O`zbekistonning yoqilg`i energetika sanoati tarmoqlari geografiyasi - Geografiya - Referatlar

O`zbekistonning yoqilg`i energetika sanoati tarmoqlari geografiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36.595703125 KB

Ko'chirib olish

O`zbekistonning yoqilg`i energetika sanoati tarmoqlari geografiyasi Reja: 1. Yoqilg`i-energetika majmuining tarkibi, uning asosiy xom-ashyolari va yoqilg`i balansi. 2. Yoqilg`i sanoatining asosiy tarmoqlari, ularning joylashishi va rivojlanishi. 3. O`zbekiston elektr energetika sanoatining joylashishi va rivojlanishi.

Yoqilg`i-energetika majmuining tarkibi, uning asosiy xom ashyolari va yoqilg`i balansi. Yoqilg`i-energetika majmui Respublikamiz xalq xo`jaligining bazaviy tarmog`i, iqtisodiyot va tehnika taraqqiyotining mustahkam poydevori hisoblanadi. YAIM iqtisodiy rayonlarni shakllanishida, sanoat markazlari va rayonlarini vujudga kelishida katta ahamiyat kasb etadi. Xalq xo`jaligining deyarli barcha tarmoqlarini rivojlanishi YAIM ning holatiga bog`liq bo`ladi. Har qanday mamlakatning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanish darajasi u ishlab chiqarayotgan va iste`mol qilayotgan energiya miqdoriga ham bog`liq bo`ladi. Yoqilg`i-energetika majmui og`ir sanoat tarkibiga kiradi. O`zbekiston yoqilg`i-energetika majmui respublika yalpi sanoat mahsulotining 22 % ini ishlab chiqaradi. O`zbekistonda bu majmua tarmoqlari asosan yangi tashkil etilgan bo`lib, yuqori iqtisodiy samara bilan ishlaydi. Bu majmua asosan 2 guruhga bo`linadi: 1) Yoqilg`i sanoati; 2) Elektr energetika sanoati. Turli yoqilg`i va energiya turlarini qazib olish hamda ishlab chiqarish bilan shug`ullanuvchi sanoat tarmoqlari majmui yoqilg`i-energetika majmui deb ataladi. Yoqilg`i-energetika majmui xalq xo`jaligining barcha tarmoqlari (sanoat, qishloq xo`jaligi, transport) va aholining kundalik xayoti uchun juda katta ahamiyatga ega. Yoqilg`i-energetika majmui sanoatning bir tarmog`i bo`lsa ham u umumiqtisodiy ahamiyat kasb etadi, shu boisdan ham ba`zan yoqilg`i-energetikani sanoat tarkibiga ham, boshqa tarmoqlarga ham qo`shmasdan “Xalq xo`jaligining energetika bazasi” deb alohida ajratishadi. O`zbekiston yoqilg`i-energetika resurslariga boy mamlakat. Ayniqsa, gaz va neft zaxiralari ulkan: 160 dan ortiq neft va gaz konlari mavjud. O`zbekistonda sanoat zaxiralariga ega bo`lgan 86 neft koni ochilgan. Ulardan 36 tasi neft, 24 tasi neftgaz va gazoneft, 26 tasi neftgazqondensatli konlarga kiradi. Neft qazib chiqarish 63 konda amalga oshirilmoqda va neft hozirgi darajada qazib olinsa, neft zaxiralari Respublika ehtiyojlarini 30 yildan oshiqroq ta`minlaydi. Umumiy

zaxiralari 185 mln.tonna bo`lgan 14 ta neft konida xozir razvedka ishlari olib borilmoqda. O`zbekistonda tabiiy gaz zaxiralari 66 trln.metr kubga teng bo`lib, dunyo gaz zaxiralarining 1.3 foizini tashkil etadi va gaz zaxiralari bo`yicha O`zbekiston dunyoda 14-o`rinda turadi. Respublikamizning asosiy gazga boy hududi Buxoro- Xiva regioni sanaladi. Bu yerda mamlakat gaz zaxiralarining 90 % i to`plangan. Gaz qazib olish 52 konda amalga oshirilmoqda (zaxiralari 3000 mlrd. metr kub) va 48 kon ishlatish uchun hozirlab qo`yilgan (umumiy zaxiralari 5000 mlrd.metr kub). Istiqbolli gaz kondensati zaxiralari 300 mln. tonnadan ortiq deb baxolanmoqda. Tabiiy gazni ham, gaz kondensatini ham asosiy prognoz zaxiralari Buxoro-Xiva va Surxondaryo regionlarida to`plangan. O`zbekistonda ko`mirning umumiy zaxiralari 2 mlrd.tonnaga teng. Hozirda 20 ga yaqin joyda ko`mir borligi ma`lum. Agar hozirgi darajada ko`mir qazib chiqarish davom etsa, mavjud zaxiralar 120 yilga yetadi. Istiqbolli ko`mir zaxiralari Surxondaryo viloyatida mavjud. O`zbekiston energiya resurslariga ham boy mamalakat. Uning sharqi va janubidagi tog`li hududlar gidroresurslarga boy bo`lsa, ko`plab yoqilg`i resurslari issiqlik energiyasi uchun manba bo`ladi. Quyosh energiyasidan, geotermal energiyadan va kelajakda atom energetikasidan foydalanish imkoniyatlari katta (O`zbekiston uran zaxirasi bo`yicha dunyoda 7-8 o`rinni egallab turibti). O`zbekiston seysmik jihatdan o`ta faol davlat bo`lganligidan atom energetikasini barpo etish, uning xom ashyolaridan foydalanish o`ta ehtiyotkorlikni talab etadi. Turli yoqilg`ilarni taqqoslash uchun ular shartli yoqilg`iga aylantiriladi. Shartli yoqilg`i deb 1 kg yoqilg`i yonganda 7000 KL WT energiya beradigan, issiqlik koeffitsiyenti 1 deb kabul qilingan yoqilg`iga aytiladi. 1 kg shartli yoqilg`i 2 kl Vt elektr energiyasiga teng deb ham olinadi. Neft va tabiiy gazning issiqlik koeffitsiyenti 1,5 ga, toshko`mirniki 1,0 ga, qo`ng`ir ko`mirniki 0,43 ga va o`tinniki 0.40 ga teng. Shuni ham bilish muhimki, neft va gaz sanoatidagi kapital xarajatlari ko`mir sanoatidagiga qaraganda 3 barobar kam, neft qazib chiqarish

tannarxi ko`mir tannarxidan 3-4 barobar, gaz qazib chiqarish tannarxi esa 10-15 hissa pastdir. Turli yoqilg`i xillarini iste`mol qilish yoqilg`i balansi deb yuritiladi va bu borada ham katta o`zgarishlar ro`y berdi (% hisobida) Yoqilg`i turlari 1960 y. 1970 y. 1980 y. 2006 y. Ko`mir 57,2 20,2 7,7 5,4 Neft 22,0 9,9 8,6 6,9 Gaz 8,6 64,6 79,6 84,9 Yoqilg`ining boshqa turlari (yog`och, g`o`zapoya, koks va boshqa) 12,2 5,3 4,1 2,8 Yoqilg`i sanoatining asosiy tarmoqlari, ularning joylashishi va rivojlanishi. Turli yoqilg`i turlarini qazib chiqarish, neft va gazni qayta ishlash yoqilg`i sanoati tarkibiga kiradi. O`zbekiston yoqilg`i sanoati 3 tarmoqdan iborat: 1. Neft sanoati; 2. Gaz sanoati; 3. Ko`mir sanoati. Neft sanoati. O`zbekistonda dastlabki neft koni 1904 yilda ochilgan (Farg`ona vodiysidagi Chimyon neft konida 278 m chuqurlikdan sutkasiga 130 tonna neft olingan). O`sha yili Vannovsk (xoz. Oltiariq) temir yo`l stansiyasida neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Keyinroq Farg`ona botig`ida Yorkuton, Selroxs konlari ham ochildi, Chimyon-Vannovsk neft quvuri qurildi, neftni qayta ishlash zavodi kengaytirildi. Shu davrda rus va chet el kapitali neft qazib olish uni qayta ishlash, neft mahsulotlarini sotishni to`la o`z nazoratiga oldi. “Santo” – O`rta Osiyo neft savdosi shirkati tashkil etildi. 1913 yilda jami 13 ming tonna neft qazib olindi. Oktabr to`ntarishidan keyin neft konlari va neftni qayta ishlash korxonalari natsionalizatsiya qilinib, neft konlarini izlash, ishga tushirish uchun O`zbekistonga boshqa respublikalardan, ayniqsa Rossiyadan ko`plab mutaxassislar kela boshladi.

Qo`qon shahrida “Uzneft” (1924), Termiz shahrida “Termizneft” (1936) trestlari tashkil qilindi. 1940 yilda respublikada neft olinadigan konlar soni 11 taga yetdi. 1941-45 yillarda yangi neft konlari (Farg`ona vodiysida Janubiy Olamushuk, Polvontosh, Andijon) ochildi. Oltiariq zavodi kengaytirildi. O`sha davrda respublikada neft sanoatining infratuzilmasi ham vujudga keldi. 1945 yilda 478 ming tonna neft qazib olindi, 50-yillardan neft konlarida telemehanizatsiya vositalari qo`llanildi, turbinali burgilash joriy qilina boshladi. 1959 yilda Farg`ona vodiysi va Surxondaryo viloyatidagi 9 neft konining o`zidan 1460 ming tonnadan ziyod neft olindi. O`sha davrda Buxoro-Xiva provinsiyasida topilgan neft konlari ishga tushirildi, ularning negizida neft va gaz qazib olish boshqarmasi tashkil etildi. 70-yillar boshidan ayrim neft konlaridagi zaxiralarning tugashi natijasida neft qazib olish kamaydi. Yangi neft konlarini topish uchun chuqur quduqlar qazish o`zlashtirildi. Voruxda 5200 m, Gumxonada 5670 m, Chust-Popda 5805 m, Mingbo`laqda 6006 m o`ta chuqur neft quduqlari bug`ilandi. 1985 yilda Buxoro-Xiva provinsiyasida yaxshi tarkibli yirik neft-gaz kondensatli Ko`kdumaloq koni ochildi. 1993 yili Farg`ona botig`ining o`ta chuqur qatlamlaridan (Mingbo`loq tuzilmasidan) neft otilib chiqdi (qidiruv-burgilash ishlari davom etmoqda). Respublika neft sanoati xalq xo`jaligining neftga bo`lgan talabini to`liq qondirish imkoniyatlariga ega. 1999 yilda Respublikada 8,1 mln.t neft qazib olindi. Neftni qayta ishlash sanoati soxasida Oltiariq, Farg`ona, Buxoro neftni qayta ishlash zavodlari ishlab turibdi. Farg`ona zavodi surkov moylari va yonilg`i ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, ishlab chiqarish bo`yicha 30 dan ortiq tehnologik qurilmaga ega. Oltiariq neft zavodi esa yonilgi yo`nalishida. Ko`kdumaloq neftgaz koni ochilganidan keyin Fransiyaning TEKNEP firmasi bilan hamkorlikda 1993 yildan Buxoro viloyatining Qorovulbozor tumanida Buxoro neftni qayta ishlash zavodi qurilishi boshlandi va bir yilda 2,5 mln. tonna gaz kondensatini qayta ishlash quvvatiga ega bo`lgan 1-navbati 1997 yil avgustida ishga tushirildi. Neftni

qayta ishlash zavodlarida yuqori oktanli benzin (shu jumladan B-92 aviabenzini), dizel yonilg`isi, koks, parafin, motor moylariga qo`shilmalar, yengil avtomashinalar uchun motor va surkov moylari (kompressor, turbina, urchuq moylari), kerosin, bitum, suyultirilgan neft gazlari (butan, tehnik propan va boshqalar), mazut kabi 50 turdan ortiq neft mahsulotlari ishlab chiqariladi. Yangi mahsulot turlari ishlab chiqarishni o`zlashtirish dasturiga muvofiq yangi tehnologiyalar o`zlashtirilmoqda. Hozirgi davrda respublikamiz neft sanoati korxonalari quvvatlari bir yilda 11 mln. tonna neftni qayta ishlash imkoniyatiga ega. Neft va gaz qazib olish xajmining o`sishi: 1960 1970 1980 1990 1995 1997 2006 Neft (gaz kondensati b-n birga), ming t. 1603 1805, 3 1329, 4 2810 7600 7900 5448 Gaz mln.m.kub 446,6 32094 34840 40761 4860 5120 56300 Keyingi yillarda qurilgan keskin tadbirlar natijasida neft (gaz kondensati bilan birga) qazib olish xajmi yuqori sur`atlarga o`sdi. Respublikaning neft mustaqilligi ta`minlandi. Gaz sanoati – yoqilg`i-energetika majmuasining eng rivojlangan tarmog`i. Uning respublikada qazib olinayotgan yoqilg`i balansidagi hissasi 87,2 % ni tashkil etadi. Neft bilan yo`ldosh tarzda uchraydigan tabiiy gazni qazib olish urushdan oldingi yillardan boshlangan (1940 yilda 0,7 mln. m.kub). Neft gazidan sanoat maqsadlarida foydalanish uchun 15 km uzunlikdagi birinchi gazoprovod “Andijonsanoat” – Andijon shahri o`rtasida qurilgan (1944). Gazni alohida sanoat usulida chiqarib olish 50-60 yillarda boshlandi. Gaz qazib olish sanoati joylashgan asosiy rayonlar – Buxoro va Qashqadaryo, shuningdek Farg`ona, Surxondaryo viloyatlari hamda Qoraqalpog`iston Respublikasidir.

1958-60 yillarda Jarkok-Buxoro-Samarqand-Toshkent magistral gazoprovodi qurilishi bilan respublika sanoat markazlari, shahar va ayrim qishloqlarni gazlashtirish boshlandi. 1962 yilda katta zaxiraga ega gazli koni ishga tushirildi. Zudlik bilan magistral gazoprovodlar qurilib O`zbekiston gazi sobiq Ittifoqning Yevropa qismi, Ural, Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston, Boltiq bo`yi mamlakatlari va boshqa mintaqalarga uzluksiz jo`natib turildi. Nihoyatda qisqa muddatlarda Buxoro-Ural (1, 2, 3 navbatlari), O`rta Osiyo-Markaz, Buxoro -Toshkent-Frunze (Bishkek)-Olma-ota gazoprovodlari kurib foydalanishga topshrildi. O`rta Osiyo-Markaz gazoprovodiga Turkmaniston va Qozog`iston ham gaz yetqazib berib turdi. 1970 yilga kelib respublikada jami 32 mlrd. m.kub tabiiy gaz qazib olishga erishildi (1960 yilda 447 mln. m.kub edi). O`sha yillari Buxoro- Xiva provinsiyasi tarkibida oltingugurtsiz yana bir qancha gaz konlari ochildi. O`zbekiston tabiiy gazi murakkab geologik qatlamlarda (3500 m va undan chuqurda, bosimi 600 atmosferagacha) joylashgan. Tarkibida vodorod sulfid (6 % ga qadar), karbonat kislota kabi agressiv aralashmalar bo`lgan gaz konlarini ishga tushirishda bir qancha ilmiy-tehnikaviy muammolarni xal etishga to`g`ri keldi. 1972 yil Muborak gazni qayta ishlash zavodining birinchi navbati ishga tushirilib, gazni magistral gazoprovodlarga uzatishdan oldin aralashmalardan tozalash imkoniyatlari yaratildi. Sho`rtanda gaz majmuasi qurildi, oltingugurti ozroq tabiiy gazni energetika ehtiyojlari uchun uzatish maqsadida Sho`rtan- Sirdaryo-Toshkent gazoprovodi ishga tushirildi. Gazli-Chimkent gazoprovodi qurilib foydalanishga topshirildi. Muborak gazni qayta ishlash zavodida gazdan oltingugurt ajratib olishda aminli usuldan foydalanildi. Sho`rtan gaz majmuasida esa jahonda birinchi bo`lib molekulyar elak (g`alvir)lar qo`llanildi. Qazib olinayotgan gazning qariyb 98 % oltingugurtli gaz konlariga to`g`ri keladi. Farg`ona neftni, Muborak gazni qayta ishlash zavodlari va Sho`rtan gaz majmuasida yiliga 100 ming t. ga yaqin suyultirilgan gaz ishlab chiqariladi. Respublikadagi gaz uzatish bo`linmalari 7 magistral gaz quvuri tarmog`i (Buxoro-Gazli-Toshkent, 522 km; Muborak-Navoiy, 112 km; Sho`rtan- ToshGRES, 602 km; Kalif-Do`shanbe, 408 km; Buxoro-Ural, O`zbekiston

hududidan o`tadigan qismi 489 km; O`rta Osiyo-Markaz, O`zbekiston hududidan o`tadigan qismi 369 km), umumiy quvvati 1576,6 ming kVt bo`lgan 25 kompressor stansiyasi, 283 gaz taqsimlash stansiyasi, 5 yer osti gaz saqlash omboriga ega. Diametri 720-1220 mm.li magistral gaz quvurlarining umumiy uzunligi 12,5 ming km. Respublikada gaz sanoatining rivojlanishi qishloq xo`jaligi va boshqa sanoat tarmoqlarining o`sishini ta`minladi. Shahar, shaharcha va ayniqsa qishloqlarni gazlashtirish avj oldi. Respublikada tabiiy gaz bilan 3,8 mln.xonadon (jami 66 %), shu jumladan shahar va shaharchalarda 1,85 mln., qishloq joylarda 1,98 mln.dan ortiq xonadon ta`minlangan (1998). Ko`mir sanoati. O`zbekistonda ko`mirni sanoat usulida qazib olish 1930 yillar oxiridan boshlangan. Toshkent viloyati Oxangaron vodiysida Angren qo`ng`ir ko`mir, Surxondaryo viloyatida Sharg`un, Boysuntog` toshko`mir konlari bor. 1940-48 yillarda Angren qo`ng`ir ko`mir konida ko`mir ochiq va yopiq usullarda qazib olina boshladi. 1950 yilga kelib, respublikada 1,4 mln.t ko`mir qazib olindi, Angren ko`mir xavzasi yonida Angren shahri qad ko`tardi. 1941 yilda Sharg`un posyolkasi yaqinida Sharg`un toshko`mir koni ochilib, 1958 yilda ishga tushirilgan. Uning yillik ishlab chiqarish quvvati 200 ming t. Shaxtada briketlash fabrikasi ishlaydi (yillik quvvati 150 ming t). 1961 yili Angren ko`mir konida yer osti gazogeneratorlarida ko`mirni yuqori bosimdagi xavo oqimi yordamida energetik gazga aylantiradigan “Yerostigaz” stansiyasi qurildi (yillik ishlab chiqarish quvvati 800 mln. m.kub gaz). 1990 yilda respublikada 6,4 mln.t ko`mir qazib chiqarildi. Keyingi yillarda bu ko`rsatkich sezilarli pasaydi. 2005 yilda respublikamizda 3 mln. t ko`mir qazib olindi. Ammo Angren va Yangi Angren GRESlarining to`la qattiq yoqilg`iga o`tkazilishi bilan respublikaning ko`mirga bo`lgan ehtiyoji ortmoqda. Qazib olinayotgan ko`mirning 96,5 % qo`ng`ir ko`mirga to`g`ri keladi. O`zbekistonda qazib olinayotgan ko`mirning 87 % i ochiq usulda qazib olinmoqda.

O`zbekiston elektr-energetika sanoatining joylashishi va rivojlanishi. Energetika Respublika xalq xo`jaligining negiz tarmog`i, respublikada iqtisodiyot va tehnika taraqqiyotining mustaxkam poydevori hisoblanadi. O`zbekiston energetika sistemasi umumiy o`rnatilgan quvvati 11,5 mln. kVt bo`lgan 37 issiqlik va gidravlik elektr stansiyalarida yiliga 55 mlrd. kVt.s dan ortiq elektr energiyasi ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. O`zbekiston energetika sistemasining barcha kuchlanishlardagi elektr tarmoqlarining umumiy uzunligi qariyb 228 ming km ni tashkil qiladi. Tarmoq transformatorlarining umumiy quvvati 42,6 MVA ga teng. Hozir respublika energetika tizimida 60 mingga yaqin kishi ishlaydi. O`zbekistonda elektr quvvatidan asosan 20-asr boshlaridan foydalanila boshlandi. O`sha davrda Toshkentda 2 elektr stansiya qurilgan bo`lib, biri (quvvati 1450 kVt, 5 dizel) tramvayni tok bilan ta`minlash, ikkinchisi (Pavlov elektr stansiyasi, quvvati 125 kVt) shaharni yoritish uchun ishlatilgan. 1913 yilda O`zbekiston hududida umumiy quvvati 3 MVt chamasida bo`lgan 6 kichik dizel elektr stansiyalari bo`lgan, yillik elektr energiyasi xosil qilish 3,3 mln. kVt. s ga yetgan. 20-yillarda O`zbekistonda issiqlik energetikasi dizel va mayda bug` turbinali eletr stansiyalarini qurish yo`nalishida rivojlandi. Dizel elektr stansiyalar umumiy maqsadlarda hamda issiqlik energiyasiga ehtiyoji bo`lmagan paxta zavodlari, nasos stansiyalari, kanallar va boshqa korxonalar qoshida qurildi. Respublikada dastlabki bug turbinali elektr stansiyalari Farg`ona va Kattaqo`rg`on yog`-moy zavodlarida qurildi. Farg`ona yog`-moy zavodining “Sharq tongi” issiqlik elektr markazi (IEM) umumiy maqsadlardagi elektr stansiyasi bo`lgan birinchi IEMdir. 1934 yil 25 sentabr O`zbekiston energiya sistemasining tashkiliy asosi – “O`zbekenergiya” energetika boshqarmasi (xoz. UzR Energetika va elektrlashtirish vazirligi) tuzildi. 30-yillar boshidan Chirchiq-Bo`zsuv GESlar kaskadi barpo etildi. O`zbekistondagi birinchi gidroelektr stansiyasi Bo`zsuv GES shu traktda qurilib, 1926 yilda ishga tushirilgan edi. Chirchiq-Bo`zsuv gidroenergetika traktida

gidroenergetika qurilishi tez sur`atlar bilan davom ettirilib, 1926 yildan 1940 yilga qadar mazkur trakt gidroelektr stansiyalarida 67 ming kVt generator quvvatlari ishga tushirildi. Urushdan keyingi yillarda O`zbekiston energetika sistemasida quvvatlarni oshirish gidroelektr stansiyalar qurilishi hisobiga amalga oshirildi. 1950 yilda O`zbekiston umumiy energetika balansida ishlab chiqarilgan elektr energiyaning 64.3 % GESlar hissasiga to`g`ri keldi. Respublika xalq xo`jaligining energiya ta`minoti Chirchiq va Sirdaryo daryolarining suvchanligiga bevosita bog`liq bo`lib qoldi. 50-yillarning 2-yarmiga kelib O`zbekistonda juda boy tabiiy gaz zaxiralarining topilishi elektr energiyasi ishlab chiqarishni keskin oshirish imkoniyatini yaratdi. 60-70 yillarda tabiiy gaz negizida ishlaydigan Toshkent, Navoiy, Taxiatosh, Sirdaryo GRESlari, Angren ko`mir koni bazasida ishlaydigan Angren GRESning ishga tushirilishi natijasida energetika quvvatlari umumiy balansida issiqlik elektr stansiyalari (IES)ning hissasi 80 % ga yetdi. Elektr stansiyalari qurilishi bilan bir vaqtda elektr tarmoqlari, elektr uzatish liniyalari (EUL) va shaharlar yaqinida kichik stansiyalar barpo etish davom ettirildi. 1960 yili 110 va 220 kilovoltli elektr uzatish liniyalari bilan O`zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston, Qirg`iziston hamda Qozog`iston janubidagi besh viloyatini birlashtirgan O`rta Osiyo Birlashgan energetika sistemasi tashkil etildi. Toshkentda Birlashgan energetika sistemalari ish tartibotini operativ boshqarish uchun Birlashgan dispetcherlik boshqaruvi tuzildi (1991 yildan “Energiya” birlashgan dispetcherlik markazi). Energetika sistemalarini birlashtirish xalq xo`jaligida elektr ta`minoti sifati va puxtaligini tubdan yaxshiladi, gidroresurslar va yoqilg`idan oqilona foydalanish imkoniyatlarini yaratdi, o`rnatilgan quvvatlar zaxiralarini kamaytirdi. Bu davrda O`zbekistonda jamoa va davlat xo`jaliklari, tuman markazlari energiya sistemasi tarmoqlariga birlashtirildi. 1965 yilga kelib barcha shaharlar va aholi punktlarining elektr ta`minotini markazlashtirishga imkon beradigan O`zbekistonda yagona energiya sistemasi yaratildi.

Hozirgi davrda O`zbekiston energetika sistemasi 19 ming sanoat, 80 ming qishloq xo`jaligi, 19 ming kommunal va 3,5 mln. maishiy iste`molchilarni energiya bilan ta`minlaydi. 0.4-6-10 kV kuchlanishli elektr uzatish yo`llarining yalpi uzunligi 190 ming km dan ortiq. Respublika bo`yicha jami elektr energiyasi iste`moli 46,1 mlrd. kVt. soatni tashkil etadi. Respublika energetikasi istiqbolda gidroenergetika va issiqlik energetikasi yo`nalishida rivojlanadi. Respublikada eng yirik issiqlik elektr stansiyalari Nomi O`rnatilgan quvvatlari MVt Turboag- regatlar soni Qurilgan yillar Joylashgan shaxar Izoh Sirdaryo GRES 3000 10 1972-1981 Shirin Yangi Angren GRES 1800 6 1985- qurilish davom etmoqda Nurobod Loyixa quvvati 2400 MVt Toshkent GRES 1860 12 1963-1971 Toshkent Navoiy GRES 1250 11 1963-1981 Navoiy Angren GRES 484 8 1957-1963 Angren Taxiatosh GRES 730 5 1961-1990 Taxiatosh Talimarjon GRES - - Qurilishi 1984 yilda boshlangan Nuriston Loyixa quvvati 3200 MVt

Gidroenergetika . O`zbekiston energetika sistemasida jami 27 GES larda o`rnatilgan quvvatlar 1420 MVt ni tashkil etadi. Ularda 6331,2 mln.kVt.s. elektr energiyasi ishlab chiqarilmoqda. O`zbekiston gidroenergetikasi rivojlantirishda Pskom daryosi, Tupalang, Hisarak, Oxangaron suv omborlarida GESlarni loyixalash va qurish yo`nalishi yetakchi o`rinda turadi Issiqlik energetikasi . 60 – yillarda respublikada elektr energiyasi xosil qilishni ko`p aytirish asosan gazda ishlaydigan yirik IES ni ishga tushirish yo`nalishida olib borildi. Yirik IESlar qurilishi natijasida O`zbekiston energetika sistemasining o`rnatilgan quvvatlari 11,3 ming MVt ga yetdi. Yaqin yillarda Yangi Angren GRESida 8-blak va Talimarjon GRESning 1-blakini ishga tushirish rejalashtirilgan. O`zbekiston Energetika va elektrlashtirish vazirligi tarkibida loyixa, qurilish-montaj, sozlash, ta`mirlash va ishlatish tashkil otlarining to`la majmui energetika tizimining ishonchli ishlashini va istiqbol taraqqiyotini ta`minlaydi. O`zbekiston energetika sistemasi xozir respublika xalq xo`jaligi va aholisining elektr energiyasiga bo`lgan ehtiyojlarini to`la ta`minlamoqda va elektr energiyasini qisman qo`shni davlatlarga eksport qilmoqda. 1997 yilda O`zbekistonda ja`mi 46,0 mlrd. kVt soat, 1999 yilda esa 45,3 mlrd.kVt soat elektr energiyasi ishlab chiqarildi. Respublikada eng yirik gidroelektr stansiyalari Nomi O`rnatilgan quvvatlar MVt Turbinalar soni Qurilgan yillar Suv manbai Chorvok GES 620,5 4 1970-1972 Chirchiq Xo`jakent GES 165 3 1976 Chirchiq G`azalkent GES 120 3 1980-1981 Chirchiq Farxod GES 126 4 1948-1949 Sirdaryo

Yirik issiqlik elektr markazlari Nomi O`rnatilgan quvvatlar MVt Qurilgan yillar Joylashgan shahri Izohlar Farg`ona IEM 330 1956-1979 Kirguli Loyixa quvvati 140 MVt Muborak IEM 60 1985-1988 Muborak Toshkent IEM 30 1939-1954 Toshkent

Adabiyo т lar: 1. Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavsizlikka taxdid, taraqqiyot kafolatlari va barqarorlik shartlari. – T.:O`zbekiston, 1997. 2. Abirqulov K.N. Iqtisodiy g е ografiya (Darslik) –T.: TDIU, 2004 3. Asanov, M. Nabixonov, I. Safarov. O`zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jugrofiyasi: Pedagogika Oliy o`quv yurtlarining talabalari uchun ukuv qo`llanmasi.-T.: O`qituvchi, 1994. 4. Salimov X ., Xatamov A ., Mamajonov M . O ` zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi . O`quv qo`llanma. – T.: “Yangi asr avlodi”, 2008. 5. Soliyev A.S. va boshqalar. Mintaqaviy iqtisodiyot. o`quv qo`llanma/mas`ul muharrir Z.Ahmadjonova. -T.: Universitet, 2003 6. Т ў хлиев Н . Ўзбекистон и қ тисодиёти асослари . / Н . Т ў хлиев , Қ . Ҳ а қ бердиев , Ш . Эрматов , Н . Холматов . – T.: “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” Давлат илмий нашриёти , 2006. 7. Новейший энциклопедический справочник. Страны мира Авт. – сост. Д.О. Хвостова. – М.: ОЛМА Медиа Групп, 2006.

O'xshashlar

O`zbekiston respublikasi sanoati va uning tarmoqlari. yoqilg`i-energetika sanoati

Eron yoqilg`i-energetika sanoati shakllanishi va rivojlanishi xususiyatlari

O`zbekistonning mashinasozlik majmui tarmoqlari geografiyasi

Qozog’istonning sanoati. Yoqig`i-energetika sanoati

O`zbekistonning qishloq xo`jalik tarmoqlari geografiyasi