b) Armaniston tog`ligi. c) Eron tog`ligi.

Old Osiyo. Old Osiyo yassi tog`ligi O`rta dengiz bo`yi qirg`oqlaridan to tibetgacha cho`zilib borgan. Uning tarkibiga Kichik Osiyo, Armaniston va Eron yassi tog`liklari kiradi. O`lkaning atroflari uchun kaynazoy yoshidagi burmali strukturalar asosiy o`rinni egallasa, ichki qismlarida nisbatan qadimgi o`rtacha balandlikdagi massivlar turadi. Hozirgi landshaftlarni yuzaga kelishida neotektonik harakatlar katta rol o`ynagan. Tipik O`rta dengiz bo`yi landshaftlari sharqqa bor gan sari kontinentallikni orta borishi bilan quruq cho`l, cho`l landshaftlariga ega bo`ladi. Kichik Osiyo tog`liklari O`rta, Egey, Marmara, Qora dengizlar o`rab turgan Kichik Osiyo yarim orolida joylashgan. O`rta va Egey dengizida Kichik Osiyo qirg`oqlariga yaqin joylashgan Kipr, Rados va boshqa orollar ham qaraydi. Kichik Osiyo Old Osiyoda tabiati O`rta dengiz bo`yiga yaqin bo`lgan oblastlardan. Uning g`arbiy va janubiy chekkalari to`liq O`rta dengiz bo`yiga o`xshaydi. Kichik Osiyoda aholi qadimdan zich yashab kelayotgan rayonlardan biri. Uning tabiati inson ta`sirida katta o`zgarishlarga uchragan. Oblast rel`efi uchun Shimol va janubda tog` tizmalari sistemasi, ular orasida markaziy qismida joylashgan ichki yassi tog`lik xarakterli. Sharqda chekkadagi tog` tizmalari bir-biriga yaqinlashadi, yassi tog`lik ayrim qismlarga bo`linib ketadi. Orografiyasining mana shu xususiyatistruktura xususiyatlarga mos keladi. Hozirgi rel`ef neogen va antropogenning 1- yarmida ko`tarilish, cho`kish, parchalanish ro`y bergan davrda tarkib topgan. Shu davrda Kichik Osiyo, Bolqon yarim orolidan ajraldi, Egey va Marmara dengizlari, Dardanell, Bosfor bo`gozlari paydo bo`ldi. Bu harakatlar paytida Kichik Osiyo palaxsali tog`lari ham paydo bo`ldi. Ko`tarilishlar eroziya proseslarini jonlantirishga olib keldi. Yer po`stidagi yorilishlar bilan vulkanizm bog`liq. Bu ayniqsa sharqiy qismlarida kuzatiladi. Oblastda seyssmik harakatlar ham bo`lib turadi.

Kichik Osiyoning o`rta qismidagi yassitog`lik Anatoliya yassitog`liklari deb yuritiladi. Uni shimaldan umumiy nom bilan Pontiya tog`lari deb ataladigan tog` tizmalari o`rab turadi. Bu tog`lar Qora dengiz tomonga tik tushib kelgan, ba`zi joylaridagina kichikroq pasttekislik yerlari bor. Shimoliy sohilda Sinon va Samsun qo`ltiqlari hosil bo`lgan. G`arbdan sharqqa tomon Pontiya tog`lari G`arbiy Pontiya, O`rta Pontiya, Sharqiy Pontiya tog`lariga bo`linadi. G`arbiy Pontiya tog`larini absolyult balandliklari 2000 m.ga etmaydi. Eroziya tufayli kuchli parchalangan. O`rta Pontiya tog` sistemasining parchalangan pasaygan qismi bo`lib, uning etagida qizil irmoq, yashil irmoq daryolarining tekisliklari joylashgan. Sharqiy Pontiya tog`lari ancha baland, kam parchalangan. Tog`larnni balandligi 3000 m.dan oshadi. Yuqorisida al`p rel`ef shakllari, keskin muzliklar bor. Yarim orolni janubdan Tavr tog`lari sohildan uzoqlashib past tekisliklar hosil qilgan. Antal, Mersi, Iskandaron qo`ltiqlari, Likiya, Kilikiya yarim orollari hosil bo`lgan. Tavr tog`lari Al`p burmalanishida hosil bo`lgan. Ko`pchilik yerida balandliklar 2000-3000 m.dan oshadi. Markaziy Tavrdan Qoldiqtog` eng baland tog` massivi bo`lib, Demirqoziq cho`qqisi 3726 m.ga boradi. Katta maydonlarni yalang`och toshloq yassi tog`liklar, kardalalari, qirrali tog` tizmalari egallagan. Tavr tog`lari sharqda Armaniston tog`ligiga borib tutashadi. Anatoliya yassi tog`ligining yer yuzasi peneplenlashgan. Yassi tog`likdagi balandliklar 800 m.dan 1500 m.gacha boradi. Yassi tog`likda yakka-yakka vulkan tog`lari ko`tarilib turadi. Bular orasida botiqlar ko`p bo`lib, ular qurib qoladigan sho`r ko`llar bilan band. G`arbda qirg`oqqa ko`ndalang joylashgan yassi tog`lik, tog` tizmalari bo`lib, qirg`oq juda parchalangan. Mana shu yerda rios tipidagi qirg`oqlar yuzaga kelgan shu sohilda Turkiyaning Izmir porti joylashgan. Oblastning O`rta dengiz bo`yiga mansubligi iqlim xususiyatlarida aks etadi. G`arbda va

janubda tog` tizmalarida ko`p yog`in tushadi. Shamolga ro`para yonbag`irlarida 1000 mm.dan ortiq yog`in tushadi, asosiy qismi qish-bahor oylarida yog`adi. Sharqqa borgan sari Atlantikadan keladigan havolar ta`siri kamayadi. Anatoliya yassi tog`ligining sharqiy rayonlarida 200 mm.dan oshmaydi. Maksimum yog`in bahor va qish oylariga to`g`ri keladi. Pontiya tog`larining shimoliy yonbag`irlariga 3000 mm.gacha yog`in tushadi. Bu yerda butun yil bo`yi yog`in ko`p yog`adi. Yozda yog`inlarni shimoli- sharqdan esadigan shamollar, qishda qutb frontidagi siklonlar olib keladi. Ichki rayonlarda baland tog`larda qishda qor yog`adi. Oblastning turli qismlarini harorat rejimida ham tafovutlar bor. G`arbiy va janubiy sohillarda yanvarning o`rtacha harorati +5 0 , eng janubida +10 0 , iyulning o`rtacha harorati +25, +30 0 . Shimoliy sohilda qish iliq, yoz salqinroq keladi. Ichki rayonlarida Sharqda, yozgi va qishki haroratlar o`rtasida tafovut katta. Qishki haroratlar manfiy, yanvarning o`rtacha harorati –16 0 gacha pasayadi. Yassi plato va botiqlarda yozda harorat +30 0 kotariladi. Tog`larni eng baland qismlarida iyunning o`rtacha harorat +16, +20 0 dan oshmaydi. Kichik Osiyoning iqlim sharoiti daryo shoxobchalarini rivojlanishiga qulaylik tug`dirmaydi. Dar yolari kam suv, oqim rejimi beqaror. Qora va O`rta dengizga, Dajla va Frot havzasiga oqib boruvchi daryolar sharqdan tog`lardan oqib tushadi. Uning uzun daryosi Qizil irmoq bo`lib, Anatoliya yassi tog`ligidan boshlandi. Uzunligi 950 km., Qora dengizga quyiladi. Bu daryo keskin buralib oqishi, tirsaklari bilan tanilgan. Tirsaklari meandralar deb ataladi. Daryolarning kema qatnovida ahamiyati bo`lmasada, sug`orishda, aholini suv bilan ta`minlashda katta ahamiyatga ega. Daryolarda tug`onlar, suv omborlari qurilgan. Oblast ko`llari tektonik va karst ko`llaridir. Ular oqmas ko`llar bo`lib, kuchli darajada sho`rlangan. Anatoliya yassi tog`ligining o`rta qismida eng

katta Tuz ko`li bor. G`arbiy Tavr tog`lari etaklarida bir qancha tektonik ko`llar bor. Yarim orolda o`rmonlar maydoni katta emas. Bunga tabiiy sharoit bilan birga o`rmonlar ni kesib yuborilishi hamm sabab bo`lgan. Pontiya tog`larining yog`in yil bo`yi tushadigan Shimoliy yonbag`rida o`rmonlar ko`p. 600-700 m.gacha bo`lgan balandliklarida namsevar kolxida tipidagi doimiy yashil o`rmonlar o`sadi. Ularni ostida qizil tuproqlar bor. Yuqorida o`rmon qo`ng`ir tuproqlari bilan almashinadi. Pontiya tog`lari etaklarida tabiiy o`simliklar kam saqlanib qolgan. Landshaftida bog`lar, uzumzorlar, makkajo`xori va tamaki ekilgan dalalar, shahar va qishloqlar bor. Tog`larda subtropik o`simliklar mo`tadil mintaqaning buk, grab, kashtan, lina kabi bargini tukuvchi kengbargli o`rmonlar bilan almashinadi. Aralash o`rmonlar yuqorida ignabargli o`rmonlar bilan almashinadi. Aralash o`rmonlar yuqorida ignabargli o`rmonlar bilan, yana ham yuqorida subal`p bo`tazorlari, tog` o`tloqlari keladi. Yog`in miqdori kamayadigan, yozi qurg`oqchil bo`ladigan g`arbida va janubda namsevar o`rmonlar, jigarrang tuproqlarda o`sadigan butazorlar, O`rta dengiz tipidagi o`rmonlar bilan almashinadi. Tavr tog`larini janubiy yonbag`irlarida livan kedri uchraydi. Tog`larni yarim orolning ichki qismiga qaragan yonbag`irlarida Likiya va Kilikiya yarim orolli ohaktoshli platolarida o`rmonlar yo`q. Nam yetishmaydigan yerlarda siyrak qarag`ay yoki archazorlar, kulrang jigarrang tuproqlarda yostiqsimon dukkakli butalar, shuvoq, g`allagullilar o`sadi. Shunday jolarda aholi echki va qo`y bo qishadi. Hayvonot olamida Yevropaga , Osiyoga xos hayvonlar bor. O`rmonlarda asl bug`u , yelik to`ng`iz , qo`ng`ir ayiq, bo`ri, tulki, suvsar , qoplon ,janubiy va ichki qurg`oqchil rayonlarda olqor,

yovvoyi echki, chiyabo`ri, sirtlon, kaltakesak, ilon, burgut, grif, qirg`iy, boyo`g`li va boshqalar yashaydi . Armaniston tog`ligi. Oblas kichik Osiyo va Eron yassi tog`liklari oraida joylashgan. Shimolida kichik Kavkaz Qoradog` va Talish tog`lari bilan chegaralanadi. Janubiy tog` etaklarida Mesopotamiya past tekisliki joylashgan. Armaniston tog`ligi kichik Osiyodan geologik tuzilishi, ва реьлифи, иšлимининг жуда континенталлиги, œрта денгизнинг тавсирини кœчсизланиб бориши билан характерланади. Armaniston tog`ligini asosini tog burmalari tuguni tashkil etadi. Shu tugunda kichik osiyo, Eron tog`liklarining shimoliy va janubiy tizmalari bir- biri bilan tutashadi. Tog`likni hozirgi relefi uchun balandligi 1500-3000m bo`lgan lava platalari,yassi tog`liklar xarakterli. Ular orasida 700m dan 2000mgacha bo`lgan balandliklarda botqoqlar bor. Bu botqoqlar aholi zich yashaydigan markazlar bo`lib ularda joylashgan shahar nomi bilan yuritiladi. M Turkiyadagi Erzuram, Erondagi Tabriz botqoqlari. Tog`lik ustidagi baland tog` tizmalari, vulqon konuslari,so`ngan vulqon tog`lari ko`tarilib turadi. M. Katta Ararat vulqon konusi 5165m. Turkiyadagi kichik ararat, syubkon, nemred, Armanistondagi aramats, Erondagi sebelin va Sexemed tog`laribiroz pastroq. Armaniston tog`ligining iqlimi kontinental, qishi o`zoq davom etadi, sovuq bo`ladi. Iqlimining tarkib topishida katta suv havzalaridan o`zoqdaligi absalyut balandligini kattaligini muhim rol o`ynaydi. Absalyutning hamma yerida qish sovuq. Tog`larda antitsiklion sharoiti qaror topodi.Yanvarning o`rtacha harorati-15ogacha pasayadi. Chekka

tog`larda, ko`p tog`larda, g`arbda ko`p miqdorda qor yog`adi. Yozda tog` yonbag`irlarida, ochiq platalarda muchtadil iliq, eng baland qisimlarida yil mobaynida harorat manfiy,tog` tepalari qor va muzliklar bilan qoplanib turadi. Atrofi berk katlavenalarda yoz issiq+24+30o. Yog`inlar ham bir tekisda tarqalmagan. Eng ko`p yog`in 1000mm va undan ham kuproq yog`inlar yakka turgan vulqon yon bag`irlariga kichik Osiyoga qaragan tog` yon bag`irlariga tushadi. Agar oblisni xarbiy qismidagi ichki rayonlarda 500-700mm yog`in tushsa sharqda 300-500mm ga tushib qoladi. Yog`inlarning asosiy qismi bahor va yoz boshlariga to`g`ri keladi. Qishda juda kam yog`in bo`ladi. Faqat oblistni xarbida ishni va bahorgi yog`inlar yozgi yog`inlarga qaraganda juda ko`payadi. Oblis daryolari Kaspiy, Qor dengizi va Fors ko`rfatsi havzvsigaqaratdi. Tog`likdan Frat, Dajla, Kura, Araks va boshqa ko`plab daryolar boshlanadi. Bu daryolar tog` daryolarda bo`lib, suv sathi keskin o`zgarib to`radi. Ularda qor erishidan, yomg`ir suvlaridan suvi ko`paydi. Shunga ko`ra iqlim maksimumi bahor oxiriga to`g`ri keladi. Ularning suvlarida dalalarni sug`orishda foydalaniladi. Oblastninngko`llari baland joylashgan. Kemalar qatnaydigan eng katta ko`li Rezayeki yoki Urmiya Eronda 1300m ga yaqin balandda joylashgan. Uzunligi 150km, kengligi 15-50km, maydoni 5800km2. Ko`l qiyofasi va sathi yog`in miqdoriga bog`liq holda yil davomida o`zgarib turadi. Ko`lning suvi bahor oylarida ko`payadi, atrofidagi tekisliklarni bosadi. Suvning shurligi 220-230%. Tog`likning ikkinchi katta ko`li Van ham oumas ko`l. Suvi ancha chugun 20%ga yaqin. Uningmaydoni 3764km2 chuqurligi 145, 1700m dan balandda joylashgan. Ko`llarning sohillarida aholi yashaydigan punktlari bor. Armaniston tog`liginig katta qismida o`rmon o`smaydi. Iqlimi quruqkontinlital bo`lgan vodiylarda o`rmonlar butunlay yo`q. Och kashton, qo`ng`ir yoki och jigar rang tunr oylarda dasht yoki chala cho`l

o`simliklario`sadi. Daryo vodiylari bo`ylab bo`tazorlar, o`tloqlar mavjud. Vohalarda paxta, tamaki,mevali bog`lar bor. Armaniston tog`larida o`rmonlar yog`in ko`p tushadigan 2000 m dan pastda o`tadi. Undan yuqorida butalar, archa butalari bor. Qor chegarasi 4200- 4300 m balandlikda joylashgan. Hayvonot olami Kichik Osiyoning hayvonot olamini o`xshash va yaqi. Eron tog`ligi Old Osiyo tog`liklari orasida Eron tog`ligi maydoni jihatidan eng kattasidir. Maydoni 2,7 mln km 2 . Agar uning chegarasi sharqda Afg`oniston, Pokiston chegaralarining shimolda Turkmaniston va janubiy Iroq chegaralariga yetib boradi. Eron tog`ligi uchun tog` tizmalari yassi tog`liqlar, botiqlar bilan almashinishi, qirg`oqchil iqlimning hukmronligi chala cho`l landshaftlarini ustun turishi xarakterli. Uning tog`janjirlari Armaniston tog`ligida va Pomirda bir-biri bilan tutashib qudratli tog` butunini hosil qiladi. Eron territoriyasida atrofidagi tog`lar bir-biridan uzoqlashadi, ular orasida botqoqlar, platalar, tog`massavlari joylashadi. Bunda Eron shoxligi Alp-himaloy tog`lari sestemasiga kiradi. Tog` hosil bo`lish jaraynlari bir necha bosqichda ro`y bergan. Eng kuchliharakatlar koshnazay atrofidagi tog`larda sodir bo`ldi. Ichki qismlar alp bumalanishigacha nisbatan barqaror massivlargaaylanib qolgan edi. Neogenda boshlanib hozir ham davom etayotgan umumiy ko`tarilish hozirgi ko`rinishdagi pomirni poydo bo`lishiga olib keldi. Atrofdagi tog`larni ko`tarilishi ichki qismda yemirilgan, jinslar, tuzlar to`planadigan bo`ldi. Tog`larningyon bag`irlari tik, daryolar chuqur uyib kirgan. Tog`liklarni ko`tarilishi va parchalanishi vulqonlar bilan birga ro`y bergan. Kaspiy dengizning janubiy sohili bo`ylab elburs tog`lari ko`tarilib turadi. Butog` sestemasi balandligi 2000-4000 m bo`lgan yon bag`irlari tik,

chuqur daryoni kesib o`tgan bir-biriga paralel tshmanardosh tashkel topgan. Elbursning baland chuqqisi 5604 m Demavend so`nmagan vulqondan iborat. Tog` bilan kaspiy past tekisligi joylashgan. Uning ketligi bir necha km dan bir necha unlab km ga boradi. Elburs tog`dan daryolar keltirgan yotqiziqlardan hosil bo`lgan. Elburs tog`larian sharqda turkman-Xurosan tog`lari sestemasi joylashgan. Unda ikkita oragrafik zona ajraladi. Shimolida Kopetdog` va Janubida Nishopur tog`lari bor. Konetdog` mezoziy va Kaynazoy eralarinig burmalangan jinslardan tuzilgan, balandligi 2000-3000 m. Eng baland joyi hazarmaskend cho`qqisi 3117m. Janubidagi Nishopur tog`lari ko`chroq parchalangan. Alohida-alohida massivlarga bo`linib ketgan. Eng baland joyi Ko`hi-binalud 3322 m ga yetadi. Shimol bilan Janub tizmalari orasida Atrek, Keshefrud daryolari oqib o`tadi, Kuchay Mashhad vodiysini hosil qiladi. Eron tog`ligining Sharqiy davom Parapomiz tog`laridir. Parapamiz Turkman-Xuroson tog`laridan Zulfiqor yo`lagi orqali Xarirud (Tajon) daryo vodiysi bilan ajralib turadi. Eron tog`ligini janubida Zagros tog`lari joylashgan. Ukurdieten tizimasidan Ormuz bug`ozigacha davom etgan. Omon qo`ltig`i qirg`oqlaribo`ylab makrom tog`lari ko`tarilgan. Zagros tog`larining janubiy harbiy yarim bilan birgalikda janubiy Eron tog`lari ham deb yuritiladi. Eron tog`ligini Afg`oniston, Pokiston teretoriyasidagi qismi Sulaymon tog`lari deb aytiladi. Janubiy tog`larni o`rtacha balandligi 1500-2500 m. Faqat Zagros tog`larini markaziy qismida balandlik 4000 m dan oshadi. Eng baland joyi zardko`h 4548 m, Sulaymon tog`larida Obashta-Tsukay massivi 3441 mga yetadi. Oloy va Fors qo`ltiqlari bo`lab tog`lar etagida past sohil tekisligi joylashgan. Uni Zagros va Makron tog`larining tarmoqlari ayrim qismlarga bo`lib yuborgan kengligi 40-50km dan oshmaydi.

Eron tog`ligining ichki qismi o`rtacha balandlikdagi tog` massivlaridan, cho`llardan tekisliklardan iborat. Bularni Eronda lut (cho`l) va kevir (sho`rxoklar)deb yuritiladi. Ichki qismdagi massivlar orasida o`rta Eron, Sharqiy Eron va Paropamiztog`lariga Janubdan tutashib turadigan O`rtaAfg`on tog`lari alohda ajralib turadi. Balandliklar 1500m dan 2500m gacha, ba`zi bir balandliklar tog`lik ustidan 3500m gacha, hatto 4000m dan ham baland ko`tarilib turadi. Ayrimlariso`ngan yoki so`nayotgan vulqonlardir. Masalan. Sarhad yassi tog`liklardagi ko`hi teftan. Dashti kevir, Dashti Lut, Dashti Margoh va qumli Registon cho`llari hosil bo`lgan Eron tog`liklarida foydali qazilmalar ko`p. Lekin juda zaif o`rganilgan vakam foydalanilgan. Asosiy boylik neftdir, uning katta zahiralari eronning janubiy-g`arbida, Zalros tog`lari etagida yeshotsen yotqiziqlarida to`plangan. Kaspiy bo`yn past tekisligidagi, Eron Azarboyjonda ham neft bor. Osh tuzi kaliy tuzi glauber tuzlarini zahiralari katta. Shimolida Toshkumir ham bor. Temir, mis, qo`rg`oshin, ruh, oltin va boshqalar ichki rayonlarda ham, tashqi tog` tizmalarida ham mavjud. Eron tog`ligi butunlay subtropik iqlim mintaqasida joylashgan. Tog`likning janubiy qismida tropik ham yaqin. Tog`likning ichki qismini atrofini tog`lar o`rab turadi. Natijada kontinentallik, yozda haroratni yuqori bo`lishi, quruqligi, uning iqlimini asosiy xususiyatlarini belgilab beradi. Shunga ko`ra oblast iqlimida katta tafavutlar mavjud. Tekislikni katta qismidaiyulning o`rtacha harorati+24 o . Past tekisliklarda +30-32 o ga yetadi. Tog`liklar ustida yozda tropikhavo tarkib topishi ba`zi bir joylarda harorat soyada +40 o +50 o ga yetadi.Qishda oblastningkatta qismi soviydi. Faqat Kaspiy bo`yi pasttekislikda, janubda o`rtacha harorat 00 dan yuqori. Janubdan Kaspiy sohillarida +10 0 , +11 0 dan, janubiy sohillarda +15 0 . Shimoldan Osiyo maksimumidan sovuq havolar kirib kelganda qishda harorat -25 0 gacha pasayadi. Qishda tsiklon harorati ro`y beradigan vaqtlar

bo`ladi. Bunda harorat ko`tariladi, kunlar iliydi, tog`larda qor va muzliklar erib daryolar toshadi. Eron tog`ligida yog`inning asosiy qismi bahor va qishda tushadi. yog`inlar quyi fronti atrofida tsiklonik harakatlar, Atlantika havosi kirib kelganda yog`adi. Yog`inlarni asosini tog` tizmalari tutib qolishi. Ichki rayonlarda Dashti Lut va boshqalarda yiliga 100 mm dan, hatto 50 mm dasi kam yog`in tushadi. tog` yonbag`irlarida g`arbda 500 mm gacha sharqda 300 mm gacha yog`adi. Kaspiy sohillarida. Elbrus tog`i yonbag`irlarida 1000 mm dan 200 mm gacha yog`in tushadi. sulaymon tog`i yon bag`irlariga ekvatorial mussonlar ta`sir etadi. Oblastda suv kam. Ba`zi rayonlar suv bilan yetarli miqdorda ta`minlangan. To`lin suvli daryolar Kaspiy dengiziga qo`yiladi. Boshqa yerlardagi daryolarning ko`pchiligi doimiy oqimga ega emas. for va Okean qo`ltiqlarigacha mayda daryolar quyiladi. Eng uzuni 550 km Karun bo`lib, Fors havosiga qaraydi. Eron tog`ligida daryolarining ko`pchiligi, Afg`onistondagi 1000 km dan uzun bo`lgan, Hilmand ham ichki oqim havzasiga kiradi. Daryolaridan yerlarni sug`orishda foydalaniladi. Yirik daryolari – Hariruz, Hilmand, Artek, Kashofruz daryolari bo`ylab vohalar joylashgan. Oblast ko`llari okeanlar bilan tutashmaydi. Sayoz, kuchli darajada sho`rlashgan, yog`inlarga bog`liq holda maydoni, qiyofasi o`zgarib turadi. Yozda ko`pchiligi qurib qoladi. Ko`p rayonlarida aholi suvni quduqlardan, kariizlardan oladi. Tuproqlar, o`simliklar yog`in miqdoriga, yonish vaqtlariga bog`liq. O`rmonlar tog`larni nam shamollarga qaragan yonbag`irlarida o`sadi. Janubiy Kaspiy past tekisligida Elbrus tog`larini shu past tekislikga qaragan yon bag`irlarida 2000 m balandlikgacha keng bargli o`rmonlar tarqalgan. Daraxtlarni ko`pchiligi qishda bargini to`kadi. Bular Kashtan bargli dup-dup, buk, grab, gledichiyani ba`zi turlari, temir daraxti shamshod,

do`lana, olcha, anor butalari, yovvoyi tok, chirmoviq, maymunjon kabilar o`rmon, qo`ng`ir va tog` padzol tuproqlarida o`sadi. Zagros tog`larining janubiy yonbag`ilarida dup, shumtol, zarang, merta, handon pista aralashib o`sadigan siyrak o`rmonlar bor. Turkman-Xuroson, Sulayman, Paropamiz va boshqa tizmalarni yog`in ko`proq tushadigan qismlarida past bo`yli pista, archa taqalgan. O`rmonlardan yuqorida butazorlar alp o`tloqlari joylashadi. O`simlik qoplamida tog` ksirofitlari, cho`l va quruq dasht, o`simlik olami, ko`pchilikni tashkil etadi. Hammadan ko`p astragal turlari, tikanli butalar bor. Gili cho`llarda shuvoq ko`p saksovulzorlar bor. Janubiy sohilning tropik mintaqalarida g`alla gullilar tarqalgan. Daryo vodiylari bo`ylab qamishzorlar, yulg`un to`qaylari joylashgan. Vohalarda sholi, setrus o`simliklari, tamaki, xurmo, shakarqamish yetishtiriladi. Eron tog`ligida o`rmon dengiz bo`yiga Afrikaga, janubiy Osiyoga, O`rta Osiyoga xos hayvonlar bor. O`rmonlarida qo`ng`ir ayniq, qoplon, botqoqli butazorlarida to`ng`iz yashaydi. Qung`oqchil tekisliklarida tog`li rayonlarida tog` echkilari, qo`ylari, jayron, cho`l yovvoyi mushugi, chiyabo`ri, kemiruvchilar bor. daryo va ko`llarning bo`yidagi ko`llarning bo`yidagi butazorlarda g`oz, o`rdak, chayka, qizilg`oz, o`rmonlarida tustovuq, cho`llarida xo`jasovdogar, chil yashaydi. Eron tog`ligida qurg`oqchil rayonlardagi kabi sudralib yuruvchilar hashoratlar bor. Chigirtka, biy, chayon, Palanga, echki emar, ilon, toshbaqa kabilar ko`p.

O'xshashlar

Janubiy Osiyo

Janubiy sharqiy Osiyo

Markaziy Osiyo transporti

Osiyo turistik markazlari

Janubiy Osiyo paleoliti