Инсоннинг келиб чиқиши - Falsafa - Referatlar

Инсоннинг келиб чиқиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

94.5 KB

Ko'chirib olish

Инсоннинг келиб чиқиши Режа: 1-§. Инсоннинг келиб чиқиши ҳақидаги назария Яратиш назарияси Инсоннинг табиий-тарихий келиб чиқиши ҳақидаги назария 2-§. Антропогенез ҳақидаги ҳозирги замон фани Антропогенез назарияси фанлараро тадқиқотлар соҳаси сифатида Антропогенезнинг ҳозирги замон илмий манзараси

Инсоннинг келиб чиқиши энг мураккаб ва жумбоқли феноменлардан бири ҳисобланади. Қадим замонлардан бошлаб ушбу феноменни тушунтиришда бир-бирига қарама-қарши бўлган икки парадигма мавжуд: инсоннинг худо томонидан яратилганлиги ғояси ва табиий тарихий эволюция ғояси. Ибтидоий мифларда одамларнинг келиб чиқиши кўпинча мифик қаҳрамонларнинг трансформацияси, тотем аждодлар, бутун мавжудот яратилган мифик даврдаги персонажларнинг трансформацияси натижаси ёки уларнинг ижод маҳсули сифатида тасаввур этилади. Айрим мифларда одамларнинг пайдо бўлиши тасодифий хусусиятга эга бўлса, бошқаларида демиурглар – тотем аждодларнинг онгли иши сифатида акс эттирилади. Янги Гвинеядаги папуасларнинг тангу қабиласи мифларида а ф сонавий қаҳрамон одамларни қапқонга илинган тўнғизларнинг майда лан ган бўлакларидан яратади. Тасманияликларнинг тасаввур ларига кўра дастлабки одамлар Мопхерни номли мифик мавжудот томонидан думли, бўғинсиз оёқларга эга бўлган ҳайвон қиёфасида яратилган. Кейинчалик бошқа бир афсонавий мавжудот Друмердим уларнинг думларини кесиб ташлаган ва ёғлар ёрдамида тиззаларини бўкиладиган қилган. Австралия аборигенлари ва Янги Гвинеядаги папуасларнинг маринд-аним қабиласининг афсоналарига кўра одамлар дастлаб ярим одам, ярим ҳайвон қиёфасида, кўзларсиз ва оғизсиз, оёқ-қўлларининг учлари ёпишган ҳолда мавжуд бўлган. Демиурглар пичоқлар ёрдамида уларни ҳозирги ҳолатга келтирганлар. Анча кейинроқ пайдо бўлган мифларда биринчи одамнинг пайдо бўлиши худолар томонидан яратилиш ғояси билан боғланади. Жаҳон динларида мавжуд бўлган яратилиш актининг барча тасвирлари ўз илдизларига кўра айнан мифологияга бориб тақалади. Масалан, жаҳон динларида кенг тарқалган инсоннинг худо томонидан лойдан яратилганлиги ҳақидаги тасаввурнинг мифологик илдизларга эга эканлиги яққол кўриниб туради. Вавилонда яратилган поэма - "Энум Элиш»да тасвирланишича дастлабки Яратиш назарияси

одам тартиб худолари ва тартибсизлик (хаос) худолари ўртасида бўлиб ўтган урушдан сўнг лой ва қо н дан пайдо бўлган. Қадимги Мисрдаги афсоналардан бирида Хнум деган худо одамни кулолчилик чархи ёрдамида лойдан ясалганлиги айтилди. Аёлнинг эркак кишининг қовурғасидан ясалганлиги мотиви Месопотамияда яратилган мифларга бориб тақалади. Инсоннинг худо томонидан яратилганлиги ҳақидаги парадигма ҳар доим диний эъти қодлар ва ишончларга асосланган. Фан антропогенез жараёнини ёритиб бера бошлаши ва диндан бу соҳани тортиб олиши муносабати билан креацианизм ўз мавқеини мустаҳкамлай бошлади. Бу ҳол те гиш ли институларнинг яратилиши, илмий анжуманлар ўтказилиши, креа ци нистик адабиётлар ва фильмларнинг пайдо бўлишида ўз аксини топди. Ҳозирги замон креацианизми қуйидаги ёндашувларга асосланади. Биринчидан, бу одамнинг азалдан мавжуд бўлганлиги ғоясидир ва у одамнинг энг қадимги даврларга оид қазиб топилган ҳайвонлар (масалан, динозаврлар) билан бир пайтда мавжуд бўлганлигини исботловчи далилларни қидириб топишда ифодаланган. ХХ аср 60-80 йилларда Техасдаги Паллукс дарёси ҳавзасида топилган 120 миллион йил илгари қолдирилган бир изни ана шундай далиллардан (инсоннинг энг қадимги даврдаги изи) бири сифатида кўрсатишга уринишлар бўлган эди. Аммо кейинчалик маълум бўлдики, у қадимги калтакесакнинг изи экан. Иккинчидан, бу инсоннинг ва қазилмалар орқали топилган приматларнинг тадрижий тараққиётида қандайдир оралиқ бўғинлар бўлганлигини инкор этишдан иборат. Креацианистларнинг фикрича, қазилмалар чоғида топилган барча суякларни ёки одамники, ёҳуд маймунники сифатида тасниф қилиш лозим. Бошқача қилиб айтганда худо ҳамма турларни улар қандай бўлса шундай яратган ва одам ҳам аввал бошданоқ одам бўлган. Бироқ, фанга маълум барча қазилмалар чоғида топилган гоминидлар бундай бир хилликка эга эмас, чунки уларда маймунларга хос хусусиятлар билан одамга хос хусусиятлар бирлашиб кетган.

Учинчидан, бу - етарли маълумотлар бўлмаганлиги учун гипотеза сифатида қ а ралувчи антропогенезга оид бир қатор назарияларнинг танқид қилинишидир. Креацианизм бугунги кунда ҳам кенг тарқалган. Бир қатор ма мл а к ат (давлат) ларда инсоннинг келиб чиқиши ҳақидаги креацианистик ва эволюцион қарашларни мактабларда ўқитиш масаласида кескин кураш бормоқда. 1925 йилда (АҚШнинг) Теннеси штатидаги Дайтон шаҳрида ўқитувчи Джон Скопс устидан ўтказилган суд бугунги кунда барчага маълум. У ўқувчиларга Дарвин назарияси ва унинг одамнинг маймундан келиб чиққанлиги ҳақидаги гипотезаси хусусида с ў злаб берган эди. 1986 йилда эса Мобайла шаҳри суди Алабама штатининг таълим бошқармасига қарши даъво билан иш қўзғади. Бунга таълим бошқармасининг «динга ва худога қарши мазмундаги 45 дарсликдан ўрта мактабларда фойдаланишга рухсат берганлиги» 1 сабаб бўлган эди. Калифорниянинг айрим шаҳарларида эволюция назариясини ўз ичига олган дарсликлардан фойдаланиш тақиқланган. Шу сабабли яқинда америкалик йирик 72 та олимлар - Нобель мукофотининг совриндорлари креацианистларнинг инсоннинг худо томонидан яратилганлиги ғояси ва эволюция назариясини «тенг ҳуқуқли» равишда ўқув дастурларига киритиш ва ўқитиш учун уринишларига қарши чиқдилар. Биронта бошқа ҳужжат шунчалик кўп сонли Нобель мукофоти совриндорлари томонидан низоланмаган эди. Уларнинг мазкур қадами шу билан тақозо этилган эдики, замонавий, илмий билишнинг ютуқларига асосланган таълим фан мезонларига жавоб бера оладиган назарияларга асосланади. Бу энг аввало, тегишли тарзда асослаб бериш ва исботлашдир, креацианизм эса ўзининг ҳақлигини кўрсатувчи исбот-далилларга эга эмас. Кейинги пайтда « космик тажриба » назариялари пайдо бўлдики, уларнинг марказида ҳам одамнинг яратилганлиги ҳақидаги ғоя туради. Диний 1 Каранг: Лалаянц И.Э. Шестой день творения. // Мироздание и человек. М., 1900. 263-б.

талқинлардан фарқли ўлароқ, ушбу назарияларда инсон қандайдир ўзга планетага мансуб цивилизация томонида яратилган деб тасдиқланади. Ушбу концепцияга кўра, Ердаги кўплаб ноёб иншоотлар (Миср эҳромлари, Пасха оролидаги тошдан ясалган улкан ҳайкаллар, фақат тепада қараганда кўринадиган бениҳоят улкан расмлар ва ҳоказо) ана шу ўзга сайёраликлар томонидан яратилган деб ҳисобланади. Фан ўзга сайёраларда цивилизациянинг мавжудлигини ва улар Ерга келган бўлишлари мумкинлигини принцип жиҳатидан инкор этмайди. Бироқ, инсоннинг ўзга сайёраликлар томонидан яратилган ли ги ни тасдиқловчи ҳеч қандай далиллар мавжуд эмас. Бу мавзуга оид барча мулоҳазалар ҳозирга қадар мушоҳада-гипотеза бўлиб қолмоқда. Энг қадимги мифлардаёқ, одамнинг худо томонидан яратилганлиги ҳақидаги ғоя билан бир қаторда антропогенезни табиий-тарихий идрок этиш унсу р лари ҳам мавжуд эди. Инсонларнинг пайдо бўлиши уларда мўъжизали шаклига эга, аммо ушбу тасаввурларда инсон нинг худо томонидан яратилганлиги акти мавжуд эмас. Тўғри, миф лар да кўпинча табиий-тарихий ва диний элементлар шунчалик қоришиб кетадики, акс ҳолларда уларни бир-биридан ажратиш қийин бўлади. Австралиядаги диери қабиласининг афсонасида одамларнинг келиб чиқиши шундай баён қилинади. Перигунди кўлининг ўртасида ер ёрилиб у ердан марду деб аталувчи тотем мавжудотлар чиққан. Улар кучга кириб олгунларига қадар офтобда ётдилар, кейин эса одамларга айланиб ер юзига тарқалдилар. Кераки қабиласида мавжуд тасаввурларга кўра одамларни ҳеч ким яратмаган: афсонавий қаҳрамон Камбел дарахт кесаётиб, уларни уруғлари билан яшаётган жойидан топиб олган. Қадимги хитой мифологиясига кўра эса, одамлар Пань-Гу деб аталувчи космик одамнинг жасади устида ўрмалаб юрган паразитлардан келиб чиққан. Қадимги фалсафий тасаввурларда ҳам инсоннинг табиий-тарихий келиб чиқиши ҳақидаги гипотезани учратиш мумкин . Ҳинд файласуфлари чарвак-Инсоннинг табиий-тарихий келиб чиқиши ҳақидаги назария

локаятлар таълимотига кўра онгга эга бўлган тирик тан ҳам бутун дунё сингари тўрт унсурнинг, яъни ер, олов, ҳаво ва сувнинг қўшилишдан пайдо бўлган. Одамнинг табиий равишда келиб чиққанлиги ғояси қадимги юнон фалсафасида ҳам ўз аксини топган. Одамнинг ҳайвондан келиб чиққанлиги ҳақидаги гипотезани биринчи бўлиб Анаксимандр олдинга сурган эди. Унинг таълимотига кўра одамлар балиқлар қорнида пайдо бўлган ва худди акулалар сингари парвариш қилинган. Улар кучга кириб ўзларини эплай оладиган бўлганларидан сўнг ташқарига чиққанлар ва ерга етиб борганлар. Қадимги юнон файласуфи Эмпедокл дастлаб инсон танасининг айрим қисмлари: бошлар, қўллар ва ҳ.к. пайдо бўлган деб ҳисоблаган. Бирлаштириш ва ажратиш қудратига молик бўлган севги кучларининг дунёда устувор бўлиши билан турли хил қисмлар бир-бири билан қўшила бошлаган. Бунинг натижасида турли комбинациялар юзага келган: икки бошли одамлар, ҳўкизпешона одамлар, инсон боши сингари бошга эга бўлган ҳўкизлар, аёлларга хос белгиларга эга бўлган эркаклар ва ҳоказл. Улар орасидан мукаммалликка эга бўлганлари яшаб қолган, қолганлари эса қирилиб битган, шу жумладан юқорида санаб ўтилганлар типидаги мавжудотлар ҳам йўқолиб ҳам кетган . Атомизмнинг асосчиси бўлган Демокрит эса инсон лой ва сувдан пайдо бўлган деб ҳисоблар эди. Ер пайдо бўлгандан сўнг унинг лойқасимон юзасида плёнка билан қопланган пуфаклар (бадбўй ва сувли) юзага келган. Уларни кундузи қуёш қиздирар, тунда эса намликни ўзларига сингдирар эдилар. Улар шу тариқа кўпайиб борган ва сўнгра ёрила бошлаган ҳамда улардан одамлар ва ҳайвонлар пайдо бўлган. Инсоннинг табиий-тарихий келиб чиқиши тўғрисидаги фалсафий концепциялар то XIX асрнинг охирига қадар фақат мушоҳадалардан иборат бўлиб, ҳеч қандай исбот-далилларга эга эмас эди. Бироқ илмий маълумотларнинг тўпланиши билан мазкур ёндашув илмий ҳамжамиятда тобора кўпроқ устунликка эга бўла бошлади.

Инсоннинг ҳайвонларга ўхшаб кетишини одамлар жуда қадимги замонлардаёқ пайқаганлар. Антик фаннинг пайдо бўлиши билан инсон ва ҳайвонларни қиёсий таҳлил қилиш йўлидаги дастлабки уринишлар ҳам юзага келди. Бундай ҳаракатларнинг дастлабкиларидан бирини Қадимги Грецияда Ар а ст у амалга оширди, Қадимги Римда яшаган врач ва анатом Клавдий Гален эса биринчилардан бўлиб одам билан маймун ўртасидаги ўхшашликларни тавсифлаб берди. 1610 йилда файласуф ва олим Лючилио Ванини одам ва маймуннинг қариндошлиги ҳақидаги ғояни илгари сурди ва бунинг учун гулханда куйдири л ди. 1699 йилда эса инглиз анатоми Э.Тайзон «Орангутан ёки ўрмон одами: маймун, пигмей ва инсоннинг қиёсий анатомияси» номли асарини эълон қилди. XVIII асрга келиб олимлар энди инсон ва ҳайвонлар ўртасидаги ўхшашликни шунчаки қайд этиш билан чекланиб қолмадилар. Тирик организмларнинг биринчи илмий таснифини яратган швед олими Карл Линней (1707-1778), гарчи инсоннинг худо томонидан яратилганлиги ҳақидаги ғояни тан олсада, ўз таснифида уни ҳайвонлар дунёсининг бошқа вакиллари орасига жойлаштирган ва бунда у H о m о турини алоҳида ажратган эди. Ж.Б.Монбоддо ва Ж.Э.Доорник нинг илмий ишларидан бошлаб одамларнинг инсонга ўхшаш маймунлардан келиб чиққанлигини ҳақидаги фикр тўғридан-тўғри тасдиқ этилади. Антропогенезнинг тадрижий хусусияти ҳақидаги табиий-илмий тасаввурларнинг шаклланишида Жан Ламарк нинг (1744-1829) «Зоология фалсафаси» деб аталган ва 1809 йилда эълон қилинган асари муҳим босқични ташкил этди. Ламаркнинг фикрига кўра қадимги маймунлар ўрмонларнинг камайиб кетиши натижасида дарахтлардан тушиб ерда яшашга ва тик туриб юришга мажбур бўлганлар. Бу уларнинг умуртқа поғоналари, оёқ кафтлари, қўл бўғинлари, жағлари, тишлари ва бош мияларининг ўзгаришига олиб келган. Тўда-тўда бўлиб ижтимоий ҳаёт кечириш шароитларида эса уларда нутқ ривожлана бошлаган. 1818 йилда эса Биленштед нинг асари дунёга

келди, унда муаллиф инсон ва унгача бўлган ҳайвоний шаклларни бир бутун эволюцион занжирга боғловчи оралиқ шакллар мавжуд бўлганлиги ҳақидаги фикрни баён қилди. Одамнинг келиб чиқиши ҳақидаги табиий-илмий қарашларнинг узил- кесил тасдиқланишида Ч.Дарвин нинг «Табиий танланиш натижасида турларнинг келиб чиқиши» (1859) ва «Инсоннинг келиб чиқиши ва жинсий танланиш» (1871) каби асарларида баён этилган эволюция назарияси ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлди. XIX асрнинг ўрталарига қадар атнропогенезнинг талқинлари табиий- илмий хусусиятга эга бўлди, яъни антропогенез фақат табиий фанлар (анатомия,эмбриология, эволюция назарияси ва бошқалар) доирасида изоҳланди. Шунга мувофиқ антропогенезнинг ҳаракатга келтирувчи кучлари сифатида табиий-биологик олимлар тушунилар эди. Антропогенез жараёнида ижтимоий олимларнинг роли Ф.Энгельс антропогенезнинг меҳнат назариясида («Маймуннинг одамга айланишида меҳнатнинг роли», 1873- 1876) ўз аксини топди. Унинг моҳияти « Меҳнат - инсонни яратди » деган формулада ифода этилган эди. 2-§. Антропогенез ҳақидаги ҳозирги замон фани Антропогенезнинг ҳозирги замон илмий назарияси эндиликда тор тармоқ соҳаси эмас, балки табиий ва ижтимоий фанларнинг туташув чегарасидаги мажмуавий фанлараро тадқиқотлардан иборат. Бугунги кунга келиб фан одамнинг келиб чиқиш жараёнини муайян даражада тиклаш имконини берувчи кўп сонли маълумотларни тўплаган. Ушбу муаммони ҳал этишда археология ва антропологиядан тортиб то молекуляр биология ҳамда атом физикасигача бўлган кўплаб фанлар иштирок этмоқда.Антропогенез назарияси фанлараро тадқиқотлар соҳаси сифатида

Ҳозирги замон таснифлари маълумотларига кўра, одам турига, умуртқалилар кичик турига, сут эмизувчилар синфига, приматлар гуруҳига, гоминоидларнинг катта оиласига, гоминидлар оиласига, H о m о турига мансубдир. Одамнинг ҳайвондан келиб чиққанлигини тасдиқловчи далиллар қиёсий анатомия, физиология, эмбриология, палеонтология, генетика фанлари берган маълумотларга суянади. Барча тирик организмлар д а ҳужайра тузилиши, одам ва ҳайвонларнинг скелетларининг ҳамда аъзоларининг ўхшашлиги, одамдаги рудиментар аъзолар (копчик умуртқалар, оҳирги жағ тишлар, кўричак ва ҳоказо ҳаммаси бўлиб 90дан ортиқ), атавизмлар (жабра ёриғи, тананинг тўлиқ жун билан қопланиши ва бошқалар), инсон эмбрионида ҳайвонот дунёсига хос эволюция босқичларининг такрорланиши ва ҳоказо. Одам ҳозирги замон биология фани томонидан яхши ўрганилган приматлар билан энг кўп генетик ва анатомо-физиологик ўхшашлик лар га эгадир. Одамнинг приматлардан келиб чиққанлиги палеоантро по ло гия томонидан ҳам қазишмалар чоғида топилган гоминидлар ва антро по идлар шаклларини морфологик таҳлили асосида тасдиқланади. Молекуляр биологиянинг сўнгги йиллардаги ютуқлари одам билан приматларнинг насли бир эканлигини кўрсатувчи янги далилларни аниқлади. Маълумки, яқинда инсон геноми сирлари очилди ва эълон қилинди. Генетика берган маълумотларга кўра генлар бўйича биз инсоннинг ҳозир яшаётган қариндошларидан энг яқини бўлган шим пан зедан атиги 1% дан сал ортиқроқ фарққа эгамиз. ДНК молекулалари нуклеотид изчиллигининг ўзгариш тезлигига асосланган маълумотларга кўра («молекуляр соатлар» методи) бизнинг ҳозирги маймунлар билан аждодимиз бир бўлган. Уларнинг аждолари билан одамга келиб тута шув чи гоминид линиянинг ажралиш бундан 5-7 млн йил илгари юз берган. Агар шимпанзе назарда тутилса, у

ҳолда бу дивергенция 5 млн йил илгари бўлган, гориллалар ва орангутанлар илдизларининг ажралиши эса ундан ҳам олдинроқ рўй берган 2 . Антропогенез назариясида топилган суяк қолдиқлари ва тош артефактларнинг санасини белгилаш муҳим аҳамиятга эга. Бу ўринда физика ва химия ёрдамга келади. Замонавий табиий-илмий усуллардан (ураннинг спонтан бўлиниши треклари бўйича санани аниқлаш, калий-аргонли, палеомагнит, термолюминесцент усуллар) антропогенезнинг мутлақ хронологиясини яратишгда муҳим рол ўйнайди. Археологик топилмаларнинг микротузилмасини ўрганишда физикавий-кимёвий усул лардан (рентген нурланиши, электрон микроскопия) ҳам фойдаланилади. Сўнгги ўн йилликлардаги кашфиётлар антропогенез ҳақидаги олдинги тасаввурларни тубдан ўзгартириб юборди. Маълум бўлдики, одамнинг тик ҳолатда юришга ўтиши илгари тахмин қилганидан бир неча миллион йил олдин юз берган экан. Тошдан ясалган қуролларнинг пайдо бўлган даври ҳам миллион йил олдинга сурилди. Ҳозирга қадар мавжуд бўлиб келган «австралопитек – питекантроп - неандертал - Но m о Sapiens » шаклидаги тўғри чизиқли схемадан воз кечилди. Археологлар қайд этганларидан, антропогенезнинг ҳозирги манзараси «одамларнинг шаклланишининг бир хил ва тўғри чизиқли ғояси эмас, балки мураккаб ва кўп томонлама шаклланиш ғоясига кўпроқ яқинлашмоқда 3 . Бугунги кунда у шохларга эга бўлган тўғри дарахт (эволюциянинг боши берк чизиқлари билан) сифатида эмас, балки бута сифатида тасаввур қилинмоқдаки, унда эволюцион ривожланишнинг ҳар бир даврида гомониднинг кўплаб рақобатлашувчи линиялари ёнма-ён мавжуд бўлган. Бошқача қилиб айтганда, узоқ ўтмишда приматларнинг кўплаб турлари гоминизация йўлидан борган. Бу инсоннинг антропоид аждодларига ҳам ва шунингдек, H оmо турига ҳам тегишлидир. Ҳозирги биологик турдаги одам 2 3Антропогенезнинг ҳозирги замон илмий манзараси

ҳатто ўзининг пайдо бўлиш вақтида ҳам H оmо турига мансуб наслларнинг вакили бўлган холос. Фанда тўпланган маълумотлар одамнинг пайдо бўлишига олиб келувчи эволюциянинг иқлимнинг ўзгариши, ўрмонларнинг сийракла шу ви ва очиқ майдонларнинг ҳосил бўлиши билан боғлиқ равишда бошланган ҳақидаги гипотезани тасдиқлайди. Озиқ овқат манбаларининг бўлиниши (ўрмонда ва очиқ майдонларда) туфайли қадимги примат лар нинг бир нечта гуруҳлари ерда яшай бошлаганлар. Улар орасида олимлар 5,3 - 1,5 миллион йил илгари яшаган австралопитеклар гуруҳини (ички турини) ажратадилар. Уларни бизнинг аждодларимизнинг умумий модели сифатида қараш мумкин. Агар Homo Australopithecus habilis ва rudolfensis ларнинг одам ёки ҳайвон сифатида тасниф этилиши борасида баҳслар мавжуд бўлса, Homo crectus (тик юрувчи одам)нинг чиндан ҳам Homo турининг вакили эканлиги ҳеч шубҳасиздир 4 . Энг қадимги одамлар (архантроплар) босқичи палеантроплар (қадимги одамлар) босқичи билан алмашади. Палеантропларга 20-28 минг йил илгари яшаган неадерталларни ва архаик сапиенслар вакилларини киритиш мумкин. Неандерталларга оид энг муҳим топилмалар Германия, Эрон, Фаластин ва Ўзбекистонда қўлга киритилган. Бугунги кунда неандерталлар архаик сапиенсларга қараганда яхшироқ ўрганилган ва кўпроқ топилган. Ўзининг морфологик хусусиятларига кўра неандерталлар ҳозирги биологик турдаги одамга янада яқинлашди. Уларда миянинг ҳажм жиҳатдан ўсиши унинг тузилмасида ҳам ўзгаришлар юз беришига олиб келди. Ҳаётнинг ижтимоий-ишлаб чиқариш соҳаси ҳам ўзгаришларга учради. Дифференциаллашган иш қуроллари пайдо бўлди, уларни тайёрлаш 100 ортиқ актни ўз ичига олган бир нечта операциялардан иборат жараён эди. Аёллар ва эркаклар меҳнати ўртасида дифференциация кўзга ташланди. Неандерталлар учун содда диний тасаввурлар хос бўлган деб 4 Klein R., Blake E, The Dawn of Human Culture. N,-Y.2002. P.77

ҳисобланади. Неандерталлар дафн қилинган гўрлар, шу жумладан, Ўзбекистон ҳудудидаги топилмалар шундан далолат беради. Яқин даврга қадар неандерталлар ҳозирги биологик турга мансуб одамларнинг тўғридан-тўғри аждодлари деб ҳисобланар эди. Бироқ, яқинда неандерталларнинг 28000 йил илгари яшаган вакилларининг суяклари топилди. Бу вақтда неоантроп (ҳозирги турга мансуб одам) аллақачон пайдо бўлган эди. Бу ҳол бир вақт оралиғида H оmо шажарасига мансуб икки турнинг бирга яшаганлигидан далолат беради. Улар умумий аждоддан тарқаган, неандертал ва неоантропга келиб уланувчи шажараларнинг айрилиб кетиш бундан 690 минг - 550 минг йил илгари юз берган. Неандерталларнинг ва ҳозирги типдаги одамлар нинг ДНКларини тадқиқ этиш шуни тасдиқладики, неан дер тал ларнинг генетик материали бизнинг генетик фондимизга қўшилмаган. Бошқача қилиб айтганда, неандерталлар бизларнинг қариндошларимиз, аммо аждодларимиз эмас. Бундан 100-150 минг йил илгари неоантроплар – ҳозирги биологик типдаги одамлар пайдо бўлади.

ХУЛОСА Фалсафа - бу ҳам умумназарий дунёқараш, ҳам ижтимоий онг шакли, ҳам умумий (умумийлик тўғрисидаги) фан. У маънавий маданиятнинг квинэссенция (мағзи)дир. Мана шунинг учун ҳам фалсафанинг аҳамияти ва вазифалари шунчалик кўп қирралидир. У идрокий, услубий, қадриятий ҳамда амалий ва башоратий рол ўйнайди. Албатта, фалсафий билим, ўз табиатига кўра, ўта назарийдир. Аммо бу дегани унинг воқей ҳаётдан, муайян тарихий жараёндан ажралган деган маънони бермайди. Ҳар қандай фалсафий тизим, бир томондан, замонасининг руҳини нишони бўлса, иккинчидан, фалсафа мазкур даврнинг моҳиятини акс эттиради, унинг қонуний белгиларини очиб беради. Фалсафа моҳият жиҳатдан фақат ҳозиргинигина эмас, балки ўтмишни, ва айниқсаа, келажакда бўлиши мумкин бўлган имконият лар ни ва у лар нинг қандай бўлишлиги билан шуғулланади. У инсоният ҳаётининг истиқболига умид билан қараш ва уни такомиллаштириш йўлларини ва тамойилларини аниқлашга қаратилгандир. Ўзбекистон Республикасининг мустақил тараққиёти давомида тўпланган тажриба фалсафий талқин ва умумлаштириш учун катта имконият беради. Шундай таҳлил тажрибаси ушбу дарсликнинг тегишли бўлимларида берилган. Келгусида мустақил Ўзбекистон тараққиётининг фалсафий талқини янада акт у аллашади. Бир томондан, уни дунё тараққиёти тамоийллари нуқтаи назаридан қараб чиқиш керак бўлади, негаки, бизнинг мамлакатимиз ва унда рўй бераётган жараёнлар – умуман дунё цивилизацияси тараққиётининг бир қисмидир. Иккинчи томондан, мазкур тажрибани уни тўлалигича, барча асосий томонлари бўлган – сиёсий, иқтисодий, маънавий жихатларини биргаликда қараб чиқиб, унинг моҳиятий, қонуний тамоийллари, умумий ва хусусий белгилари нисбатини аниқлаш лозим.

Адабиётлар : 1. Фалсафа. Қадимий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил, 154-152 бетлар. 2. Ж.Туленов Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил. 3. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсуповнинг умумий таҳрири остида. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 252-255 бетлар. 4. С.Э. Крапивенский. Социальная философия. Учебник дня вузов.- Москва, Гуманиторно-издательский центр «ВЛАДОС», 1998 йил, 3-17 бетлар. 5. В.С.Барулин «социальная философия» Учебник дня вузов.- Москва, ФАИР- ПРЕСС, 1999 йил, 4-8 бетлар.

O'xshashlar

«Фалсафа» тушунчасининг келиб чиқиши

Фалсафа тарихи. Фалсафанинг келиб чиқиши

Онг - келиб чиқиши ва моҳияти

Онг, унинг келиб чикиши ва мохияти

Ахлокнинг келиб чикиши, унда ихтиёр эркинлигининг ахамияти ва ахлок тузилмаси