Ғоявийлик ва ғоясизлик тушунчалари - Falsafa - Referatlar

Ғоявийлик ва ғоясизлик тушунчалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52 KB

Ko'chirib olish

Ғоявийлик ва ғоясизлик тушунчалари Режа: 1. “Ғоявийлик” ва “ғоясизлик” тушунчалари, уларнинг моҳияти ва мазмуни. 2. Ғоявийлик ва ғоясизлик мезонлари , меъёрлари 3. Ғоя ва мафкура қ адрсизланиши назарий ва амалий муаммо сифатида . Истиқлол ғояларининг қадрини сақлаш вазифалари.

Ғоявийлик ўз маъно-моҳиятига кўра, инсоннинг муайян ғоялар тизими тарафдори бўлиб, ижтимоий, аҳлоқий, эстетик идеалларга бўлган садоқатини англатади. Ғоявийлик инсон ички оламининг яхлитлиги ҳисобланиб, ғоянинг маънавий мазмунини англатадиган ижтимоий ҳодиса. Шунинг учун ғоявийлик ҳамма даврларда ҳам том маънодаги шахс ғоявийлиги ҳисобланиб, илғор ғоялар мазмунини ўз ичига қамраб оладиган, шахснинг маънавий мўлжалини, бутун ҳаётини англатувчи ва унинг ўз замонасининг илғор кучлари томонида туришни онгли равишда танлаганликда намоён бўлади. Ғоявийлик ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларида намоён бўлиши мумкин, яъни илмий ғоявийлик, диний ғоявийлик, фалсафий ғоявийлик, ижтимоий-сиёсий ғоявийлик, миллий ғоявийлик ва умуминсоний ғоявийликни ўз ичига қамраб олади. Ғоявийликни акси эса ғоясизлик ҳисобланиб, инсон ўз олдига қўйган идеалларига эга бўлмаган, аниқ мақсад муддаолари бўлмаган шахс ҳисобланиб, у атрофида кечаётган жараёнларга бефарқ муносабатда бўлади. Шахс ғоявийлиги ўз олдига аниқ мақсадларни қўйган, онги ва қалбида муайян фикрлар мавжуд бўлган ҳаётий қадриятларни тўлиқ англаб ололган кишиларга хосдир. Ғоявий шахс нафақат табиий эҳтиёжлар, балки, у ҳаётдаги эзгу орзу-интилишларга эга бўлади. Юқорида таъкидланганидек, ғоявийлик маънавияти юксак, имонли-эътиқодли бўлиб, ўз ўтмиши, аждодлари, тарихий хотирага юксак ҳурмат туйғуси билан яшаб, миллати, халқи Она Ватани

учун керак бўлса жонини ҳам аямайдиган инсонларга хос фалсафий категориядир. Ғоявийлик ва ғоявийлик тарбия тушунчалари бир-бирини тўлдирувчи ва тақозо этадиган тушунчалардир. Ўзбекистон мустақилликни қўлга киритгач, собиқ коммунистик мафкурадан воз кечилди ва унинг ўрнини миллатимизни саодатли ҳаётини таъминлаб беришга қаратилган миллий истиқлол мафкурасини шакллантириш жараёни кечмоқда. Ёшларни ана шу мафкура асосида тарбиялаш бугунги куннинг асосий масаласи бўлиб турган пайтда, жамиятимизнинг илғор маънавий кучлари, зиёлилари, кўпни кўрган отахон-онахонлар, умуман жамиятимизнинг олдинги сафида турган имони бутун, эътиқоди соғлом, миллатпарвар, ватанпарвар инсонлар ёшларимизнинг ғоявий тарбиясида ўз меҳнатларини аямаслиги даркор. Ғоясизлик – бирор шахс ёки ижтимоий гуруҳнинг онги ва қалбида муайян мақсад сари етакловчи фикрнинг йўқлигидир. Ғоясизлик одатда ҳали ўзлигини англаб етмаган, ўз манфаат ва имкониятларини ифода эта олмайдиган, мақсад-муддаолари ва ҳаётий қадриятларни англаб етмаган кишилар ва тоифаларда учрайди. Ҳаётда юксак ғояси, эзгу орзу-интилишлари бўлмаган одам фақат табиий эҳтиёжлари доираси билан чегараланиб қолади. Шахс ғоясизлиги маънавияти тубан, имон-эътиқоди суст, мафкураси бузуқ кимсаларни юзага келтиради. Ўз ўтмиши ва насл-насабини билмаслик, тарихий хотирани унутиш ҳам ғоясизликнинг бир

кўринишидир. Бундай кимсалар ота-онасига қўл кўтариши ҳам, ўз Ватанини сотиши ҳам мумкин. Ғоясизлик ижтимоий хатарли ҳодиса бўлиб, шу жамият ва халққа ёт бўлган бегона кучлар бундай одамлардан мафкуравий таъсир ва руҳий тазйиқ остида ўз ғаразли ниятларига етиши мақсадида фойдаланадилар. Миллий истиқлол мафкураси ўзининг ҳаётбахш ғоялари билан, буюк мақсадлари билан ғоясизликнинг ҳар қандай кўринишини инкор этади. У ўз куч-қудрати, ақл заковати ва ҳатто ҳаётини юксак ғоялар йўлига бахшида этишга тайёр комил инсонларни тарбиялашга хизмат қилади. Ғоявийлик мезонлари. Ғоявийлик аввало билимга таянади. Билим эса муайян соҳаларнинг илғор, етакчи қарашларини ўрганиш ва ўзлаштириш орқали юзага келади. Шахснинг муайян эътиқод га бўлган дахлдорлиги ҳам ғоявийликнинг мезонларидан бири ҳисобланади. Чунки эътиқодсизлик ғоясизликни келтириб чиқаради. Ғоявийликнинг мезонларидан яна бири масъулият туйғуси билан яшашдир. Масъулият одамнинг ҳар бир амали, фаолият маҳсулини тўлиқ англаш қобилиятидир. Мақсад эса кишиларни доимий равишда ҳаракатга келтирувчи куч ҳисобланиб, юқорида айтилган мезонларни шаклланишига ўз таъсирини ўтказади. Ғоясизлик мезонлари эса юқорида таъкидланган ғоявийликнинг акси бўлиб, муайян шахс, тоифада учрайдиган чуқур билимга эга бўлмаслик, эътиқоднинг сустлиги, масъулиятсизлик, аниқ мақсади йўқлиги каби мезонларга

таянади. Ғоясизлик охир-оқибат шахс, тоифа, қатламларнинг ўзга, бегона, ёт ғоя ва мафкуралар таъсирига берилишига олиб келади. Унинг фикрида фақатгина маиший муаммолар: ейиш, кийиниш ва бошқа шаклдаги ўй-хаёллар унинг ҳаётида устувор ҳисобланиб, бошқа қадриятлар унинг олдида ўз қадрини йўқотади. Ғоявийликнинг мезонлари бузилса, қадриятлар қадрсизланади, ўз аҳамиятини йўқотади. Ғоясизликнинг шахсий, миллий, умуминсоний даражалари мавжуд бўлиб, улар охир-оқибат муайян жамиятда ғоявий парокандаликни юзага чиқаради, у эса ўз навбатида ғоявий қарамликни келтириб чиқаради. Ғоясизлик ва ғоявий бўшлиқнинг алоқадорлиги. Мазкур тушунчалар ўз мазмун-моҳиятига кўра бир-бирини тақозо этадиган ҳодисалар ҳисобланади. Ғоявий бўшлиқ – муайян шароитда жамият, ундаги тоифа ва қатламларнинг онгида содир бўладиган ғоясизлик, вакуум ҳолатидир. Муайян ақидалар, фикр ва ғоялар замон танқидига учраганда ёки янги пайдо бўлган ижтимоий-сиёсий кучлар томонидан инкор этилганда, давр талабига жавоб берадиган ғоя ва мафкура тўла шаклланмаган, шаклланиб улгурмаган ҳолатларда жамиятда ғоявий бўшлиқ пайдо бўлади. Агар давлат ёки миллат, ижтимоий гуруҳ ёхуд қатлам ўз манфаатларини, мақсад-муддаоларини аниқ-равшан ифода этадиган ғояларини кишилар, айниқса, ёш авлод онгига сингдирмаса ғоявий бўшлиқ пайдо бўлади, ишонч-эътиқод сусаяди, мафкуравий таҳдидлар кучаяди. Ғояси йўқ, мақсадсиз, эътиқоди бўш одамлар

эса, таъсирга тез берилувчан бўлади, ўз йўлини йўқотиб қўяди. Ғоявий бўшлиқ, имонсизлик, манқуртлик жамият учун жиддий хавф туғдиради. Агар ғоявий бўшлиқ пайдо бўлса, сўзсиз унинг ўрнини шу халққа бегона бўлган турли хил мафкуравий тазйиқлар эгаллаб олиши ва ўз таъсирини ўтказиши муқаррар. Ғоявий бўшлиқнинг юзага келиши чуқур ижтимоий-сиёсий, маънавий- руҳий омиллар билан боғлиқ. Одатда, янги ғоялар турлича таъсир кучига эга бўлади. Айрим гуруҳлар уларни тез қабул қилади, баъзи тоифалар эса аввалги мафкуравий ақидалардан юз ўгириши ва янги ғояларни қабул қилиши қийин кечади. Ғоявий бўшлиқнинг пайдо бўлишининг яна бир манбаи – жамиятда бу соҳадаги тарбиянинг етарли эмаслиги, мафкуравий жараёнларнинг ўз ҳолига ташлаб қўйилганлиги билан ифодаланади. Шунинг учун ўз келажагини ўйлаган ҳар бир давлат ва жамият ғоявий бўшлиққа йўл қўймаслик, эскирган ақидалар ва бегона қарашларни инкор этиш билан бирга, илғор фикрлар, улуғвор мақсад ва эзгу ғояларни одамларнинг онги ва қалбига сингдиришга ҳаракат қилади. Миллий истиқлол мафкураси ғоявий бўшлиққа йўл қўймайди, маънавий ҳаётни бутун халқ ва ҳар бир фуқаронинг манфаатига мос келадиган юксак ва жозибали ғоялар билан бойитади. Бу, ўз навбатида, фуқароларда эртанги кунга ишонч ва келажакка умид ҳиссини мустаҳкамлайди. И нсон бир касалликка чалинса уни даволаш мумкин. Миллат маънавиятининг заифлиги, унинг характеридаги ҳафсаласизлик, бефарқлик, ғайратсизлик ўзаро ички муносабатларда алдамчилик,

қўполлик, жоҳиллик, худбинлик, ялқовлик ва бошқа нуқсонларда намоён бўлади. Демак, ҳозирги ўзимизни баркамол қилишимизга тўсқинлик қилаётган маънавий жароҳатларимизни даволашимиз учун масалага аниқ, яъни реал миллий характерни ўрганиш ва ўзгартириш омили сифатида ёндошмоғимиз зарур. Натижада, миллатнинг ўз аҳволига, ўзининг муносабати, ижобий жиҳатларини ошириш ва қусурларни маърифий йўл билан даволаб, кучлантириб, жаҳоннинг илғор миллатлари сафига қўшилиши мумкин. Ғоявий тортишувларда таҳдид солувчи ҳам, ўзини ҳимоя қилувчи ҳам – ғояни оммалаштириш услубларидан фойдаланади. Бу – мафкуравий тарбия услубларидир. Демак, қайси томоннинг енгишини илмга асосланган тарғибот ва ташвиқот ҳал қилади. Шу тариқа мафкуралар тортишуви – тарғибот ва ташвиқот тортишувига айланади дейиш мумкин. Шу сабабли “Миллий истиқлол мафкураси том маънодаги мафкурага айланиши учун қатор талабларга жавоб бериши зарур. Ана шундай талаблардан бири – ҳар қандай ёвуз ғояга қарши жавоб бера олишдир”. 1 шундагина миллий истиқлол ғояларининг қадрсизланишининг олдини олиш мумкин. Жамиятга ёт, бегона мафкуравий ғоялар бирданига кира олмайди. Улар аввало, маҳв қилиниши керак бўлган, миллат азалдан ишониб келган нарсаларга ишончини, умидини сўндиради. Бунинг учун миллат ишониб келган нарсалар ёмонланади, обрўсизлантирилади. Натижада, мафкуравий иммунитетни синдиришнинг биринчи босқичи амалга ошади – миллат ўзи 1

ишониб келган ғоялар, қадриятларга бефарқ муносабатда бўлади. Азалий қадриятларга амал қилинмай қўйилади, одамларда уларга нисбатан лоқайд муносабат урф бўлади. Қадриятлар, ғоялар қадрсизланади, аҳамиятсиз нарсаларга айланиб қолади. Бўшлиқ ана шундай яратилади, “очиб олинади”. Ғоявий бўшлиқ очиб олингач, энди унинг ўрнини тўлдириш учун ўз ғоясини жозибали қилиб тасвирлай бошланади. Бузғунчи ғояга хос “янгилик” ва бераётган ваъдалар одамлар қулоғи ҳамда кўзи орқали онг ва қалбига кира бошлайди. Мафкуравий бўшлиқ шу тариқа тўлдира бошланади. Ёлғон ғоя одамлар онгига кирса, у ҳам катта кучга айланади. Жаҳон тажрибасидан ўтган, ўзимизнинг тарихимиздан ҳам муайян тарихий даврларда миллатимизнинг мафкура, ғояларига таҳдид солиб, уларнинг обрўсини қадрсизлантиришга ҳаракат қилган, айрим ҳолларда ўз мақсадларига етган бегона мафкураларнинг таҳдидлари ҳақида тарихий манбалардан керагича маълумот олишимиз мумкин. Миллий истиқлол мафкурасининг қадрсизланишига йўл қўймаслик, ғояларнинг ҳаётбахш мазмуни, миллатимиз ва халқимизнинг эртанги тақдирига дахлдор эканлиги; озод ва обод Ватан барпо этишдек тарихий вазифани ўз зиммасига олган, юртдошларимизнинг азалий орзу-ниятларини амалга оширадиган муқаддас миллий ғояларимизнинг қадрсизланишига йўл қўймаслик, аввало кишиларни, жумладан ёшларни ана шу ғоялар асосида тарбиялашни тақозо этади.

Жамият ҳаётининг барқарор бўлишида юрт тинчлиги, миллатлар ва элатлар орасидаги ҳамжиҳатлик, ижтимоий ҳамкорлик каби миллий ғоялар асосий ўринни эгаллайди. Миллий истиқлол мафкурасининг асосий ғояларининг барчаси президент И.Каримовнинг мустақиллик йилларида олиб бораётган сиёсати туфайли амалга ошаётганини қайд қилиш мумкин. Чунки ислоҳотлар жараёнида бунёдкор ғоялар ва мафкуравий тамойилларнинг устуворлигини таъминлаш имконияти учун шарт- шароитлар мавжуд. Шу маънода, мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маънавий, тарбиявий ишларни юқори босқичга кўтариш борасида эришилган муваффақиятлар Ватан равнақини таъминлайди. Фаровон ҳаётга эга бўладиган фуқаролар фақат равнақ топган мамлакатдагина бўлиши мумкин. Фаровон ҳаёт эса ҳар бир шахснинг ва умуман, бутун жамият аъзоларининг жисмоний ва интеллектуал камолини таъминлайди.

Адаби ё тлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Том 1. Тошкент, 1996. 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Том 2. Тошкент, 1996. 3. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Том 3. Тошкент, 1996. 4. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. Том 4. Тошкент, 1996. 5. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Том 5. Тошкент, 1997. 6. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тарақҚиёт йўлида. Том 6. Тошкент,1998. 7. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қура-миз. Том 7. Тошкент,1999. 8. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт- пировард мақсадимиз. Том 8. Тошкент, 2000. 9. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъ-улмиз.Том 9. Тошкент, 2001. 10. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ ке-рак. Том 10. Тошкент,2002.

O'xshashlar

Ғоялар фалсафасининг предмети, мақсад ва вазифалари

Нафосатшуносликнинг муштарак мезоний тушунчалари

Нафосатшуносликнинг муштарак мезоний тушунчалари

Нафосатшуносликнинг муштарак мезоний тушунчалари

Ахлокшуносликнинг асосий мезоний тушунчалари, ахлокий тамойиллар ва меъёрлар