Ijtimoiy ong shakllari - Falsafa - Referatlar

Ijtimoiy ong shakllari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

50.5 KB

Ko'chirib olish

Ijtimoiy ong shakllari Reja: 1. Ijtimoiy ong shakllari 2. Ahloqiy ong

Ijtimoiy ong shakllari xilma-xil bulib, ularning xar biri uziga xususiyatlarga egadir. Ijtimoiy ong shakllariga axlokiy, estetik, diniy, siyosiy, xukukiy, falsafiy, iktisodiy va jkologik onglar kiradi. Ijtimoiy ongning bu shakllari nima uchuun ajratiladi, yoki ularni kanday mezon asosida farklanadi degan savol paydo buladi. Ilmiy adabiyotlarda ijtimoiy ong shakllarini farklashning turt mezoni ajratilgan.Avvalo, ijtimoiy ong shakllarining xilma-xilligi ob`ektiv olamning turli-tumanligidan, vokelikning muayyan tomonlariningna aks eetirishidan kelib chikishni kursatish zarur. Demak ijtimoiy ong shakllari birinchi navbatda, uzlarining aks jttirish obe`ktiga kura farklanadi. Masalan: Siyosiy ong, sinflar, millatlar, davlatlar urtasidagi munosabatlarni, xokimiyatga munosabatni aks ettirsa, xukukiy ongg xukikiy munosabatlarni aks ettiradi. Ikkinchidan ijtimoiy ong shakllari bir-biridan vokelikni aks ettirish usuuliga kura xam ajralib turadi. Masalan: fan vokelikni tushunchalar, gipotezalar (ilmiy taxminlar), nazariyalar shaklida aks ottirsaa, san`at vokelikni badiy obbbbrazlar shaklida aks ettiradi. Uchinchidan ijtimoiy ong shakllari urtasidagi farkni ular rivojlanishning uziga xosligida xam kurish mumkin. Bunga fan tarakkiyoti ob`ektiv olim xakidagi yangi-yangi bilimlarning yuzaga kelishi, chikurlashib kengayib borishi, dinning rivojlanishi, uning ijtimoiy soxaalariga, kishilar faoliyati va turmush tarziga ta`sirining usib borishi bilan xarakterlanishi yakkol misol bula oladi. Turtinchidan ijtimoiy ong shaklari uzlari bajaradigan funktsiyalarning uziga xosligi bilan xam fark kiladi. Xar bir ijtimoiy ong shakli bajaradigan funktsiyalar (vazifalar) tizimida bittasi asosiy, markaziy sistema yaratuvchi funktsiya sifaatida chikarish kuzatiladiki, boshka funktsiyalar ana shu funktsiya atrofida birlashadi. Masalan: fanda-bilish, axlokda-tartibga solish, dinda—dunyokarash, san`atda-tarbiyaviy funktsiyalar ana shunday sistema yaratuvchi funktsiyalar sifatida chikarish mumkin. Ietimoiy ongning barcha shakllariga bilish, tarbiyalash, kadrlash kabi funktsiya xosdir. Yukorida kayd etilgan ijtimoy ong shakllari urtasidagi mezonlar fakat ularni birgalikda olingandagina ularni farklashga xizmat kilishi, meetodologik axamiyatga ega bulishi mumkin. Kishilik jamiyati tarakkiyotining dastlabki boskichlarida ijtimoiy

ongning barcha shakllari tulik bulmagan. Jamiyatda muayyan extiyojlarva ma`naaviy ishlab chikarishning yangi soxalari paydo bulishi bilan ijtimoiy ongning yangi shakllari ajralib chika boshlaydi. Shuning uchun xam, yukorida kayd etilgan ijtimoiy ong shakllarini tugal deb xisoblab bulmaydi. Masalan sunggi paytlarda ijtimoiy ongnni mustakil shakli sifatida ekologik ong paydo buldi. Ijtimoiy ong shakllari xususida fikr yuritganda kuyidagilarga aloxida e`tibor berish maksadga muvofikdir: Ijtimoiy ong shakllari kishilar ijtimoiy borligini aks ettiribgina kolmasdan, nisbiy mustakillikka xam egadir. Ijtimoiy ong shakllarining uzaro mustakilligi, xar birining uziga xos xususiyatlariga ega ekanligida namoyon buladi. Ijtimoiy ong shakllari bir-biri bilan dialektik alokadorlikdadir. Buni biz ularning uzaro bir-biriga ikkinchisini mazmunan boyitishida kuramiz. Masalan: Siyosiy va xukukiy ongning axlokiy va falsafiy ongga, ularning esa uz navbatida diniy va estetik ongga ta`siri va aks ta`siri bunga misol bula oladi.Ijtimoiy ong shakllaridan umum milliy axamiyatga ega bulgan chukuur mazmun, muxim goya va insoniy kadriyatlar mavjuddir. Ijtimoiy ong shakllaridan xar birini olib taxlilkilganimizda, unda aloxida bir xalk, yoki millatning emas, balki butun insoniyatning asrlar davomida kulga kiritgan bilim boyliklari, boy xayotiy tajribalari, amaliy faolyaitlari yakunlari aks etganligini kuramiz. Sobik ittifok davrida ijtimoiy ong shakllarining sinfiy va partiyaviyligi xakida xaddan tashkari kup gapirildi, ammo ularning umuminsoniy axamiyatgaegabulgan jixatlari xususida deyarli farkyuritiladi. Mustakillik sharofati tufayli bunday biryoklamalikka chek kuyilmokda. Prezidentimiz I.A.Karimov ta`kidlaganidek, «Mustakil Uzbekiston kuch kudrati manbai-xalkimizning umuminsoniy kadriyatldarga sodikligidir. Xalkimiz adolat, tengliik, axil kushnichilik va insonparvarlikning nozik kurtaklarini asrlar osha avaylab-asrab kelmokda. Uzbekistonni yangilashning oliy maksadi ana shu an`analarni kayta tiklash,

ularga yangi mazmun bagishlash, zaminimizda tinchlik va demokratiya, farovonlik madaniyat, vijdon erkinligi v xar bir kishini kamol toptirishga erishish uchun zarur shart-sharoit yaratishdir». Ahloqiy ong Axlok xam ijtimoiy ong shakllaridan biri sifatida kishilarning jamiyatdagi xatti-xarakatlari, yashash normalari, yurish-turishlari, printsiplari, koidalari shuningdek ularning uzaro bir-birlariga xamda ijtimoiy birlashmalarga bulgan munosabatlarni ifodalaydi. Axlokk jamiyat tarakkiyotining ilk boskichida paydo bulgan. Uning paydo buliishida kishilarning munosabatlari xal kiluvchi rol uynaydi. Axlok jamiyatda kishilarning xatti-xarakatlarini, xulk atvorlarini tartibga soluvchi extiyojlar mavjud bulganligi uchun kelib chikadi. Axlok inson xayotidan, ularning moddiy xayot sharoitlaridan ajralgan yuzaga kelmaydi. Axlokiy ong axlokiy faoliyat bilan uzviy boglangan. Kishilarning xamma faoliyatlarida xulk-atvor, yurish-turish bilan boglik bulgan jixatlar, tomonlar bor. Ammo ularning barchasi axlokiy faoliyatni tashkil etmaydi. Axlokiy faoliyat muayyan axlokiy maksadlarga ongli ravishda buysundirilgan buladi. Masalan: yaxshilik kilish,burchga sodiklikva xokazo. Axlok eng avvalo umuminsoniy, an`anaviy xodisadir.asosiy axlokiy kadriyatlar, axlokiy tushunchalar, axlokiy tamoyil va me`yorlar bircha mintakalar xamda millatlar uchun birxil ma`na kasb etadi. CHunonchi, muxabbat, ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, vijdon, burch, insonparvarlik va odamiylik, baxt tugrilik, rostguylik, saxiylik va baxillik singari fazilat xamda illatlar tom ma`noda umuminsoniy xodisalardir. SHuningdek axlokda umuminsoniy xususiyatidan tashkari, mintakaviylik va milliylik xususiyatlari xam muxim axamiyat kasb etadi. Masalan: Musulmon mintakasida dasturxon ustida bosh kiyimsiz utirish beodoblik xisoblanadi.

Nasroniylar mintakasida esa aksincha dasturxon ustida bosh kiyimni yechmaslik xd in`om etgan taom va dasturxonga xurmatsizlik sanaladi. Yoki Amerikalik yigit uzi kresloda utirib, oyoklarini kuldon va ichimliklar turgan sto chalkashtirib tashlab orom oladi va uning uchun bu tabiiy xol xisoblanadi. Uzbek uchun esa, stolga yoki xontaxtaga oyok kuyib utirish uta odobsizlik Axlokiy ong va axlokiy munosabatlar otib kolgan emas, ular doim uzgarib turadi. Kishilarning xayot sharoitlari, ular yashab turgan ijtimoiy tuzum uzgarishi bilan axlokiy ong va munosabatlar xam uzgarib takomillashib boradi. Axlokiy ongda axlokiy tamoyilar katta axamiyatga egadirlar. Ular jamiyat tomonidan shaxsga kuyiladigan talab tarzida nayomon bulib, insonning axlokiy moxiyatini uning xayoti mazmnini, odamlar bilan uzaro alokalaridagi asosiy jixatlarini belgilab beradi. Axlokiy tamoiyllarnig eng kadimiy va eng muximlaridan biri insonparvarlikdir. Insonparvarlik dastavval Sharkda Urtaga tashlangan. U umumiy kadriyatlar sirasiga kirib uning markazida muayyan shaxs turadi. Xar bir shaxs insoniy xukuklarini ta`minlash uchun kurashish insonparvarlikning asosiy vazifasidir. Bu borada umumbashariy ma`naviy kadriyatlarni ustivor deb bilgan bizning davlatimiz xam mamlakat ichkarisida, xam dunyo mikiyosida kuzga kurinarli ishlar kilmokda. SHuningdek axlokda erkparvarlik tamoyili xam muxim axamiyatga egadir. Erkparvarlik insonning eng oliy xukuki-erkin, ozd yashash xukukini ximoya bilan muximdir. Zero erksiz inson-asir, erksiz millat kul, erk mamlakat-mustamlaka. Erkparvarlik avvalo, uz millat uz Vatani Erki chun, kolaversa boshka millatlar va vatanlar erki uchun kurashishni xayotining maksadi kilib kuygan insoniy tamoyildir. Yana bir eng muxim axlokiy tamoyillardan biri bu vatanparvarlikdir. U insonning uz Vatanga muxabbatini, uni asrab avaylashga bulgan ishtiyokini anglatuvchi axlokiy tushuncha, u eng avvalo, uz vatandoshlari erkini asrash uchun

kurash, inson ozodligi yulidagi xatti-xarakatlaridir. Vatan bilan gururlanish, uni asrab avaylash, vatanparvarlikdir. Xozirgi paytda yoshlarimizda vatanparvarlik tuygusini tarbiyalash, ularni Vatanga ma`nosini teran anglab yetishga urgatish, vatanparvarlik-yuksak axlokiy tamoyil ekanini tushuntirish fanimizning dolzarb vazifasi xisoblanadi. Yana bir muxim axlokiy tamoyil bu millatparvarlik. Millatparvarlik boshkalarni kamsitmagan xolda uz millati ravnaki uchun kurashish, bu yulda lozim bulsa, uz xayotini xam fido kilish demakdir. U insonparvarlik bilan chambarchas boglik. Inson milliy uzligini anglab yetgandagina millatparvar bula oladi. Axlokiy ongni shakllantirishda axlokiy tarbiyaning roli nixoyatda kattadir. Ota-bobolarimiz e`tikod kilib kelgan islom ta`limoti va Shark falsafasida uz aksini topgan umuminsoniy axamiyatga molik odob-axlok koidalari mustakillik sharofati bilan yanada tiklanib xalkimizning madaniy-ma`naviy poklanishi va yuksalishiga xizmat kilib kelmokda.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi-xalq e`tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. T. O` zbekiston 2000 2. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq millatni-millat qilishga xizmat etsin.T. O` zbekiston 2000 3. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asrga intilmoqda. T. O` zbekiston 2000 4. Karimov I.A. Istiqlol va ma`naviyat. T. O`zbekiston 1994. 5. Spirin A.G. filosofiya Moskva 2000 Gardariki uchebnik. 6. Radugin A.A. kurs lektsiya Moskva 1999 «Izdatelstvo» tsentr. 7.Falsafa ma`ruzalar matni Toshkent 2000 8.Tulenov J. G`offurov Z. Falsafa o`quv qo`llanma Toshkent, «O`qituvchi» 1997 y 9.Falsafa. O`quv qullanma E.Yusupov taxriri ostida T. «SHarq» 1999. 10.Mamshokirov S. Ekologiya ta`lim-tarbiyaning metodalogik masalalari O`zbekiston xalq akademiyasi «Nur» Toshkent 1993 11.Falsafadan fa`z mantlari Toshkent 1995. 12.Xudoyqulov A. Iqtisodiy tafakkur maxsuli muloqat jurnali №1999. 13. Umarov E. «Estetika» o`quv o`qllanma T. «O`zbekiston» 1995 y. 14. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlari shaxri T 1995y 15. Mustaqillik izohli ilmiy ommabop lug`at «SHarq» nashriyoti matbaa kontserni T. 1998 y. 16. Karimov O.G`afforov Z. Davlat va xuquq asoslari. Darslik Toshkent «O`qituvchi» 1995 y

O'xshashlar

Ijtimoiy ong shakllari

Ijtimoiy ong va uning tarkibiy qismlari

Ong va ruhiyat bilish uning shakllari va uslublari

Diniy ong

Ekologik ong