Diniy ong - Falsafa - Referatlar

Diniy ong

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Diniy ong 2. Estetik ong va san‘at

www.arxiv.uz Ijtimoiy ongni shakllaridan yana biri diniy ongdir. Bu masalani yoritishimiz uchun avvalo din savollarga javob berishimiz lozim. Avvalo din insoniyat ma‘naviy xayotining tarkibiy kismidir. Din tabiat, jamiyat, inson va uning ongi, yashashdan maksadi xamda takdiri, insoniyatning bevosita kurshab olgan atrof-muxitdan tashkarida bulgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga tugri, odil xayot yulini kursatadigan va urgatadigan iloxiy kudratga ishonch va ishonishni ifoda etadigan karash va ta‘limotdir. Diniy dunyokarashning shakllanishi tadrijiy va jiddiy jarayon bulib, u uz ichiga animiz, fetishizm, totelium, sexrgarlik kabilarni kamrab oladi. Sinfiy jamiyatga utish davrida poleteizm xalk milliy dinlari paydo buladi. Jamiyat tarakkiyotida feodal tizimining karor topishi bilan jaxon dinlari: buddizm (eramizdan avvalgi VI-V asrlarda Xindistonda) Xristianlik (eramizning I asrida Rim imperiyasi), Islom (Eramizning VII asrida Garbiy Arabistonda) kelib chikadi. Diniy ongning umumiy belgisi mezoni diniy e‘tikoddir. Diniy e‘tikod u diniy goyalar tasavvurlar tushunchalari afsonalarni xakikat sifatida kabul kilish xamda iloxiy kuchning mavjudligiga ishonish uz ichiga oladi. Diniy e‘tikodda xissiyotlari kurkish, zavklanish kuvonch umid va boshkalar diniy tasavvurlar bilan kushilib ketib tegishli yunalish ma‘no kasb etishi mumkin. Diniy ong diniy faoliyat bilan uzviy boglagan. Diniy faoliyatga dindorlarning diniy majburiyatlarni bajarish, diniy marosimlarni amalga oshirish ularda ishtirok etish bilan boglik bulgan faoliyatlari diniy karashlarni ximoya kilish targib kilish va diniy tashkilotlarning faoliyatlari kiradi. Diniy ong diniy munosabatlar bilan xam uzviy alokadorlikda. Bu munosabatlarga dindorlarning uzaro munosabatlari, diniy tashkilotlar bilan dindorlar urtasidagi munosabatlar va boshkalar kiradi. Diniy ongning shakllanishida diniy akidalar muxim roluynaydi. Xar bir dinning uziga xos akidalari mavjuddir. Masalan: Islom dinida e‘tirof etilgan akidalar 7 ta Olloxning yagonaligiga, farishtalarga mukaddas kitoblarga, paygambarlarga, oxiratga, takdirning iloxiyligiga va inson sung kayta tirilishga ishonish.

www.arxiv.uz Diniy ongning yana bir tarkibiy kismini diniy siginish tashkil etadi. Siginish kishilar tomonidan yakka yoki jamoa bulib bajariladigan ramziy xatti-xarakatlarda namoyon buladi. Masalan: kurbonlik kilish, xudoyi kilish, kur‘on ukitish va boshkalarni misol kilib keltirish mumkin. Diniy ongning shakllanishi va rivojlanishida diniy dasturlarning ishlab chikarishi, shuningdek turli diniy bayramlarning utkazilishi xam katta axamiyat kasb etadi. Din uzining tantanali bayramlari, marosilari bilan kishilar kunglida kutarinki kayfiyat, xursandchilik sabr-tokat, kanoatchilik, vijdon, burch, poklik va shu kabi insoniy fazilatlarni shakllantiradi, ma‘naviy kamol toptiradi. Diniy faoliyat xam muxim axamiyat kasb etadi. Masalan: mukaddas joylarni ziyorat kilish katta urin tutadi. Masalan: Makka, Madinaga borib, u yerdagi mukaddas joylarni ziyorat kilish, turli marosimlarni bajarish kurbonlik kilish va xokazo. Bunday joylar Markaziy Osiyo xududida xam uchraydi. Samarkanddagi Shoxi Zinda, Guri Amir, Ismoil Buxoriy, Buxorodagi Xoja Boxouddin, Kiz bibi, Turkistondagi Axmab Yassaviy, Toshkent viloyatidagi Xangi ota va boshkalar shular jumlasidandir. - Diniy ma‘naviy madaniyatning bir elementi. U jamiyatning ijtimoiy- siyosiy xayotida xam doim katta rol uynab kelgan.Xozirgi davrda xam u katta siyosiy kuchni tashkil kiladi. Masalan: Islom dini 30 ziyod Osiyo va Afrika mamlakatlarida davlat dini sifatida rasmiy ravishda kabul kilingan bulsa, yana kariyb 30 mamlakatning siyosiy xayotida u faoliyat kursatmokda. Xozir dinning fanga, uning yutuklariga bulgan munosabati xakida xam yangicha fikr xosil bulmokda. Utmishda biz din bilan fan bir-biriga zid bulgan, bir-birini tubdan istisno kiluvchi ijtimoiy ong shakllari deb kelgan edik.Ammo xayot shuni kursatdiki, fanning din bilan uzaro munosabati xamma davrda bir xil bir tekis bulgan emas. “Uygoniy davri”da yashagan Garbiy yevropa olimlari (Djordano Bruno, Galiley, kopernik va boshkalar) xristian diniga ochikdan-ochik karshi chikib,uning ta‘limotini inkor etgan bulsalar, Markaziy Osiyo

www.arxiv.uz mutafakkirlari ikkilasidan xam baravar baxramand bulib kelganlar. Bunga Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, Farobiy va boshkalarni misol kilib keltirish mumkin. Din va diniy dunyokarash xususida syoz borganda shuni aytib utishimiz lozimki, yakin-yakinlargacha biz dinga bir tomonlama yondoshib, uning kishilarning axlokiy munosabatlarini takomillashtirishdagi ijodiy rolini tugri tushunmay keldik. Dinga karshi kurashish nikobi ostida xalkimiz asrlar mobaynida amal kilib kelgan marosim va urf-odatlar ta‘kiklanadi, kanchadan-kancha masjid va madrasalar asossiz ravishda buzib tashlandi. Nech minglab jildlarni tashkil etadigan nodir kitoblar shaxsga siginish va katagon avj olgan yillarda kuydirib tashlandi. Mustakillik yillarida dinga yangicha karash adolat tiklandi. Yopib kuyilgan masjidlar kurilmokda, diniy adabiyotlar nashr etilmokda. Uzbekiston Konstituttsiyasi Respublika fukarolariga vijdon erkinligi bergan. Konstituttsiyaning VII bobining 31-moddasida shunday deyilgan: «Xamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Xar bir inson xoxlagan dinga e‘tikod kilish yoki xech kaysi dinga e‘tikod kilmaslik xukukiga ega. Diniy karashlarni majburan singdirishga yul kuyilmaydi» Keyingi yillarda yurtimizda milliy va diniy kadriyatlarning tiklanishiga katta e‘tibor berilib, bu narsa xukumatimizning ustuvor siyosatiga aylandi. Kuplab diniy bayramlarga ommaviy tus berilib, dam olish kunlariga aylantirildi, televidenie va matbuot tomonidan diniy masalalar tez-tez yoritila boshlandi. Fukarolar urtasida diniy ilm va an‘analarga kizikish kuchaydi. Bundan foydalanib, ba‘zi garazli shaxslar ma‘lum manfaatlar evaziga chet eldan yurtimizga sukulib kirmokchi bulgan ekstremistik okimlar «da‘vatchi» lariga aylandilar. Ular xorijliklar tomonidan mablag va diniy adabiyotlar bilan ta‘minlandilar. Bu xarakatlar tez orada okibatini kursatdi. Fargona vodiysi, Toshkentda joylashib olgan «Vaxobiychilik» xarakati jumxuriyatimizning deyarli barcha shaxar va kishloklariga yetib borishga ulgurgan «Xizbut taxrir» kabi guruxlarning turli joylarida uyushtirgan fitna-fasod xarakatlari shunday dalolat beradi.

www.arxiv.uz Modomiki, biz yoshlarimizni Prezidentimiz aytganidek. Imom Buxoriylar, Nakshbandiylar va Yassaviylar ta‘minoti asosida tarbiyalar ekanmiz. Biz ularni turli Islom nikobi ostidagi garazli guruxlar bilan buyuk ajdodlarimiz amal kilgan va bizlarga xam tavsiya etgan musaffo islom dinini ajrata oladigan darajada bilimli kilishmiz zarur buladi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki Din asrlar davomida odamlarni ulug’ maqsadlar yo’lida birlashtirishga, hamjixat bo’lishlikka undagan. U har doim kishilarni o’z-o’zini idora etishga, yaxshi xislatlarni ko’paytirib yomonlardan xolos bo’lishga chorlagan. Odamlarni og’ir-og’ir sinovlarga bardosh berishga yorug’ kunlarga intilib yashashga da‘vat qilgan, ishontirgan. «Demak, Din xalq ma‘naviyatining ma‘rifatining yuksalishiga katta hissa qo’shib kelgan ekan, bugungi davlatchiligimiz haqida so’z yuritganda, rejalar tuzganda dinni eng avvalo ham milliy, ham umuminsoniy qadriyat sifatida e‘tiborda tutishimiz lozim». Estetik ong va san‘at. Estetik ong ma‘naviy-ruhiy voqea-hodisalar majmui zaminida vujudga keladigan estetik his, estetik did, estetik fikr, estetik orzu, estetik nazariya tizimini anglatadi.Estetik ong ishtimoiy hayot zaminida uning bilan mutanosib tarizda o’zgarib, rivojlanib, takomillashib boradi. Estetik ong siyosat, huquq ahloqiy qarashlar g’oyalar, tashkilotlar ham katta ta‘sir etadi. Estetik ong o’z taraqqiyotida nisbiy mustaqillikka ega. U iqtisodiy siyosiy taraqqiyotdan ilgarilab ketishi yoki orqada qolishi mumkin. U vorislikka ega, jamiyatning ilgarigi estetik va badiiy taraqqiyotiga tayanadi. Estetik ong ijtimoiy hayot inikosi bo’lib, jamiyat hayotida har tomonlama ta‘sir o’tkazadi. Masalan: moddiy ishlab chiqarishga mehnatning mazmuni, jarayoni, sharoiti va natijalariga bevosita ta‘sir qiladi. Estetik ong, estetik faoliyat bilan o’zviy bog’liq bo’lib, u shu faoliyatning maxsulidir. Estetik faoliyat jarayonidagina estetik ong shakllanadi.

www.arxiv.uz Estetik ehtiyojlarni qondirishga dahildor bo’lgan estetik faoliyatni tashkil etadi. insonning kuch quvvatini erkin namayon qiladigan, mehnat ijod sifatida qaraladigan har qanday faoliyat estetik faoliyat bo’ladi. Estetik ongda estetik did deganda, insonning muloxazalari fikrlari, xulqi, yurish-turishi, o’zini tutishi, xatti-xarakatlarida moddiy va ma‘naviy ijodini maxsulotlarida namayon bo’ladi. Estetik did asosida go’zallikni, xunuklikni ajrata bilish, zavqlanish qobiliyati yotadi. Estetik ongning ijtimoiy ong shakli sifatidagi ko’rinishida yakka odam estetik ongi ko’rinishi farq qiladi. Yakka odam esteti konggi bu aniq bir shaxs onggi, ma‘naviy dunyosining bir qismi. Jamiyat estetik ongining mavzuni yakka odam estetik ongidan ancha keng va boy bo’lib, ijtimoiy hayotning barcha estetik tomonlarini qamrab oladi. Yakka odam estetki ongi esa faqat bitta shaxs ma‘naviy dunyosini estetik sohasini o’z ichiga oladi. Lekin yakka shaxs estetik ongi ijtimoiy estetik ong tarkibida harakat qiladi. Demak, ular o’zviy bog’liqdirlar. Estetik ongni shakllantirishda san‘at katta rol o’ynaydi. Ho’sh san‘at o’zi nima degan savol paydo bo’ladi. San‘at keng ma‘noli tushunchadir. Qadimgi yunonlar musiqa raqsni san‘at deb bilganman. O’rta asrlarda esa san‘at tarkibiga tasviriy san‘at, ham kiritilgan. Bugungi kunda «san‘at» so’zi «voqelikni badiiy timsollar vositasida ijodiy aks ettirish» ma‘nosida qo’llaniladi. San‘at inson mehanti, aql-idroki bilan yaratilgan vujudga kelgan. Ijod qilingan narsalardir. San‘at xozirgi davrga qadar insoniyat taraqqiyoti bilan bog’liq holda rivojlanib kelgan. San‘at tarixiy taraqqiyot jarayonida hamisha ijtimoiy iqtiyojlarni qondirib kelgan. San‘at jamiyatning barcha tomonlariga ta‘sir o’tkazadi, ijtimoiy ongning barcha shakllari bilan aloqaga kirishadi, hayotning turli jabxalarida odamlar faoliyat olib borishlarini rag’batlantirishda san‘at turlari hilma-hildir. Masalan: musiqa, raqs, tasviriy san‘at, me‘morchilik, badiiy adabiyot, teat,kino va hokazolar san‘at kishilarni mehant qilishga, moddiy va ma‘naviy boyliklar yaratishga undagan. Milliy qo’shiq va musiqaning inson ruhiy ahloqiy kamolotiga ta‘siri nixoyatda kuchli bo’lgan sharqning buyuk faylasufi, Abu Nosir Farobiy o’zining «ilimlarning kelib chiqishi» degan mashhur asarida muisqa ilmining kuch-qudrati va hosiyati haqida bunday degan edi. «Bu ilim shu

www.arxiv.uz ma‘noda foydaliki, u o’z muvozanatini yuqotgan, odamlar hulqini tartibga keltiradi, mukammalikka yetmagan hulqni mukammal qiladi va muvozanatni saqlab turadi. Bu ilm tananing salomatligi uchun ham foydalidir,chunki tana kasal bo’lsa ruh ham suladi, tana to’siqqa uchrasa ruh ham tusiqqa uchraydi». San‘at asarlari odamlarga kuchli ta‘sir etib, ularda fikr his-tuyg’u shodlik, xuzurlanish, rohatlanish, azoblanish, g’azablanish kabi hissiy kechinmalarni yug’otadi. San‘at taraqqiyoti nisbiy mustaqillikka egadir. Ya‘ni san‘at ravnaqi bilan jamiyat moddiy asosi o’rtasida hamma vaqt ham mutonosib bo’lmaydi, masalan badiiy madaniyat ravnaqi madaniyati ayniqsa O’rta Osiyo xalqlarining me‘morchilik yodgorliklari muayan fiodal ishlab chiqarish munosabatlari movaraunnaxr mintaxasida juda mustaxkam xukumron bo’lgan. XIV-XVI asrlarda yaratilgan edi. Fiodal munosabatlar qudratli islom dini ta‘sirida yanada kuchaygan edi. Lekin u Shozinda, Registon, Guri Amir Ulug’bek, Sherdor, Tillakori madrasalari kabi jahon axamiyatiga molik me‘morchilik mujizalarini vujudga kelishiga monelik qiladi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki. San‘at ijtimoiy hayotning mustaqil bir soha bo’lib, o’ziga hos qonuniyat va vazifalarag egadir.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi-xalq e‘tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. T. O’ zbekiston 2000 2. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq millatni-millat qilishga xizmat etsin.T. O’ zbekiston 2000 3. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T. O’ zbekiston 2000 4. Karimov I.A. Istiqlol va ma‘naviyat. T. O’zbekiston 1994. 5. Spirin A.G. filosofiya Moskva 2000 Gardariki uchebnik. 6. Radugin A.A. kurs lektsiya Moskva 1999 «Izdatelstvo» tsentr. 7.Falsafa ma‘ruzalar matni Toshkent 2000 8.Tulenov J. G’offurov Z. Falsafa o’quv qo’llanma Toshkent, «O’qituvchi» 1997 y 9.Falsafa. O’quv qullanma E.Yusupov taxriri ostida T. «SHarq» 1999. 10.Mamshokirov S. Ekologiya ta‘lim-tarbiyaning metodalogik masalalari O’zbekiston xalq akademiyasi «Nur» Toshkent 1993 11.Falsafadan fa‘z mantlari Toshkent 1995. 12.Xudoyqulov A. Iqtisodiy tafakkur maxsuli muloqat jurnali №1999. 13. Umarov E. «Estetika» o’quv o’qllanma T. «O’zbekiston» 1995 y. 14. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlari shaxri T 1995y 15. Mustaqillik izohli ilmiy ommabop lug’at «SHarq» nashriyoti matbaa kontserni T. 1998 y. 16. Karimov O.G’afforov Z. Davlat va xuquq asoslari. Darslik Toshkent «O’qituvchi» 1995 y

O'xshashlar

Diniy ong

Ekologik ong

Ekologik ong

Ijtimoiy ong shakllari

Ijtimoiy ong shakllari