Dielektriklarning qutblanishi - Fizika - Referatlar

Dielektriklarning qutblanishi

Yuklangan vaqt:

01.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

143.4521484375 KB

Ko'chirib olish

Dielektriklarning qutblanishi Reja: 1. Elektronli va dipolli qutblanishlar. 2. Qutblanish vektori. 3 . Dielektriklar uchun elektrostatikaning asosiy tenglamasi. Gauss tenglamasi .

Dielektriklar atom va molekulalardan tashkil topgan. Atom esa, musbat zaryadli yadro va manfiy zaryadli elektronlardan iboratdir. Atomning musbat zaryadi yadroda to’plangan bo’lib, manfiy ishorali elektronlar esa, yadro atrofida harakatda bo’ladi. Ko’p hollarda manfiy zaryadlarning markazi musbat zaryadli yadro markazi bilan ustma ust tushadi. Birinchi turdagi dielektriklar ( N 2 , H 2 , O 2 , CO 2 va b.) molekulalaridagi elektronlar yadro atrofida simmetrik joylashib tashqi elektrostatik maydon bo’lmaganda, musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari ustma-ust tushgan bo’ladi. Bunday dielektriklar molekulalari qutbsiz molekulalar deyiladi. Tashqi elektrostatik maydon ⃗E ta’sirida qutbsiz molekula zaryadlari siljiy boshlaydi. Musbat zaryadlar maydon yo’nalishda, manfiy zaryadlar maydonga teskari yo’nalishda siljiydi (1 - rasm). Shunday qilib, molekula ⃗P= q ⃗ℓ dipol momentiga ega bo’ladi. 1 - rasm. Tashqi elektrostatik maydon ta’sirida qutbsiz molekulaning dipol momentiga ega bo’lishi Ikkinchi turdagi dielektriklar ( H 2 O , NH 3 , SO 2 , CO ..) molekulalaridagi elektronlar yadro atrofida nosimmetrik joylashgan bo’ladi va tashqi elektrostatik maydon bo’lmaganda ham musbat va manfiy zaryadlarning og’irlik markazlari ustma-ust tushmaydi.

2 - rasm. Qutbli molekula dipoli Bunday dielektrik molekulalari tashqi maydonsiz ham dipol momentiga ega bo’lib, ular qutbli molekulalar deb ataladi (2 - rasm). Tashqi elektrostatik maydon bo’lmaganda molekulalarning tartibsiz harakati tufayli dielektrik bo’yicha molekulalarning umumiy dipol momentlari nolga teng bo’ladi. Agar bunday dielektrik tashqi elektrostatik maydonga qo’yilsa, maydon kuchlari dipollarni maydon yo’nalishiga qarab burishga harakat qiladi va noldan farqli umumiy dipol momenti paydo bo’ladi. Shunday qilib, tashqi elektrostatik maydon ta’sirida ikkala turdagi dielektrikda ham noldan farqli dipol momentlari hosil bo’ladi. Bu hodisa dielektriklarning qutblanishi deb ataladi. Demak, qutblanish deb , tashqi elektrostatik maydon ta’sirida dipollarning maydon kuch chiziqlari tomon yo’nalishini o’zgartirish jarayoniga aytiladi. Quyidagi qutblanish turlari mavjuddir: 1) elektronli qutblanish; 2) oriyentatsiyaviy yoki dipolli qutblanish. Elektronli qutblanish deb, qutbsiz molekulalardan tashkil topgan dielektrik, tashqi elektrostatik maydonga kiritilganda, atomlar elektron qobiqlarining deformatsiyasi hisobiga induksiyaviy dipol momentlari hosil bo’lishiga aytiladi. Oriyentatsiyaviy yoki dipolli qutblanish qutbli molekulalardan tashkil topgan dielektrik tashqi elektrostatik maydonga kiritilganda, tartibsiz yo’nalgan molekulalar dipol momentlarining maydon yo’nalishiga qarab burilishiga aytiladi. Ammo, molekulalar issiqlik harakati natijasida faqat ayrim molekulalarning dipol

momentlari maydon yo’nalishi bo’yicha joylashadi va u maydon kuchlanganligiga bog’liq bo’ladi. Qutbsiz molekulalari bo’lgan dielektriklarning eng soddasi vodorod molekulasining atomidir. Tashqi elektrostatik maydon bo’lmaganda ⃗E= 0 , vodorod atomidagi bitta elektron yadro atrofida ⃗r radiusli orbita bo’ylab harakatlanadi (3 - rasm). 3 - rasm. Vodorod atomining dipoli Bu holda elektronning yadroga tortilish kuchi Kulon qonuniga asosan: Fk= q2 4πε 0r2 dan iborat bo’ladi, markazga intilma kuch esa ⃗F ми = mω 2⃗r ga teng. Elektronning yadroga tortilish kuchi markazga intilma kuch bilan muvozanatda bo’ladi: q2 4πε 0r2=mω 2r (9.1) bu yerda  – orbita bo’ylab harakatning burchak tezligidir. Kuchlanganligi ⃗E bo’lgan elektrostatik maydonga atom kiritilsa, elektron orbitasi deformatsiyalanib, ⃗E – vektorning yo’nalishiga qarama-qarshi tomonga Δℓ – masofaga siljiydi. Bunda Fми = mω 2r markazga intilma kuch teng ta’sir etuvchi kuch F dan iborat bo’lib, elektrostatik maydonning elektronga ta’sir kuchi

F1= qE va elektronning yadroga tortishish kuchi F 2 dan iborat bo’ladi (4 - rasm). Rasmdagi burchaklardan 4 - rasm. Vodorod atomi dipolining tashqi elektrostatik maydonda deformatsiyasi Δℓ r = F1 F va Δℓ r = qE mω 2r (9.2) munosabatlarga ega bo’lamiz. Demak, induksiyalangan dipolning yelkasi Δℓ quyidagiga teng bo’ladi: Δℓ = qE mω 2 (9.3) va shu dipolning elektr momenti quyidagicha ifodalash mumkin: P ℓ = qΔℓ = qE mω 2 q (9.4) Agar (9.1) – ifodadagi mω 2 ni (9.4) – ifodaga qo’yilsa, dipolning elektr momenti quyidagi ko’rinishni oladi: mω 2= q2 4πε 0r3 , Pℓ= q24πε 0r3 q2 E yoki Pℓ= 4πε 0r3E (9.5) Buni vektor ko’rinishda quyidagicha ifodalash mumkin: ⃗Pℓ= 4πε 0r3⃗E (9.6) Agar atomning xajmini V= 4 3 πr 3 ga teng deb olsak

Pℓ= 4πε 0r3E= 3V⋅ε0Ega ega bo ’ lamiz . α= 3V – proporsionallik koeffitsiyenti bo ’ lib , unga atomning qutblanuvchanligi deyiladi . ⃗Pℓ= αε 0⋅⃗E (9.7) Demak, atomning qutblanuvchanligi uning uchlangan hajmiga teng bo’lgan fizik kattalikdir. Endi faraz qilaylik, bir jinsli ( ⃗E= const ) tashqi elektrostatik maydonga dielektrikning qutbli molekulasi joylashtirilgan bo’lsin (5 - rasm). Qutbli dipolning elektr momentining vektori tashqi maydon kuchlanganligi vektori ⃗E bilan  burchak hosil qilsin. Dipolga quyidagi ⃗F1= q⃗E va ⃗F2= q ⃗E ( 9. 8) 5 - rasm. Tashqi elektrostatik maydonda dipolga ta’sir etuvchi kuchlar juft kuchlar ta’sir qiladi. Bu juft kuchlarning momenti ⃗M ning son qiymati quyidagiga teng bo’ladi M = F⋅ℓ⋅sin θ= qE ℓ⋅sin θ= P ℓ⋅E⋅sin θ (9.9) vektor ko’rinishda esa ⃗M = [⃗P ℓ⋅⃗E ] (9.10) bilan ifodalanadi.

⃗M vektor ⃗Pℓ va ⃗E vektorlar yotgan tekislikka perpendikulyar bo’lib, soat milining yo’nalishi bilan mos tushadi. Juft kuchlar momenti ⃗M , dipolning elektr momenti ⃗Pℓ tashqi elektrostatik maydon kuchlanganligining vektori ⃗E bilan mos tushguncha ta’sir qiladi. Dipolning elektrostatik maydon bo’ylab burilishi dipolli qutblanish yoki oriyentatsiyaviy qutblanish deb ataladi. Agar dipol bir jinsli bo’lmagan (⃗E≠ const ) elektrostatik maydonga kiritilsa, +q zaryad atrofida ⃗E1 , - q zaryad atrofida ⃗E2 maydon kuchlanganliklari ta’sir qiladi. Juft kuchlar yig’indisi quyidagiga teng bo’ladi. ⃗F= ⃗F1+ ⃗F2= q(⃗E1− ⃗E2) (9.11) ⃗E1− ⃗E2 dipolning yelkasi l bo’yicha, o’rtacha maydon kuchlanganligidir, ya’ni ⃗E1− ⃗E2= ℓ⋅( d ⃗E dℓ ) (9.12) demak, ⃗F= qℓ ⋅( d ⃗E dℓ )= Pℓ⋅( d ⃗E dℓ ) (9.13) Skalyar ko’rinishda esa, F= d dℓ (⃗P⋅⃗E) ga tengdir. (9.13) – ifodani quyidagicha ifodalashimiz mumkin ⃗F = grad (⃗P⋅⃗E ) (9.14) Dielektrikning qutblanganlik darajasini xarakterlash uchun, qutblanish vektori deb ataluvchi fizik kattalik tushunchasi kiritiladi.

Qutblanish vektori (⃗Pℓ) deb, dielektrikning bir birlik hajmidagi barcha dipollar elektr momentlarining vektor yig’indisiga miqdor jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi, ya’ni  V elementar hajmdagi n ta dipolning elektr momentlari yig’indisini  V hajmga bo’lgan nisbatiga teng ⃗Pℓ= 1 ΔV ∑ i=1 n ⃗Pℓi (9.15) bunda ⃗Pℓi – qutblangan i - molekulaning elektr momenti. Dielektrik qabul qiluvchanlik deb, bir birlik hajmdagi dielektrik molekulalarining qutblanuvchanligiga miqdor jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi.

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдураманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. www.ziyonet.uz ; 2. www.estudy.uz ; 3. www.fizika.uz ; 4. www.elearning.uz ; 5. www.bilim.uz ; 6. www.edx.uz ; 7. www.my.estudy.uz ; 8. www.conrsera.org.uz ;

O'xshashlar

Yorug‘likning qutblanishi va kristallar optikasi

Yorug’likning qutblanishi. Sun'iy ikkilanma nur sindirish

Vavilov-Cherenkov nurlanishi haqida. Yorug’likning qutblanishi

Elektr maydonida dielektriklar

Yorug’likning elektromagnit tabiati