Issiqlik almashuv apparatlari va ularning hisobi - Fizika - Referatlar

Issiqlik almashuv apparatlari va ularning hisobi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5803.98046875 KB

Ko'chirib olish

Issiqlik almashuv apparatlari va ularning hisobi Reja: 1. Issiqlik almashinish apparatlarining boshka turlari 2. Trubali issiqlik almashinish apparatlari

Issiqlik almashuv qurilmalarining turlari. Rekuperativ, regenerativ va aralash issiqlik almashuv qurilmalari. Suyuqliklarning harakatlanish chizmasi: bir tomonga, qarama-qarshi tomonga va o‘zaro kesishadigan yo‘nalishlarda suyuqliklarning harakatlanishi. Issiqlik almashuv uskunasida, issiq suyuqlikdan sovuq suyuqlikka uzatiladigan issiqlik oqimini hisoblash. Suyuqliklarning qurilmadan chiqishdagi haroratlarini hisoblash. Regenerativ issiqlik almashuv qurilmalarini hisoblash. Issiqlik almashinuv qurilmalarning gidrodinamik hisobi. Issiqlik almashinish apparatlarining boshka turlari Xalk xo‘jaligida mahsulotlarni issiqlik ta’sirida kayta ishlash jarayonidan keng foydalaniladi. Bu narsa quyidagi maksadlarda olib boriladi; 1) Jarayon haroratini berilgan darajada ushlab turish; 2) sovuk mahsulotni isitish yoki issiq mahsulotni sovutish; 3) eritmalarni kuyiltirish; 4) bug‘larni kondensatsiyalash va boshkalar. Bu jarayonlar alohida olingan issiqlik almashinish apparatlarida yoki texnologik apparatning o‘zida amalga oshiradi. Issiqlik almashinish qurilmalari umuman olganda ikkiga bo‘linadi: issiqlik almashinish apparatlarning o‘zi va reaktorlar. Issiqlik almashinish apparatlarida issiqlik almashinish jarayoni asosiy hisoblanib, issiqlik almashinish esa yordamchi protsessdir. Issiqlik berish usullariga ko‘ra issiqlik almashinish apparatlari quyidagilarga bo‘linadi: 1) sirtiy issiqlik almashinish apparatlari, bularda issiqlik bir muhitdan ikkinchi muhitga ajratib turuvchi sirt (yuza) orkaliutadi; 2) aralashtiruvchi issiqlik almashishish apparatlari, bularda ish muhitlar uzaro aralashadi. Sanoatning barcha tarmoklarida suyuqlik va gazlarni isitish va sovitish uchun sirtiy issiqlik almashinish apparatlari keng ishlatiladi. Konstruktiv tuzilishga ko‘ra sirtiy issiqlik almashinish apparatlari trubali, zmeevikli, plastinali, spiralsimon, kirrali, g‘ilofli va maxsus issiqlik almashinish apparatlariga bo‘linadi. Issiqlik almashinish apparatlari ishlatilishiga va issiqlik almashinishining turiga ko‘raisitkichlar, bug‘latkichlar, sovitkichlar va kondensatorlarga bo‘linadi.

Ish muhitining turiga ko‘ra gaz, bug‘-gaz, gaz-suyuqlik, bug‘-suyuqlik, suyuqlik issiqlik almashinish apparatlari bo‘ladi. Trubali issiqlik almashinish apparatlari Kojux-trubaliissiqlikalmashinishapparatlari (kojux ichiga olingan trubali apparat, qisqacha kojux-trubali apparat). Bu tipdagi apparatlar juda keng tarkalgan. Bunday isitkichlar qobiq (kojux) ichiga joylashgan trubalar to‘plamidan iborat bo‘lib, trubalarning uchlari to‘rlarga maxkamlangan bo‘ladi. Apparatning yuqorigi va pastki qismlaridagi qopqoq flanets yordamida truba to‘ri biriktiriladi. Yuqorigivapastkiqopqoqlargaisitilayotganyokisovitilayotganagentlarniberishuchun shtutser mo‘ljallangan. Trubalar to‘rlarga razvaltsovka, payvandlash, kavsharlash va salg‘niklar yordamida biriktirilishi mumkin Issiqlik tashuvchi agentning birinchisi trubalarning ichidan, ikkinchisi esa trubalar va apparatning ichki devori oraligidagi bo‘shliqdan harakat qiladi. Quyidagi rasmda bir yo‘nalishli kojux-trubali issiqlik almashinish apparati kursatilgan. Bunda isitiluvchi gaz yoki suyuqlik qopqoqdagi patrubka orkali bitta trubadan kirib, usha trubadan chikib ketadi. 14.1 rasm . Bir yo‘lli kojux-trubali issiqlik almashish apparati. 1- qobiq, 2-trubato‘rlari, 3-trubalar, 4-qopqoq, 6- issiqlikagentlarikiradiganvachiqadiganshtutserlar , 7-bolg‘t, 8-qistirma. Ko‘pincha, bu tipdagi isitkichlarda isitilayotgan va issiqlik berayotgan muhitlar bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalishda harakat qiladi. Isituvchi agent doim isitkichning yuqorigi qismidan trubalar ichiga beriladi. Bu muhitlarning yo‘nalishi

isitkichdagi yo‘nalishga mos keladi, chunki isitilayotgan va ktda temperatura ortishi va kamayishi bilan ularning zichliklari o‘zgaradi. 14.2 rasm . Ko‘pyo‘llikojux- trubaliisitkichlar I – II – issiqliktashuvchiagentlar; 1- qopqoq, 2- ko‘ngdalangto‘siqlar Ko‘p yo‘lli isitkichlarda trubalarni sektsiyalarga bulish uchun yoki muhitning harakat yo‘lining soni gaqarab, isitkichning kopkogi bilan trubat o‘rining orasiga ko‘ndalang to‘siqlar o‘rnatiladi. Bunda xar bir sektsiyadagi trubalarning soni bir xil bulishi kerak. Ko‘p yo‘lli isitkichlarda bir yo‘nalishli isitkichlarga nisbatan muhitlarning tezligi yo‘llarning soniga qarab proportsional o‘zgaradi. Ximiya va ozik–ovkat sanoatining barcha tarmoklarida 4-6 yo‘lli isitkichlar ishlatiladi. CHunki yo‘llarning soni ortishi bilan isitkichning gidravlik karshiligi ortib, issiqlik almashinish apparatining konstruktsiyasi murakkablashadi. Bir yo‘lli va ko‘p yo‘lli kojux-trubali isitkichlar vertikal va gorizontal xolatda bo‘ladi. Vertikal issiqlik almashinish apparatlarini ishlatish kulay, ularning tuzilishi sodda va kam joyni egallaydi. Gorizontal isssiklik almashinish appparatlari ko‘pincha ko‘p yo‘lli qilib tayyorlanadi. Kojux-trubali isitkichlarda qobiq bilan trubalar orasidagi temperaturalarning farqiga qarab truba va qobiqning uzayishi xar xil bo‘ladi. SHuning uchun kojux- trubali isitkichlar konstruktsiyasiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 1) ko‘zg‘almas to‘rli isitkichlar; 2)kompensatsiyalovchi qurilmali isitkichlar (bunday apparatlarda trubalarning turli darajada uzayishiga imkon bor). Ko‘zg‘almas to‘rli isitkichlarda issiqlik ta’sirida trubalar va qobiq xar xil uzayadi, shu sababli bunday isitkichlar trubalar va qobiq o‘rtasidagi temperaturalar farqi katta bulmaganda (50 0 S gacha) ishlatiladi.

Temperaturalar farqi 50 0 S dan katta bulganda trubalar va qobiqning xar xil uzayishini yukotish uchun linzali kompensator a , harakatchan truba to‘rli b , va U – simon trubali v , kojux-trubali issiqlik almashinish appparatlari ishlatiladi. 14.3 rasm. Harorat yuqori bo‘lganda qobiq va trubalarni uzayishini hisobga oluvchi kojux-trubali isitkichlar a) linza kompensatorli, b)-harakatchan qalpoqchali, v) U-simon trubali; 1-qob iq , 2-trubalar, 3-linzali kompensator, 4- harakatchan qalpoqcha Linzali kompensator isitkichlar trubalar va apparat devori o‘rtasidagi bosim 6  10 5 N/m 2 gacha bulganda ishlatiladi. Trubali to‘rli harakatlanuvchi isitkichlar temperaturalar farqi katta bulganda ishlatiladi. Bu isitkichda pastdagi truba to‘ri harakatchan bo‘lib, bunda trubalar to‘plami apparatning kobigida temperatura ta’sirida uzayganda xam bemalol harakat qiladi. Trubalarning uzayishini yukotuvchi kompensatsiyali isitkichlarning konstruktsiyasi murakkabdir. U – simon kojux-trubali isitkichlarda issiqlik ta’sirida trubalarning uzayishidagi kompensatsiyani truba qurilmalarining o‘zi bajaradi. SHuning uchun ularning konstruktsiyasi sodda bo‘lib, trubalar tuplami bitta ko‘zg‘almas to‘rga urnatiladi. Bu isitkichlarda trubalarning ichki yuzasini tozalash qiyin va trubalarni to‘rga joylashtirish juda murakkabdir. Kojux-trubali isitkichlarda trubalar turga uch xil usul bilan joylashtiriladi; a) tugri oltiburchaklik kirralari buylab; b) kontsentrik aylanalar buyicha; v) kvadratning tomonlari buylab. Ko‘pincha kojux-trubali isitkichlarda trubalar tugri

oltiburchaklik kirralari buylab joylashtiriladi, chunki bunda trubalar ixcham joylashib, ularning soni ko‘prok bo‘ladi. Ayrim vaktlarda trubalarning yuzasini tozalash oson bulishini nazarda tutib trubalar to‘rga kvadrat tomonlari bo‘ylab joylashtiriladi. Koxuj-trubali isitgichlar quyidagi afzalliklarga ega: ixcham, metall kam sarf kilinadi, issiqlik almashinish yuzasi katta, trubalarning ichini tozalash oson. Bu apparatlar kamchiliklardan xam xoli emas: issiqlik tashuvchilarni katta tezlik bilan o‘tkazish qiyin, trubalarning tashkarisidagi bo‘shliqni tozalash va tuzatish imkoni kam. Elementli issiqlik almashinish apparatlari. Bu isitkichlar ketma – ket ulangan bir necha truba elementlarining sektsiyasidan iborat . Isitkichlarning bitta sektsiyasida trubalarning soni 4-140 ta bulishi mumkin. Elementlarning bir nechtasi birgalikda (ularda trubalarning soni kam bulganda) xuddi ko‘p yo‘lli koxuj-trubali issiqlik almashinish apparatlariga uxshab ishlaydi. Bu isitish apparatlari issiqlik tashuvchi agentlarning tezliklari bir xil kattalikda va ish muhitlarining bosimi yuqori bulganda xam samarali ishlaydi. 14.4 rasm. Elementli issiqlik almashinish apparatlari 1-qobiq, 2-ikki qatorli trubkalar Elementli issiqlik almashinish qurilmalarida tusiklar bulmagani uchun gidravlik karshilik xam bo‘ladi. Natijada truba oralarida ifloslangan qatlamning xosil bulishi kamayadi.ammo ko‘p yo‘lli koxuj-trubalari isitish apparatlariga nisbatan bu isitish qurilmalarida elementlarning soni ortishi bilan flanets birikmalari, kompensator hamda truba to‘rlarining soni ortadi, natijada apparatning kiymati xam ortib ketadi. Elementli issiqlik almashinish apparatidagi bitta sektsiyaning issiqlik almashinish yuzasi 0,75…30 m2 ga teng.

«Truba ichida truba» tipidagi issiqlik almashinish apparatlari.bunday isitkichlar bir necha elementlardan tuzilgan. Xar bir element katta diametrli tashqi truba va kontsentrik xolda joylashgan ichki trubadan iborat (14.5-rasm). Ichki trubadan isitilaetgan muhit harakat kilsa, trubalararo bo‘shliqdan esa sovitilaetgan agent harakat qiladi. Ichki trubaning va trubalararo bo‘shliqning kundalang kesimlari kichik bulganligi sababli kichik sarflarda xam issiqlik tashuvchi agentlarni katta tezliklar bilan o‘tkazish mumkin. SHuning uchun bu isitkichlarda yuqori kursatkichli issiqlik o‘tkazish koeffitsientiga erishish mumkin va apparatning massa birligiga tugri keladigan issiqlik miqdori koxuj- trubali isitgichlarga nisbatan yuqori bo‘ladi. 14.5 rasm. «Truba ichida truba» tipidagi issiqlik almashinish apparati; I-II- issiqlik tashuvchi agentlar, 1-ichki truba, 2-tashqi truba, 3- kalach, 4-birlashtiruvchi patrubka Bundan tashkari, issiqlik tashuvchi agentlarning tezligi katta bulgani uchun, trubalarning yuzasida xar xil iflosliklar xosil bulmaydi. Bu tipdagi isitgichlar yuqori bosimda va issiqlik tashuvchi agentlarning sarflanish miqdori kam bulganda xam ishlaydi. Ularning afzalligi: issiqlik tashuvchi agentlar katta tezlikka ega bulganligi uchun issiqlik o‘tkazish koeffitsentining kiymati katta, apparatni tayerlash oson. Kamchiliklari ulchamlari katta, issiqlik almashinishda katnashmaydigan tashqi trubalarga ko‘p metall sarflanganligi uchun apparatning kiymati katta, trubalar o‘rtasidagi bo‘shliqni tozalash qiyin.

Zmeevikli issiqlik almashinish apparatlari. Bunday isitkichlarda 15…20 mm li trubalardan tayerlangan spiralsimon zmeeviklar suyuqlik bilan tuldirilgan idishga urnatiladi. (14.6-rasm, a).zmeevik trubalaridan gaz yoki bug‘ harakatlanadi. Suyuqlik bilan tuldirilgan idishning xajmi katta bulgani va idish ichidagi suyuqlikning tezligi juda kichik bulgani uchun zmeevikning tashqi devori tomondagi bug‘ bilan suyuqlik orasidagi issiqlik berish koeffitsienti xam kichik kiymatga ega bo‘ladi. apparatning xajmini kamaytirish va suyuqlikning tezligini oshirish uchun uning ichiga stakanga uxshash idish tushiriladi. 14.6 rasm. Zmeevikli isitkich. Bunday issiqlik qurilmalarida zmeeviklar tugri trubalardan tayyorlanib, kalachlar yordamida birlashtiriladi(14.6-rasm, v). Agar issiqlik tashuvchining miqdori katta bulsa, bir necha parallel sektsiyalardan iborat bulgan zmeeviklar urnatiladi(14.6-rasm, b). Sektsiyalar bunday parallel ulanganda muhitning tezligi va harakat yo‘li kamayish natijasida qurilmaning gidravlik karshiligi xam kam bo‘ladi. Bu isitkichlarda trubalararo issiqlik almashinishning intensivligi kam, chunki zmeevik trubalaridan idishdagi isitilayotgan suyuqlikka erkin konvektsiya orkali utadi. shuning uchun bu isitkichlar kam miqdordagi suyuqliklarni isitish uchun ishlatiladi. Zmeevikli issiqlik almashinish qurilmalarining konstruktsiyasi sodda va arzon bulganligi uchun ular sanoatda keng kullaniladi. Bu isitkichlarni tozalash, tuzatish oson hamda ular yuqori bosimda ximiyaviy aktiv muhitlarni isitish uchun xam ishlatiladi. Zmeevik trubalarida harakatlanayotgan bug‘ning bosimi 0,2…0,5 mpa gacha bulganda zmeevik uzunligining truba diametriga nisbati 200-245 bulishi

kerak. Agar bu nisbatning miqdori katta bulsa, bug‘ kondensati zmeemik trubalarning pastki qismida yigilib, issiqlik almashinish tezligi kamayadi va gidravlik karshiliklar ortib ketadi. Afzzalligi: tayyorlash oson, issiqlik almashinish yuzasini uzatish va tuzatish oson, idishdagi suyuqlikning xajmi katta bulganligi sababli rejimning o‘zgarishlariga uncha sezgir emas. Kamchiliklari: ulchami katta, idishdagi suyuqlikning tezligi kam bulganligi uchun zmeevikning tashkarisidagi issiqlik berish koeffitsienti kichik, trubalarning ichki yuzasini tozalash qiyin. Yuvilib turuvchi issiqlik almashinish apparatlari xam zmeevikli apparatlar katoriga kiradi. bunday isitkichlar tashqi tomonidan suyuk xoldagi issiqlik tashuvchi (odatda suv) bilan yuvilib turuvchi zmeeviklardan iborat (14.7-rasm). Purkab beruvchi tarnov orkali suv yuqorigi trubaga berilib, undan keyin pastki trubaga tushadi. Ketma–ket xamma trubalardan utgach, suv sovitkichning tagida joylashgan yig‘gichga tushadi. odatda bunday sovitkichlar ochik xavoda joylashtirilgan bo‘ladi. 14.7 rasm. Yuvilib turuvchi issiklik almashinish apparati 1-suvni sochib beruvchi tarnov, 2- kalach, 3-trubalar; 4-suv yig‘gich Afzalliklari: sovituvchi suvning sarfi kam, tuzilishi sodda va arzon, trubalarni tozalash oson. Plastinali va spiralsimon issiqlik almashinish apparatlari. Plastinali issiqlik almashinish apparatlari yupka metall listlardan tayyorlangan bir necha kator parallel plastinkalardan tuzilgan bo‘ladi. (14.8- rasm).Plastinalar o‘rtasidagi kanallar ikki guruhga bo‘linadi: birinchi guruh kanallardan issiqlik tashuvchi agent

14.9-rasm. Plastinali issiklik almashinish apparati Harakat qilsa, ikkinchi guruh kanallardan issiqlik kabul kiluvchi agent harakat qiladi. bunday issiqlik almashinish apparatlari ixcham bo‘lib, ikkala issiqlik tashuvchilarni katta tezlik bilan utkaziish imkoniyatiga va yuqori issiqlik o‘tkazish koeffitsientiga ega. birok, bunday apparatlar katta bosimlarga bardosh bera olmaydi,isitkichni remont kilgandan keyin plastinalar orasidagi tegishli zichlikni yana xosil kilish qiyin. Bunday apparatlar asosan atmosfera bosimida gazlar o‘rtasida issiqlik almashish uchun xizmat qiladi (masalan, xavoni tutun gazlari bilan isitish uchun ishlatiladi). spiralsimon issiqlik almashinish apparatlari tugri turtburchaklik kesimiga ega bulgan ikkita kanallardan iborat (14.9 rasm). 14.9-rasm. Spiralsimon issiqlik almashinish apparati 1,2- metall listlar, 3- plastina to‘siqlar, 4-kopkok, 5-flanets, 6- kistirma, 7-oralik yo‘l, 8-suyuklikning kirish va chikish shtutseri Kanallar yupka metall plastinalardan tuzilgan bo‘lib, ular issiqlik almashinish yuzasi vazifasini bajaradi. spirallarning ichki tomondagi uchlari ajratuvchi tusik orkali biriktirilgan . kanallar sistemasi qopqoq yordamida berkitilgan. Gorizontal spiralsimon apparatlar ikkita suyuqlik o‘rtasida issiqlik o‘tkazish uchun xizmat qiladi. Vertikal spiralsimon apparatlar esa kondensatsiyalanayotgan bug‘ va suyuqlik orasida issiqlik almashinishini amalga oshirish uchun ishlatiladi.

Afzalliklari: tuzilishi ixcham, ikkala issiqlik tashuvchi agentni katta tezlik bilan o‘tkazish mumkinligi uchun katta issiqlik o‘tkazish koeffitsientiga ega. gidravlik karshiligi ko‘p yo‘lli kojux – trubali apparatlarnikiga karaganda kam. Kamchiliklari: tayyorlash va remont kilish murakkab, 0,6 mpa dan ortik bosim bilan ishlash mumkin emas. G‘ilofli va kirrali isiklik almashinish apparatlari. Eng oddiy g‘ilofli apparatning sxemasi 14.10-rasmda keltirilgan, ularni eng ko‘pi bilan 0,6…1 mpa bosimgacha ishlatish mumkin. bunday apparatlarda issiqlik almashinish yuzasi 10 m2 gacha. Apparatdagi suyuqlikning issiqlik berish koeffitsientini oshirish uchun aralashtirgichlar ishlatiladi.bu apparatlar ko‘pincha ximiyaviy moddalarni sintez kilishda kullaniladi. Agar issiqlik tashuvchilardan birining issiqlik berish koeffitsienti ikkinchisinikidan ancha kichik bulsa, u xolda α ning kiymati kichik bulgan tomondagi issiqlik almashinish yuzasi kattalashtiriladi.bunday sharoitlarda kirrali yuzaga ega bulgan issiqlik almashinish apparatlari ishlatiladi. bularga kalorifer, radiatorlar misol bo‘ladi (14.11-rasm). Kirrali issiqlik almashinish apparatlari xavo va gazlarni isitish uchun, kuritish apparatlarida korxona binolari va turar joylarning isitish sistemalarida eng ko‘p kullaniladi. Issiqlik almashinish apparatlarining boshka turlari. Aylanma issiqlik almashinish apparatlari.bu isitkichlarning isitish yuzasi qobiq ichiga urnatilgan kontsentrik zmeevik trubalarning tuplamidan iborat. 14.10-rasm. G‘ilofli issiqlik almashinish apparati a) past bosimlar uchun, b) yuqori bosimlar uchun, 1-korpus, 2-bug‘

qobig‘i, 3-flanets 14.11-rasm. Qirrali issiqlik almashinish apparati a) qirrali trubali, b) silliq trubali, v) qiyasimon trubali, g) qirra plastinali Zmeevik trubalar maxsus ulagichlar orkali qobiqka biriktiriladi. issiqlik tashuvchi agentlarning biri zmeevik trubalaridan, ikkinchisi esa truba va apparat devori o‘rtasidagi oralikdan harakat qiladi. Bu tipdagi isitkichlar yuqori bosimli apparatlarda gaz aralashmalarini kuchli sovuk ostida ajratish uchun ishlatiladi. aylana issiqlik almashinish apparatlarining xarakterli xususiyatlari shundaki, bunda issiqlik tashuvchi agentlar orasidagi temperaturalar farqi katta bulganda xam zmeevik trubalarining uzayishi uz-o‘zidan kompensatsiya kilinadi. 14.12-rasm. Aylanasimon isitkich 1- trubalar, 2-tashqi devor, 3,4-yukori bosimli gazning kirish va chikish patrubkalari; 5,6-past bosimli gazning kirish-chikish patrubkalari Grafitli issiqlik almashinish apparatlari.grafitning issiqlik o‘tkazish xususiyati va suyuqlik ta’sirida korroziyaga uchramasligi tufayli grafitli issiqlik almashinish apparatlari sanoatning barcha tarmoklarida ishlatiladigan isitkichlarga nisbatan

keng tarkalgan bo‘lib, uning afzalliklarini xech kanday isitkich bilan solishtirib bulmaydi. Sanoatda blokli kojux-trubali yuviluvchi issiqlik almashinish qurilmalarining trubali grafitdan tayyorlanadi. Grafitning ximiyaviy mustaxkamligini oshirish uchun uning bush govaklariga fenol-formalg‘degid smolasi shimdiriladi. Bunday grafitdan tayyorlangan issiqlik almashinish qurilmalari ximiyaviy agressiv muhitlarni (suyultirilgan sulg‘fat va fosfat kislotalar, kizdirilgan xlorid kislota) isitish va sovitish uchun ishlatiladi. bu isitkichlarda grafitning issiqlik o‘tkazish koeffitsienti yuqori bo‘ladi, ya’ni λ = 92…116 vt/ (m ּk). Grafitli issiqlik almashinish apparati bir va bir kancha tugri burchakli yoki silindrsimon bloklardan iborat. Bu isitkichlarda isssiklik tashuvchi agentlarning harakat kilishi uchun kundalang kesimi dumalok bulgan vertikal kanallar hamda unga perpendikulyar bulgan kanalchalar bor. 14.13-rasm. Grafitli isitkich. 1-grafit bloklari, 2-vertikal dumalok kanallar, 3-gorizontal dumalok kanallar, 4-yon tomondagi kanallar, 5-kopkok. Issiqlik tashuvchi agentlarning birinchisi vertikal kanallarda, ikkinchisi esa gorizontal kanallarda harakat qiladi.Har xil bloklarning gorizontal kanallari bir-biri bilan yon tomondagi kameralar orqali boqlangan.grafit bloklari o‘zaro bir-biri bilan rezina qatlam orkali bolt yordamida zichlashtiriladi. Grafitli silindrsimon blokli issiqlik almashinish apparatlarida gorizontal kanallar radial ravishda yunalgan bo‘ladi. Grafitli blokli apparatlarda ish bosimning kiymati 2,9 ּ105 n/m2 dan oshmasligi kerak. SHnekli issiqlik almashinish apparatlari. Issiqlik o‘tkazish xususiyati kam va kovushokligi yuqori bo‘lgan suyuqliklarni hamda sochiluvchan moddalarni isitganda, issiqlik almashinish tezligini oshirish uchun apparatning devoriga tegib

turgan muhitning yuza qismini doimiy ravishda yangilab turish lozim. shu maksadda bir vaktning o‘zida moddalarni mexanik aralashtirib shnek yordamida uzatish lozim (14.14-rasm). 14.14-rasm. SHnekli isitkich. 1-korpus, 2-qobiq, 3,4-shneklar, 5-salg‘niklar Apparatning chekka qismidan tushayotgan material bir-biriga qarab aylanma harakat kilayotgan shneklarda aralashib, shneklar materialni qarama-qarshi tomonga harakatlantiradi va apparatning ikkinchi chekka tomonidan chikarib yuboradi. Issiqlik almashinish apparatlarining hisobi Issiqlik almashinish apparatlarini loyixalashda ular uchun avval turli hisoblash ishlari bajariladi.hisoblash uch qismdan iborat bo‘ladi; a) issiqlik hisobi; b) konstruktiv hisoblash; v) gidravlik hisoblash. Apparatlarning issiqlik hisobidan asosiy maksad zarur bulgan issiqlik almashinish yuzasi f ni topishdir. f ni aniqlash uchun issiqlik tashuvchi agentlarning sarfi, ularning dastlabki va oxirgi temperaturalari berilgan bo‘ladi. Bunday issiqlik hisobi natijada quyidagilar aniqlanadi: O‘rtacha temperaturalar farqi va ish muhitining o‘rtacha temperaturalari; 2) Issiqlik miqdori va ish jismlarinig sarfi; 3) Issiqlik o‘tkazish koeffitsienti; 4) Isitish yuzasi. Issiqlik hisobi konstruktiv va gidravlik hisoblash bilan uzluksiz bogliklikda olib boriladi. Uzluksiz ishlaydigan, bug‘-suyuqlik muhitlariga moslangan trubali isitkichning issiqlik hisobini ko‘rib chiqamiz. quyidagi boshlangich mahlumotlar berilgan bo‘lishi kerak: Isitilayotgan eritmaning miqdori g, kg/s.

Eritmaning kontsentratsiyasi s, %. Eritmaning boshlang‘ich va oxirgi temperaturalari tb ,to Isitkichning turi-vertikal, gorizontal trubalar, yo‘llar soni. Isituvchi bug‘ning bosimi r yoki temperaturasi t, Pulat trubalarning ichki va tashqi diametri di va dt Trubalarning uzunligi l, m. Eritmaning harakat tezligi ω , m/s. Isitish yuzasidan foydalanish koeffitsienti ϕ . Hisoblash quyidagi tartibga olib boriladi 1.Isitkichning temperatura shartlarini aniqlash. tuyingan bug‘ bosimi r ga ko‘ra unig tuyinish temperaturasi t s maxsus qo‘llanmalardan topiladi. isitishning boshlanishida temperaturalarning maksimal farqi: Δt мах = ts− tб= Δt ка Isitishning oxiridagi muhit temperaturalarining minimal farqi: Δt мin = ts− to= Δt ки . Δt мах va Δt мin temperaturalar farqining kiymati 14.15-rasmdan aniqlanadi. agar Δt мах Δt мin >2 bulsa, Δt ур= Δt мах − Δt мin 2,31 g Δt мах Δt мin ;

14.15-rasm. O‘rtacha logarifmik temperaturalar va ularning farqini aniqlashΔt мах Δt мin < 2 bulsa Δt ур = Δt мах + Δt мin 2 ; (14.4) Isitilayotgan muhitning o‘rtacha temperaturasi: t= ts− Δt ур (14.5) II. Isitilayotgan eritmaning fizik kattaliklarini topish. o‘rtacha temperatura t va s buyicha maxsus qo‘llanmadagi jadvallardan foydalanib berilgan issiqlik tashuvchi agentlarning fizik miqdorlari topiladi: kovushoklik μ ; n·s/m2 yoki υ , m2/s. zichlik ρ , kg/m3. issiqlik sigimi s, j/ (kg·k). issiqlik utkazuvchanlik λ , vt/ (m·k). temperatura utkazuvchanlik a, m2/s. prandtlg‘ soni aniqlanadi. III. Issiqlik miqdori, bug‘ va suv sarflarini aniqlash. suyuqlikni isitish uchun ketgan issiqlik miqdori quyidagi tenglamadan topiladi: Q = HG ⋅G (t0− tб),Вт ; (14.6) Bunda n = 2,14…1,05 – issiqlikni yo‘qotilishini hisobga oluvchi koeffitsient, g – suyuqlik sarfi, kg./c; s – issiqlik sig‘imi, j / (kg.k) ; t0 – cuyuqlikning oxirgi temperaturasi, 0s; tb – suyuqlikning boshlang‘ich temperaturasi, 0s; Agar gaz yoki suyuqlik sovitilayotgan bulsa, sovituvchi moddaning miqdori quyidagicha aniqlanadi:

G ¿= G ⋅C (t0− tб) С ¿(t0¿− tб¿) ,kg/s; (14.7) bu yerda С ¿ -sovituvchi moddaning issiqlik sigimi; t0¿ - sovituvchi Moddaning oxirgi temperaturasi; tб¿ - sovituvchi moddaning boshlangich temperaturasi. Bug‘ sarfi quyidagicha topiladi: Д = Q i− Θ , kg/s; (14.8) isituvchi bug‘ning entalg‘piyasi, Θ -kondensatning entalg‘piyasi, j/kg; maxsus qo‘llanmalarda berilgan bug‘ bosimi r buyicha olinadi. IV. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientini aniqlash. bir va ko‘p kavatli yaxlit devorlardan hamda trubaning ichki diametri di ni uning tashqi diametri dt ga nisbati du / dt > 0,5 bulgan sharoitda trubalardan issiqlik o‘tgan paytda issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientini quyidagi tenglama bilan topish mumkin: К= 1 1 α1 +∑ δ λ+∑ r3+ 1 α2 , vt/(m2 · k). (14.9) Trubalar (silindrsimon yuzalar) uchun issiqlik o‘tkazishning chizikli koeffitsienti 1 m truba uzunligiga nisbatan olinadi va quyidagi tenglama orkali aniqlanadi: К k= 3,14 1 α1dи +∑ 1 2 λ ln dт dи + 1 α2dт ∑ r1 d3 , vt/(m · k). Bu yerda α1 - issiq muhitdan (isituvchi bug‘dan) devorga issiqlik berish koeffitsienti vt/(m2 · k); α2 - devordan isitilayotgan muhitga issiqlik berish koeffitsienti, δ - devor qatlamininig qalinligi,

λ- alohida olingan qatlamining issiqlik utkazuvchanligi, vt/(m · k); ∑ δ λ - devor qatlamlarining umumiy termik qarshiligi: ∑ r3 - iflosliklarning termik qarshiligi, m; d3 -trubaning iflosliklar bilan qoplangan diametri. Issiqlik berish koeffitsientlari α1 va α2 kriterial tenglamalar yordamida topiladi. masalan bizning misol uchun bug‘dan devorga berilayotgan issiqlik berish koeffitsienti α1 quyidagi tenglama bilan aniqlanadi: α= 1,15 4 √ λ3ρ2rg μΔ tH . (14.10) Kondensatning fizik–ximiyaviy kattaliklari λ,μ,ρ yupqa qatlam (plyonka) ning o‘rtacha temperaturasi tпл = tт+ tд 2 bo‘yicha topiladi. kondensatsiyalanish issiqligi r to‘yinish temperaturasi tт ga qarab aniqlanadi. temperaturalar farqi quyidagi ayirmaga teng: Δt = tт− tд; Bu yerda tд - devorning temperaturasi; n-vertikal yuzaning balandligi. Agar isitish trubalari gorizontal bulsa, bunda bug‘ning truba devorlariga issiqlik berish koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi: α = 0 ,72 4 √ λ3ρ2rg μΔ td (14.11) bu yerda d - trubaning diametri. Devordan isitilayotgan muhitga issiqlik berish koeffitsienti harakat rejimiga ko‘ra xar xil kriterial tenglamalar yordamida topiladi. hisoblash tenglamasini topish uchun avval reynolg‘ds kriteriysi re aniqlanadi. agar re>10000 bo‘lsa

trubalardagi majburiy konvektsiya vaqtidagi issiqlik berish koeffitsienti α2 quyidagiga teng bo‘ladi: nu = 0,023· re0,8·’r0,4. (14.12) agar 2300> re >10000 bo‘lsa: nu = 0,008· re0,9·’r0,43. (14.13) agar laminar rejimda re < 2300 bo‘lsa: nu = 0,17· re0,33·’r0,43·gr0,1. (14.14) sungra α ning qiymati nusselht kriteriysi orqali topiladi: Nu = α⋅l λ . V. isitish yuzasini topish. Isitkichning isitish yuzasi issiqlik o‘tkazuvchanlikning umumiy tenglamasidan topiladi: F = Q К ⋅Δt ,м 2. Bu yuza uchun qabul kilingan isitkichning sxemasi trubalarning diametri va uzunligiga ko‘ra joylashtiriladi. isitish yuzasini joylashtirish isitkichning konsttruktiv hisobini tashkil etadi. Issiqlik almashinish apparatlarini konstruktiv hisoblash Konstruktiv hisoblashning umumiy maqsadi issiqlik almashinish apparatining asosiy o‘lchamlarini topishdan iborat. bundan quyidagilar aniqlanadi: apparat trubali qismining ulchamlari, trubalarning soni, to‘rda trubalarning joylashuvi, apparatning diametri, apparatning balandligi, patrubkalarning diametri. 1.apparat trubali qismining ulchamlarini aniqlash. a) bitta yo‘ldagi trubalarning kundalang kesimini topamiz: fт= G ρ⋅ω ; (14.15) bu yerda G -suyuqlikning sarfi, kg/s; ρ -suyuqlikning zichligi kg/m3; ω - suyuqlikning tezligi, m/s. b) bitta yo‘ldagi trubalarning soni:

n= fт 0 ,785 ⋅dи 2; (14.16) di - trubaning ichki diametri, m. v) xamma yo‘llardagi trubalarning uzunligi: Δ = F π⋅dх⋅n ; (14.17) Bu yerda f - isitkichning isitish yuzasi, m2, dх - trubalarning hisobiy diametri, m; dх ning qiymati α1 va α2 ning nisbatlariga bog‘liq. agar α1 ≈ α2 bulsa dх =0,5 ( dи+ dт ). agar α1 » α2 bo‘lsa d x= dи, agar α1 « α2 bulsa dx= dт . g) yo‘llar soni: z= L l ; (14.18) bu yerda l - trubalarning kabul kilingan uzunligi (l=1…….3m). to‘rda joylashgan trubalarning umumiy soni: n= z⋅n (14.19) Trubalarning to‘rda joylashuvi. Trubalar to‘rga ko‘pincha to‘g‘ri burchakli oltiburchaklikning tomonlari bo‘ylab joylashtiriladi. to‘rdagi trubalarning soni quyidagicha aniqlanadi: n= 3а(а− 1)+1= 3 4 (в2− 1)+1; (14.20) a-katta oltiburchakning bitta tomonida joylashgan trubalar soni; v = 2a – 1 -katta oltiburchaklikning diagonali bo‘ylab joylashgan trubalar soni. Trubalar bu usul bilan to‘rda joylashtirilganda to‘rning bir qismi foydalanilmay qoladi. shu sababli agar a > v bo‘lsa, umumiy trubalar soniga nisbatan yana 10….18% miqdorda trubalar joylashtirsa bo‘ladi. shunday qilib trubalarning umumiy soni:

nум = (1,10 +1,18 )n. (14.21) Trubalarning ko‘shish trubalar markazlari o‘rtasidagi masofa qadami va ularni biriktirish usullariga ko‘ra har xil bo‘ladi. Kavsharlangan trubalar uchun s = 1,25·dt mm; razvaltsovka qilingan trubalar uchun s = (1,3….1,6) dt mm; salg‘niklar yordamida biriktirilgan trubalar uchun s = dt + 9 mm. Apparatning ichki diametrini aniqlash. Issiqlik almashinish apparatini xarakterlaydigan asosiy kattaliklardan biri uning ichki diametridir. Masalan, kojux- trubali issiqlik almashinish apparatining ichki diametri quyidagi tenglama orqali topiladi: D = S(b− 1 )+ 4 dт . (14.22) Apparatnig to‘la balandligini topish. issiqlik almashinish apparatining balandligi (yoki uzunligi) quyidagi tenglama bilan topiladi: Н = l+ 2 δ+ 2h ; (14.23) bu yerda l- trubalarning uzunligi; δ− turning qalinligi, m; h-kameraning balandligi, m. Patrubkalarning ichki diametri berilgan muhitning sarfiga va harakat tezligiga qarab aniqlanadi: D n= √ 4V c π⋅ω ; (14.24) bu yerda Vc - muhitning sarflanish miqdori, m3/s; ω - muhitning harakat tezligi, m/s. Hisoblash uchun quyidagi tezlik qiymatlaridan foydalanish mumkin: suyuqliklar uchun ω = 1…3m/s; gazlar uchun ω = 9……25 m/s; tuyingan suv bug‘i uchun ω = 20…30m/s; qizdirilgan suv bug‘i uchun ω = 30…50 m/s.

Zmeevikli issiqlik almashinish apparatlarini konstruktiv hisoblashdan maqsad trubalarnig umumiy uzunligini, o‘ramlarning sonini va zmeevikning balandligini aniqlashdir. zmeevik trubalarini dзм va o‘ramlar orasidagi masofani h deb olsak, bitta o‘ramning uzunligi quyidagicha aniqlanadi: l= √ (π⋅dзм ) 2+ h2≈ πd зм (14.25) h ning miqdorini 1,5…2 dзм ga teng deb olingani uchun uning qiymatini hisobga olmasa ham bo‘ladi. O‘ramlar soni bir nechta bo‘lsa u holda zmeevikning umumiy uzunligi: L= π⋅n⋅d зм . (14.26) bundan o‘ramlar soni: n= L π⋅d зм . Zmeevik trubalarining balandligi esa: Н = n⋅h . To‘g‘ri trubali zmeeviklarning isitish yuzasi f bo‘lganda, zmeeviklarning umumiy uzunligi: Δ= F π⋅dx ; (14.27) bu yerda dx - zmeevik trubasining hisobiy diametri. Bundan zmeevik isitkichlardagi sektsiyalar soni quyidagicha aniqlanadi; m = 4V c πd 2ω ; (14.28) bu yerda d - zmeevik sektsiyasining uzunligi l= L m . (14.29)

Issiqlik almashinish apparatlarining gidravlik hisobi Gidravlik hisoblashdan asosiy maqsad issiqlik almashinish qurilmalaridagi ishqalanish hamda mahalliy qarshiliklarni yengish uchun ketgan bosimni aniqlab, umumiy naporni va ish muhitini apparatdan o‘tkazish uchun kerak bo‘lgan quvvatni topishdan iborat. Apparatning gidravlik qarshiligini aniqlash uchun trubalararo va trubalarda harakat kilayotgan muhitlarning qarshiligini bilish kerak. trubalararo (ya’ni trubalar va apparat devori orasida) harakat kilayotgan muhitning qarshiligi quyidagicha aniqlanadi:ΔP = ζ ρω 2 2 ; (14.30) bu yerda ω -trubalararo harakat kilayotgan muhitning harakat tezligi: ρ - o‘rtacha temperaturada muhitning zichligi: ζ -trubalar orasidagi qarshilik koeffitsienti, ζ ning miqdori trubaning uzunligiga bog‘liq: uzunligi 6m bulgan trubalar uchun ζ = 350…450; uzunligi 1…3 m bo‘lgan trubalar uchun ζ = 0,5-1,5. Trubalarning gidravlik qarshiligi trubadagi ishqalanish qarshiliklarini yengish uchun yo‘qotilgan bosim ΔР й va maxalliy karshiliklarni yengish uchun yuqotilgan bosim ΔР мк yig‘indisiga teng: ΔР = ΔР й+ ΔР мк . (14.31) To‘g‘ri kanallarda ishqalanishni yengish uchun yo‘qotilgan bosim quyidagi tenglama bilan topiladi: ΔР й= λ l dэ ⋅ω 2ρ 2 , n/m2; (14.32) bu yerda λ -ishqalanish koeffitsienti; dэ -kanallarning ekvivalent diametri: - ish muhitning kanallardagi tezligi;  -muhitning zichligi; l-kanallarning uzunligi.

Zmeeviklarda ishqalanishga yo‘qotilgan bosim ΔР й quyidagi tenglama orqali topiladi: ΔР йзм = ΔР й(1+3,54 d Д эм ); (14.33) Mahalliy qarshiliklarning yengish uchun yo‘qotilgan bosim ΔР мк quyidagicha tenglamadan topiladi; ΔP мк = ∑ ζω 2ρ 2 ; (14.34) ζ - maxalliy qarshiliklar koeffitsienti. shunday qilib, trubalardagi muhit uchun tula gidravlik qarshilik quyidagicha topiladi: ΔP =(λ l dэ +∑ ζ) ω2ρ 2 , n/m2; (14.35) Kanallar ko‘ndalang kesimining shakliga ko‘ra ekvivalent diametrning qiymati 14.1-jadvaldan foydalanib hisoblanadi. EKVIVALENT DIAMETRNING KIYMATINI ANIQLASH JADVALI. ko‘ndalang kesimning shakli eslatma xalqasimon d -di d – tashqi diametr, di –ichki diametr kvadrat a a – kvadratning tomoni tugri turtburchaklik 2a a+в a va v –tugri turtburchaklikning tomonlari trubalar orasidagi bo‘shliq D2−nd D− nd d – apparatning ichki diametri, d –trubalarning tashqi diametri, n- trubalar soni Ishkalanish koeffitsienti λ muhitning harakat rejimiga va truba devorlarini g‘adir-budirlik darajasiga bog‘lik. laminar rejimida (re<2300) g‘adir-budirlik

ishqalanish koeffitsientiga amaliy jixatdan ta’sir qilmaydi va quyidagi tenglama bilan topiladi:λ=64 Re (14.36) Turbulent rejimda, agar re<10 5 bulsa, g‘adir-budirlik harakatga uncha katta ta’sir kilmaydi, bunda λ quyidagicha aniqlanadi: 1 √λ = 1,8 lgRe − 1,5 (14.37) Turbulent rejimda, bulsa, quyidagicha topiladi: 1 √λ = 2lg 3,7 ε ; (14.38) Bu yerda ε=k/d− trubaning nisbiy g‘adir-budurligi; d- trubaning diametri; k - truba yuzasining o‘rtacha absolyut g‘adir-budirligi; k ning taxminiy qiymatlari jadvallarda beriladi. masalan: yangi po‘lat trubalar uchun 0,06-0,1; foydalanishda bo‘lgan pulat trubalar uchun 0,1-0,2; yangi chuyan va keramik trubalar uchun 0,35-1; ifloslangan pulat va chuyan trubalar uchun 0,5-2. Maxalliy qarshiliklar koeffitsienti ko‘pincha tajribalar yo‘li bilan topiladi. apparatlarni hisoblashda ularning qiymati maxsus q o‘llanmalardagi jadvaldan olinadi. Issiqlik almashinish apparatlarini loyixalashda issiqlik , konstruktiv va gidrravlik hisoblashlardan sung mexanik hisoblashlar amalga oshiriladi.

Foydalaniladigan darsliklar ro‘yxati : 1. Zoxidov R.A., Avеzov R.R., Vardiyashvili A.B., Alimova M.M. «Issiqlik tеxnikasining nazariy asoslari» o‘q. qo‘l., 1 qism, TDTU, 2005 2. Цветков Ф.Ф., Б.А.Григорев «Тепломассобмен», МЭИ, 2001 3. Zo x idov R.A., Alimova M.M., Mavjudova S X .S. Tеxnik tеrmodinamika va issi q lik uzatilishi fanidan masalalar t o ‘plami, TDTU, Toshkеnt, 2006 4. Кудинов В.А., Э.М.Карта ш ов. Техни ч еская термодинамика. -М.: Высшая школа. 2005 5. AlimovaM . M ., MavjudovaSh . S ., IsaxodjayevX . S ., RaximjonovR . T ., UmarjonovaF . Sh . « Issiqliktexnikasiningnazariyasoslari » fanidantajribaishlarito ‘ plami . Uslubiy qo ‘ llanma ,1- qism . Toshkent , ToshDTU . 2006. 6. Alimova M.M., Mavjudova S X .S., Isaxodjaеv X.S., Raximjonov R.T., Umarjonova F.S X . «Issi q lik tеxnikasining nazariy asoslari» fanidan tajriba ishlari t o ‘plami uslubiy qo ‘llanmasi. 1- q ism. ToshDTU. 2004 7. Полищук Г.С., Гурович Б.М., Тактаева Л.Н., Короли М.А. Сборник лабораторных работ по дисциплине: ”Теоретические основы теплотехники”. Часть И . ТашГТУ. Ташкент, 2004 8. KoroliM . A ., IslomovO . N . T е xnika fanlarini o ‘ rganishga zamonaviy yondashuvlar . M е todikishlanma, Tashk е nt, TDTU, 2003 9.Thermodynamik fur Maschinenbauer –Wolfgang Geller- Auflage: 5 — Berlin; Heidelberg: Springer Vieweg, 2015. — XVI, 387 p. — (Springer-Lehrbuch) — ISBN 978-3-662-44960-8; ISBN 978-3-662-44961-5 (eBook). Elektron resurslar: 1. www.Ziyo.net 2. http://dhes.ime.mrsu.ru/studies/tot/tot_lit.htm ; 3. http://rbip.bookchamber.ru/description.aspx?product_no=854 ; 4. http :// energy - mgn . nm . ru / progr 36. htm

O'xshashlar

Issiqlik almashinuv apparatlari

Turbina pog‘onasining issiqlik hisobi tartibi

Ideal va qovushoq muhitlarga misollar hamda ularning termodinamik xususiyatlari issiqlik o’tkazuvchanlik

Issiqlik nurlanishi

Issiqlik nurlanishi