Ғоялар фалсафасининг предмети, мақсад ва вазифалари - Falsafa - Referatlar

Ғоялар фалсафасининг предмети, мақсад ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54 KB

Ko'chirib olish

Ғоялар фалсафасининг предмети, мақсад ва вазифалари Реж a : 1. Ғ ояшунослик ( идеология ) фанининг пр е дмет и , ма қ сади ва асосий функциялари 2. Мустақиллик даврида ғоя ва мафкураларга муносабатнинг тубдан ўзгарганлиги. 3. Ғояшунослик (идеология) фанининг ижтимоий- г уманитар фанлар тизимида ги ўрни.

Ғоялар – инсон тафаккури маҳсули сифатида ижтимоий характерга эга бўлиб, инсон руҳиятига таъсир этувчи, инсон ва жамиятни муайян ҳаракатга чорлайдиган, мақсад-муддао сари етаклайдиган кучли, теран фикрлардир. Аммо ҳар қандай фикр ва қараш ҳам ғоя бўла олмайди. Ғоялар гарчи тафаккурда пайдо бўлса-да, инсон ва жамият руҳиятига, одамнинг ички дунёсигача кириб бориб, уни ҳаракатга келтирувчи мақсад сари етакловчи руҳий-ақлий кучга эга бўлган ижтимоий ҳодисадир. Мазмун ва намоён бўлиш шаклига қараб, ғояларни бир қанча турларга ажратиш мумкин. Улар: илмий ғоялар, фалсафий ғоялар, диний ғоялар, бадиий ғоялар, ижтимоий-сиёсий ғоялар, миллий ғоялар, умуминсоний ғоялар ва ҳоказо. Юқорида таъкидлаб ўтилган фикрлардан келиб чиқиб шуни айтиш керакки, ғояшунослик тушунчаси ўз моҳиятига кўра, турли хил ғояларнинг табиатини, яъни ғояларнинг табиий ва ижтимоий ҳодисаларга бўлган муносабатини ифода этадиган, қонун ва категорияларини ўрганувчи ғоялар тизими сифатида баҳоланиши мумкин. Айни замонда кўпгина адабиётларда “ғоя”, “мафкура”, “идея” ва “идеология” тушунчалари ишлатилмоқда. Идея ва идеология кўпроқ ғарб давлатларида ҳамда рус тилидаги манбаларда учрайди. Идея ибораси ютилидаги “idea” сўзидан олинган, у идеология сўзининг ўзаги бўлиб ҳисобланади, яъни тушунча ёхуд фикр маъносини англатади. Идеология (“idea” – ғоя, тушунча, “logos” – таълимот) атамаси эса ғоялар тўғрисидаги таълимотни англатади ва икки хил маънода ишлатилади. 1. Ғояларнинг мазмуни – моҳиятини, шаклланиши аҳамияти тўғрисидаги билимларни ифодалайди ва илмий соҳа бўлиб ҳисобланади. 2. Муайян ғояни амалга ошириш, мақсадга етишиш усуллари, воситалари, омиллари тизимини анг латади . Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, собиқ Иттифоқ даврида ғоялар дунёси, унинг ўзига хос қонуниятлари, уларнинг жамият ва инсон ҳаётидаги ўрни ва аҳамиятини ўрганувчи алоҳида фан йўқ эди. Ҳатто шу соҳа

мутахассисларини, яъни фалсафа бўйича кадрлар тайёрлайдиган университетларда ҳам бу борадаги мавзулар муайян фаннинг асосини ташкил этадиган илмий тизим сифатида ўқитилмасди. Бунинг асосий сабабларини қуйидагича изоҳлаш мумкин: собиқ марксча-ленинча мафкура тараққиётнинг асосий қонуниятларини тўғри тушунтириб берадиган ягона таълимотдир, деган ақида мутлақ ҳақиқат сифатида эътироф этилар эди. Натижада, айнан анна шундай қараш умуминсоний аҳамиятга молик бўлган ғоялар тўғрисидаги фан – “Идеология”нинг ўрганмаслигига олиб келган эди. Зеро, ғоялар тўғрисидаги билимларни эгаллаш, бу соҳанинг ўз қонуниятлари ва амал қилиш тамойиллари борлигини яққол кўрсатиб қўйган бўлур эди. Бу эса табиий равишда, анна шу соҳада пайдо бўлган назария ва таълимотларнинг мазмун- моҳияти, қандай мақсадларга қаратилгани, кимларга хизмат қилиши тўғрисидаги аниқ тасаввур ва тушунчаларни шакллантирар эди. Бинобарин, бу – жамият тараққиётида антогонистик зиддиятларни мутлақлаштириш, инсониятнинг бир қисмини синф тарзида йўқ қилиб юбориш, қолган қисмининг устидан эса диктатура ўрнатиш орқали бу дунёнинг Ҳаёмий жаннати – коммунизм қуришни тарғиб қиладиган сохта таълимотнинг асл қиёфасини ошкор қилиб қўяр эди. Шу маънода, собиқ шўро даврида бу соҳадаги мутахассисларнинг онги ва дунёқарашини умуминсоний тамойиллар, қонун-қоидалар билан эмас, балки тоталитар мафкура ва мустабид тузумнинг мақсадлари йўлида шакллантиришга хизмат қиладиган баъзи “фан”лар бўлиб топилди ва таълим тизимига киритилди. Масалан, “Буржуа фалсафасини танқид”, “Ҳозирги замон ғарб социологиясини танқид” каби ўқув курслари киритилди. “Илмий коммунизм”, “Илмий атеизм”, “Сиёсий иқтисод” бўйича дарс олиб бориш барча олий ўқув юртларидаги таълим тизимининг таркибий қисми эди.

Ўзбекистон ўз мустақиллигини қўлга киритгандан сўнг бу борадаги ишлар кўлами, аҳвол тубдан ўзгарди. Социология, культурология, политология каби фанлар таълим тизимининг таркибий қисмига айланди. “Ғоялар фалсафаси” (Идеология) фани мазкур соҳа мутахассисларини тайёрлайдиган олий ўқув юртлари учун мўлжалланган бўлиб, ўз предмети, ўзининг категориялари, тушунча ва қонуниятлари, мақсад ва вазифаларига эга. “Ғоя”, “мафкура”ларнинг умуминсоний илдизлари”, “мафкуравий онг ва дунёқараш”, “ғоялар ва мафкуралар тизими”, “ғоявийлик ва ғоясизлик”, “мафкуравий фаолият”, “мафкуравий таъсир ва акс таъсир”, “мафкуравий майдон ва полигонлар”, “ғоявий зиддият ва мафкуравий толерантлик”, “мафкуравий инқироз ва ғоявий бўшлиқ”, “мафкуравий профилактика ва иммунитет”, “мафкуравий тарбия” каби муаммолар мазкур фаннинг предмети ҳисобланади. “Ғоялар фалсафаси” (Идеология) фани ҳам бошқа фанлар қатори ўз олдига қўйган мақсад-муддаоларидан келиб чиқиб, муайян вазифаларни бажариши керак бўлади. Масалан, ғоявий дунёқарашни шакллантиришдаги вазифаси: фалсафа илми билан узвий алоқада бўлиб, фалсафий билимларни чуқур ўзлаштиришни тақозо этади. Маълумки, ғоялар тўғрисидаги илмий билимлар кишиларнинг ғоявий дунёқарашини шакллантиришга хизмат қиладиган фалсафий тафаккурнинг муҳим қисмидир. Ғоявий дунёқарашнинг баҳолаш вазифаси: яъни инсон ўз ғоялари ва манфаатларидан келиб чиқиб, нарса ва ҳодисаларни яхши-ёмон, фойдали-зарарли, савоб-гуноҳ каби тушунчаларга ажратади, уларни баҳолайди. Ғоявий дунёқараш инсон фаолиятини бир қатор усул-воситалар орқали бошқариш вазифаси ни бажаради. Булардан ташқари бирлаштириш вазифаси, мафкуравий иммунитетни шакллантириш вазифалари га эга. Инсоният тарихи тажрибаси шуни кўрсатадики, бирон-бир жамият, халқ, миллат муайян ғоялар ва мафкурасиз тараққиётга эриша олмайди. Мамлакатимиз истиқлолга эришгач, И.Каримов ташаббуси билан ўзбек

халқи ҳам ўз олдига озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш каби буюк мақсадларни қўйди. Ана шу эзгу мақсадларни амалга ошириш, мамлакатимизда демократик тамойилларга асосланган жамиятни барпо этиш эҳтиёжи бизга ёт ва бегона ғояларга, уларнинг тажовузига қарши тура оладиган, ҳар томонлама баркамол инсонларни вояга етказиш, ғоявий бўшлиққа йўл қўймаслик ва ниҳоят, юртимизнинг юксак тараққиётини таъминлашга қаратилган миллий истиқлол мафкурасини шакллантиришни тақозо этмоқда. Мустақиллик туфайли Ўзбекистон халқи ўзини миллий-маънавий янгилашда миллий истиқлол ғоясига таянишга алоҳида эътиборини қаратмоқда. Мустабид тузум даврида амал қилиб келинган, халқимизнинг миллий-маънавий руҳиятига тамомила зид бўлган “коммунистик ғоя”дан воз кечилди. Ўзбекистон халқи ўз миллий ғояси негизларига таянган ҳолда ўзига хос ривожланиш йўлини танлади. Бу эса ўзига хос сабаблар орқали изоҳланади. Биринчидан, мустақиллик туфайли халқимиз ўзига хос ва мос тараққиёт йўлини танлаш ҳуқуқига эга бўлди. Бу эса халқимизнинг тарихан таркиб топган миллий-маданий меросларини, қадриятларини қайта тиклагани ҳолда ўз келажагини кўра олиш ва қуриш имкониятини берди. Иккинчидан, тоталитар тузумнинг ғоявий асоси бўлган коммунистик мафкура тарғиботчилари миллатимиз руҳиятига, қадриятларига зид равишда бизга ёт бўлган қадриятларни сингдиришга уриниб келган. Бунинг асоратларидан халос бўлишга қаратилган маънавий-мафкуравий эҳтиёж мавжуд. Учинчидан, маълумки ҳар қандай давлат ёхуд жамият мақсадсиз яшай олмайди. Шу маънода ўзининг мустақил тараққиёт йўлини танлаб олган Ўзбекистон халқи учун маънавий асос бўлиб хизмат қиладиган миллий ғояни ўрганишга бўлган зарурат деб қараш лозим. Тўртинчидан, жамият тарихида ҳар ғоялар ҳукмронлиги бўлган. Демак, ғоя билан ғоянинг, мақсад билан мақсаднинг, фикр билан фикрнинг

фарқини билиш ва англаш учун ҳам миллий истиқлол ғоясини ўрганиш зарур. Бешинчидан, ғоялар таъсир кўлами билан ҳам бир-биридан фарқланади. Айрим ғоя тарафдорлари мутлақ ҳақиқатни эътироф этишга даъво қилиши мумкин. Улар ўз мақсадларини қандай йўл билан бўлмасин сингдиришга уринади. Демак, бу борада ҳам огоҳлик талаб этилади. Ёшларимиз ўз халқи, мамлакат тарихини, миллий-маънавий меросини, қадриятларини топтамаслиги, ўзига хосликни йўқотмаслиги учун ҳам миллий ғояни ўрганиши, билиши керак бўлади. Мустақилликни мустаҳкамлаш учун халқимизни бирлаштирадиган, унинг асрий эзгу мақсадлари бўлган “келажаги буюк давлат”ни барпо этиш, ҳар бир шахснинг ҳаётий манфаатлариниўзида мужассам этадиган миллий мафкурани шакллантириш ижтимоий-сиёсий ва маънавий тараққиётимизнинг муҳим шартига айланмоқда. Шу ўринда И.Каримов: “Олдимизга қўйган олижаноб мақсад-муддаоларимизга етиш, эски мафкуравий асоратлардан батамом халос бўлиш, ғоявий бўшлиққа йўл қўймаслик, бегона ва ёт ғояларнинг хуружидан ҳимояланиш, бундай тажовузларга қарши тура оладиган ҳар томонлама баркамол инсонларни вояга етказиш зарурати халқимиз ва жамиятимиз манфаатларига мос янги мафкурани шакллантиришни тақозо этмоқда”. 1 Шу маънода, халқимизнинг миллий мафкурасини шакллантиришда, ёшларнинг ғоявий тарбияси жараёнида бошқа ижтимоий-фалсафий билимлар қаторида “Ғоялар фалсафаси” фанининг дунё юзини кўриши ва уни ўрганиш орқали миллий мафкуранинг мазмун-моҳиятини яна ҳам теранроқ англаш имконияти кенгайиши муқаррар. “Ғояшунослик” (Идеология) фанини фақат шу фанни ўрганиш асосидагина эгаллаш мумкин деб қараш бир томонлама ва нотўғри тасаввурдир. 1 Каримов И. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. 9 т. Т. 2001 й. 220-бет.

“Ғояшунослик” ёки «Ғоялар фалсафаси” фани билан барча ижтимоий- сиёсий фанлар, хусусан фалсафа, тарих, ижтимоий иқтисод, сиёсатшунослик, социология, диншунослик, аҳлоқшунослик ҳамда нафосатшунослик каби фанлар узвий боғлиқ. бу фанларнинг қандай ғояга асосланиши, уларни ўқитиш асосида ёшлар онги ва ишончига, қалбига қандай ғоялар сингдирилиши ҳар қандай жамият учун аҳамиятлидир. Айниқса, мустабид тузум даврида ижтимоий фанларни ўта мафкуралаштириб, миллий қадриятлар “коммунистик мафкура” қолипидан четга суриб қўйилганлигини эътиборга олиш лозим. Барча ижтимоий-гуманитар фанларнинг “социалистик реализм” каби бир хил қолипга солинишига, ягона коммунистик ғоя ва мафкуранинг тарғиботчисига айланишига олиб келди. Оқибатда, ижтимоий-сиёсий фанлар ривожланишдан тўхтади. Фанларнинг эркин ривожланмаслиги оқибатида уларнинг самарадорлиги кесикин пасайиб борганлиги маълум. “Ғоялар фалсафаси” фанининг бошқа фанлар билан муносабати тўғрисида фикр юритилганда, аввало унинг ҳар қандай «ғоявий тазйиқ”лардан холи эканлигини эътироф этиш зарур. Айни пайтда, фикрлар хилма-хиллиги принципига асосланиш, халқнинг миллий-маданий мероси ва қадриятларига таяниши ҳамда умуминсоний тамойилларни эътироф этиш қоидаси фанларнинг ривожига кенг имконият яратади. Ҳар бир фан йўналишлари (соҳалари) орқали “Ғоялар фалсафаси” мезонларини аниқлаб олиш мумкин. Масалан, ғояшунослик фанининг негизлари тарих фани билан чамбарчас, узвий боғлиқдир. Зеро, ҳар қандай ғоявий ҳодиса жамиятнинг муайян даврини ўз ичига олиши муқаррар. Ғояларнинг ички табиати, унинг фалсафий жиҳатларини фалсафа илми орқали, сиёсий- ижтимоий томонларини сиёсатшунослик фани орқали, муайян тарихий даврларда ҳукмрон мафкура даражасига кўтарилган у ёки бу диний таълимотлар аҳамияти ёхуд диний эътиқод сифатида инсонлар турмуш тарзига таъсир этувчи омил сифатида диншунослик орқали, социология,

ижтимоий иқтисод, ахлоқшунослик ҳамда нафосатшунослик фанлари орқали миллий мафкуранинг шаклланишига фаол хизмат қилади. “Ғоялар фалсафаси” (идеология) фанини ўрганиш орқали инсон турли хил ғоялар орасидаги фарқни, уларнинг мақсад ва муддаоларини теран англаш имкониятига эга бўлиб, миллий истиқлол мафкураси ёшлар онгида илдиз отиб, уларнинг иймон ва эътиқодига айланишида асосий воситалардан бири бўлиб хизмат қилади. “Ғоялар фалсафаси” фани фалсафий билимлар тизимига мансуб бўлганидан, ўзига хос методологик вазифани ҳам бажаради. Яъни, у ўрганувчиларни ғоявий дунёқараш, умуммафкуравий тамойиллари билан қуроллантиради.

Адаби ё тлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Том 1. Тошкент, 1996. 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Том 2. Тошкент, 1996. 3. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Том 3. Тошкент, 1996. 4. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. Том 4. Тошкент, 1996. 5. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Том 5. Тошкент, 1997. 6. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тарақҚиёт йўлида. Том 6. Тошкент,1998. 7. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қура-миз. Том 7. Тошкент,1999. 8. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт- пировард мақсадимиз. Том 8. Тошкент, 2000. 9. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъ-улмиз.Том 9. Тошкент, 2001. 10. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ ке-рак. Том 10. Тошкент,2002.

O'xshashlar

Ғоялар фалсафасининг шарқона илдизлари

Ғоялар фалсафасининг ғарбдаги ривожланиш босқичлари

Ҳуқуқ фалсафасининг предмети ва методологияси. Ҳуқуқий-фалсафий концепциялар хусусияти

Эстетиканинг предмети, мақсади ва вазифалари

Эстетика фани предмети, вазифалари ва тарихи