Elektr o’lchash o’zgartkichlari - Energetika - Referatlar

Elektr o’lchash o’zgartkichlari

Yuklangan vaqt:

22.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

891.498046875 KB

Ko'chirib olish

Elektr o’lchash o’zgartkichlari Reja: 1. O’lchash zanjirlari parametrlarini rostlash vositalari. 2. Shuntlar va qo’shimcha rezistorlar. 3. O’lchash transformatorlari

1. O’lchash zanjirlari parametrlarini rostlash vositalari Т ok va kuchla-nishni talab qilingan martaga o’zgartiradigan o’lchash o’zgartkichlari masshtab o’zgartkichlari (MO’) deb ataladi. Bu o’zgartkichlar o’lchash asbobi bo’lmasada, o’lchash natijalariga ta’sir ko’rsatadi. MO’ga shuntlovchi va qo’shimcha qarshiliklar, o’lchash transformatorlari, o’lchash generatorlari va kuchaytirgichlar kiradi. O’lchash zanjirlaridagi tok va kuchlanishni rostlash uchun o’zgaruvchan reostatlar qo’llaniladi. Zanjirdagi tok qiymatini rostlash uchun o’zgaruvchan rezistorlar zanjirga ketma-ket ulanadi (2.28- rasm: a – zanjirdan uzilgan holda; b – zanjirni uzmasdan ulash). Zanjirdagi kuchlanishni rostlash uchun potensiometrik sxemasi qo’llaniladi (1. - rasm). 1-rasm 2-rasm Zanjirdagi tok va kuchlanishlarni rostlash uchun qarshiliklar ruxsat etiladigan chegaraviy tok va nominal qarshilik bo’yicha tanlanadi. Т okni rostlash uchun rezistorning nominal qarshiligi U R n ≥ , nominal toki I n ≥ I max shartlarn qanoatlantirish kerak, bu yerda: U – manba I kuchlanishi, Imin va Imax – tokni rostlash diapazoni.

Zanjirdagi kuchlanishni karrali rostlash uchun o’zaro ketma-ket ulangan qarshiliklar kuchlanish manbaiga parallel ulanadi (2. - rasm). 2-rasm. Kuchlanish bo’lgich sxemalari. A-o’zgarmas tokda, B- O’zgaruvchan tokda. O’zgaruvchan tok zanjirlarida faza siljish burchagini bir tekis rostlash uchun fazoregulyator (buriluvchi transformator) lardan foydalaniladi. Fazoregulyator tormozlangan faza rotorli uch fazali asinxron mashina bo’lib, rotorni statorga nisbatan holatini o’zgartirib, statordagi kuchlanish bilan rotorning e.yu.k. vektorlari orasidagi faza siljish burchagini 0° dan 360° gacha rostlash mumkin. 2.Shuntlar va qo’shimcha rezistorlar Asboblarning o’lchash diapazoni chegaralangan bo’lgani uchun ularni har doim ham o’lchash zanjirlariga bevosita ulab bo’lmaydi. Ampermetr va voltmetrni o’lchash chegarasini kengaytirish uchun tok va kuchlanish o’lchash o’zgartkichlaridan foydalaniladi.

Ampermetr o’lchash diapazonini kengaytirish uchun unga parallel holda shuntlovchi rezistor ulanadi (3- rasm). Rezistor qarshiligi IshRsh = IpARpA tenglikdan topiladi, bu yerda: Ish, IpA – shuntdan va ampermetrdan o’tadigan toklar, Rsh , RpA – shunt va ampermetr ichki qarshiliklari. Yuqoridagi tenglikdan I = Ish + IpA ni hisobga olib, quyidagini keltirib chiqarish mumkin: Sanoatda ishlab chiqariladigan ampermetrlar qutisida bir necha o’n amperga mo’ljallangan shuntlar joylashtirilgan bo’ladi. O’lchash xatoligini kamaytirish maqsadida shuntlar haroratga mo’tadil bo’lgan qotishmadan (masalan, manganindan) yasaladi hamda potensial va tokli kontakt juftlari bilan ta’minlanadi. Shuntlar, odatda, magnitoelektrik asboblar bilan birga qo’llaniladi. Boshqa turdagi asboblarda iste’mol qilinadigan quvvat katta bo’lgani uchun shuntlarning qarshiliklarini katta qiymatlarga oshirishga to’g’ri keladi. Shuntlarning qarshiligi nominal qiymatiga nisbatan o’zgarishiga qarab 0,02; 0,05; 0,1; 0,2 va 0,5 aniqlik klasslariga bo’linadi. 3-расм.

bu yerda: n = I/IpA – shuntlash koeffitsiyenti. Ampermetr yordamida o’lchana-digan tok undan o’tadigan tokning shuntlash koeffitsiyenti ko’paytmasiga teng, ya’ni I = nIpA. Voltmetrlar o’lchash diapazonini kengaytirish uchun unga ketma-ket qo’shimcha qarshilik ulanadi (4- rasm). Qo’shimcha qarshiliklar qiymati quyidagi ifodadan topiladi: 4.-расм. O’zgarmas tok zanjirlari uchun qo’shimcha qarshiliklar yakka o’ramli g’altak ko’rinishida, o’zgaruvchan tok zanjirlarida esa bifilyar, ya’ni ikki buklanib o’ralgan bo’ladi. Aniqlik klasslari: 0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,5 va 1,0. bu yerda: UpV – qo’llaniladigan voltmetrning nominal qiymati; RpV – voltmetrning ichki qarshiligi; Rq – qo’shimcha qarshilik, m = U/UpV – bo’lish koeffitsiyenti. 3.O’lchash transformatorlari

Shuntlovchi va qo’shimcha qarshiliklardan foydalanib, o’lchash diapazonini kengaytirish imkoniyati chegaralangan: ular yordamida 5 kA gacha tokni va 30 kV gacha kuchlanishni o’lchash mumkin. Bundan katta tok va yuqori kuchlanishlarni o’lchashda ularning massasi va o’lchamlari juda oshib ketadi hamda foydalanish xavfli bo’lib qoladi. Bunday hollarda tok va kuchlanish o’lchash transformatorlaridan foydalaniladi. Тok o’lchash transformatorlari (ТA) katta toklarni, odatda, 0 –5 A gacha diapazonga kamaytirib berib, o’lchash xavfsizligini bemalol ta’minlaydi (5- rasm). ТA birlamchi chulg’amning o’ramlari soni ikkilamchi chulg’amnikiga qaraganda ancha kam bo’ladi. Simlarning qarshiliklari ancha kichik bo’lgani sababli ТA qisqa tutashish rejimiga yaqin rejimda ishlaydi. Tok transformatori vektor diagrammasini qurishni I2 tok vektorini istalgan holatda joylashtirishdan boshlagan ma'qul (5-rasm, b). I2w2 magnitlovchi kuch vektori I2 vektor bilan ustama-ust joylashtiriladi.

Т ransformator o’zagidagi ( Ф ) magnit oqimi umumiy magnitlovchi kuch (Iw1) hisobidan hosil bo’lib, transformatorlarning birlamchi va ikkilamchi zanjirlarining magnitlovchi kuchlarining vektor yig’indisiga proporsionaldir. Umumiy magnitlovchi kuch quyidagicha topiladi: Bu xatolikni kamaytirish maqsa-dida ferromagnit o’zak magnit singdiruvchanligi maksimal qiymatiga erishguncha qo’shimcha magnitlanadi. Bunday Т A lar kompensatsiyalangan Т A lar deb ataladi. Vektor diagrammadan ko'rinib turibdiki TA burchak xatoligini belgilovchi α burchak ham δ 1 xatolik bog'liq bo'lgan parametrlarning qiymatlariga qarab o'zgaradi. Т A o’ta yuklanib ishlaganda, Iw1 m.yu.k. oshib, I1w1 ga teng bo’lib qoladi va magnit oqimning yuz martalab oshishiga olib keladi. Bunday hoatda TA xatoligining ortishi kuzatiladi (6 - rasm). Magnit oqimning ortishi E2 EYuK ni ham keskin oshishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun ham Т A ishlab turganda uning ikkilamchi chulg’amini ajratish qat’iyan man qilinadi. Aks holda chiqish chulg’amidagi o’ta kuchlanish uning izolyatsiyasini ishdan chiqaradi.

6-rasm. O’lchanayotgan tok 50 A dan oshmasa, universal Т A lar, 10 kV kuchla- nishli zanjirlarda ТОПОЛЬ 10 rusumli Т A lari qo’llaniladi. Katta toklarni o’lchash texnikasida magnit o’tkazgichi ombursimon ajraladigan va ikkilamchi zanjiri ampermetrga ulanadigan tok transformatori – o’lchash omburidan foydalaniladi (7 - rasm). Ko’p funksiyali elektroenergiya sifatini operativ nazorat qiluvchi tok omburlari. Rossiya Federatsiyasining «Diagnost» kichik korxonasida ishlab chiqilgan zamonaviy tok omburlarining F23 va F27 modellari tezkor tashxis va elektr kattaliklarni o’lchash uchun mo’ljallangan (8- rasm). Ular tok, kuchlanish, chastota, aktiv, reaktiv va to’la quvvat; mavjud quvvat koeffitsiyenti cos φ ; elektr kuchlanish sifatini belgilovchi amplituda koeffitsiyenti va garmonik buzilishlarni o’lchaydi. Misol uchun, tok omburining F27 modeli o’zgarmas tokni va o’zgaruvchan tokni 25-garmonikasigacha alohida o’lchaydi. O’lchangan kattaliklar displey ekraniga o’rta kvadratik qiymatlarda chiqariladi. Bundan tashqari bu model RS – 232 standartidagi interfeysga ega bo’lib, shaxsiy kompyuterga yoki printerga ulanishi mumkin. Modelning dasturiy ta’minoti WINDOWS operatsion sistemada ishlaydi va kattaliklarni yozish hamda xotirlashni ta’minlaydi. Т ok omburining qo’l dastagiga o’lchash sxemasi, boshqarish organlari va displey joylashtirilgan. Manba sifatida 4×1,5 V ishqoriy elementlar yoki akkumulyatordan foydalaniladi.

Elektr batareyalari 40 soat ishlashi mumkin va uning ish holati to’g’risida axborot ekranga chiqariladi. Tok omburlari simmetrik uch fazali tarmoq uchun uchta faza mavjudligini avtomatik ravishda aniqlaydi va natijani displeyga beradi. Nosimmetrik uch fazali tarmoqda o’lchashlar har bir faza uchun alohida bajariladi. Barcha holatlarda faza ketma-ketligi ko’rsatiladi, bu montaj jarayonida xato o’lchashlarning oldini oladi. Ichida raqamli soat borligi va quvvatni o’lchash imkoni bo’lgani uchun tok omburlari bilan energiya sarfini ham o’lchash mumkin. 8.8- tok omburlarining F23(a) va F27(b) modellari

Sanoat miqyosida ishlab chiqarilayotgan tok transformatorlarining (TT) yuqori o'lchash chegarasi undagi po'lat o'zakni kuchli magnit maydonida to'yinib qolish xususiyati tufayli cheklangan bo'ladi. Bunday hollarda o'lchash chegarasini kengaytirish uchun po'lat o'zakdagi ishchi magnit oqimi qiymatini kamaytirishga harakat qilinadi. Bunda po'lat o'zak magnit qarshiligini sun'iy oshirish, o'zakda ishchi magnit oqimiga qarama-qarshi magnit oqimini hosil qilish va boshqa usullardan foydalaniladi. O’lchash transformatorlari bilan ishlashda texnika xavfsizligi. O’lchash transformatorlari elektr qurilmalarining o’lchash asboblari va releli himoyalash zanjirlarida qo’llaniladi. Ma’lumki, kuchlanish transformatorlari yuqori kuchlanishning o’lchash zanjiriga ulangan bo’ladi, ishlab turgan tok transformatorlarining ikkilamchi chulg’amlari uzilganda, ularning uchlarida o’ta kuchlanish paydo bo’ladi. Shuning uchun iste’molchilar elektr qurilmalarining texnik ekspluatatsiyasi qoidalari va ulardan foydalanish texnika xavfsizligi qoidalari bo’yicha quyidagilarga rioya qilishlari shart:

1. O’lchash asboblari va releli himoyalash zanjirlarida bajariladigan ishlarning xavfsizligini ta’minlash uchun barcha tok va kuchlanish transformatorlarining ikkilamchi chulg’amlari doim yerga ulangan bo’lishi shart. 2. O’lchash asboblari va relelarning tok zanjirlarini uzish zarurati tug’ilsa, o’lchash tok transformatorlarining ikkilamchi chulg’amlari avval bunga maxsus mo’ljallangan qisqichlar bilan qisqa tutashtirilgan bo’lishi shart. 3. Т ok transformatorlari va ularning maxsus qisqa tutashtiruvchilarini uzilishiga olib keluvchi ishlarni bajarish taqiqlanadi. 4. Kuchlanish transformatorlarining zanjirlariga qo’shimcha manbadan kuchlanish berilayotganda, kuchlanishi yuqori va quyi tomonlaridagi uchta saqlagich olib tashlangan hamda ikkilamchi chulg’amlardan avtomatlar ajratilgan bo’lishi shart. 5. Ko’chma asboblar va tok o’lchovchi ombur (kleshchi)lar bilan o’lchash ishlari ikki kishi tomonidan bajarilishi kerak bo’lib, ulardan bittasining kvalifikatsiyasi IV guruhdan kichik bo’lmasligi lozim. Qo’llaniladigan o’lchash omburlarining ampermetrlari ishchi joyiga o’rnatilgan bo’lishi kerak, boshqa ampermetrlarni qo’llash taqiqlanadi. O’lchash tik oyoqda, egilmasdan, omburni ushlab turgan holda olib boriladi, bunda dielektrik qo’lqoplar, ko’zoynak va rezina poyandozdan foydalaniladi. O’lchayotganda asbob qarshiliklari va ularning simlariga tegish taqiqlanadi. 6. Kuchlanishi 1000 V gacha bo’lgan shinalar toki maxsus belgilangan joylarda turib, tok omburlari bilan o’lchanadi. 7. Yer tutashtirgichlari bo’lgan havo liniyalarining tayanchlarida turib har qanday o’lchash ishlarini bajarish qat’iyan man qilinadi.

Nazorat sinov savollari 1. Shunt qаrshiligi nimа mаqsаddа ishlаtilаdi? 2. Shuntlаsh kоeffitsiеnti nimа? 3. Qo’shimchа qаrshilik qiymаti qаndаy hisоblаnаdi? 4. O’lchаsh trаnfоrmаtоrlаri nimа mаqsаddа ishlаtilаdi? Nоminаl trаnsfоrmаsiyalаsh kоeffisiеnti dеb nimаgа аytilаdi?

Фойдаланилган адабиётлар 1. Нефедова В.И. «Метрология и радиоизмерения». Учебник. Москва «Высшая школа» 2003. 2. Раннев Г.Г. Методы и средства измерений. Учебник для ВУЗов Издательство стереотип – М.; Издательство центр «Академия» 2004. 6. Ismatullaev P.R., Qodirova Sh.A. “Metrologiya asoslari”, o’quv qo’llanma, (kirillda) Tafakkur nashryoti, (lotinda) “ExtremumPress” nashryoti, 2012. 3. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X. va boshq. Fizikaviy-kimyoviy o’lchashlar. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2007. –180b. 4. Ismatullaev P.R., A’zamov A.A. va boshq. Issiqlik texnikasida o’lchashlar. O’quv qo’llanma, Toshkent, 2007. –90b. 5. B.E. Muxamedov. Metrologiya, texnologik parametrlarni o’lchash usullari va asboblari. Toshkent «O’qituvchi» 1991. –320 b. 6. N.R.Yusupbekov, B.E.Muxamedov, Sh.M.G’ulomov. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish. Darslik, Toshkent, «O’qituvchi» 1997. –353 b.

O'xshashlar

Elektr o’lchash turlari va usullari

Analogli elektr o’lchash asboblari. Elektromexanik o’lchash asboblarining umumiy nazariyasi

Elektr o’lchash vositalari to’g’risida umumiy ma’lumotlar

Elektr o’lchash usullari va asoslari to’g’risida. Elektr o’lchashlar bo’yicha umumiy ma’lumotlar

Elektromexanik turdagi asboblarning ishlanishi, xususiyatlari va ular yordamida elektr kattaliklarini o’lchash