Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish qonuniyatlari, tamoyillari va omillar - Geografiya - Referatlar

Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish qonuniyatlari, tamoyillari va omillar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish qonuniyatlari, tamoyillari va omillar REJA: 1. Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishda tabiiy sharoit va resurslarning ahamiyati 2. Ishlab chiqarishni kuchlarini joylashtirishning ahamiyati 3. Ishlab chiqarishni kuchlarini joylashtirish tamoyillari va omillari 4. Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyot tarmoqlarining joylashtirishni xususiyatlari

Jamiyatni inqilobiy qurish, tub iqtisodiy islohat ishlab chiqarishni tashkil qilish, turli shakllarini uyg’unlashtirish, kooperativ harakatini kuchaytirishning yangi shakllarini izlab topishni taqoza etadi. Boshqariladigan bozor iqtisodiyotiga o’tish, iqtisodiyotni davlat tasarrufidan holi qilish, ishbilarmonlikni rivojlantirish va bozor munosabatlari rivojiga ko’maklashadigan boshqa tadbirlar iqtisodiyot samaradorligini oshirish maqsadida amalga oshiriladi. Amalga oshirilishi xalq xo’jaligi iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligini yuksaltiradigan eng muhim vazifalardan biri sifatida hozirgi bosqichda boshqarishni mahalliylashtirish, respublikalar boshqaruv organlarining umumdavlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini o’tkazishda birga harakat qilishini yo’lga qo’yish, shuningdek muhim xalq xo’jalik dasturlarida birga ishtirok etish tadbirlarini tizimini alohida ta‘kidlash kerak. Iqtisodiyot samaradorligini oshirishning eng muhim vazifalarini hal etish ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish, ijtimoiy vazifalar yechimini topish, boshqariladigan bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida esa aholini ijtimoiy himoya qilishning zarur shart-sharoitlarini yaratish va xalq turmushi darajasini oshirish muammolari bilan bog’liqdir. Mehnat taqsimotining chuqurlashishi va kengayib borishi ishlab chiqaruvchi kuchlar taraqqiyoti bilan o’zaro bog’langan hamda shartlangan holda kechuvchi ob‘ektiv jarayon bo’lib, ko’p darajada uning tabiiy sharoitlari bilan-turli xil tabiiy boyliklar mavjudligi bilan belgilandi. Ana shu tabiiy boyliklarning makoniy tarqoqligi mehnat hududiy taqsimotining eng asosiy belgilovchi omillaridan biri tarzida namoyon bo’ladi. Ishlab chiqaruvchining (ishlab chiqarishning) rivojlanishi ishlab chiqarish unsurlarini, mehnat qurollarini, mehnat ashyolarini va jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi bo’lgan aholini makoniy joylashtirish bilan birga kechadi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish va joylashtirish muayyan iqtisodiy sharoitlar hamda avvalo ishlab chiqarish usuliga bog’liq turli xil qonunlar bilan boshqariladigan yagona jarayon tarzida namoyon bo’ladi.

Ishlab chiqaruvchi kuchlar joylashuvi qonuniyatlari, o’z navbatida, mazkur qonuniyatlarning aniq rejali amaliyotida ro’yobga chiqarilishidan iborat joylashtirish printsiplarining nazariy asosi xizmatini o’taydilar. Hozirgi sharoitda ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish quyidagi printsiplar bilan belgilanadi: 1. Ishlab chiqarishni barcha respublika va iqtisodiy rayonlar ishlab chiqarish apparati, tabiiy hamda mehnat rezervlaridan eng samarali foydalanish vazifalariga muvofiq ravishda rejali va kompleks joylashtirish; 2. Barcha respublika va xalqlarning tengligi hamda o’zaro yordami asosida iqtisodiy rayonlar o’rtasida ijtimoiy mehnat taqsimotini rivojlantirish: 3. Ishlab chiqarish va xom ashyo hamda maxsulotni tashishni oqilonalashtirishning barcha bosqichlarida ijtimoiy mehnatni tejash maqsadida sanoatning tegishli tarmoqlarini xom ashyo manbalariga yaqinlashtirish: 4. Respublika va iqtisodiy rayonlar xo’jaligini sanoat hamda qishloq xo’jaligining ular taraqqiyoti uchun eng qulay tabiiy va iqtisodiy sharoitlar mavjud bo’lgan tarmoqlariga ixtisoslashtirib, kompleks rivojlantirish; 5. Barcha respublika va iqtisodiy rayonlash iqtisodiy taraqqiyoti darajalarini baravarlashtirish; 6. Iqtisodiy rayonlash va mintaqalar o’rtasida ham ular ichida ham xalq xo’jaligini hamda hududiy-ishlab chiqarish aloqalarini iqtisodiy jihatdan eng oqilona tashkil etish; 7. Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishda mamlakat mudofaa qudratini mustahkamlash talablarini hisobga olish; 8. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shahar bilan qishloq o’rtasidagi qarama- qarshiliklarni tugatish va muhim tafovutlarni bartaraf etish; 9. Bozor iqtisodiyoti davrida qoloq rayonlarni iqtisodiy va madaniy taraqqiyotini tezlashtirish. Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishni oqilonalashtirish muammosining qo’yilishi umumiy qonuniyatlar va printsiplarni ta‘riflash bilan birga

joylashtirishni belgilab beruvchi eng muhim omillar hamda shart-sharoitlarni ajratishni ham ko’zda tutadi. Eng muhim o’ziga xos omillarga tabiiy sharoitlar, mehnat resurslari, ishlab chiqarishning texnika darajasi va fan-texnika taraqqiyotining sur‘atlari, ishlab chiqarishni ijtimoiy tashkil etishning shakllari, energatika va transport sharoitlari, infratuzilma hamda aglomeratsiya kiradi. EHM dan foydalanish bilan bog’liq hozirgi mintaqaviy tadqiqotlar omillarning juda keng doirasini tahlil sohasiga kiritish imkonini beradi. Chunonchi, Amerikaning «Jeneral elektrik» kompaniyasi joylashtirish joylarini aniqlashda quyidagi 3 ta guruhga birlashtirilgan 187 ta omil hisobini olib boradi. 1. OMILLARNING IQTISODIY GURUHI. Қ 1) Kapital (ko’pincha o’zgaruvchan kapital); 2) mehnat (miqdor, sifat, maoshlar, ish xaqlari, kasaba uyushmasi birlashmalari, ishchi qonunchiligi, yashashning eng past darajasi); 3) yonilg’i va quvvat (me‘yorlash); 4)Yer (renta); 5) soliq solish (miqdorlari); 6) bank ishi (foiz hisobli maoshlar, bank operatsiyalari); 7) qurilish (ijara xaqi, qurilish chiqimlari); 8) transport (mahalliy va olisga tashishlar, ta‘riflar, xizmat ko’rsatish klassi, mahalliy yukoboroti); 9) qonunchilik (federal va mahalliy, aktsioner jamiyatlari qonunchiligi); 10) bozor (sanoat faolligi koeffitsenti). II. OMILLARNING JUG’ROFIY GURUHI. 1) Yer (mavjud yer maydoni, topografiya, tuproqlar, yer osti tuzilishi, zovur, aerosuratga olish); 2) iqlim (mavsumiy tebranishlar, shamollar tezligi va yo’nalishi, quyosh radiatsiyasi miqdori namlik, yog’inlar harakteri-yomg’ir, qor, dul, bo’ron va h.k.); 3) suv resurslari (miqdor, sifat manbalar); 4) xom ashyo (harakter, joylashtirish, iste‘molchiga bo’lgan masofa); 5) yonilg’i va quvvat (ko’mir, neft, gaz, suv, o’tin, atom, quvvati); 6) transport (tarmoq xili-temir yo’l, avtomobil, suv, havo transporti, aeroportlar, quvurlar, mahalliy transport). ққққққққққ III. OMILLARNING IJTIMOIY GURUHI.

1) Aholini soni; 2) uy-joy bilan ta‘minlanganlik; 3) tarqalgan mol-mulk; 4) shifokor xizmati; 5) dam olish sharoiti; 6) ta‘lim olish sharoiti; 7) Xotin-qizlarning roli; 8) cherkovning roli; 9) davlat matbuoti; 10) mudofaa va jinoyatlar solnomasi; 11) yong’inga qarshi xizmat; 12) ilmiy tadqiqotlar; 13) ilmiy tadqiqotlar sharoiti va reja komissiyasining ishi; 15) ijtimoiy mavqe va madaniyatning boshqa elementlari; 16) ijtimoiy munosabatlar. 1965 yilda «Sanoat taraqqiyoti» degan Amerika jurnalida bosilib chiqqan bir maqolada joylashtirishning 700 ta omili ustida so’z yuritiladi. 1970 yilda Missuri shtatining ma‘muriyati EHM da joylashtirish vazifalarini hal etishda 25000 ta omil hisobini olib borgan edi. bu endi ortiqcha ko’rinsada, lekin joylashtirish omillarini tavsiflash va hisobga olishga zarur e‘tibor berilganligi bejiz emas.

A d a b i y o t l a r 1 I.A. Karimov «O’zbekiston iqtisodiy ilohatlarni chuqurlashtirish yo’lida». T.: O’zbekiston. 1995 2 I.A. Karimov «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik sharoitlari va taraqqiyot kafolatlari». –T.: O’zbekiston, 1997 3 E.B. Alaev Sotsialno-ekonomicheskaya geografiya. ponyatiyno- terminologicheskiy slovar. M.: Msl, 1983 4 G.R. Asanov, M.N.Nabixonov, I. Safarov O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. T.: O’qituvchi, 1994 5 N.N.Kolosovskiy Teoriya ekonomicheskogo rayonirovaniya. M.: Msl, 1994 6 V.V.Kistanov Territorialnaya organizatsiya proizvodsva. M.: 1981 7 E.Nabiev, A.Qoyumov O’zbekistonning iqtisodiy salohiyati. –T., 2000 8 I. Salomov, U. Parpiev Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish. – T.: Sharq, 1996 9 Y.G.Saushkin Ekonomicheskaya geografiya: istoriya. Teoriya, metod i praktika. – M.: Msl, 1983 10 A.S.Soliev va boshqalar Mintaqaviy iqtisodiyot. T., «Universitet», 2003 11 A.Sodiqov Formirovanie i razvitie regionalnx agropromshlennx kompleksov. T., 1989 12 A.S.Soliev, T. Mallaboev Iqtisodiy va sotsial geografiya kursida ayrim qonuniyatlarni o’rganish metodi. – T.: 1988 13 A.S.Soliev, L.Qarshiboeva Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning dolzarb masalalari. – T. 1995 14 A.S.Soliev L.Qarshiboeva Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari. T. 1999 15 V.A.Chjen Bozor sharoitida mintaqaning tarmoq taraqqiyoti. T., 1997 16 M. Hakimova, B. Mahmudov Xalqaro iqtisodiy munosabatlar 17 Territorialne proizvodtvenne kompleksne . M . Msl , 1970 18 S.G’.G’ulomov, M.Barbakadze Hududiy tizimlarni optimallashtirish metodlari va usullari. –T.: O’zbekiston, 1992 19 O’zbekiston Respublikasi Entsiklopediyasi. T.: Qomuslar bosh boshqarmasi, 1997 20 A.I.Chistobaev, M.D.Shargin Ekonomicheskaya i sotsialnaya geografiya. novy etap. Leningrad , Nauka , 1990-319 s .

O'xshashlar

Ishlab chiqarish kuchlarini hududiy tashkil etish shakllari

Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish nazariyalari

Xududiy mexnat taqsimoti va ishlab chiqarishni joylashtirish

Ishlab chiqarishni joylashtirishga ta'sir etuvchi omillar

Sanoat rivojlanishi va hududiy tashkil qilinishida tabiiy sharoitning tutgan o'rni