Bitiruvchi sinflarda fizika o‘qitishning o‘ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.5 KB

Ko'chirib olish

B itiruvchi sinflarda fizika o‘qitishning o‘ziga xos xususiyatlari Bitiruvchi ya’ni IX- va XII-sinflarda barcha predmetlarni o‘qitishda ularga bog‘liq bo‘lgan o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak. Birinchidan, IX-sinf o‘quvchilarning yosh xususiyatlari ga e’tibor beriladi . Ikkinchidan , olamning ilmiy manzarasini shakllantirishga tegishli umumlashtirish va unga xos bo‘lgan mazmunan hamda mantiqan yakunlashuv hisobga olinadi. Uchinchidan, bitiruvchilarning bir qismi o‘rta umumiy ta’lim maktablarini bitirib, akademik litsey va kollejlarga, ikkinchi qismi, yo‘nalishlar bo‘yicha kollej hamda litseyllarni bitirgan o‘quvchilar oliy ta’lim muassasalariga kirishlarida olgan bilimlar tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. Bitiruvchi sinflarga o‘ziga xos mazkur xususiyatlar maktab fizika kursiga ham tegishlidir. Shu bilan birga fizika kursiga tegishli yana ikkita o‘ziga xoslik mavjuddir. O‘rta umumiy ta’lim maktabning bitiruvchilari 6-,7-,8-,9-sinflarda fizikaning turli bo‘limlari bilan tanishadi. Albatta, bu davrda o‘quvchilar mexanika kursidan to‘liqroq ma’lumot oladilar. Shuningdek, o‘quvchilar bu paytda kvant nazariyasi bilan ham tanishib, 10 soatga mo‘ljallangan “Koinot fizikasi” deb nomlanuvchi astronomik tushunchalar bilan ham tanishib oladilar. Fizika o‘qitishda qayd etilgan o‘ziga xosliklar dasturda ma’lum darajada hisobga olingan. Bunda umumlashtiruvchi mashg‘ulot va imtihon oldi takrorlash uchun maxsus vaqt ajratilishi nazarda tutiladi. Biroq bular muammoni ma’lum darajada hal etadi, xolos. Bitiruvchi sinfda qayd etilgan o‘ziga xosliklarni o‘quv jarayoni davomida hal etish uchun o‘qituvchining ijodiy ishlashi talab etiladi. Bunda quyidagi metodik usullarni tavsiya etish mumkin: - darslik va qo‘shimcha adabiyotlar bilan mustaqil ishlashni kuchaytirish hisobiga o‘quvchilarning bilish faoliyatlarini oshirish, o‘qitishning faol metodlarini qo‘llashi (muammoli o‘qitish, seminar, ma’ruza, umumlashtiruvchi ma’ruzalar tashkil etish, referatlar yozish va shu kabilar);

- o‘rganilayotgan materialni dunyoqarash yo‘nalishiga e’tiborni kuchaytirish: falsafiy umumlashtirishlar, ilmiy bilish metodlarini namoyon qilish, olamni o‘rganishda nazariya va tajribaning roli, ilmiy nazariyalarning to’g’rilik mezoni va shu kabilar. - olamning tabiiy-ilmiy manzarasini shakllantirishni yakun-lash va bu manzarada fizik bilimlarni yetakchi ekanini aniqlash maqsadida: matematika, astronomiya, kimyo bilan bog‘lanishlarni kuchaytirish; - fan-texnika taraqqiyotini rivojlantirishda fizik bilimlar rolini muntazam ravishda ko‘rsatib borish; - o‘quv materialni umumlashtirish va chuqurlashtirish, fizikaning turli bo‘limlari orasidagi ichki bog‘lanish hamda g‘oya va metodlari generalizatsiyalashni birinchi o‘ringa chiqarish maqsadida o‘quv materialini muntazam ravishda takrorlashni tashkil etish. Ta’lim jarayonini (shu jumladan fizikani o‘qitishni) tashkil etish o‘qitishning aniq ijtimoiy-tarixiy sharoitlariga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. XX-asr oxiri XXI-asr boshlarida ta’lim sistemasining muhim masalasi; chuqur bilimli, ilmiy dunyoqarashga ega, ijtimoiy foydali mehnatga qodir va ijtimoiy faol shaxsni shakllantirishdan iborat. Ijtimoiy taraqqiyot talabi, shuningdek, har bir o‘quvchining individual taraqqiyoti amalda fizikadan ixtisoslik tayyorlash muammosini keng darajada hal etishga undaydi. Natijada turli bilimga ega bo‘lgan o‘quv-chilar uchun fizik ta’lim hajmi va darajasi qat’iy holda tabaqalash-tiriladi. Malaka, ko‘nikma va bilimlar yig‘indisini shakllantirish o‘quv qobiliyati va tarbiyaning bir-biriga bo‘ysungan birmuncha umumiyroq vazifalari bilan belgilanadi. Taraqqiyot va tarbiya dunyoqarashni shakllantirishga yo‘nalgan material asosida amalga oshirishni aniq tushunish kerak bo‘ladi. Ushbu masalaga dasturda belgilangan fizika ta’limining xususiy masalalariga bo‘ysunadi. Avvalo, o‘quvchilarning fizika ta’limi mazmunini o‘zlashtira olishlari bo‘yicha faoliyatlarini tashkil etish zarur. O‘quvchilarning psixologik rivojlanishi va o‘quv faoliyat-larining birligini hisobga olish, o‘z-o‘zini taraqqiy ettirish faoliyatini, uni takomillashtirishni, o‘quvchilarni eng yuqori taraqqiyot bosqichiga

olib chiquvchi yangi shakllari paydo bo‘lishini rejalashtirishni talab qiladi. O‘quv jarayonini tashkil etishga bo‘lgan mazkur yondashuv faoliyat orqali taraqqiy ettirishni belgilab beradi. Fizika o‘qituvchisining vazifasi o‘quvchilarda tabiatdagi hodisalarni dialektik tavsifi va moddiylik mohiyati haqidagi tasavvurlarni chuqurlashtirishdan iborat. O‘quvchilar materiya va harakatning bepoyonligi, yo‘q bo‘lmasligi va xilma-xilligi haqida xulosa qila olishlari va quyidagi muhim holatlarning mohiyatini ochib berish lozim. Fizik hodisalarning ob’ektiv realligi; dunyoning moddiyligi; harakat-materiyaning asosiy xossasi ekanligi; fizik qonunlarning ob’ektiv tavsifdaligi tabiatni bilish mumkinligi kabilar shular jumlasiga kiradi. Qo‘llanilayotgan o‘qitish metodining tarbiyaviy ahamiyati ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga, olamning yagona manzarasi haqidagi tasavvurni rivojlantirishga qo‘shgan hissasi bilan belgi-lanadi. Uning ahamiyati ilmiy bilimlarni o‘zlashtirishga ko‘mak-lashadi. Bilimlarni o‘quvchilarning shaxsiy ishonchiga aylanishi-ga ham yordam beradi. O‘quvchilarda hayotiy yo‘nalishlarni shakllanishiga ham ko‘maklashadi. Darslik va didaktik materiallar bilan ishlash . Darslik, o‘quvchilarning muhim bilim manbai hisoblanadi. Darslik bilan ishlaganda o‘quvchilarda ma’lum fizik tushunchalar sistemasi shakllanadi. Ularda kitob bilan mustaqil ishlash ko‘nikmasi hosil bo‘ladi. Tug‘ilgan savollarga javob qidiradilar. Odatda bitiruvchi sinfda o‘qituvchi dasturidagi barcha o‘quv materialini o‘zi to‘la bayon etishni maqsad qilib qo‘ymaydi. Darslikdagi bir qator materiallarni o‘quvchilar-ning mustaqil o‘rganishlari esa birmuncha yuqori natija beradi. Yangi materiallarni o‘rganishda va mustahkamlashda o‘quvchilarning darslik bilan ishlashlari qisqacha konspekt olishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. O‘qituvchining topshirig‘iga ko‘ra, o’quvchi diqqati javob tayyorlash va o‘rganilayotgan fizik hodisa va tushuncha- larning nisbiy tavsiflarini tuzishga qaratilishi kerak. Materialni yakuniy takrorlash- da darslik bilan ishlash o‘quvchining xotirasida o‘rganilgan mavzuning muhim qismini tiklash darslikning umumlashtiruvchi boblari bo‘yicha konspekt olish mavzu bo‘yicha ma’ruza hamda referatlar tayyorlash demakdir. Bitiruvchi sinf

o‘quvchilarining darslik bilan ishlashlari o‘quv materialini generalizatsiyalash prinsipiga javob berishi kerak. Buning ma’nosi-fizik hodisa, eksperiment va texnik qurilmalarning ishlash prinsipini tushuntirishda maksimal evristik ahamiyatga ega bo‘lgan asosiy fizik tushuncha, qonun va nazariyalarning o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi bilan belgilanadi. Darslik sahifasidan asosiy o‘quv materialini ajratish, tahlillash, tahlil natijalarini sintez qilish, ikkinchi darajali materiallarni ajratish kabilar darslik sahifasini tahlil qilishning asosiy elementlari hisoblanadi. Masalan, darslik bobining oxirida keltiriladigan qisqacha xulosalar(sinf yoki uyda). o‘quvchilar tomonidan mustaqil o‘rganilishi mumkin. Agar fizika o ‘ qitishning birinchi bosqichida ko ‘ p e ’ tibor o ‘ quvchilarning darslik bilan ishlashlaridagi oddiy va murakkab konspektlar tuzishlariga , paragraf

rejalarini tuzishga qaratilsa , u holda bitiruvchi sinfda bu hol mutlaqo yetarli bo ‘ lmaydi . Bunda sahifaning tahlili, materiallar ichidagi mantiqiy bog‘lanishni tushunishi va qayd etilishi asosiy hisoblanadi. V.G.Razumovskiy tomonidan ilgari surilgan sxema (dalillar+nazariya+natija+eks-periment) evristik ahamiyat kasb etadi. Bu hol darslik paragraflarini o‘rganishda o‘quvchilar oldida ochib beriladi. Masalan, yorug‘lik difraktsiyasi o‘rganilganda o‘quvchilar paragrafdagi materialni sxema asosida quyidagicha tuzishlari mumkin: difraktsion hodisalar, Yung tajribasi+Frenel nazariyasi+optik asboblarni ajratish qobiliyati yorug‘likning to‘lqin uzunligini eksperimental aniqlash. Fotoeffekt hodisasini tahlil qilib, o‘quv materialini o‘quvchilar quyidagi sxema asosida sistemalashtiradilar: G.Gerts va A.G.Stoletov tajribalari+fotoeffekt nazariyasi, foton+fotoeffekt nazariyasidan kelib chiquvchi natija = fotoelementlarning qo‘llanilishi. O‘quvchilarni sinfda va uyda darslik bilan ishlaganlarida o‘quv materialining tuzilishi belgilashni o‘rganish muhim hisoblanadi. Masalan, fizik hodisalarni o‘rganishda uning belgilari, ya’ni kuzatilish shartlari, boshqa hodisalar bilan bog‘liqligi, hodisalardan amalda foydalanish kabi tomonlarini aniq ko‘rsata olishni, bilishi kerak. Fizik hodisalarni mazkur yo‘nalishda tahlil qilish birinchi darsdayoq amalga oshirilishi kerak. Bu darslarda elektromagnit induksiya hodisasi, erkin va majburiy tebranishlar, rezonans hodisasi kabi mavzular o‘rganiladi. Fizik tajribalar qaralganda (masalan, Gerts tajribasi) asosiy e’tibor tajribaning maqsadi, sxemasi, bajarilishi va uning natijasiga e’tobor beriladi. Xuddi shuningdek, o‘quvchilarni bilim va ko‘nikmalariga bo‘lgan dastur talablariga muvofiq fizik tushuncha, qonun, nazariya va ularning amalda qo‘llanilishi o‘rganiladi. Yangi material o‘rganilganda o‘qituvchining o‘zi mazkur strukturani tuzadi yoki o‘quvchilardan buni talab qiladi. O‘quvchilardan javob olgan vaqtda o‘qituvchi bunga alohida e’tibor qiladi. Fizika kursining predmetlararo bog‘lanishi. Fizika o‘qitish-da predmetlararo bog‘lanishni joriy qilish bitiruvchi sinf o‘quvchi-larida, chuqur va mustahkam bilim berishni shakllantirishga ko‘maklashadi. Ularda ilmiy dunyoqarashni va

politexnik ta’limni to‘g‘ri shakllantirishga yordam beradi. Mamlakatimiz o‘qituvchilari to‘plagan tajribalarni umumlashtirish predmetlararo bog‘lanishni joriy qilish uchun kerak bo‘lgan ikkita asosiy g‘oyani ifodalashga imkon beradi: - asosiy hodisa, tushuncha, nazariya va qonunlarni yagona talqin qilish. Yagona terminologiya, massa, energiya, modda, maydon, atomlar, molekulalar, elementar zarralar, kvant-mexanik tushunchalarni tushuntirishga (barcha predmetlarda) umumiy holda yondashish; saqlanish qonunlari (energiya, impuls, elektr zaryad), statik va kvant nazariyalar, fazo-vaqt tasavvurlardan butun fizika kursida bir xilda foydalanish; - turli fanlarda va o‘xshash o‘quv predmetlarida foydalaniladigan bilish metodlarini yoritish.

$Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi.- 2000. 2.Karimov I.A. Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Sharq, 1998. 3.Bugayev A. I. Metodika prepodovaniya fiziki v sredney shkole. –M: Prosvesheniye, 1981. 4.Isaak N’yuton. Matematicheskiye nachala naturalnoy flosofii.-M : Nauka,1989. 5.Razumovskiy V.G.,Xijnyakova L. S. Sovremenno‘y urok v sredney shkole.-M: Prosvesheniye, 1983. 6.Dimonstratsionny ekspriment po fizike v sredney shkole. ch.1-2. 1978. 7.Kamenskiy S.Ye., P.V. Orexov Fizikadan masalalar yechish metodikasi. - T: O‘qituvchi, 1989. 8.Dadaxujayev P., Botirov M. Fizika kabinetlarini jihozlash. –T: O‘qituvchisi, 1984. 9.O‘rta maktabda fizika va astronomiya o‘qitish. /L. I. Reznikov tav. os. –T: O‘qituvchi, 1974. 10.Tursunmetov K. A., Xudoyberganov A. M. Fizikadan praktukum: Akademik litsey va kasb- ҳ unar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma.– : O‘qituvchi, 2002. 11.Tursunov Q.Sh. Fizika o‘qitishda belgili modellar.-Toshkent shahri, j:\Xalq ta’limi-27-29 b.-№3-4 sonlari, 1994. 12.Tursunov Q.Sh. Fizikadan darslarni rejalashtirish (IX sinf) Metodik qo‘llanma, - 1994. 13.Tursunov Q.Sh. Fizikadan darslarni rejalashtirish (X sinf) Metodik qo‘llanma, - 1994.$

O'xshashlar

Fizika-umumiy ta’lim, akademik litsey hamda kasb - hunar kollejlarining o‘quv predmeti

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarning ix sinf fizika ta’limida koinot fizikasi bo‘limining mazmuni

Atom fizikasini o'qitish metodikasi

Molekulyar fizika va termodinamika

Fizika tarixining umumiy masalalari