logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Fizika
  4. Atom xususiyatlari

Atom xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

219.5 KB
Ko'chirib olish
Atom xususiyatlari Reja: 1. Atomistik dunyoqarash 2. O’lchamlar va tezliklar 3. Atomning Tomson modeli 4. Effektiv kesim tushunchasi 5. Rezeford formulasi 6. Rezeford tajribasi va atomning planetar modeli Moddalarning eng kichik atomlar deb nomlangan bo’linmas zarralardan tuzilgan degan ta’limot qadimgi faylasuflar asarlaridan ma’lum. Fanning XIX asr oxiri va XX asr boshidagi taraqqiyoti bu ta’limotning to’g’riligini ko’rsatadi. Lekin faylasuflar aytganday atom dunyoning elementar bo’linmas asosi emas, balki murrakkab kvant me x anik ob’yektligi namoyo n bo’ldi. Atomlarning turli xossalari, xususiyatlari namoyon bo’lib, fan - texnikaning turli sohalarida qo’llanila boshlandi. Hozirgi zamon fanida atom fizikasining o’rnini yanada yaqqol tasavvur qilish uchun bu soha amal qiladigan o’lchamlarga murojaat qilamiz. Agar tezliklar nuqtai-nazaridan qarasak, 1.c   tezliklardagi jarayonlarni relyativistik fizika o’rganadi. 2 . c  tezliklardagi jarayonlarni esa norelyativistik fizika o’rganadi. Atom fizikasidagi jarayonlar tezlik nuqtai-nazaridan ko’proq ikkinchi bandga, ya’ni norelyativistik fizika ga taalluqli. Fizik jarayonlarni m asshtab bo’yicha qarasak esa quyidagicha bo’ladi: 1. 100 R mln yoru g’ lik yili masofadagi jarayonlar —meg a dunyo jarayonlaridir . Bu jarayonlarni astronomiya va unuig astrofizika, kosmologiya kabi bo’limlari o’rganadi. 2. Yer sitida o ddiy jismlar bilan bo’ladigan jarayonlar —makrodunyo jarayonlari bo’lib bu jarayonlar Nyuton mexanikasi doirasida o’rganiladi . 3. R  10 -8 m masshtablarda sodir bo’ladigan jarayonlar — mikrodunyo jarayonlari deyiladi. S hu jumladan m R m 8 10 10 10     m asofalardagi jarayonlarni molelkulyar va atom fizikasi o’rganadi; 10 -15 m masshtabdagi jarayonlarni yadro va elementar va zarralar fizikasi bo’limi o’rganadi; m R m 15 18 10 10     masofadagi jarayonlarni esa yuqori energiyalar fizikasi o’rganadi. Shunday qilib, atom fizikasi m R m 8 10 10 10     masshtabdagi relyativistik atom tuzilishi va ular bilan bo’ladigan jarayonlarni o’rganadi. Dastlab atom statik sistema deb qaralgan. Tomson tomonidan ilgari surilgan g’oyaga asosan atom musbat elektr zaryadga ega sferadan iborat va bu sfera radiusi atom radiusi 10 10  m ga teng va bu sfera ichida elektronlar erkin suzib yuradi. Atomning yorug’lik chiqarishi esa ushbu sfera ichida harakatlanayotgan elektronlar tebranishi orqali tushuntirilgan. Alfa — zarralar sochilishiga doir tajriba bu modelni rad etdi va planetar model i ga kelindi. Bu modelga asosan atom deyarli butun massasini o’zida jamlagan yadroga ega va elektronlar shu yadro atrofida aylanadi. Yadro m m 15 14 10 10    o’lchamga ega. Atom tuzilishini tadqiq qilinishining yaxshi usuli uni  -zarralar bilan «zondlash»dir, ya’ni atomlarni  -zarralar bilan bombardimon qilishdir.  -zarra atomlar orasida harakatlanyapti deb faraz qilamiz. Atomlarni shar shaklida deb qaraymiz.  -zarraning x -masofada atom bilan to’qnashmasdan o’tish ehtimolligi ) (x f deylik. dx -masofada to’qnashish ehtimolligini a deb olsak, unda to’qnashmaslik ehtimolligi adx 1 ga teng bo’ladi. U holda dx x masofada to’qnashmasdan o’tish ehtimolligi dxx af x f adx x f dx x f ) ( ) ( ) 1)( ( ) (      ga teng bo’ladi. Bundan ax e x f  ) ( ga kelamiz. Demak, moddaning biror qatlamini sharlarga to’qnashmasdan o’tish ehtimolligi qalinlik oshishi bilan ekspotensial kamayadi. Sochuvchi har bir zarrachani r 0 — radiusli va yuzi  bo’lgan to’garak bilan almashtiramiz.  - sochilish «effektiv kesimi», r 0 — esa effektiv kesimning radiusi deyiladi. Effektiv kesimning ma’nosi: sochiluvchi zarralar oqimining N 0 zichligi 1 ga teng, ya’ni 1sm 2 yuzadan 1 sekundda 1ta zarra o’tsin. Hajm birligidagi sochuvchi markazlar soni p ham 1 ga teng bo’lsin: u holda sochilish yuz berish ehtimolligini effektiv kesim yuzi  ning «oqim» kesim yuziga nisbati kabi ifodalash mumkin. Shunday qilib effektiv kesim-  — bitta zarrali 1 sm qalinlikdagi qatlamdan o’tishdagi sochilish ehtimoli, n  -esa p zarrachali qatlamdagi sochilish ehtimoli. 1 — rasm. O nuqtadagi yadro zaryadi +Ze ga teng bo’lsin va atom yadro m m  ya’ni o’zaro ta’sirda yadro qimirlamaydi deylik. Ular o’zaro ta’siri Kulon qonuniga bo’ysunadi.  — zarra massasi M, uning tezligi  bo’lsin, P — nishon parametri. Og’ish burchagi bu holda 2 2 2 2 Ze P M Q ctg   (1). Fazoviy burchak   QdQd R QdQd R d sin sin 2 2    dan va d  O dan 2  gacha o’zgargani uchun QdQ d sin 2   (* ). Nishonga olish masofasi dp p bo’lsin . U holda  zarralar dQ Q Q   burchakka og’adi. Bunday xalqaning yuzi pdp2 ga teng. Shu sababli Q va dQ Q  orasidagi burchakka og’gan zarralar sonini pdp2 deb olishimiz mumkin. Ya’ni yadroning  — zarralarini sochish effektiv kesimi pdp d   2  (2) ga teng. Endi (1) dan 2 2 2 2 2 2 ) 2( P Q ctg M Ze   . Buni differensiallasak 2 sin 2 ) 2(2 1 2 2 2 2 Q dQ Q ctg M Ze pdp   va (2) ga qo’ysak, 2 sin 2 ) 2(2 1 2 2 2 2 2 Q dQ Q ctg M Ze pdp    bo’ladi. (*) formulaga ko’ra 2 sin ) ( 4 2 2 2 Q dQ M Ze d    ga kelamiz. Bu formula Rezefordning  -zarralar sochilishiga doir formulasidir.Sochuvchi markazlar bir tekislikda joylashgan deb faraz qilsak    nd buladi, bunda n -1sm 3 dagi yadrolar soni     2 sin ) ( 4 2 2 2 d M Ze n  ga teng bo’ladi. 1 sekund vaqt ichida bu sirtga tushuvchi  -zarralar sonini N -desak,  - burchakka sochilgan zarralar soni      4 sin ) ( 4 2 2 2 d M Ze Nn N dN  ga teng bo’ladi. D emak , sochilgan  — zarralar soni  — burchak kamayishi bilan o’sadi. Bu formuladan foydalanib Chadvik yadro zaryadini aniqlash tajribasini Adabiyotlar 1. Э.В. Шпольский. Атомная физика. Т.1.2.М.: Наука, 1983. 2. А.Н. Матвеев. Атомная физика. М.:Наука, 1989. 3. R.Bekjonov, B. Axmadxujayev. Atom fizikasi.T.:Uqituvchi, 1979. 4. И.Е. Иродов .Сборник задач по атомной и ядерной физике.М.: Атомиздат, 1971 5. А.И.Наумов. Физика атомного ядра и элементарних частиц. М.,1984 6. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Atom spektrlar
Atom nurlanishlari
Atom tuzilishi 3
Atom fizikasini o'qitish metodikasi
Atom va yadro fizikasi