Sovitish mashinalari - Fizika - Referatlar

Sovitish mashinalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

601 KB

Ko'chirib olish

Sovitish mashinalari Reja: 1. Ideal sovitkich qurilmasi va uning ish siklidagi termodinamik jarayonlar . 2. Havo bilan sovitish qurilmasi. 3. Si q ilgan bu g’ bilan sovitish q urilmasi .

Sovitish mashinalarining ishlash uslubi, sikllari. Ularning asosiy xarakteristikalari. Issiqlik nasosi. Ideal sovitkich qurilmasi va uning ish siklidagi termodinamik jarayonlar. Sovitkich mashinalarning ishlash printsipi termodiamikaning ikkinchi qonuniga asoslangan bulib, ularda ish jismi temperaturasining atrof-muhit tempera turasidan pasayishidan iborat, ya’ni jismdan issiqlik miqdori tashqi muhitga chiqariladi. Moddaning tempe raturasi kichik b o’ lishini tahminlash uchun albatta ish bajariladi. Bu qurilmalarda sovuq elitgich sifatida suv, sho’r suv (—21,4°S), kalg’tsiy xlorid (—55°S), etilenglikolg’ (—70°S), xladon (—96,7°S) va sh. k. moddalardan foydalaniladi,. Sovitish mashinalarining sikli Karno sikliga teskari bo’lgan, sikldir. Karno sikliga teskari bo’lgan sikl sovitkich mashinalarning ideal sikli deyiladi. Ideal siklga sovitkich mashinalarning real sikllari solishtirilib, ularning itstisodiy jihatdan samaradorligi aniqlanadi. Karnoning sovitish sikli (18.1-rasm) dan ko’rinib turibdiki, sovituvchi moddaga issiqlik miqdori sovitiluvchi jismdan izoterma (T= const) buyicha o’zatiladi (2 va 3 nuqtalar oralig’i). 18.1- rasm. Karno sovitish siklining PV va TS diagrammalari Bu jarayon davomida ish jismi (real sharoitda suv bug’i, ammiak, karbonat an - gidrid, freon-12 va sh. k.) bosimi o’z hajmini oshirinsh hisobiga pasayadi. Ish jismi hajmi kengayib borgan sari uning temperaturasi pasayadi, ya’ni ish jismi soviydi. SHundan so’ng ish jismi adiabatik (dq= 0 ) siqiladi. Bu siqilish jarayonida mahlum miqdorda ish bajariladi va ish jismi temperaturasi ko’tariladi, ya’ni isiydi (3 va 4

nuqtalar oralig’i). Isigan ish jismini izotermik siqish jarayonida 4 va 1 nuqtalar oralig’i, undan q1 issiqlik miqdori muhitga chiqadi. Siqish taktining oxirida ish moddasi katta bosimga va kichik hajmga ega bo’ladi (1 nuqtada). SHundan so’ng ish jismi adiabatik kengayadi (1 va 2 nuqtalar oralig’i) va keskin soviydi. Natijada tashqi muhitdagi ortiqcha issiqlik miqdorini yutadi. Sikl takrorlanadi. Sovitish siklining bajargan ishi 1 — 2 — 3 — 4—1 nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga son qiymati jihatdan teng, ya’ni A ts =q 1 -q 2 bunda q 1 — ish moddasidan sovituvchi jismga o’zatilgak issiklik miqdori; q 2 — sovitiluvchi jismdan ish moddasiga o’zatilgan issiklik miqdori; A ts —siklning ba - jargan ishi. Sovitish mashinalarining iqtisodiy samaradorligi sovitish koeffitsienta £ orqali ifodalanadi: Karnoning sovitish sikli uchun ξ koeffitsientni quyidagicha yozish mumkin: bunda T 1 va T 2 —ish jismi va tashqi muhit temperaturalari; Ats — ish jismining izotermik kengayishidagi va siqilishidagi entropiyasining o’zgarishi. Karnoning sovitish siklining PV diagrammasidan ko’rinib turibdiki, sikl ikkita izotermik va ikkita adiabatik jarayonlardan tashkil topar zkan. Bunday q urilmalarda sovitish jarayoni ish jismi ichki energiyasining o’ zgarishi hisobiga sodir bo’ladi. Fizika kursidan mahlumki, har qanday gaz yoki suyuqlik o’z hajmini keskin kengaytirganda soviydi. Sovitkichlarda shu effektdan foydalaniladi. Havo bilan sovitish qurilmasi. Havo bilan sovitish qurilmasining asosiy ish jismi-atmosfera havosi hisoblanadi. Bunday sovitish qu rilmasi sovitish xonasi 1 , kompressor 2 , issiqlik almashtirgich 3

va pnevmatik (havo) dvigatelg’ 4dan tashkil topgan (18.3-rasm). havo bilan sovitish qurilmasining sikli quyidagicha kechadi: kompressor 2 sovitish xonasi 1 dagi T 1 temperaturali havoni so’radi va shu havoni adiabatik siqib chiqarish klapani 2 orqali nssiqlik almashtirgich 3 ga haydaydi. Havoning kom- pressordan chiqishidagi temperaturasi sovituvchi suv temperaturasidan yuqori bo’ladi. SHuning uchun issiqlik almashtirgichdan q 1 issiqlik miqdori siqilgan havodan suvga o’tadi, natijada havo soviydi. Bu sovitilgan havo pnevmatik dvigatelga klapan 3 orqali haydaladi va unda adiabatik kengayib musbat ish bajaradi. Adiabatik kengayish jarayonida pnevmatik dvigateldagi havo soviydi va uning temperaturasi sovitish xonasi 1 dagi temperaturadan past bo’ladi. Sovuq havo pnevmatik dvigateldan sovitish xonasi 1 ga daydaladi. U yerda ortiqcha issiqlik miqdori q 2 ni yutadi. Sovitish xona si 1 dagi jism soviydi. Sikl takrorlanadi. Kompressorda havoni siqish uchun sarf bo’lgan ish miqdori 4' — 1 — 2—3' — 4' nuqtalar (PV diagramma) bilan chegaralangan yuzaga, pnevmatik dvigatelda havoning kengayishida bajarilgan ish miqdori 3 — 3 — 4— 4—3 nuqtalar (PV diagramma) bilan chegaralangan yuzaga son qiymati jihatidan teng bo’ladi, Siklning bajargan ishi kompressordagi manfiy va pnevmatik dvigateldagi musbat ishlarning ayirmasiga, ya’ni 1 — 2 — 3 — 4—1 nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga son qiymati jihatidan teng bo’ladi. Issiiqshk almashtirgichdan suvga o’zatilgan issilik miqdori son qiymati jihatidan a — 3 — 2 — v—a nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga teng bo’ladi (18.2- rasm, TS diagramma), ya’ni (18.4)

18.2-rasm. Havo bilan sovitish qurilmasi: a – qurilma sxemasi; b va v – havo bilan sovitish qurilmasi termodinamik jarayonlarining PV va TS diagrammalari. Sovitish siklining koeffitsientini TS diagramma orqali quyidagicha yozish mumkin: (18.5) PV diagrammadan ko’rinib turibdiki, 1—2 va 3—4 nuqtalar oralirida havo adiabatik siqishadi va kengayadi. SHuni ehtiborga olib havo temperaturalari nisbatini quyidagicha ifodalash mumkin: Unda sovitish siklining koeffitsientini kompressor va. dvigatelning s o’ rish va h ayda sh kanallaridagi h avo temperaturalari nisbati or q ali ifodalash mumkin bo’ladi, ya’ni (18.6) Demak, kompressorning haydash klapanidan o’tgan siqilgan havo temperaturasi qancha kichik bo’lsa yoki havo dvigatelining so’rish kanalidagi havo temperaturasi qancha past bo’lsa, sovitish qurilmasining iqtisodiy samaradorligi shuncha yuqori bo’ladi. Issiqlik almashtirgichga kiritiladigan suvning temperaturasi qancha past bo’lsa, Havo bilan sovitish qurilmasining samaradorligi shuncha katta bo’ladi. CHunki kompressorda havoni yuqori bosimgacha siqish uchun ortiqcha ish sarflash zarur bo’lmaydi.

Sovitish koeffitsient ξ ni goho solishtirma sovuqlik ishlab chiqarish q o deb yuritiladi. Sovuq manbadan ish birligi sarfi vaqtida chiqarilgan issiqlik miqdorini bildiruvchi kattalik kJ yoki Megajoulda o’lchanadi. Solishtirma sovuqlik ishlab chiqarishni quyidagicha ifodalash mumkin: Havo bilan sovitish qurilmalari uchun kJ/MJ atrofida bo’ladi. Si q ilgan bu g’ bilan sovitish q urilmasi . Atmosfera bosimi yoki shunga yaqin bosimlarda bug’ holatiga o’tuvchi gazlar moddani siqib sovituvchi qurilmalarning asosiy ish jismi bo’lib, ular goho sovitish agenti deb ham yuritiladi. Bunday gazlar nolg’ gradusdan past temperaturalarda t o’ yinish nu q tasiga ega bo’ladi. Siqilish xisobiga sovituvchi qurilmalarda qo’llaniladigan sovitish agentlari termodinamika nuqtai nazaridan quyidagi talablarga javob berishi kerak: a) vakuumda bug’lanish yuz bermasligi va tashqaridan sovitish xonasiga havo so’rilmasligi uchun noldan past bo’lgan manfiy temperaturalarda to’yinish nuqtasiga ega bo’lgan sovitish agenti bug’ining bosimi atmosfera bosimidan kichik bo’lmasligi shart; b) siqish kamerasidagi bosim kichik bo’lishi talab qilinadi (ana shundagina mashina qismlari yengil konstruktsiyadan tashkil topadi); v) past temperaturalarda tez va ko’p bug’lanadigan, ya’ni hajmiy sovuqlik ishlab chiqarishi yuqori bo’lishi kerak; g) suyuqlikning issiqlik sig’imi past bo’lishi talab qilinadi. Bunday talablarga t o’ li q javob beradigan sovitish agent i , ya’ni ideal gaz topilganicha yu q . Lekin shunga ya q inro q lari sovitish q urilmalarida qo’ llanilmo q da (1- Jadval). Si q ilgai bu g’ bilan sovitadigan q urilma sovitish xonasi 1 kompressor 2, bu g’ latkich 3, kondensator 4 va rostlovchi (drosselli) ventilg’ 5 dan tashkil topgan (18.3- ra s m). Si q ilgan bu g’ bilan sovitadigan q urilmada yuz beradigan termodinamik jarayonlarning TS dia- grammasidan k o’ rinib turibdiki (18.3-rasm),

sikl sovi- tuvchi agent (ish moddasi) ni kompressorga s o’ rish va uni adiabatik (dq = 0) si q ishdan boshlanadi ( 1 va 2 nu q talar orali g’ i). 1-jadval Sovitish moddalari va ularning to’yinish temperaturalari hamda bosimlari № Sovitish agentining nomi va formulasi 1 bar bosimda to’yinish To’yinish bosimi, 15° -10°S 1 Suv bug’i, N20 —99,64 0,017 0,0021 2 Ammiak, NH 3 — 33, 4 7,28 2,91 3 Karbonat angidrid, —78,9 50,9 26,4 4 Oltingugurt angidrid —10 , 3 2,75 1,015 5 Metil x loridi, CH 3 CI —24,0 4,18 1,75 6 Freon — 30,0 4,9 2,19 Bu g’ latkich 3 da o’ zgarmas bosim ( R = const ) ostida h osil b o’ lgan sovituvchi agentning bug’ini kompressor 2 s o’ rib oladi. Albatta, bu sovituvchi agent h osil q ilgan bu g’ ning bosimi atmosfera bosimidan katta, temperaturasi esa manfiy ishorali b o’ ladi (1 nu q ta, 18.3-ra s m). S o’ rilgan bu g’ 2 nu q tagacha adiabatik si q iladi va uning temperaturasi sovituvchi suv temperaturasidan katta b o’ ladi. Si q ilgan bu g’o’ zining ichki energiyasini ortishi h isobiga isiydi. 18.3-rasm. Siqilgan bug’ bilan sovitish qurilmasi: a – qurilma sxemasi; b – siqilgan bug’ bilan sovitish qurilmasi siklining TS diagrammasi Demak, T>T s " ortiqcha issiqlikni sovituvchi, agent kondensator (sovitkich) 4 da issiqlik almashinuv yo’li bilan sovituvchi suvga beradi va o’zgarmas bosim ostida ( R= const ) sovituvchi agentning bug’i to’liq kondensatsiyalanadi. Bu T S diagrammadagi 2 — 3 — 4 nuqtalarga mos keladi. Hosil bo’lgan sovitish agenti kondensatini yana bug’lanish darajasiga

yetkazish maqsadida u drossellash ventili 5 dan o’tkaziladi ( 4 — 5 nuqtalar oralig’i). Bug’lanish,darajasiga yetkazilgan sovitish agenti bu g’ latgichga h aydaladi va unda keskin kengayib soviydi. Xosil bo’lgan bu sovu q lik mi q dori sovituvchi sho’r suvga uzatiladi. Bu sho’r suv sovitish xonasi temperaturasini pasaytirib, undagi moddalarii sovitadi, ya’ni ulardan issi q lik mi q dori chi q adi. SHo’r suv tomonidan yutilgan issi q lik bu g’ latish xonasidagi sovituvchi agentni yana h am kuchliro q bu g’ lanishini tahm i nlaydi. Sikl takrorlanadi. Siklning bajargan ishi 1 — 2 — 3 — 4 — 5 — 1 nu q talar bilan chegaralangan yuzaga son q iymati ji h atidan teng b o’ lib, uni sovitish agentini adiabatik si q ishda ( 1 va 2 nu q talar oralig’i) entalpiyaning o’ zgarish i or q ali ifodalash mumkin: (18.7) bunda i 1 va i 2 — sovitish agentining 1 va 2 nustalaga (18.4- r a s m, TS diagramma) moc keluvchi entakg’piyalarining q iymati. Bu g’ latkich xonasidagi sovituvchi agentni bu g’ latish uchun sarf bo’lgan issi q lik mi q dori q 2 kattaligi T S diagrammada joyl a shgan 5 — 1 — d — c — 5 nu q talar bilan chegaralangan yuzaga son q iymati ji h atidan teng, ya’ni 1 va 5 nu q talar entalpiyalari ayirmasi k o’ rinishida yozamiz: (18.8) q urilma sovitish koeffitsientining sovitish xonasidan ch iqq an issiklik mi q dori siklining bajargan ishiga nisbati yoki yuzalar h amda 5 — 1 va 1 — 2 nu q talar entalpiyalarining ayirmalarining nisbati k o’ rinishi da ifodalash mumk i n: (18.9) Demak, sovitish xonasi 1 dan q ancha k o’ p mi q dorda q 2 issiklik chissa, kompressorni ishga tushirish uchun shuncha kam ish sarflanadi, natijada mazkur sovitish q urilmasining i q tisodiy samaradorligi katta b o’ ladi.

Siklning TS diagrammasidagi sh o’ r suv CHIZIG ’ I T ’ '—T ’ " bug’lanish chizig’i 2—1 ga qancha yaqinlashib kelsa, sovitish xonasi 1 dan shuncha ko’p issiqlik miqdori chiqayotganligini bnldiradi. Sovitish xonasi 1 dagi temperaturani yanada pasaytirish maqsadida goho qurilmaga qo’shimcha sovitish sistemasi qo’shilishi mumkin. Bunda sistemadan (sovitish xonasi) chiqadigan q 2 ortadi va qurilmaning iqtisodiy samaradorligi ko’ta- riladi, chunki q 2 ga mos keluvchi yuza 5' — 1 — d — s'—5' kattalashadi. Yana ham kuchliroq sovitish uchun yuqori darajada drossellash, ya’ni ventilning o’tkazish kanali teshigini kichraytirish usulidan foydalanish kerak. Bunda oz miqdordagi sovitish agenta teshikchadan katta hajmga o’tadi va keskin kengayib soviydi hamda bosimi tushadi (18.3- rasm, TS diagrammadagi 5"—1' nuqtalar oralig’i). Siqilgan bug’ yordamida sovitadigan qurilmadan havo dvigateli o’rniga rostlanadigan drossellovchi ventilg’ qo’llanilgan. Bu bilan qurilmadagi harakatlanuvchi qismlar soni kamaytirilgan va uning ishonchli ishlashi tahminlangan. Iqtisodiy jihatdan mazkur qurilma havo bilan sovitish qurilmasidan qimmatroq hisoblansada, ishonchli ishlashi tahminlangan. Bug’ oqimli sovitish qurilmasi. Suv buri asosiy ish jismi sifatida suv oqimli so vitish qurilmalarida ishlatilishi mumkin. Bunday bug’ keskin kengayganda sovish g’odisasidan foydalanadi. Agar oddiy suv o’rniga sho’r suvdan foydalanilsa, u holda — 21,4°S gacha bo’lgan temperaturani atrof-muhit temperaturasiga nisbatan tushirish mumkin bo’ladi. CHunki ana shu temperaturada sho’r suv muzlay boshlaydi. Bug’ oqimli sovitish qurilmasi bug’ qozoni 1 , ejektor (frants. ejecteur, ejecter — otmoq), oqimli nasos 2 (ejektor o’z navbatida Lavalsoplosi 3 va konfuzor-diffuzor 4 dan iborat), kondensator 5, drossellash ventili 6, bug’latkich 7 , sovitish xonasi 8 , kondensat nasosi 9 dan tashkil topgan (18.4- rasm). Bug’ oqimli sovitish qurilmasining ish sikli quyidagicha: qozon 1 dan bug’ oqimi ejektorga oqib kiradi, u yerdan de-Laval soplosi 3 orkali o’tayotganda o’z parametrlarini (bosimi, temperaturasi va hajmini) o’zgartirishi natijasida bug’

oqimi zarralarining tezligi tovush tezligidan katta bo’ladi. Bug’ bunday kengaygandan so’ng u ejektorning aralashtirgich qismiga bug’latkich 7 dan so’rilgan temperaturasi pastroq bug’ bilan birgalikda, konfuzor 4 da adiabatik siqiladi (1—2 nuqtalar oralig’i). Bu siqilgan aralashmaning temperaturasi uning ichki energiyasi hisobiga ortadi. Bundagi siqilish xuddi kompressordagiday bo’ladi. Konfuzordan chiqqan aralashma diffuzor 4' da birdan kengayib soviydi. Bu sovish jarayoni kondensatorda davom etadi. Bu jarayon TS diagrammadagi 2— 3 nuqtalarga mos keladi. Kondensatning mahlum qismi drossellash ventilida katta hajmga o’tishda kengayib so viydi ( 3—4 nuqtalar oralig’i) va sovitish xonasi 8 dagi bug’latkich 7 ga o’tadi. O’z navbatida, unda bug’lanib soviydi va sovitish xonasi 8 da joylashgan jismlardagi ortiqcha issiqlik miqdorini yutadi, jismlar esa so viydi. Bug’latkichdagi sovitkichga jismlardagi issiqlik miqdori izotermik keltiriladi va sovituvchi modda (bug’) hajmi ortadi (TS diagrammadagi 4—1 nuqtalar oralig’i). Bug’ qozonida uzluksiz bug’ hosil bo’lishi uchun ejektorga uzatilgan bug’ miqdoriga teng bo’lgan kondensat suyuqlik nasosi 9 orqali qozonga haydaladi. Sikl takrorlanadi. Demak, bug’ oqimli sovitish qurilmasi siklidagi termodinamik jarayonlar bitta adiabatik (1—2 nuqtalar oralig’i), ikkita izotermik (2—3 va 4—1 nuqtalar oralig’i) va bitta izoxoradan (3—4 nuqtalar ora lig’i) tashkil topgan ekan. Siklning TS diagrammasidagi OKN chizig’i 1 kg va OK'N' chizig’i esa g kg bug’ga mos keladi. OK'N' egri chiziqdagi 1' — 2' nuqtalar oralig’i bug’ning de-Lavalg’ soplosidan oqib chiqishiga mos kelsa, 2' — 3' nuqtalari oralig’i konfuzor-diffuzorda g' kg bug’ning siqilishini bildiradi. 3' — 4' nuqtalarga g kg bug’ning kondensatsiyalanishi to’g’ri keladi. g kg suvning qozonda bug’lanishiga 4' — 5'—1' nuqtalar oralig’i mos keladi.

Sovitishning foydali effekta sovitish xonasidagi jismlardan qancha miqdorda q 2 issiqlikning chiqqanligiga bog’liq va u TS diagrammadagi a' — 4 '— 5' —1 '— b ' — a ' nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga son qiymati jihatidan teng. TS diagrammadagi a' — 4' —5'— 1' —b' — a' nuqtalar bilan chegaralangan yuza g kg suvni bug’latishga sarf bo’lgan issiqlik miqdoriga son qiymati jihatidan teng. 18.4-rasm. Bug’ oqimli sovitish qurilmasi: a – qurilma sxemasi; b – siklning TS diagrammasi Bug’ oqimli sovitish qurilmasining iqtisodiy samaradorligini, nasosga sarflangan ish ehtiborga olinmasa, qurilmadan chiqqan q 2 va unga kiritilgan q 1 issiqlik miqdorlari nisbati, ya’ni issiqlikdan foydalanish koeffitsienti ko’rinishida ifodalash mumkin: (18.10) Sikldagi ish moddasi en talg’piyalarining o’zgaruvchan ligi uchun ξ ni quyidagicha yozish mumkin: (18.11) bunda i 1 – i 4 — T S diagrammadagi 1 va 4 nuqtalar entalpiyalari; i 1 '- i 2 '— bir kg bug’ning ( T S diagrammadagi) 1 ' va 4 ' nustalari entalpiyalari. Bug’ osimli sovitish surilmasi siklidan shunday xulosa chiqarish mumkinki, termodinamikaning ikkinchi qonuniga muvofiq temperaturalar farqi mavjud bo’lganda foydali ishni olish mumkin ekan. Bu qurilmada temperaturalar farqi qozondagi bug’ bilan kondensatordagi suv o’rtasida paydo bo’ladi.

Foydalaniladigan darsliklar ro‘yxati: 1. Zoxidov R.A., Avеzov R.R., Vardiyashvili A.B., Alimova M.M. «Issiqlik tеxnikasining nazariy asoslari» o‘q. qo‘l., 1 qism, TDTU, 2005 2. Цветков Ф.Ф., Б.А.Григорев «Тепломассообмен», МЭИ, 2001 3. Zo x idov R.A., Alimova M.M., Mavjudova S X .S. Tеxnik tеrmodinamika va issi q lik uzatilishi fanidan masalalar t o ‘plami, TDTU, Toshkеnt, 2006 4. Кудинов В.А., Э.М.Карта ш ов. Техни ч еская термодинамика. -М.: Высшая школа. 2005 5. AlimovaM . M ., MavjudovaSh . S ., IsaxodjayevX . S ., RaximjonovR . T ., UmarjonovaF . Sh . « Issiqliktexnikasiningnazariyasoslari » fanidantajribaishlarito ‘ plami . Uslubiyqo ‘ llanma ,1- qism . Toshkent , ToshDTU . 2006.

O'xshashlar

Sovitish mashinasining termodinamiк asoslari, ish sikllari va sovitish agentlari

Sovitish texniкasi va texnologiyasining mazmuni va tarixi

O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

Termodinamikaning ikkinchi qonuni