Jizzax viloyati tog'li hududlar qishloqlarining rivojlanish xususiyatlari - Geografiya - Referatlar

Jizzax viloyati tog'li hududlar qishloqlarining rivojlanish xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.1953125 KB

Ko'chirib olish

Jizzax viloyati tog`li hududlar qishloqlarining rivojlanish xususiyatlari Jizzax viloyati tog`li hududlariga Baxmal, Zomin, Forish, G`allaorol, Yangiobod tumanlari kiradi. Ularning umumiy yer maydoni 17,0 ming km kv, viloyat umumiy yer maydonining 80 foizi, aholisi 491,2 ming kishi bo`lib, viloyat umumiy aholisining 45 foizini tashkil etadi. Mintaqa O`zbekiston Respublika-sining qishloq xo`jaligi rivojlangan hududlardan biridir. Viloyat aholisining asosiy qismi ham qishloqlarda istiqomat qiladi (74 %, 2007 y.). Shu bilan birga qishloq aholi manzilgohlarining joylashuvida ham o`ziga xos ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish qonuniyatlari mavjud. XX asr o`rtalarigacha yirik qishloqlar asosan tog` va tog` oldi zonalarida joylashgan bo`lib, Mo`g`ol, Sartyuz, Oyqor, Bog`ishamol kabi qishloqlar Sangzor vodiysida, G`o`bdun, Ko`kbuloq, Mirzabuloq va boshqa qishloqlar G`allaorol tekisligida, G`allakaor, Gulshan, Chorvador, Omongeldi, Qizilqum, Qoraobod, Eshbuloq singari bir qancha qishloqlar esa Zomin va Nurota tog` oldi hududlarida lentasimon qo`rinishda shakllangan. Qishloqlarning bunday hududiy tashkil topgani aholining katta - kichik soy va daryolar atrofida, suvga yaqinroq joylashishga bo`lgan intilishidir. Respublikamiz iqtisodiyotining asosini qishloq xo`jaligi tashkil etaganligi bois Jizzax viloyati aholisining asosiy qismi ham bog`dorchilik, chorvachilik va lalmikor donchilik bilan shug`ullanib keladi. Masalan, G`allaorol tumani g`alla yetishtirishga, Forish - uzumchilikka, Baxmal tumani olma, Zomin esa donli ekinlar yetishtirishga ixtisoslashgan. Ta`kidlash joizki, viloyat hududidagi cho`llarning keng miqyosda o`zlashtirilishi sobiq Ittifoq davrida amalga oshirilgan va bu tog` hamda tog` oldi aholisini cho`lga ko`chirish orqali amalga oshirilgan. Albatta, aholining ko`p qismi cho`lga o`z ixtiyori bilan ko`chib borgan, chunki o`sha davrda tog` qishloqlarida mehnat resurslarining ish bilan ta`minlanishi ancha chegaralangan bo`lgan. Agar o`sha davrdagi cho`l va tog` qishloq aholi manzilgohlari bir - biri

bilan solishtirilsa, juda katta farqlarni ko`rish mumkin. Ayni vaqtda tog` va tog` oldi zonalaridagi qishloqlar kengayib bormoqda, aholining tirikchilik manbai yana o`sha bog`dorchilik, chorvachilik va lalmikor donchilik bo`lib qolgan. Jizzax viloyatidagi tog` va tog` oldi hududi qishloqlari Baxmal, Zomin Yangiobod, G`allaorol, Forish tumanlarida joylashgan. Qolgan tumanlar esa asosan o`zlashtirilgan cho`l hududlarida tashkil topgan bo`lib, ular ham o`z navbatida o`ziga xos demografik xususiyatlarga ega . 1 - жадвал Жиззах вилояти тоғ ва тоғ олди туманларининг маъмурий - ҳудудий таркиби қуйидагича (2007 йил) Туманлар Туманга бўйсинувчи шаҳарлар Шаҳар - ча лар Қишлоқ фуқаролик йиғинлари Қишлоқ аҳоли манзилгоҳ лари Маҳал - лалар сони Бахмал - 1 10 102 6 Зомин 1 1 12 80 23 Фориш - 2 11 112 17 Ғаллаорол 1 2 14 106 19 Янгиобод - - 5 30 15 Жадвал Жиззах вилояти статистика бошқармаси маълумотлари асосида тузилган. Jadvaldan ko`rinib turibdiki, eng ko`p qishloqlar, ya`ni Omongeldi, Gulzor, Arnasoy, Garasha, Qizilqum, Qoraobod, Narvon, Egizbuloq, Omonsoy, Forish, Uxum kabi qishloqlar Forish tumaniga to`g`ri keladi. Bu tumanning hududi 9670 km kv bo`lib, aholisi 75,6 ming kishini tashkil etadi. Ushbu tumanning katta qismi cho`l mintaqasida joylashgan va bu cho`l hududida bir qancha xo`jaliklar tashkil qilingan bo`lsada, yirik qishloqlar ko`proq tog` va tog` oldi zonasida o`rnashgan. Katta yoshli tuman aholisining asosiy qismi qishloq va o`rmon xo`jaligida band. Viloyat tumanlari aholisining ko`pchiligi ham qishloqlarda istiqomat qiladi. Bunda urbanizatsiya ko`rsatkichi 15 foizdan (Zomin tumani) 28,8 foizgacha (Jizzax tumani) farq qiladi. Tog`li tumanlar aholisining turmush tarzi qishloq ho`jaligi bilan bog`liq. Bu hududlarda shahar va shaharchalar mavjud, lekin ularning aholisi ham deyarli to`liq agroiqtisodiyot tizimida band. 2 - jadval Jizzax viloyati tog`li tumanlari qishloq aholisining demografik tarkibi (2007 yil, ming kishi hisobida) Туманлар Умумий аҳоли Шу жумладан : Қишлоқ аҳолиси Шу жумладан : Аёллар Эркаклар Аёллар Эркаклар

Бахмал 117,7 58,8 58,9 106,9 52,9 54,0 Зомин 131,8 66,1 65,7 89,0 43,9 45,1 Фориш 74,7 37,5 37,2 61,1 30,1 31,0 Ғаллаорол 131,8 66,2 65,6 96,8 47,8 49,0 Янгиобод 23,1 11,8 11,3 23,1 11,8 11,3 Манба: Жиззах вилояти статистика бошқармаси маълумотлари. Jadvaldan ma`lum bo`ladiki, tog`li tumanlarda qishloq aholisi ko`pchilikni tashkil qiladi. Bugungi kunda tog` hududlaridagi qishloqlarning rivojlani-shiga katta e`tibor berilmoqda, xonadonlarni gazlashtirish, elektr ta`minoti, maishiy xizmat ko`rsatish kabi ijtimoiy infratuzilma shoxobchalari eng chekka joylargacha yetib borgan. Masalan, Forish tumani qishloqlari tabiiy gaz bilan 72,1 foiz, toza ichimlik suvi bilan 65,9 foiz, Baxmal tumani qishloqlari tabiiy gaz bilan 40,9 %, toza ichimlik suvi bilan 43,0 foiz ta`minlangan (2007 y.). Har bir yirik qishloqda tibbiy yordam punktlari, maktablar, ayrimlarida kollejlar qurilgan. Ko`payib borayotgan aholi va kengayib borayotgan qishloqlar turmush darajasini ko`tarish hozirgi sharoitda asosiy masalalardan hisoblanadi. Shu bilan birga tog` qishloqlarining kengayib borishi bir qancha muammolarni keltirib chiqaradi: Birinchidan, aholi tobora "yuqorilab", ya`ni tog` etaklarigacha joylashib, tog`larning muhofaza hududlarigacha kirib bormoqda; Ikkinchidan, aholi asosan chorvachilik bilan shug`ullanadigan qishloqlarda chorva tuyog`i ko`payib, tabiiy landshaftlarga zarar keltiradi, dorivor va kamyob o`simliklarning kamayib va yo`qolib ketishiga olib keladi; Uchinchidan, aholi ko`payishi bilan kishilarning tog`larga qatnovi ko`payib boradi, bu esa o`ziga xos tabiatga ega bo`lgan tog`lardagi muhitning ifloslanishi va buzilishiga sabab bo`ladi. Shu o`rinda unutmasligimiz lozimki, tog`lar mamlakatimizning estetik boyligi hisoblanadi. Shu bois ularni barqaror rivojlanishi qonuniyatlariga binoan, kelajak uchun asrashimiz lozim. Bu yerlarda rekreatsiya va turizm, xususan agro va ekoturizmni rivojlantirish imkoniyatlari mavjud. Yuqorida ta`kidlangan muammolar tobora keskinlashib borishi mumkinligini hisobga olgan holda, ularning oldini olish uchun quyidagi choralar qo`llanilishi maqsadga muvofiq:

Tog` qishloqlarida aholi uy - joylari qurilishini tartibga solish; Aholi joylashuvi va uy - joy qurish, foydalanishi mumkin bo`lgan hududlar chegarasini qat`iy belgilash; Qishloq joylar aholisini doimiy ish bilan ta`minlash, sanoat korxonalari, aholiga xizmat ko`rsatish (servis) sohalarini rivojlantirish; Tog` qishloqlari aholisining turmush darajasini yaxshilash, mavjud mehnat resurslaridan samarali foydalanish; Tog` hududlarida zamonaviy rekreatsiya va turizm infratuzilmasini shakllantirish; Tog`li hududlar yer – suv resurslari va ularning muhofazasini ta`minlash. Ushbu muammolarni hal etish Jizzax viloyati ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga tog` mintaqalari va ularning cho`l hududlari bilan o`zaro integratsiyasini amalga oshirish viloyatda yagona iqtisodiy makon shakllanishiga asos bo`ladi.

O'xshashlar

Qashqadaryo viloyati iqtisodiy ijtimoiy rivojlanish shart-sharoitlari

Farg'ona viloyati iqtisodiy -ijtimoiy rivojlanishining ba'zi bir xususiyatlari

Qoraqalpog'iston respublikasining iqtisodiy-demografik rivojlanish xususiyatlari

Jizzax vohasida sug'oriladigan yerlar meliorativ kadastri

Markaziy Osiyo davlatlarining xo`jaligi va uning rivojlanish xususiyatlari