Мустақиллик ва янги ғоялар тизимининг шаклланиш жараёни - Falsafa - Referatlar

Мустақиллик ва янги ғоялар тизимининг шаклланиш жараёни

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

Мустақиллик ва янги ғоялар тизимининг шаклланиш жараёни Р е ж а: 1. Собиқ иттифоқнинг ғоялар тизими, унинг ўзгариши ҳамда оқибатлари 2. Мустақиллик даврида Ўзбекистонда ўзига хос янги ғоялар тизимининг шаклланиш диалектикаси 3. Мустақилликни мустаҳкамлаш жараёнида мафкуравий омиллар самарасини ошириш йўллари, имконият ва вазифалари.

Узоқ ва яқин инсоният тарихининг гувоҳлик беришича муайян даврларда муайян жамият, давлатлар тараққий топган бўлса, баъзилари эса, аксинча, зўравонлик асосига қурилган давлатлар вақти-соати келиб инқирозга дучор бўлади. Бунга сабаб, ўша жамиятнинг ғоялари, мафкурасининг емирилиши билан боғлиқдир. Аввало, мафкураси ўз таъсир кучини йўқота бориб, сўнгра шу мафкурага асосланган жамият инқирозга юз тутади. Бундай ҳолатнинг ўзига хос объектив сабаблари бор, албатта. Яъни, эски ғоя ва мафкура ўз умрини ўтаб, тарихга айланади. Шу маънода собиқ иттифоқ мафкураси ана шундай аҳволга тушганини таҳлил қилиш мақсадга мувофиқ бўлади. Собиқ Иттифоқ мафкураси шўролар ҳокимияти раҳбарлигида зўрлик билан амалга оширилган бўлиб, натижада бу мафкура якка ҳукмрон бўлиб қолган эди. У ХХ асрнинг 80-йилларида таназзулга юз тутди. 1991 йилда собиқ Иттифоқ тарқалиб кетиши билан узил-кесил инқирозга учради. Бунинг сабаблари нималардан иборат эди? Биринчидан, у ўзини инсоният тафаккури эришган энг юксак чўққи, мутлақ ҳақиқат ифодаси деб ҳисоблаб, бошқа мафкураларни тан олмас, улар бизнинг душманимиз, деган ақида асосида муросасизларча иш тутар эди. Иккинчидан, бу мафкура зўравонликка асосланган бўлиб, “мажбур қиламиз” қабилида иш тутар, унинг ғоялари ҳамма жойда, ҳамма вақт ҳеч истисно ва тўхтовсиз тарғиб қилинар, халқнинг эркин яшаши ва фикр юритишига йўл қўйилмас эди. Кимки бу тартибга (аслида тартибсизлик ва ваҳшийликка) қарши чиқса, шафқатсиз жазоланар, бутун давлат механизми ана шу жазони турли шаклларда амалга ошириш учун ишга киришар эди. Учинчидан, бу мафкура номигагина ижтимоий гуруҳлар мафкура эди. Аслида собиқ Иттифоқ даврида зиёлилар, деҳқонлар, хизматчилар, қолаверса, “йўлбошчи синф” бўлган ишчиларнинг орасида ҳам бу мафкурадан норози бўлганлар жуда кўплаб топилар эди. Лекин, метин мафкуравий девор ортидан уларнинг овози эшитилмас эди.

Тўртинчидан, бу мафкура ҳеч кимга виждон эркинлиги, ўз фикрини очиқ баён этиш, жумладан, хориж фуқаролари билан холисона мулоқотда бўлишга йўл қўйилмас эди. Бордию, кимдир шунга журъат этса, “халқ душмани», “буржуазия малайи” деган тамға босишга мувофиқ кўрилар эди. Бешинчидан, у миллийликдан бутунлай холи эди. Унда мавҳум байналминаллик зўр бериб куйланарди. Кимки миллий қадриятлар тўғрисида гап очса, дарҳол “миллатчи”га чиқариб қўйилар эди. Миллий тафаккурга эга бўлган шахс, мутахассис, зиёли, олим ва бошқалар “қолоқ”, “шубҳали киши” ҳисобланарди. Олтинчидан, унда миллий тарих, хусусан, Ўзбекистон тарихи, унинг ўтмиш мероси мутлақо тан олинмас эди. Нари борса, улар кўпинча умумий тарзда қайд этиларди, холос. Еттинчидан, халқларнинг динига, диний меросига, диний қадриятларига нисбатан мутлақо нотўғри муносабат ўрнатилган эди. Жумладан, улуғ сиймолар Имом Бухорий, Имом Термизий, Аҳмад Яссавий, Нажмиддин Кубро, Баҳоуддин Нақшбанд, Маҳмуд Замаҳшарий, Имом Мотуридий, Сўфи Оллоёр каби алломаларнинг бой диний меросини ўрганиш, улардан фойдаланиш таъқиқланган эди. Шундай қилиб, давлат мустақиллигига эришишимизга қадар мавжуд бўлган коммунистик мафкура Ўзбекистон тараққиёти эҳтиёжидан келиб чиққани йўқ, уни бизга большевизм четдан олиб келган эди. Марксизм- ленинизм таълимотига асосланган коммунистик мафкура асоратидан барча миллатлар қатори ўзбек миллати ҳам катта жабр кўрди. У бизни мулкдан, ҳокимиятдан, сиёсий, иқтисодий, маданий мустақиллик ва эркдан, миллий урф-одатларимиздан, анъаналаримиз ва қадриятларимиздан, она тилимиздан бутунлай маҳрум қилмоқчи бўлди. Мафкуравий ҳукмронлик даврларида Ўзбекистон марказга хом ашё етказиб берувчи қарам республикага айлантирилди. Юқоридан таъкидлангани каби, коммунистик мафкура миллатлар эркинлиги, инсон ҳуқуқлари, ҳурфикрликни бўғиб ташлади. Байналминалчиликни ўзига шиор

қилиб олган коммунистик мафкура алоҳида бир миллатнинг – “улуғ рус” халқининг тили, тарихи, маданиятини тарғиб-ташвиқ қилди. “Катта оға» манфаатларини ҳукмрон сиёсатга айлантирди. Коммунистик мафкура тоталитар тузум учун, марказий ҳокимият учун хизмат қилган мафкура эди. Шунинг учун ҳам одамларнинг унга бўлган ишонч ва эътиқоди анча сўниб кетган эди. Марксизм-ленинизм таълимотини ягона илмий мафкура деб изоҳлаш, унга эътиқод қилишни одамлардан зўрлаб талаб этиш ўзининг ҳеч қандай самарасини бермади. Тарих ҳукмига биноан, кўплаб халқлар ва миллатларни ягона тузумга мажбурлаб бўйсиндириб, уларни кишанга солиб, тазйиқ ва зўравонлик остида ушлаб турган Шўро ҳокимияти парчаланиб, емирилиб кетгандан кейин унинг учун 70 йилдан кўпроқ вақт давомида хизмат қилиб келган коммунистик мафкура ҳам йўқ бўлди. Буларнинг барчаси большевистик-коммунистик мафкуранинг тараққиёт талабларига зид эканини яққол намоён этди. Шу боис у янги замонавий талабларга дош беролмай, ўз давлати билан бирга тарихга айланди. Муста қ иллик туфайли ўз тарихий тара ққ иётининг тамомила янги бос қ ичига қ адам қ ўйган Ўзбекистон Республикаси олдида ҳ озирги пайтда ҳ ал этилиши зарур бўлган му ҳ им , ўта жиддий масала турибди . Бу – миллий истиқлол, миллий тикланиш мафкурасини яратиш ва ҳаётга татбиқ этиш ҳақидаги масаладир. Дарҳақиқат, Ўзбекистон давлат мустақиллигини мустаҳкамлашни, янги жамият қуришни амалга оширишни, улкан масъулиятли вазифаларни бажаришда оммани сафарбар этишни мафкурасиз тасаввур этиш мумкин эмас. Мафкура оммани, халқни янги жамият қуришга йўналтиради ва уюштиради. Миллий истиқлол мафкурамиз жамиятимиз тараққиётининг объектив талабларидан ва эҳтиёжларидан келиб чиқиб, мамлакатимизда яшаётган жамики элатлар, миллатлар ва халқларнинг, ижтимоий-сиёсий ташкилотлар,

партиялар ва уюшмаларнинг, тадбиркорлар, ёшлар, фахрийлар, аёллар ва диний уюшмаларнинг, иқтисодий, ижтимоий, маданий, сиёсий манфаатларидан келиб чиқади ва уларни ҳимоя қилади. Бугунги кунга келиб, жамиятимиз тараққиётининг туб устувор муаммоларни ҳал этилишининг илмий асосларини белгилаб берадиган янги ғоялар ва фикрлар тизими ишлаб чиқилди. Мустақилликнинг дастлабки йилларидаёқ Президент И.Каримов биринчи бўлиб мафкура масаласига кишилар эътиборини тортган эди. У Олий Кенгашнинг 1993 йил 6 мартдаги ўн иккинчи сессиясидаги нутқида мафкура соҳасида бўшлиқ вужудга келганини, миллий истиқлол мафкураси ҳозирча йўқлигини, уни яратиш ва ҳаётимизга татбиқ этиш олдимизда турган энг муҳим, долзарб масала эканлигини алоҳида таъкидлаган эди. Миллий истиқлол мафкурасининг жамият ва халқ ҳаётида тутган ўрни беқиёс эканлиги Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сессиясида ҳам яна бир бор таъкидланди. “Мустақилликка эришганимиздан сўнг биз сохта мафкуранинг якка ҳокимлигидан қутулдик. Маънавиятни, мафкурани зулмлардан озод қилиб, эркин фикрга, миллий тафаккурга кенг йўл очдик. Эндиги асосий вазифа кишиларимизнинг мустақил фикрлашга ўрганишига, ўзига ишончнинг орта боришидадир. Чунки тафаккур озод бўлмаса, онг ва шуур, тазйиқдан, қулликдан қутулмаса, инсон тўла озод бўлмайди”. Бир сўз билан айтганда, Президент И.Каримов ўзининг кейинги йилларда яратган қатор асарларида, маъруза ва нутқларида миллий истиқлол ғоямиз ўз моҳиятига кўра, тараққиёт талабларини ўзида ифода этадиган, ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий омилларнинг ундаги ўрни, миллий-маънавий қадриятлар, умуминсоний тамойиллар каби устувор масалаларни қамраб олган назарий асосни исботлаб берди. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, дунёдаги биронта ҳам халқ ва миллат ўзидан бошқа халқлар ва миллатлардан, умумжаҳон

цивилизациясидан ажралган ҳолда, ўзининг алоҳида илми, фани, маданияти ва тарихига эга бўлган ҳолда яшай олмагани сингари унинг миллий ғоялари ҳам ўзга халқлар ва миллатларнинг ютуқларидан ижодий ва танқидий асосда фойдаланмай туриб юзага келмайди ва ривожланмайди. Шунинг учун ҳам ҳар бир жамият, ҳар бир миллат ва унинг миллий ғоялари ўз доирасида чекланиб қолмай, бошқа миллат ва халқлар ютуқларидан баҳраманд бўлган ҳолда тараққий этади. Шу маънода миллий истиқлол ғоямиз ҳам умуминсоний қадриятларни ўзида акс эттиради. Халқимиз маданияти ва маънавиятининг, хусусан, миллий истиқлол мафкурамизнинг тарихий ва фалсафий илдизлари ниҳоятда чуқур ва қадимий, пойдевори жуда мустаҳкам ва бақувват экани Президентимиз асарларида, маърузалари ва нутқларида такрор-такрор таъкидланиб келинмоқда. Зеро, пойдевори баланд ва бақувват бўлган бино гирдобу- бўронда ҳам, даҳшатли зилзилада ҳам қуламасдан мустаҳкам ва собит турганидек, маънавий, аҳлоқий, фалсафий, илмий заминларга асосланган миллий истиқлол ғоямиз ҳам шаклланаётган миллий истиқлол мафкурамизнинг мустаҳкам маънавий-илмий пойдеворидир. Юқорида таъкидланганидек, миллий истиқлол ғояси халқимизнинг юксак маънавияти, анъана ва удумларига таянади, адолат, эркинлик, мустақиллик билан боғлиқ туйғуларни акс эттиради. Президент И.Каримов таърифига кўра, у “халқнинг мақсад-муродларини ифодалайди, тарих синовларидан ўтишда унинг руҳини кўтариб, суянч ва таянч бўлади, шу миллат, шу жамият дуч келадиган кўплаб ҳаётий ва маънавий муаммоларга жавоб излайди. У инсонга фақат моддий бойликлар ва неъматлар учун эмас, аввало, Аллоҳ таоло ато этган ақл-заковат, иймон-эътиқод туфайли юксак маънавиятга эришиш учун интилиб яшаш лозимлигини англатадиган, бу мураккаб ва таҳликали дунёда унинг тараққиёт йўлини ёритадиган маёқдир”. Миллий истиқлол ғояси халқнинг ўтмиши ва келажагини бир-бири Билан боғлайди, орзу-истакларини амалга оширишга хизмат қилади. Унинг моҳияти – мақсади асрлар мобайнида интилиб келинган ва анна шу узоқ

йиллик кураш орқали эришилган мустақилликни асраш ва мустаҳкамлашдир. У Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлигини таъминлашга хизмат қилиши керак. Унинг сафарбарлик кучи мамлакатнинг ҳар бир фуқароси қалбида Ватанга – Ўзбекистонимизга муҳаббат, мустақиллик ғоясига садоқат руҳида тинмай меҳнат қилишда намоён бўлади. Миллий истиқлол ғояси дини, эътиқоди, жамиятдаги қайси табақага мансублигидан қатъий назар, шу юртда яшаётган барчанинг умуммиллий мақсадини белгилаб беради, уни рўёбга чиқаришга чорлайди. Фуқаролари бадавлат мамлакатгина моддий ва маънавий тўкис бўлади. Шундай экан, миллий истиқлол ғоясининг муҳим тамойилларидан бири инсон қадр- қимматини ҳар томонлама юксалтириш,халқ фаровонлигини оширишдан иборат. Бунга эришиш учун халқимиз, юртимиз фуқароларининг ҳамжиҳатлиги ва бирдамлигини янада мустаҳкамлаш талаб этилади. Бу вазифа миллий истиқлол мафкурасининг моҳиятини – мағзини ташкил этади. 3. Мустақиллик йилларида эришилган ютуқлар, мавжуд муаммоларни холисона таҳлил қилиш, тегишли хулоса ҳамда сабоқлар чиқариш – миллий ғоянинг зарурлиги ва аҳамиятининг тобора ортиб боришини кўрсатмоқда. Мамлакатимиз Президенти И.Каримов миллий истиқлол ғояси ва мафкурасини шакллантириш ҳақида мустақилликнинг дастлабки йилларидаёқ фикр юритиши тасодифий ҳол эмас эди. Негаки, “Миллий мустақил давлат бор экан, унинг мустақиллиги ва эркинлигига, анъана ва урф-одатларига таҳдид соладиган, уни ўз таъсирига олиш, унинг устидан ҳукмронлик қилиш, унинг бойликларидан ўз манфаати йўлида фойдаланишга қаратилган интилиш ва ҳаракатлар доимий хавф сифатида сақланиш қолиши муқаррар”. Демак, миллий ғоянинг зарурлиги, энг аввало, мамлакатимиз мустақиллигини мустаҳкамлаш учун зарурдир. Унинг зарурати қуйидаги мақсадларни амалга ошириш билан боғлиқ ҳолда намоён бўлади: - олдимизга қўйган олижаноб мақсад-муддаоларимизга, яъни озод ва обод Ватан, фаровон ҳаёт барпо этиш;

- эски мафкуравий асоратлардан батамом халос бўлиш ; - ғоявий бўшлиқ пайдо бўлишига йўл қўймаслик; - узоқ даврлар мобайнида одамлар онгида ҳукмрон бўлган бегона ва ёт ғояларнинг яна қайтадан тикланишига йўл қўймаслик; - халқимиз табиатига зид бўлган ўзга ғоялардан, айниқса, ёш авлодни ҳимоя қилиш; - ҳар қандай тажовузкор ғояларга қарши тура оладиган, ҳар томонлама баркамол авлодни вояга етказиш; - мустақил давлатимизнинг ҳар бир фуқаросида Ваптан тақдири учун масъуллик туйғуси бўлиши учун ҳам зарурдир. Мустақилликни мустаҳкамлашда миллий ғоядан кўзланган мақсадларнинг кенг қамровли илмий-назарий ва амалий йўналишлари Президент И.Каримовнинг асарларида, нутқ ва маърузаларида ўзининг аниқ концептуал ифодасини топган. Мустақилликни мустаҳкамлашда миллий ғоянинг зарурлиги ва унинг аҳамияти ҳам ички, ҳам ташқи сиёсатимиз истиқболлари, самарадорлиги билан боғлиқ. шу нуқтаи-назардан миллий ғоянинг зарурлиги жамиятимизни тараққий топган демократик мамлакатлардаги каби эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш билан ҳам боғлиқ. демак, миллий ғоянинг негизидаги муҳим устувор мақсад – мустақилликни бундан кейин ҳам асраб-авайлаш, ҳимоя қилиш ва мустаҳкамлаш бўлиб қолаверар экан, унинг зарурлиги ҳеч бир даврда ўз аҳамиятини йўқотмайди. Мустақилликни мустаҳкамлашда миллий истиқлол ғоясининг намоён бўлиши ўзининг бир қатор хусусиятларига эга бўлиб, самарали омиллар сифатида қуйидаги талабларга жавоб бера олишдек вазифаларни бажариши шарт. Миллий мафкура, – авваламбор, ўзлигимизни, муқаддас анъаналаримизни англашга ёрдам бериши, жамиятимиз олдига қўйган олий мақсадларни ва вазифаларни қамраб олиши шарт.

Жамиятимизда бугун мавжуд бўлган хилма-хил қарашлар ва ғоялар, эътиқод ва дунёқарашдан қатъий назар, уларнинг барчасини муштарак миллий байроқ атрофида бирлаштириб, эл-юртни энг буюк мақсадлар сари чорлайдиган миллий истиқлол ғояси – мафкураси бўлиши керак. Миллий мафкура ҳар қандай тажовузкор миллатчилик ва шунга ўхшаш унсурлардан мутлақо холи бўлиб, қўшни давлат ва халқлар, жаҳон ҳамжамиятида ўзимизга муносиб ҳурмат ва иззат қозонишда пойдевор бўла олиши лозим. Миллий мафкура ёш авлодни ватанпарварлик, эл-юртга садоқат руҳида тарбиялаш, уларнинг қалбига инсонпарварлик ва одамийлик каби фазилатларни пайванд қилишдек олижаноб ишларимизда мададкор бўлиши лозим. Мустақилликни мустаҳкамлашда Ўзбекистон учун миллий истиқлол мафкурасининг тарихий зарурлиги ва унинг демократик жамият қуришдаги ўрни яна бир қатор мавжуд муаммоларни ҳал этиши билан боғлиқ. улар қуйидагилардан иборат: - биринчидан, миллий мафкура кишиларда миллий маданиятнинг, миллий онгнинг, миллий ғурурнинг ўсиши ва ривожланишини таъминлаш омили сифатида мустақилликни мустаҳкамлашда миҳим аҳамиятга эга; - иккинчидан , миллий мафкура кишиларда миллий бирдамлик ва ҳамжиҳатлик туйғусини шакллантириш орқали ёшларда ватанпарварликни тарбиялайди, мустақилликни мустаҳкамлашга хизмат қилади; - учинчидан, мустақил Ўзбекистон учун миллий мафкура халқни меҳнатни севиш ва қадрлашга даъват этиш, меҳнатсиз ризқ-насиба, моддий- маънавий бойлик ва келажак йўқ эканлигини, мустақиллигимиз барқарорлиги ва тақдири ҳам унга боғлиқлигини одамлар онги ва қалбига чуқур сингдиради. Шундай қилиб, миллий мафкура кундалик машаққатли ишларимизда ва бунёдкорлик фаолиятимизда кучимизга куч, ғайратимизга ғайрат қўшиб, ҳақиқатдан ҳам келажаги буюк давлат қураётганимизга мустаҳкам ишонч

бағишлайди. Президент И.Каримов таъкидлаганидек: “Мафкурасиз ҳар қандай жамият, давлат ўз йўлини йўқотиши муқаррар. Қаердаки, мафкуравий бўшлиқ вужудга келса, ўша ерда бегона мафкура ҳукмронлик қилиши ҳам тайин». “Жамиятимиз мафкураси халқни – халқ, миллатни – миллат қилишга хизмат этсин”.

А д а б и ё т л а р: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Том 1. Тошкент, 1996. 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Том 2. Тошкент, 1996. 3. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Том 3. Тошкент, 1996. 4. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. Том 4. Тошкент, 1996. 5. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Том 5. Тошкент, 1997. 6. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тарақҚиёт йўлида. Том 6. Тошкент,1998. 7. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қура-миз. Том 7. Тошкент,1999. 8. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт- пировард мақсадимиз. Том 8. Тошкент, 2000. 9. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъ-улмиз.Том 9. Тошкент, 2001. 10. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ ке-рак. Том 10. Тошкент,2002.

O'xshashlar

Ғоялар фалсафасининг предмети, мақсад ва вазифалари

Янги ва энг янги давр фалсафаси

Ғоялар фалсафасининг шарқона илдизлари

1 Янги ва энг янги давр фалсафаси

Ғоялар фалсафасининг ғарбдаги ривожланиш босқичлари