Raqamli o’lchash asboblari va ular yordamida har xil kattaliklarni o’lchash - Energetika - Referatlar

Raqamli o’lchash asboblari va ular yordamida har xil kattaliklarni o’lchash

Yuklangan vaqt:

22.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92.392578125 KB

Ko'chirib olish

Raqamli o’lchash asboblari va ular yordamida har xil kattaliklarni o’lchash Режа : Умумий маълумотлар .  Комбинацияланган рақамли ўлчаш  асбоблари .  Микропроцессор билан бошқариладиган рақамли ўлчаш асбоблари .

Умумий маълумотлар Рақамли ўлчаш асбоби деб , ўлчаш борасида узлуксиз ўлчанаётган катталикни натижаси рақамли қайд этиш қурилмасида ёки рақамларни ёзиб борувчи қурилмада дискрет тарзда ўзгартирилиб , индикацияланадиган асбобларга айтилади . Рақамли ўлчаш асбоблари ҳозирги кунда жуда кенг тарқалган . Рақамли ўлчаш асбобининг функционал чизмаси 16.1- расмда келтирилган . КАЎ - аналог ўзгарткич ; АРЎ – аналог - рақамли ўзгарткич ; РҚҚ - рақамли қайд этиш қурилмаси . Х  1-расм. Рақамли ўлчаш асбобининг функционал чизмаси “Х” аналог сигнали киришдаги аналог ўзгарткич КАЎ да кейинги ўзгартириш учун қулай формага ўзгартирилади, сўнгра аналог-рақамли ўзгарткич (АРЎ) ёрдамида дискретлаштирилади ва кодланади. Ва ниҳоят, рақамли қайд этиш қурилмаси РҚҚ ўлчанаётган катталик бўйича кодланган маълумотни рақамли қайднома тарзида, операторга қулай формада кўрсатади. Тавсия этиладиган маълумотни қулайлиги ва аниқлиги сабабли рақамли ўлчаш асбоблари илмий-тешириш лабораторияларидан кенг ўрин олган. Рақамли ўлчаш асбоблари аналог ўлчаш асбобларига нисбатан қуйидаги афзалликларга эгадир: • юқори аниқлик; • кенг иш диапазони; • тезкорлик; • ўлчаш натижаларини қулай тарзда тавсия этилиши; • автоматлаштирилган тармоқларга улаш мумкинлиги;   # # КАЎ АРЎ Р ҚҚ

• ўлчаш жараёнини автоматлаштириш имконияти мавжудлиги ва ҳоказолар. Лекин, ҳар тўкисда бир айб деганларидек, рақамли ўлчаш асбобларининг ҳам муайян камчиликлари мавжуд: • мураккаблиги; • таннархининг баландлиги; • нисбатан ишончлилиги пастроқ. Лекин, интеграл схемаларнинг тезкор ривожи натижасида юқоридаги камчиликлар тобора чекиниб бормоқда. Рақамли ўлчаш асбобининг асоси бўлиб АРЎ ҳисобланади. Унда маълумот дискретлаштирилади, сўнгра квантланиб кодланади. Дискретлаштириш - бу муайян (жуда қисқа) дискрет вақт оралиғида қайдномаларни олишдир. Одатда, дискретлаш қадамини доимий қилишга ҳаракат қилинади. Квантлаш эса, Х(t) катталигининг узлуксиз қийматларини Хn дискрет қийматларнинг тўплами билан алмаштириш ҳисобланади. Катталикнинг узлуксиз қийматлари муайян тартиблар асосида квантлаш даражаларининг қийматлари билан алмаштирилади. Кодлаштириш эса, муайян кетма-кетликда ифодаланган сонли қийматларни тавсия этишдан иборат. Дискретлаштириш ва квантлаш рақамли ўлчаш асбобининг асосий хатолик манбалари ҳисобланади. Бундан ташқари, квантлаш даражаларининг сони ҳам ўзига яраша хатоликлар киритади. Суюқ кристалли индикаторларнинг тезкор ривожи рақамли ўлчаш асбобларининг ихчамлашувига, энергия сарфининг камайишига замин яратмоқда. 2. Комбинацияланган рақамли ўлчаш асбоблари Ҳозирги замон электроникасининг элементлар базаси кенг имкониятларга эга бўлган рақамли ўлчаш асбобларини яратишга имкон беради.

Комбинацияланган рақамли асбоблар (КРА) нинг асосий қисми интегралловчи хоссага эга ўзгармас ток кучайтиргичидан иборат. Комбинацияланган рақамли асбобларнинг кириш қисмига ўзгарувчан токни ўзгармас токка айлантирувчи, қаршилик, индуктивлик ва сиғимни кучланишга ўзгартирувчи ўзгарткичлар уланади. 9.2-расмда резистор қаршилигини ўлчовчи рақамли асбоб схемаси келтирилган бўлиб, Rx кучайтиргич К нинг манфий тескари боғланиш занжирига уланади. Кучайтиргични кучланиш бўйича кучайтириш коэффициенти жуда катта бўлгани учун резистор Rx кучайтиргичга уланганда кучайтиргичнинг чиқиш қисмида кучланиш ҳосил бўлади. Кучайтиргичнинг кириш қисмидан ўтувчи ток кичик бўлганлиги туфайли асосий ток Rx резистор қаршилик орқали ўтади. 2-расм Комбинацияланган рақамли асбоб схемаси Шунинг учун кучайтиргичнинг чиқиш кучланиши: U чиқ = IRx бўлади. Комбинацияланган ШЧ-4313 русумли рақамли асбоблар 5 mV дан 50 V гача ўзгармас ва ўзгарувчан кучланишни, 5 µ А дан 50 mA гача ўзгармас ва ўзгарувчан токни, 50 Om дан 500 kОm гача қаршиликни ўлчашга мўлжалланган. Юқоридаги қайд этилган параметрларни 45-200 Hz частота диапазонида ўлчаш мумкин. Бу асбобнинг оғирлиги 3kg, габарит ўлчамлари 30х70х30 мм. бўлиб, у 220 V ўзгарувчан кучланишли тармоқдан ёки 17,5 V ли автоном манбадан таъминланади. К R ном R х I U кир U чиқ

3. Микропроцессор билан бошқариладиган рақамли ўлчаш асбоблари Рақамли ўлчаш асбоблари таркибида микропроцессорни қўллаш ўлчаш жараёнини соддалаштиради, уларни қиёслашни ва калибрлашни автоматлаштиради, ўлчаш натижаларига (ахборотига) статистик ишлов беради ва асбобларнинг метрологик характеристикаларини яхшилайди. 10.3-расмда рақамли микропроцессорли вольтметрни схемаси келтирилган. 3-расм Рақамли микропроцессорли вольтметр схемаси. Рақамли микропроцессорли вольтметрнинг кириш блоки масштабли ўзгарткич (МЎ)дан иборат бўлиб, у бир йўла ўзгарувчан ( Ux ) кучланишни ўзгармас кучланишга ўзгартиради. Кейин эса ўзгармас ток кучланиши аналог – рақамли ўзгарткич (АРЎ) га берилади ва у ерда рақам шаклига келтирилади. Ҳозирги замон микропроцессорли асбобларда АРЎ ларнинг икки босқичда интеграллайдиган турлари кенг тарқалган. Кириш кучланишига пропорционал бўлган маълум кетма – кетликдаги импульслар сони АРЎдан микропроцессорнинг (МП) интерфейсига узатилади. Масштабли ўзгарткич (МЎ) ва микропроцессор (МП) лар ўзаро токли импульс орқали боғланади. Микропроцессор интеграллаш жараёнини бошқаради ва рақамли ахборотни рақамли дисплейга (РД) чиқариб беради. Рақамли дисплей (РД) ўлчанган катталикни ва унга тегишли матнли ахборотни ҳам ёзиб чиқаради. Микропроцессорли вольтметрлар кўп дастурли асбоблар ҳисобланиб, улар ёрдамида ўлчанган катталиклар устида барча арифметик ва алгебраик амалларни, ўртача квадратик четланиш (оғиш), дисперсия, МЎ АР Ў М П РД

математик кутилишларни ҳисоблаш ҳамда хотирлаш амалларини бажариш мумкин. Ҳозирги пайтда Россия Федерациясида ишлаб чиқариладиган Ш 1531. Ш 1612. В7– 39, В7-40 русумли ҳамда Германияда ишлаб чиқариладиган 7055, 7065 турдаги микропроцессорли вольтметрлар кенг кўламда ишлатилмоқда. Микропроцессорли частотомерда (4-расм) ўлчаш кетма-кет ҳисоблаш усулида бажарилади. 4-расм. Микропроцессорли частотомер схемаси Ўлчанаётган кучланиш частотаси масштабли ўзгарткич (МЎ) орқали импульс шакллантиргич (ИШ) га узатилади. ИШ да кучланиш импульсларнинг даврий кетмакетлигига ўзгартирилиб, вақт селектори (ВС)га берилади. Микропроцессор (МП) маълум давомийли (мисол учун 1s бўлган) импульслар ишлаб чиқаради ва уларни вақт селектори (ВС) нинг иккинчи кириш қисмларига узатади. Бу импульсларнинг давомийлиги импульсли генератор (ИГ) билан белгиланади. Вақт селектор (ВС) нинг иккала киришига таъсир қилаётган сигналга кўра, унинг микропроцессор белгилайдиган вақт давомийлиги билан чегараланган импульслар сони ҳосил бўлади. Вақт давомида ишлаб чиқарилган импульслар импульс ҳисоблагич (ИҲ) да саналади ва микропроцессор хотирасидаги частота константаси (доимийлиги) билан солиштирилади. Солиштириш натижаси рақамли дисплей (РД) га берилади. МЎ ИШ ВС ИҲ ИГ МП РД U x

Рақамли ўлчаш асбоблари турли катталиклар ва параметрларни ўлчашда ишлатиладиган энг замонавий ва истиқболли ўлчаш воситаси ҳисобланади. Рақамли ўлчаш асбобларининг нархи аналогли асбобларга қараганда қиммат бўлишига қарамай, уларга бўлган талаб жуда юқори.

Такрорлаш учун саволлар. 1. Рақамли ўлчаш асбобларда ўлчаш сигналини қандай ўзгартиришлар қилинади? 2. Рақамли ўлчаш асбобларининг структура схемасини чизинг ва унинг ишлашини тушунтиринг. 3. Рақамли ва аналогли ўлчаш асбоблари нима билан фарқланади? 4. Микропроцессорли рақамли ўлчаш асбобларининг имкониятларини ва хусусиятларини тушунтиринг. 5. Микропроцессорли рақамли асбоблар аналогли асбобларга қараганда қандай афзалликларга эга?

Фойдаланилган адабиётлар 1. Нефедова В.И. «Метрология и радиоизмерения». Учебник. Москва «Высшая школа» 2003. 2. Раннев Г.Г. Методы и средства измерений. Учебник для ВУЗов Издательство стереотип – М.; Издательство центр «Академия» 2004. 6. Ismatullaev P.R., Qodirova Sh.A. “Metrologiya asoslari”, o’quv qo’llanma, (kirillda) Tafakkur nashryoti, (lotinda) “ExtremumPress” nashryoti, 2012. 3. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X. va boshq. Fizikaviy-kimyoviy o’lchashlar. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2007. –180b. 4. Ismatullaev P.R., A’zamov A.A. va boshq. Issiqlik texnikasida o’lchashlar. O’quv qo’llanma, Toshkent, 2007. –90b. 5. B.E. Muxamedov. Metrologiya, texnologik parametrlarni o’lchash usullari va asboblari. Toshkent «O’qituvchi» 1991. –320 b. 6. N.R.Yusupbekov, B.E.Muxamedov, Sh.M.G’ulomov. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish. Darslik, Toshkent, «O’qituvchi» 1997. –353 b.

O'xshashlar

Analogli elektr o’lchash asboblari. Elektromexanik o’lchash asboblarining umumiy nazariyasi

Elektromexanik turdagi asboblarning ishlanishi, xususiyatlari va ular yordamida elektr kattaliklarini o’lchash

Elektr o’lchash o’zgartkichlari

O’zgaruvchan tok ko’priklari yordamida induktivlik, sig’im, o’zaro induktivliklarni o’lchash

Elektr o’lchash turlari va usullari