Квант кучайтиргичлар - Fizika - Referatlar

Квант кучайтиргичлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

274 KB

Ko'chirib olish

Квант кучайтиргичлар Режа: 1. Оптик квант генераторлар (лазерлар) 2. Лазер резонаторлари

Мажбурий ўтишлар, бошқача қилиб айтганда электромагнит тўлқинларни кучайтириш демакдир. Лазерларни актив қисми бу асосан ёруғликни кучайтиргич бўлиб, ишлаш принципи электрон кучайтиргичга ўхшашдир. Бу кучайтириш асосан тўлқинни резонанс муҳитдан ўтганда юз беради. Муҳитни кучайтириш коэффициенти 0 K ва бошланғич интенсивлик 0I деб олсак, х масофани ўтишидаги ) ( ) ( x I x K dx dI  I ни ортиши билан К ни ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда dx K I I 0 0 1        x =0 да I = 0I бўлган ҳолат учун интегралласак       x K I I II II s s 0 0 0 ln    бу тегламани 0I I ни ҳар хил қийматлари учун расмда келтирилган. Бундан кўринишича 0I I , sI I0 ва мажбурий кучланиш заррачалар нисбатига сезиларли таъсир этмаётганда бу боғланиш экспотенциал характерга эга ) exp( ) ( 0 0 x K I x I  Мажбурий ўтишлар эҳтимоллиги ( sI  ) ни активлашган сатҳни синдириш эҳтимоллиги ( sI  ) га нисбати билан белгилашувчи когирент нурланиш самарадорлиги бу ҳолда катта эмас. sI I ни ортириш билан мажбурий нурланиш орта боради ва sI I да қўзғатиш энергияси (~ I /( I + Is ) тўласи билан нурланиш энергиясига айланади. Бу ҳолда интенсивлик (I/Io) ни ортириш секинлашади ва доимий қиймат ∆I/∆X≈IsKo га эришади. Кўрилган жараёнларда биз фақат актив соҳадаги резонанс туфайли нурланиш ҳосил бўлишини ҳисобга олдик. Аслида бир неча турдаги йўқотишлар доимо мавжуд бўлади.

Биринчидан – тушаётган нур боғламининг ўлчамлари чекланган бўлгани учун у кенгайиши мумкин. (Дифракция туфайли) ва актив соҳа чегарасидан чиқиб кетиши мумкин. Кўндаланг кесим юзаси 2 ω бўлган нурнинг бурчак кенгайиши θ d≈ λ /2 ω бўлади. L масофага нур радуси θ d L га узаяди. Мана шу қалинлик ва ~2 ω диаметирлик айланага тушаётган нурлар кўндаланг кесими мана шу ~2 ω тенг бўлган актив соҳадан чиқиб кетади. Яъни йўқолади. Бу йўқотишлар катталиги ~ λ / ω ² га тенг ва уни энг катта қиймати U нурнинг U К соҳасига тўғри келади. Лазер техникаси учун қулай бўлган ω ≈1 см λ =1…10 мкли бўлган нурлар учун йўқотишлар ~(0,1…1) x 10ˉ³ smˉ¹ ёки дифраксия туфайли 1 м узунликда 1-10% нурланиш йўқотилади. Иккинчидан – актив муҳит идеал ҳолда бир жинсли бўлмагани учун ундаги нур кираётган Х/4 ҳам чиқаётган 4 ҳам сочилиш (дифраксияга) мойил ва шу туфайли энергия йўқотилади. Учинчидан – лазерлар яратиш жараёнларини мукаммаллиги идеалликдан узоқ бўлгани туфайли қўшимча йўқотишларсиз бўлиши мумкин. Буларни ҳаммасини аниқ тасвирлаш осон бўлмагани учун барча норезонанс йўқотишларни бирлик масофасига нисбатан коэффциентини 1 0  см  деб олсак, бирлик масофани ўтишдаги йўқотишлар I0 бўлади ва у I ни ортиши билан ортиб боради. Аммо расмда кўрганимиздек I ни ортиши билан нурланиш энергиясининг ортиш тезлиги I с К о гача камая боради. Электромагнит тўлқинларнинг кучайиши улар интенсивлигини ортиши ва йўқотишлари катталиклари тенглашгунча давом этиб, кейин стабил (расмдаги тўйинган) ҳолатга келади. Электромагнит нурланишнинг энг катта қийматини интенсивликни ортиши ва йўқотишларни тенглигидан аниқлаш мумкин. 0 0 max  K I I s  Нурланишни кучайтириш коэффициенти частотага боғлиқлик грантидаги энг катта қиймати резонанс частотага боғлиқ бўлгани учун,

боғланиши марказий қисми энг катта қийматга эга бўлади. Мана шу хусусияти туфайли квант кучайтиргичлар нурни торайтириб ингичка – актив соҳа кенглик қилиб бериш имкониятига эга. 1 -расм. Электромагнит нурланишни резонанс инверс тўлдирилган соҳадан ўтишда интенсивлигини ўзгариши Оптик квант генераторлар (лазерлар) Квант кучайтиргичдан фарқли равишда квант генераторлари нурланиш манбалари ҳам ҳисобланади. Оптик квант генераторлар индустирланган квант ўтишлари мавжудлиги натижасида ҳосил бўлган электромагнит тебранишларни кучайтирувчи мусбат қайта боғланишли ўз- ўзидан тебраниш тўлқинлари ҳосил қилувчи система (ёки лазер) ҳисобланади. Генерация учун зарур бўлган қайта боғланиш лазернинг актив муҳитини шу муҳит хусусиятларига мос ҳолдаги электромагнит тўлқинлар ҳосил қилувчи ҳақиқий резонаторга жойлаштириш йўли билан ташкил этилади. У ҳолда резонатордаги ички йўқотишлар χ ≈ 2L a β o

Бу системада тебранишлар ҳосил қилиш манбайи актив муҳитдаги заррачаларнинг қўзғалиши туфайли ўз-ўзидан нурланиш ҳисобига бўлади. Ҳосил бўлган квантлар актив муҳитда ўзига ўхшаган мажбурий электромагнит тебраниш квантларини вужудга келтиради. Резонатор чегараларидан қайтган нурлар бошқа мажбурий ўтишлар ҳосил қилиб квантларни кўпайишига олиб келади. 2-расм. Квант генераторининг схемаси Резонаторни бир марта тўла ўтишдаги квантларини кучайиши e² κ °La унинг 3-кўзгудан кетиши ξ ва ички йўқотишлар χ лардан катта бўлса резонаторда доимий электромагнит тўқинлари пайдо бўлади. Бу ҳолда муҳитнинг кучайтириш коэффициенти Κ o қуйидагича аниқланади.    1 1 1 02      aLK e (3.32) Χ ξ « 1 эканлигини ҳисобга олган ҳолда К о ни чегаравий қиймати     1 1 ln 2 1 a p L K (3.33) бўлади. К о дан фарқли равишда K n тўғри тўлқинлар ҳосил қилиш шартларини белгиловчи резонатор характеристикаси ҳисобланади.

К о > K n бўлганда лазерда тўлқинлар турғун генерацияси вужудга келади. Лазерни чиқишида нурланиш интенсивлиги резонатордаги фотонлар зичлиги N p ва кўзгуни ўтказувчанлиги билан аниқланади. 2 0 c n hv I p  (3.34) Ёки юқоридаги (3.32) ва (3.33) ларни ҳисобга олган ҳолда       1 2 0 K K I I s (3.35) Резонаторнинг турғун генерация шароитида актив муҳитнинг кучайтириш коэффициенти К чегаравий К р га тенг бўлган учун              1 ln 2 2 0 a s L K I I (3.36) деб ёзиш мумкин. exp 2K n L a ≈1+K n L a (яъни 2K n L a ) бўлганда            1 2 2 0    a n L K I I (3.37) (3.36) ва (3.37) лардан кўринишига ξ кичик бўлганда ( ξ «Х) ξ ни ортириш билан I ортади. (I∞ ξ ) ; ξ катта бўлганда ( ξ »Х) эса I камаяди. Демак, чиқиш кўзгуси ξ ни ўрта қиймати мавжуд у лазерни турғун нурланишини таъминлайди. Маълум бир математик амаллардан аниқланишича      a opt L K0 2 (3.38) Лазер резонаторлари Р – маълум бир частота ва шаклга эга бўлган ташқи кучлар таъсирида максимум ампилитудали тебранишлар ҳосил қилувчи система. Резонатор турғун электромагнит тўлқинлар ҳосил қилувчи оптик система бўлиб, мажбурий нурланиш жараёнлари учун зарур бўлган юқори

интенсивликдаги нурланишлар ҳосил қилишга ҳизмат қилади. Резонаторлар ёруғлик квантлари яшаш вақтини узайтиради ва мажбурий турланишларнинг спектрал характеристикаларини ҳам шакллантиришга хизмат қилади яъни уни частотасини бошқаради. Энг содда резонатор – Фабри – Перо резонатори икки ясси параллел кўзгулардан иборат. Тўлқинлар акс этган дифраксион йўқотишларни камайтириш учун кўпроқ битта ёки иккита сферик кўзгулардан фойдаланилади. Турғун резонаторларда кўзгулар орасида кўп марта ўтиши натижасида шунга мос келадиган электромагнит тўлқин тақсимоти вужудга келади. Агар кўзгулар тўлқини ўтказмайдиган бўлса ( ξ = 0) нурланиш чексиз квант давомида мавжуд бўлади. Нотурғун резонаторларда нурланиш кўзгулар характерловчи катталик Фреуэл сониL NF  2  (3.39)  вa L – бутун сон резонаторни ўзига хос бўлгандаги боғлиқ ва кўзгулар орасидаги масофа. Бу ҳолда резонаторнинг турғунлик шарти 1 110 21  RLRL pp (3.40) L – кўзгулар орасидаги масофа R 1 , R 2 – кўзгулар эгрилик радиуслари улар ботиқ кўзгулар учун – мусбат ва қавариқлар учун – манфий қийматга эга. Резонатор турлари: R 1 =R 2 =∞ L p – кўзгулар орасидаги масофа R 2 =2L p R 1 =∞ R 1 =R 2 =2L p R 1 =R 2 ‹ 0

Турғун резонаторлар ичида энг кўп қўлланиладигани – ясси ва ботиқ кўзгудан ташкил топган. Лекин, бошқаришга яъни созлашга қулай бўлган резонаторлар 2 эгри (ботиқ, қавариқ) кўзгулардан ташкил этилади. Бундай лазерларнинг асосий камчилиги чиқиш бўcонуқларининг нотурғунлигидир. Бунда ишлатиладиган диэлектрик материаллар юқори зичликдаги нурланишларга чидаёлмайди. Катта қуватли лазерларда кўпроқ нотурғун cферик кўзгули резонаторлар ишлатилади. Бу ҳолда ташқарига чиқадиган нурланиш чиқиш кўзгусининг ёруғликни ўтказиш ҳусусияти билан эмас, балки системаси геометрик ўлчамлари билан белгиланади. 3-расм. Нотурғун резонаторда нурларнинг юриши ва асосий параметрлари F1 ва F2 1 ва 2 кўзгу фокуслар Бир резонаторда ёруғлик нурларини ҳаракатини кўрдик. Энди бу нур қандай вужудга келишини кўрайлик. Лазерларни турлари қандай бўлишидан қатъий назар улар уч таркибий қисмдан иборат бўлади: актив элемент, тўлдириш қурилмаси ва оптик резонатор. Лазернинг асосий қисми – актив элемент – қаттиқ жисм, газ ёки суюқ модда бўлиши мумкин.

4 -расм. Лазер схемаси. 1-резонатор, 2-дамлаш манбаи, 3- гўзгулараро соҳа Актив элемент асосини диэлектрик, яримўтказгич ёки суюқликдан иборат масса ташкил этади. Уни ичига қўзғолиши мумкин бўлган актив марказлар киритилади. Масалан, яримўтказгичда 2 та энергетик сатҳли киришма атом, газларда. Ҳар хил энергияларда ионланувчи атом ёки молекулалар. Резонаторни нурларига қараб актив қисмда электромагнит майдон интенсивлиги тақсимоти ҳар хил бўлиши мумкин ва бу соҳа кауцика дейилади. К – манбадан чиқиб оптиc системадан ўтувчи ёруғлик нурларини қамраб олувчи сирт. Каустиканинг шакли ва ўлчамлари ресонатор кўзгулари шакли ва ўлчамларига боғлиқ.

5 -расм. Айрим резонаторлар учун каустика шакллари Тўғри резонаторларнинг асосий камчиликларидан бири унинг актив қисми ҳажмининг каустикаси билан мос келмаслиги яъни актив қисм ҳажмининг ФИКни камайиши. Яъни бир камчилиги каустиканинг тор қисмидан катта зичликдаги қувватнинг ўтиши у жойда тизилиш ҳодисаси юз беришига олиб келади. Сферик кўзгули нотурғун резонатор лазер R 1 в a R 2 радусли металл кўзгулардан фойдаланилади. Бунда нурлар генерацияси оптик ўққа яқин соҳада вужудга келади ва кўзгулар орасида бир неча марта қайтиш натижасида кучайиб кичик кўзгу чегарасидан ташқаридан чиқиб кетади. Нурланишни бир ўтишда марказий ўқдан силжиш катталиги резонаторни кучайтириш коэффиценти М дейилади ва у M=R 1 /R 2 га тенг бўлади. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Отахўжаев А.К., Жўраев Б.С. Молекуляр оптика. Самарқанд, Университет. 1992. 2. Волькенштейн М.В. Молекулярная оптика. М., Наука. 1958. 3. Фабелинский И.Л., Молекулярное рассеяние света. М. Наука. 1982. 4. Вебер А., Спектроскопия КРС в газах и жидкостях. М. Наука.1982. 5. Атахаджаев А.К., Тухватуллин Ф.Х. Спектралыное распределение интасивности в крыле линии рассеяния жидкостей и растворов. Ташкент, Фан. 1981.

6. Вкус М.Ф. Электрические и оптические свойства молекул и конденсированнх сред. Л.,1984. 7. Отажонов Ш. Молекуляр оптика. Тошкент, Университет. 1994. 8. Волькенштейн М.В., Строение и физические свойство молекул. М., Л., 1955.

O'xshashlar

Квант тасaввурлар

Квант тақсимотлар

Квант статистика

Квант сонлари

Кенг полосали кучайтиргичлар