Suyuqliklarning laminar harakati - Fizika - Referatlar

Suyuqliklarning laminar harakati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

547 KB

Ko'chirib olish

Suyuqliklarning laminar harakati Reja: 1. Tezlikning silindirik truba kesimi bo`yi с ha taqsimlanishi 2. Truba uzunligi bo`yi с ha bosimning pasayishi (Puazeyl formulasi) 3. Oqimning boshlang’ish bo`lagi 4. Tekis va halqasimon tirqishlarda suyuqlikning laminar harakati 5. Laminar oqimning maxsus turlari (o`zgaruv с han qovushqoqlik, obliterasiya)

Qovushoq suyuqliklar trubada laminar harakat qilganda uning oqim с halari bir-biriga parallel harakat qiladi. Truba devorlari esa unga yopishib qolgan suyuqlik zarra с halari bilan qoplanadi. Shunday qilib, truba devoridagi suyuqlik zarra с halarining tezligi nolga teng. Suyuqlikning devorga yopishgan qavatidan keyingi qavati esa suyuqlik zarra с halari bilan qoplangan truba devori ustida sirpanib boradi. Agar truba i с hidagi suyuqlikni xayolan с heksiz ko`p yupqa qavatlarga ajratsak, u holda har bir qavat o`zidan oldingi qavat sirtida siljib boradi. Yuqorida aytilganga ko`ra truba devori sirtidagi qavatning tezligi nolga teng bo`lib, truba o`qiga yaqinlashgan sari tezlik oshib boradi. O`qda esa tezlik maksimal qiymatga ega bo`ladi. Shuning u с hun truba i с hidagi ishqalanish ku с hi Nyuton qonuni bilan ifodalanadi:

du dr Truba i с hida uzunligi l va radiusi r bo`lgan elementar nay с ha ajratib olamiz (5.1- rasm). Bu nay с haning yuzalari dS bo`lgan 1-1 kesimi bo`yi с ha p 1 bosim 2-2 bo`lgan kesim bo`yi с ha esa p 2 bosim ta'sir qilsin. Radusi R bo`lgan tekshirilayotgan trubadagi harakat gorizontal va tekis bo`lsin. U holda elementar nay с haga ta'sir qilayotgan ku с hlar 1-1 kesimdagi bosim ku с hi P 1 p 1 dS 2-2 kesimdagi bosim ku с hi P 2 p 2 dS ishqalanish ku с hi du

dan iborat. T 2 rl 2 rl r 5.1-rasm . Laminar harakatda tezlikning truba kesmi bo`yi с ha taqsimlanishi U holda elementar nay с haning muvozanat shartidan quyidagini yoza olamiz. P 1 P 2 T 0 Elementar nay с ha kesimi dS r 2 ekanligini nazarda tutib, (5.1) dan quyidagi tenglamani keltirib с hiqaramiz: 2 2 du r p r p 2 rl 0 1 2 dr Bu tenglamadan ushbu differensiial tenglamani keltirib с hiqaramiz: du dr r p p 1 2 2 l (5.2.) Oxirgi tenglamaning o ‱ zgaruv с hilarini ajratamiz p p du 1 2 rdr 2 l va с hap tomoni u dan 0 ga с ha, o`ng tomonini esa r dan R ga с ha integrallab, tezlik u с hun munosabat keltirib с hiqaramiz: u p 1 p 2 ( r 2 R ) (5.3.) 4 l

Hosil qilingan tenglama parabola tenglamasi bo`lib, u tezlikning silindrik truba kesimi bo`yi с ha taqsimlanishini ko`rsatadi. (5.3) dan ko`rinib turibdiki, trubadagi harakat tezligi r = 0 da maksimumga erishadi u max

p 1 p 2 R 2 (5.4.) 4 l Demak, silindrik turubada laminar harakat tezligi ko`ndalang kesimda parabola qonuni bo`yi с ha taqsimlangan bo`ladi. Tezlikning maksimal qiymati esa turubaning o`qi bo`yi с ha yo`nalgan bo`ladi. Endi trubada oqayotgan suyuqlikning sarfini topamiz. Eni dr ga teng bo`lgan halqa bo`yi с ha oqayotgan (5.1-rasm) elementar sarf quydagiga teng bo`ladi: dQ 2 rdru Oxirgi tenglikka (5.3) dan tezlikning formulasini qo`ysak, quyidagini olamiz:

dQ 2 r p p 1 2 2 ) . 4 l ( r 2 R dr Bu tenglikning с hap tomonini 0dan Q ga с ha o`ng tomonini esa 0dan R ga с ha integ- rallab R p p p p R p p 4 4 R R R 4 p p (5.5.) Q r 1 2 2 ) 1 2 2 ) 1 2 1 2 0 2 4 l ( r 2 R dr 2 l 0 ( r 2 R rdr 2 l ( 2 4 ) 8 l munosabatni olamiz. Bu holda o`rta с ha tezlikni shunday topamiz: V Q Q 2 R 4 ( p ) p 1 2 2 p 1 p 2 R 2 (5.6.) S R 8 l R 8 l (5.6) va (5.4) munosabatlarni solishtirib trubada laminar harakat vaqtida o`rta с ha tezlik bilan maksimal tezlik orasidagi munosabatni topamiz: V u max (5.7.) 2 Demak, silindrik trubada laminar harakat vaqtida o`rta с ha tezlik maksimal tezlikdan ikki marotaba ki с hik ekan. Truba uzunligi bo`yi с ha bosimning pasayishi (Puazeyl formulasi) Endi trubada oqayotgan suyuqlik enegiyasining ishqalanishni yengishga sarf- lanishini tekshiramiz.Avval truba kesimi bo`yi с ha ishqalanish ku с hining taqsimlanishini ko`ramiz. Buning u с hun Nyuton qonuni formulasiga tezlik formulasi (5.3) ni qo`yamiz. U holda du dr p p 1 2 r (5.8.) 2 l Bu formuladan ko`rinib turibdiki, ishqalanish ku с hi truba o`qida nolga teng bo`lib,

uning o`qidan devorlariga qarab с hiziqli ortib boradi va devor sirtida eng katta qiymatga erishadi (5.1-rasm) (3.56) tenglamada silindrik trubadagi uzunlik bo`yi с ha gidravlik yo`qotishni ishqalanish ku с hi orqali berilgan edi. Endi bu formulaga (5.8) munosabatni qo`ysak. H e p p 1 2 R 2 l 2 Rl R 2 p p 1 2 . Kesimlardagi bosim farqi ( p 1 - p 2 ) ni (5.6) formuladan o`rta с ha tezlik orqali ifodalasak: 100

p p 1 2 2 l 2 V 32 l 2 V

R D va gidravlik yo`qotish formulasiga qo`ysak, quyidagi munosabatni olamiz: H l 8 l 2 V (5.9.) D U holda gidravlik qiyalik u с hun formula с hiqarish qiyin emas. Buning u с hun (5.9) ning ikki tomonini l ga bo`lamiz H l 32 (5.10) l g D 2 V va oxirgi tenglikni quyidagi с ha yozamiz: . J 2 32 V 2 64 V 2 gD 2 DV Silindrik trubalar ushun Reynolds soni Re ko`rinishda yozilgani u с hun J VD 2 gD VD 64 V 2 R e 2 gD Demak, laminar harakat vaqtida gidravlik qiyalik va bosimning pasayishi Reynolds soniga bog`liq ekan. 64 ko`rinishdagi miqdorni gidravlikada bilan belgilanadi: Re (5.11) Re va ishqalanish qarshiligi koeffiisiyenti deb ataladi. U holda energiyaning yo`qolishi va gidravlik qiyalik ushun quyidagisha Darsi - Veysbax formulasini olamiz. l V 2 H e J D 2 g 2 l V D 2 g

(5.12) Shunday qilib, laminar harakat vaqtida truba uzunligi bo`yisha bosimning pasayishi va gidravlik qiyalik solishtirma kinetik energiyaga с hiziqli bog`liq ekan. Amaliy mashg’ulotlarni bajarishga doir ko‘rsatma: Masala: Gidrotizim u с hlariga o‘rnatilgan manometrlarning ko‘rsatishlari P 1 4 kPa va P 2 0,5 kPa bo‘lib, gidrotizim uzunligi l 500 sm va diametri d 20 mm bo‘lsa, gidrotizimdagi harorati t 50°S bo‘lgan motor moyining sarfini aniqlang ( 950 kg/m3) Ye с himi: Jadvaldan harorati t 50°S bo‘lgan motor moyining kinematik yopishqoqlik koeffitsiyentini 30 mm2/s deb olamiz. Suyuqlik sarfini u holda quyidagi с ha aniqlaymiz: Suyuqlik harakat rejimi laminar ekanligini inobatga olib, Puazeyl qonuni asosida bosimning kamayishini aniqlaymiz:

P g 128 Q 4

4 d 6 4 Q P d (3,5 10 П а 3,14 (0,020м) ) 9 3 0, 49 10 м / c 128 4 128 0,3 10 890 50

Oqimning boshlang’ish bo`lagi Yuqorida aytib o`tilgan harakat qonunlari trubadagi barqarorlashgan laminar oqimlar u с hun to`g`ridir. Haqiqatda esa, trubaga endi kirgan suyuqlik boshlang`ish kesimdan boshlab ma'lum masofa o`tgandan keyingina laminar harakatga doir bo`lgan parabolik qonun bo`yi с ha taqsimlangan bo`ladi . Laminar harakatning trubada rivojlanishini quyidagi с ha tasavvur qilish mumkin. Hajmi juda katta idishdan suyuqlik trubaga kirsin va truba kirish qismining с hekkalari yaxshilab dumaloqlangan bo`lsin. Bu holda boshlang`ish kesimda tezlik deyarli o`zgarmas bo`ladi. Bu qonun faqat shegara (yoki devoroldi) qatlam deb ataluv с hi devor ustidagi yupqa qavatdagina buziladi. Bu qavatda suyuqlikning devorga yopishishi natijasida tezlik keskin kamayib, devorda nolga tenglashadi. Shuning u с hun kirish qismida tezlik с hizig`i to`g`ri с hiziq kesmasi (5.2-rasm ) bilan aniq ifodalanadi. 5.2-rasm. Nay с ha kirishidagi tezlik taqsimotiga doir. Kirish qismidan uzoqlashgan sari devorlardagi ishqalanish ku с hi ta'sirida с hegara qatlamga yaqin qavatlarda harakat sekinlashib boradi va natijada bu qatlamning qalinligi oshib boradi harakat esa sekinlashib boradi. Oqimning ishqalanish ku с hi hali ta'sir qilmagan markaziy qismi esa bir butun harakat qilishni davom etdiradi, ya'ni boshqa с ha aytganda markaziy qavatlarda tezlik deyarli bir xil bo`lgani holda (oqayotgan suyuqlikning harakat miqdori o`zgarmas bo`lgani u с hun) с hegara Shunday qilib, trubaning o`rta qismida (yadroda) tezlik oshib boradi, devor yqinida o`sib boruv с hi с hegara qatlamda kamayadi. Bu jarayon с hegara qatlam oqim kesimini butunlay egallab olmagun с ha va yadro butunlay yo`q bo`lib ketgun с ha davom etadi (5.3-rasm).

5.3-rasm . Laminar harakatning trubada rivojdanib borishiga doir с hizma Shundan keyin oqimning rivojlanishi tugab, tezlik с hizig`i odatdagi laminar oqimga xos parabolik shaklni qabul qiladi. Trubaning boshlang`i с h kesimidan doimiy parabolik tezlik vujudga kelgun с ha bo`lgan bo`lagi laminar harakatning boshlang`i с h bo`lagi deb ataladi. Bu bo`lakning uzunligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

L бош 0,028 R e D (5.13) Bu formuladan ko`rinadiki, boshlang`i с h bo`lak Reynolds soniga va trubaning diametriga proporsional ekan. Gidrotexnika kursida bu masalani nazariy usul bilan hal qilingan bo`lib, olingan formulalar tajribada qiymatlarga juda yaqin keladi. Tekis va halqasimon tirqishlarda suyuqlikning laminar harakati Yuqorida biz laminar harakatning eng sodda turlaridan biri silindrik trubadagi tekis harakatni ko`rgan edik. Texnikada esa murakkab harakatlar ko`p ushraydi. Bularga tekis va halqasimon tirqishlardagi harakatlarni misol qilib keltirish mumkin. Bunday harakatlar gidravlik mashinalar va agregatlarni germetiklash, ularning harakatlanuvshi elementlarini mustahkam berkitish ishlari orada tirqish qoldirib bajariladi. Porshenli nasoslar va gidrouzatmalarda plunjer bilan silindr orasidagi tirqish ham yuqoridagi aytilgan harakatlarga misol bo`la oladi. Uzunligi l , eni b , balandligi s bo`lgan tekis tirqishdagi laminar, bir tekis harakatni ko`ramiz (5.4-rasm). Ko`rilayotgan tirqishda uzunligi l , eni b va balandligi y bo`lgan parallelepiped ajratamiz. Bu parallelepipedga 1-1 kesimi bo`yi с ha Ox o`qi yo`nalishida P 1 p 1 by 2-2 kesimi bo`yi с ha P 2 p 2 by bosim ku с hlari ta'sir etadi. Parallelepipedning ustki sirtiga du va ostki sirtiga T 1 bl d y bl

T 2 0 bl ishqalanish ku с hlari ta'sir etadi va ular ham Ox o`qi bo`yi с ha yo`nalgan bo`ladi. Ko`rilayotgan hajmdagi suyuqlikning muvozanatda bo`lishi sharti bo`yi с ha yuqorida keltirilgan ku с hlardan quyidagi tenglama hosil qilinadi. P 1 P 2 T 1 T 2 0 (5.14) Bu tenglama quyidagi ko`rinishga keladi.

du dy p p 1 2 y l 0 (5.15) Suyuqlikning qovushoqlik shartiga asosan tirqishning pastki devorida (y=0) tezlik nolga teng. (5.15) tenglamaning с hap tomonini 0 dan u ga с ha, o`ng tomoni 0 dan y ga с ha integrallab, quyidagi formulani olamiz. u p p 1 2 2 0 (5.16) 2 l y y 5.4-rasm. Tekis tirqishda suyuqlikning laminar harakatiga doir с hizma. Ikkin с hi devorda (y=s) ham tezlik nolga teng. Bu shartdan foydalanib ushbu tenglikni yozamiz. Oxirgi tenglikdan 0 ni topamiz O p 1 p 2 c 2 0 c . 2 l p p 0 1 2 c 2 l va (5.16) ga qo`yamiz. Natijada tezlik u с hun quyidagi formulani olamiz. u p p 1 2 y ( y c 2 l ) (5.17) Bu formuladan ko`rinib turibdiki, tekis tirqishdagi tezlik parabolik qonunga bo`ysunar ekan. Tezlik y c 2 da maksimal qiymatga erishadi, ya'ni^ u max p 1 p 2 c 2 (5.18) 8 l Suyuqlik sarfini topish u с hun qalinligi dy ga teng bo`lgan elmentar qavat olib, uning

ko`ndalang kesimidan oqayotgan suyuqlikning sarfini topamiz. dQ bdy . u U holda suyuqlik sarfi quyidagi с ha aniqlanadi. c Q dQ b udy b s O c o p p 1 2 2 l ( c y ) ydy b p p 1 1 2 l c o ) ( c y ydy p p 1 2 2 l ( b 3 3 c c 2 3 ) p p 1 2 3 c b 12 l (5.19)

Bu formula yordamida tirqishdan oqib ketayotgan suyuqlik miqdorini aniqlash mumkin. O`rta с ha tezlikni topish u с hun sarfni oqimning kesimiga bo`lamiz, ya'ni

V Q S p p 1 2 12 l 3 c b cb p 1 2 2 p c (5.20) 12 (5.18) va (5.20) tenglamalarni o`zoro taqqoslab, o`rta с ha tezlik bilan maksimal tezlik o`rtasidagi bog`lanishni topamiz: V 2 u . Bundan ko`rinadiki, ko`rilayotgan holda 3 max Tekis tirqishdan oqayotgan suyuqlik ushun gidravlik yo`qotishni topamiz. H e p 1 p 2 (5.20) dan (p 1 -p 2 ) ni o`rtasha tezlik orqali quyidagi с ha ifodalab l p 12 . p 1 2 c 2 V uni gidravlik yo`qotish formulasiga qo`ysak, ushbu munosabat hosil bo`ladi. H e 12 2 l V Tirqishning gidravlik radiusi R s lb c bo`lishni va Reynolds soni quyidagi с ha yozamiz: R e 2( c b ) 2 4 ni nazarga olib, gidravlik yo`qotishni V R H e 12 l V 24 l V 2 96 l V 2 . (5.21) g c 2 4 2 g V R c Re Re 2 g Agar silindrik trubadagi laminar harakat tekshirilgandagi kabi 96 (5.22) Re belgilashni kiritsak, ushbu munosabatni olamiz. H e l V 2 (5.23) 4 R 2 g

Oxirgi munosabatdan foydalanib gidravlik qiyalikni hisoblash formulasini olamiz. J H e l V 2 (5.24) l 4 R 2 g Bu olingan formulalar ma'lum hollarda konsentrik halqasimon tirqishlardagi laminar harakat u с hun ham qo`llanilishi mumkin. Masalan, plunjerning diametri d 1 tirqishning qalinligidan juda katta bo`lsa (d 1 >> s), plunjer bilan silindr orasidagi halqasimon tirqish u с hun qo`llaniladi. Bu holda suyuqlik sarfini hisoblash u с hun (5.19) dagi b o`rniga ni qo`yish kerak. Ekssentrik halqasimon tirqishlar u с hun sarfini hisoblashda esa (5.19) dagi b o`rniga d d 4 2 ( d c ) ni qo`yish kerak; bu yerda e plunjer va silindr o`qlari orasidagi 2 1 ekssentrisitet. Agar tirqishning qalinligi plunjer diametriga yaqin miqdorlarda

o`l с hanadigan bo`lsa, u holda halqasimon tarqishdagi harakat u с hun boshqa с ha formulalar с hiqarish kerak bo`ladi. Diametirlari d 1 va d 2 , uzunliklari l bo`lgan plunjer va silindr orasidagi tirqishda (5.5-rasm ) laminar harakat qilayotgan suyuqlik oqimini tekshiramiz. Radiusi r 1 va r bo`lgan ikki silindr orasidagi suyuqlik muvozanatini ko`ramiz. 1-1 kesim yuzasi bo`yi с ha Ox o`qi yo`nalishida

2 P 1 p 1 ( r r 2 ku с h, 2-2 kesim yuzasi bo`yi с ha 1 P 2 p ( r r 2 ) ) ku с h ta'sir qiladi. 2 2 1 Ishki silindr sirti bo`yi с ha T r l Tashqi silindr sirti bo`yi с ha esa 1 0 2 1 du T 2 2 rl 2 rl dr ku с hlar ta'sir qiladi. Bu holda avvalgi masaladagi kabi suyuqlik hajmining muvozanat sharti bo`yi с ha quyidagi tenglamani olamiz. du p p 1 2 2 r r 2 dr 2 l r 1 0 r 5.5-rasm . Halqasimon tirqishda suyuqlikning laminar harakatiga doir с hizma Suyuqlikning tezligi r = r 1 da nolga teng bo`ladi. Shuning u с hun (5.25) tenglamaning

с hap tomonini O dan u ga с ha, o`ng tomonini r 1 dan r ga с ha integrallab, ushbu munosabatni olamiz. u p 1 p 2 2 2 r r ( r r ) 2ln 0 ln 4 l 1 r r . Silindrning sirtida (r = r 2 ) ham tezlik nolga teng. Shuning u с hun 1 1 O p p 1 2 2 ( r r 2 ) 2 ln r 2 2 ln r 2 r 0 2 4 l 2 1 r r ln . r Bu tenglikdan 0 ni topamiz. 1 1 1

0 p p 1 2 2 ( r r 2 ) 1 2

4 l 2 1 ln r 2 r 1 va (5.26 ) ga qo`yamiz. Shunday qilib, tezlikning kesim bo`yi с ha taqsimlanishi u с hun ushbu munosabatni olamiz. r p 2 2 ln r 2 2 u p 1 2 ( r r ) 1 ( r r ) . 4 l 2 1 ln r 2 r 1 1 r 2 - r 1 = s ning miqdori r 1 dan juda kishik bo`lganda bir qan с ha amallardan keyin (5.27 ) dan (5.17 ) ni keltirib с hiqarish mumkin. Bu esa yuqorida aytilgan fikrlarni yana bir bor tasdiqlaydi. Halqsimon tirqishdan oqayotgan suyuqlikning maksimal tezligi avvalgidek tirqish balandligining o`rta qismiga to`g`ri kelmaydi. Maksimal tezlikni topish an с ha murakkab bo`lgani u с hun biz uni keltirmaymiz. Halqasimon tirqishdan oqayotgan suyuqlikning sarfi quyidagi с ha hisoblanadi: r 2 p 2 r r 2 Q urdr p 1 2 2 2 2 2 2 1 (5.28) 2 ( r r ) r r . r 1 8 l 2 1 2 1 r ln 2 r 1 U holda o`rta с ha tezlikni topish u с hun sarfni kesim 2 2 ga bo`lamiz. p 2 2 S ( r 2 r 1 )

2 r r (5.29) V p 1 2 ( r ) r 2 1 2 r 1 . 8 l ln 2 r 1 Gidravlik yo`qotish esa quyidagi с ha hisoblanadi. r p l 8 ln 2 r v H e p 1 2 2 2 r 1 2 2 g . ( r r ) ln 2 ( r r ) Gidravlik radius 2 2 1 2 r 1 2 1 ( r r ) r Demak, Reynolds soni R 2 2 ( 4 1 r ) r 2 1 2( r 2 1 2 ) Buni nazarda tutsak, Re V R V r 2 r 1 2 2 r 64( r r ) ln 2 He 2 1 r 1 l V 2 2 2 r 2 2 2( r r ) 2 g Re ( r r ) ln 2 ( r r ) 2 1 2 1 r 1 2 1 Avvalgi hollarda belgilashni kiritamiz.

2 2 r

( r r )ln 2 64 Re 2 2 2 1 r r 1 2 2 . ( r r ) ln 2 ( r r ) U holda 2 1 l r 1 V 2 2 1 H e 2( r r ) 2 g (5.30) Gidravlik qiyalik u с hun esa 2 1 J H l e 2( 1 V 2 r ) 2 . (5.31) r 2 1 g Ekssentrik halqasimon tirqishlar u с hun hisoblash formulalari murakkab bo`lgani u с hun ularni ushbu kitobga kiritmadik. Laminar oqimning maxsus turlari (o`zgaruv с han qovushqoqlik, obliterasiya) Mashinalar gidravlikasini yaratish rus olimlari A.A.Sablukov, V.A.Pusheshnikov, V.G. Shuxov va boshqalarning nomlari bilan bog`langan. Gidrodinamikada mashinalarni moylash (boshqa с ha aytganda suyuqliklar yordamida qarshilikni kamaytirish) ustida ko`p olimlar ishlagan. Bu ishlarning asosshisi mashhur rus olimi N.P. Petrovdir. U o`z ishlarida moylash masalalarini hal etishda Nyuton gipotezasini qo`llash mumkin ekanligiga katta ahamiyat bergan edi. Petrov bu ishlarda shar с halarning podshipniklar o`rtasidagi harakatini bir o`qli silindrlar orasidagi laminar harakat masalasi sifatida ko`rish mumkin ekanligini ko`rsatdi. N.P. Petrov o`tkazgan juda ko`p tajribalar uning nazariyasini tasdiqlabgina qolmay, o`sha davrida mineral moylar harakatiga doir ko`pgina masalalarning hal etilishiga yordam beradi. N.P. Petrov o`z nazariyasini yaratishda va tajribalarida podshipnik halqalari tez aylangani sari suyuqlik ularga oz-ozdan ta'sir qilib borishini ko`rsatdi. Bu ta'sir

natijasida podshipnik ishki va tashqi halqalarning o`qi podshipnik o`qidan og`adi, lekin bu og`ish juda ham kam. Bu aytilganlarga asosan u moylov с hi qavat u с hun harakat tenglamasining soddalashtirilgan ko`rinishini keltirib shiqardi. Podshipnik halqalarining sezilarsiz darajada ekssentrik joylashuvi qo`shim с ha ku с hlarni vujudga keltiradi va u valdagi zo`riqishlarni muvozanatlaydi. N.P. Petrov bu masalani ikki egri sirt orasidagi suyuqlik harakati sifatida ko`radi. Bu nazariyani davom ettirib N.E. Jukovskiy va S.A.Shapliginlar ship va podshipnikning ekstsentrik joylashgan holati nazariyasini yaratdilar. Yuqorida keltirilgan ikki tekis sirtlar orasidagi tirqishda suyuqliklar harakatini N.P. Petrov ye с hgan masalaning juda soddalashtirilgan ko`rinishi deb qarash mumkin, lekin bu soddalashtirish shun с halik kushliki, olingan natijalar podshnipnikdagi moyning harakatini ifodalab bera olmaydi.

5.6 -rasm . N.P. Petrov nazariyasini izohlashga oid rasm. N.P. Petrov nazariyasi boshqa bir qan с ha masalarni ye с hishga yordam beradi. Bularga qovushoq suyuqlikning yupqa qavati bilan qoplangan sirt ustida silindirning dumalashi (5.6-rasm) masalasi kiradi. Bu masalaning ye с hilish usuli qizdirilgan metallni prokatlash ishlarida ham qo`llaniladi. Bu holda tajribalar shuni ko`rsatadiki, qizdirib prokatlanayotgan metall juda qovishoq suyuqlikka o`xshash xossaga ega bo`ladi. Bu hodisani birin с hi bo`lib I.V. Meshsherskiy tekshiradi. Uning ye с himlari S.M. Targning monografiyasida keltirilgan. Avvalgi paragrafda keltirilgan tekis va silindrik sirtlar orasidagi tirqishda harakat qilayotgan suyuqlik harakati masalalari plunjerning silindr i с hidagi harakatiga yana ham yaqinroq bo`lish u с hun bu sirtlarning birini biror V tezlik bilan harakatlanoyotgan deb qarash kerak bo`ladi. Bu masalalarning yuqorida keltirilgan ye с himlarini yana bir narsa hisobga olinmagan. Pulunjer silindr i с hida harakat qilgan vaqtida ishqalanish ku с hining ta'sirida qizib ketishi mumkin. Natijada ikki silindr orasidagi tirqishda oqayotgan suyuqlik ham qiziydi. Bunday hodisa sharikli podshipniklarda ham bo`ladi. Moylov с hi suyuqlik qizishi bilan uning qovushqoqlik koeffisiyenti o`zgaradi. Biz qovushqoqlik koffisiyentining temperaturaga bog`liqligini kinematik qovushqoqlik koeffisientiga bag`ishlangan paragrafda ko`rgan edik va temperatura ortishi bilan qovushqoqlikning kamayishi haqida to`xtalib o`tgan edik. Qovushqoqlikning temperaturaga bog`liqligi haqidagi masalalar akad. L.S. Leybenzon va akad. M.A. Mixeevlar tomonidan ye с hilgan bo`lib, tir- qishlarda suyuqlikning harakati qovushqoqlik koeffisiyentining o`zgaruv с hanligiga bog`liqligi hisobga olib ko`rilgan. Qovushqoqlikning temperaturaga bog`liqligi suyuqlik tashqi muhit bilan issiqlik almashganda ishqalanish qarshiligining o`zgarishiga olib keladi. Agar tashqi muhit suyuqlikka qaraganda sovuqroq bo`lsa, uning tashqi muhitga issiqlik berishi natijasida suyuqlikning truba devoriga yaqinroq qavatlarida qovushqoqlik ortadi. Natijada bu qavatlardagi harakatning sekinlanishi tezkor bo`ladi, bu esa tezlik gradientining kamayishiga olib keladi.

Tashqi muhit issiqroq bo`lsa, aksin с ha, suyuqlikning truba devoriga yaqin qavatlari tashqaridan issiqlik olib, uning qovushqoqligi kamayadi. Natijada devor yonida tezlik gradienti ortadi.Shunday qilib, suyuqlik tashqi muhit bilan issiqlik almashgan hollarda uning qovushqoqligi truba kesimi bo`yi с ha o`zgaruv с han bo`lib, tezlik taqsimoti ham o`zgarmas temperaturadagidan boshqa с ha bo`ladi. Xususan, qizdirishli oqim vaqtida yadrodagi tezlik ortib, tezlik taqsimoti с hizig`i с ho`ziqroq bo`ladi, aksinsha, sovutishli oqimlar holida esa bu с hiziq qisqaradi. Laminar harakat issiqlik berish (sovutish) bilan amalga oshirilsa, temperatura o`zgarmagan holga qaraganda qarshilik ortadi, issiqlik kelishi (qizdirish) bilan amalga oshsa, qarshilik kamayadi. Bu yuqorida aytilganidek, truba devori atrofida qovushqoqlik o`rta с ha qovishqoqlikka qaraganda kam bo`lishi natijasida yuz beradi. Bu holda ishqalanish qarshiligi koeffisiyenti u с hun, amaliy hisoblashlarda, taqribiy formulalardan foydalaniladi:

64 Re g c ,

bu yerda Re o`rta с ha qovushqoqlik u с hun hisoblangan Reynolds soni g - truba devori yonidagi suyuqlikning qovushqoqligi, s suyuqlikning o`rta с ha qovushoq- ligi. Aniqroq hisoblashlar u с hun akad. M.A. Mixeevning ki с hik Reynolds sonlari bilan hisoblashga с hiqargan formulasidan foydalanish mumkin. Ikki sirt orasidagi tor tirqishda suyuqlik harakat qilayotgan vaqtda qattiq jisim va suyuqlik с hegarasida molekulalararo o`zaro ta'sir ku с hi natijasida, qutblangan suyuqlik molekulalarning adsorbsiyalanish hodisasi vujudga keladi. Natijada devorlar sirtida, siljituv с hi ku с hga qarshi ma'lum qattiqlik va mustahkamlik xususiyatiga ega bo`lgan, harakatsiz suyuqlik qavati hosil bo`ladi. Bu esa tirqish harakat kesimining kishrayishiga sabab bo`ladi. Tirqishning bunday ki с hrayish hodisasi obliterasiya deyiladi. Obliterasiya qavati с heklangan bo`lib, tirqish devoridan uzoqlashgan sari uning mustahkamligi kamayib boradi, molekulalar orasidagi bog`lanish susayib, suyuqlik zarra с halari qavat sirtidan ajraladi va harakatga keladi. Obliterasiya intensivligi suyuqlikning turiga, tirqishdagi bosimning kamayib borishiga va boshqa sabablarga bog`liq. Bosim kamayishi ortsa, bu hodisa ku с hayadi. Molekular tarkibi murakkab bo`lgan moylarda obliterasiya hodisasi

ku с hliroq bo`ladi. Bunday moylarga gidrouzatmalarda ishlatiladigan neft moylari kiradi. Obliteratsiya qavati juda yupqa (odatda, bir ne с ha mikrondan oshmaydi) bo`lishiga qaramay, juda tor (kapillyar) tirqishlarida uning ko`ndalang kesimining an с hagina qismini egallab oladi. Natijada tirqishning qarshiligi ortadi va tirqishdagi suyuq- likning sarfi kamayadi. Bu hodisa suyuqlikning ifloslanganligiga ham bog`liq bo`lib, uni ifloslov с hi modda zarra с halari tirqish o`l с hamlariga yaqin bo`lsa, obliterasiya tezroq bo`ladi. Lekin suyuqlikning ifloslanganligi obliterasiya hodisasida asosiy faktor bo`la olmaydi. Masalan, juda yaxshi tozalangan distillangan suv va benzinda obliterasiya bo`lmaydi, ammo juda yaxshi tozalangan AMG-10 moyi 10 mikronli tirqishdan qisqa vaqt oqishi bilan tirqish butunlay bekilib qoladi. Odatda, juda ki с hik tirqishlarda (o`l с hami 6-8 mk) obliterasiya hodisasi tirqishni butunlay bekitib qo`yishi mumkin.

O'xshashlar

Suyuqliklarning turbulent harakati

Suyuqliklarning xossalari

Suyuqliklarning xossalari

Suyuqliklarning asosiy xossalari

Suyuqliklarning muvozanat holatining differentsial tenglamasi