Хозирги замон экологик инқирози

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Илмий -техника инқилоби ва экологик инқироз 2. Регионал экологик муаммолар- Орол ва Орол бўйи муаммолари. 3. Орол денгизи қуришининг иқлимга, ў симлик, ҳайвонот дунёсига ва инсон организмига таъсири

www.arxiv.uz ХХ-асрнинг 50 – йилларидан бошлаб, «ишлаб чиқариш техника революцияси» деб ном олган «сакраб» ўсиши муносабати инсон-табиат ўртасидаги ўзаро таъсири мисли кўрилмаган ва кўп жиҳатдан янги шаклларга эга бўлди. Фан-техника инқилоби туфайли саноат ва транспортнинг гуркираб ўсиши, урбанизациянинг (шахарга оқим) кучайиши, қишлоқ ҳўжалигини химиялаштириш, буларнинг хаммаси табиий ресурслардан фойдаланиш ниҳоятда жадаллаштириб юборди. Табиийки бу омилларнинг атроф муҳитга, атмосфера ҳавоси ва сув хавзалари сифатига бўлган салбий таъсири ҳам кўпамоқда. XXI аср одами қудратли техника туфайли географик қобиқдаги модда ва энергия алмашинув жараёнига бевосита таъсир кўрсатиб, кўп жойлар табиатдаги мувозанатни бузишгача етиб боради. Инсон фаолиятининг бу таъсири тез ортиб бормокда. Бинобарин фан- техника тара ққиё ти натижасида антропоген омил планетар мас ш табдаги таби и й – географик ва геологик омилга тенглашиб колди. Хозирги фан - т а р а қ қ и ё т и н и н г т а б и а т г а т а ъ с и р и , т а ъ с и р э т и ш й ў л л а р и в а ш а к л л а р и ни ҳ оятда к ў п. Б у таъсир натижасида табиатда миқдор ў згаришларигина эмас, балки сифат ў згаришлари ҳ ам содир б ў лмо қ да. Фан -техника тараққиётининг атроф муҳитга таъсири ҳам ижобий, ҳам салбий бўлиши мумкин. Агар, фан ва техника ютукларини хужалик фаолиятига тадбиқ этишда жамият ва табиатнинг уйғун ҳолда ривожланиш талаблари эътиборга олинмаса салбий оқибатлар келиб чиқади. Фан инсоннинг табиий муҳит ўзаро м уносабатини уйғунлаштириш борасидаги хақиқатни акс эттиришда зарурий восита ҳисобланади. Фан инсонга ҳар қандай ҳолатни, хусусан, экологик вазиятни яхшилаш имконини ҳам беради. РЕГИОНАЛ ЭКОЛОГИК МУ А ММ О ЛАР ОРОЛ ВА ОРОЛ БЎЙИ МУАММОЛАРИ

www.arxiv.uz Экология хусусида сўз юритиб президентимиз И.А. Каримов «Экология ҳозирги замоннииг кенг миқёсидаги кескин ижтимоий муаммоларидан биридир. Уни ҳал этиш барча халқларнинг манфаатларига мос бўлиб, цивилизациянинг ҳозирги куни ва келажаги кўп жиҳатдан ана шу муаммонинг ҳал қилинишига боғлиқдир», деб таъкидлаган эди. Экология му а мм о си Ер юзининг ҳ амма бурчакларида ҳ ам долзарб. Фа қ ат унинг кескинлик даражаси дунёнинг турли мамлакатларида ва минта қ аларида турличадир. Афсуски, бу жараёнлар Ў збекистонни ҳ ам четлаб ў тмади. Бу ерда, мута х ассисларнинг ба ҳ олашича, жуда мураккаб, хавфли вазият вужудга келмо қ да. Бундай вазият нимадан иборат? Биринчидан, ернинг чекланганлиги ва унинг сифат таркиби пастлиги билан бо ғ ли қ хавф т ў хтовсиз ортиб бормо қ да. Айни ва қ тда ер улкан бойлик б ў либгина қолмай, мамлакатнинг келажагини белгилаб берадиган омил ҳ амдир. Бу ҳ ол Ў збекистонда айни қ са я ққ ол нам о ён б ў лмо қ да, чунки ернинг и қ тисодий ва демографик вазифаси йилдан йилга кучай иб бормо қ да. Ўзбекистоннинг 447,4 минг квадрат километрдан ортиқ бўлган умумий майдонининг атиги 10 фоизигина экин майдонларинг ташкил этади. Республиканинг анча қ исмини ч ў л ва ярим ч ў л ерлар ташкил қ илади. Марказий Осиё мамлакатлари орасида Ў збекистонда а ҳ олининг зичлиги айни қ са ю қ ори б ў либ, 1 кв. километрга 51,4 киши т ўғ ри келади, ҳ олбуки, бу ра қ ам К о зо ғ истонда - 6,1, Кир ғ изистонда -22,7, Туркманистонда -9,4ни ташкил этади. Ў збекистонда ҳ ар бир одамга 0 ,17 гектар экин майдони т ўғ ри келса, Қ озо ғ истонда - 1,54, Кир ғ изистонда-0,26 Р о ссияда - 0,67 гектар экин майдони т ўғ ри келади. Бизда а ҳ олининг ярмидан к ў про ғ и қ ишло қ жойларда яшаётганлигини ҳ исобга олсак, айтиш мумки н ки, бизнинг қ ишло қ ларимизда инсоний за ҳ ираларнинг нисбий орти қ лиги эмас, балки мутло қ орти қ лиги я ққ ол к ў зга ташланади. Бизда аҳолининг ўсиши нисбатан юқори бўлиб, урбанизация ва ҳосилдор ерларни шаҳарларни ривожлантиришга, уй–жой қурилишига, янги ко рхоналар, муҳандислик ҳамда транспорт коммуникациялари тармоғини

www.arxiv.uz барпо этишга ажратиб бериш жараёнлари жадал бормоқда. Шуни ҳисобга олсак, яқин йиллар ичида ер заҳиралари билан таъминланиш муаммоси янада кескинлашиши мумкин. Шунингдек ерларнинг табиий равишда чўлга айланиши бу муаммони янада кучайтирмоқда. Бундан ташқари тупроқ нураши, шурланиши, ер усти ва ер ости сувларининг сатҳи пасайиши ва бошқа ҳодисалар рўй бермоқда. Республикамизда 2 миллион гектардан ортиқ ер майдони ёки барча суғориладиган ерларнинг қарийб ярими бузилиш хавфи остида қолган. Ерларнинг ниҳоят даражада шўрланганлиги Республика учун улкан экологик муаммодир. Тупроқнинг ҳар хил саноат чиқиндилари ва маиший чиқиндилар билан шиддатли тарзда ифлосланиши реал таҳдид туғдирмоқда. Турли кимёвий воситалар, зарарли моддалар ва минерал ўғитларни, саноат ва қурилиш материалларини сақлаш, ташиш ва улардан фойдаланиш қоидаларининг қўпол равишда бузилиши ернинг ифлосланишига олиб келмоқда. Ундан самарали фойдаланиш имкониятларини чекламоқда. Республикада заҳарли чиқиндилардан фойдаланиш саноати эса ҳозирча яратилган эмас. Шунингдек, маиший чиқиндиларни саноат усилида қайта ишлаш масаласи ҳал қилинмаган. Радиактив ифлосланиш ҳам катта хавф туғдирмоқда. Навоий вилоятидаги радиактив қолдиқлар сақланадиган жой ҳам экологик жиҳатдан ҳавфли ҳисобланади. Бу ердаги радиактив қумни шамол учириш ҳавф и бор. Шу сабабли Республикада табиатни муҳоф аза қ илишдаги ғоят муҳим вазифа ерларнинг ҳолатини яхшилашдан, тупроқнинг ифлосланишини камайтириш бўйича чора тадбирлар мажмуини амалга оширишдан иборат. Бу ўринда энг аввало табиий заҳирлардан фойдаланишни тубдан яхшилашдир. Иккинчидан. Ўзбекистоннинг экологик хавсизлиги, сув заҳираларининг, шу жумладан ер усти ва ер ости сувларининг кескин тақчиллиги ҳамда ифлосланганлиги катта ташвиш туғдирмоқда.

www.arxiv.uz Республиканинг дарёлари, каналлари, сув ом борлари ва ер ости сувлари ҳ ар тарафлама инсон фаолияти таъсирига учрамо қ да. Минтак а нинг яна бир муоммаси сувни му ҳ офаза қ илиш ва тежаш тадбирлари мажмуини амалга ошириш зарурияти билан бо ғ ли қ дир. Бу тадбирлар сувнинг исроф б ў лишини энг кам даражага келтириш ма қ садида су ғ ориш тармо ғ ининг режим ва ў лчамларини су ғ ориш техникаси билан муста ҳ кам бо ғ лашни ў з ичига олади. Эндиликда коллектор–зовур сувларни ташлаб юборишни тартибга солиш, о қ ава сувларни дар ё ва сув омборларига о қ изишни батомом т ў хтатиш зарур. Сув за ҳ ираларининг сифати энг му ҳ им муоммалардан биридир. Дар ё сувларининг ифлосланиши экология–гигиена ва санитария эпидем о логия вазиятларини ёмонлаштирмо қ да. Шунингдек, дар ё сувлари таркибида хар хил тузларнинг мавжудлиги тупро қ нинг ш ў рланишини кучайтирмо қ да. Бу эса қў шимча ме лио рация ишларини амалга оширишда, зовур тизимларини барпо этиш ва тупро қ ш ў рини ювишда я ққ ол сезилмо қ да. Ў збекист о н ша ро ит ид а а ҳ ол ини си ф а тл и и чи м ли к с ув и би ла н т аъ м и нл аш ал о ҳ ид а а ҳ амият касб этмо қ да . Аҳолини водопровод суви билан таъминлаш кўрсатгичи яхши томонга ортиб бормоқда. Учинчидан, Орол денгизининг қуриб бориш хавфи ғоят кескин муаммо, айтиш мумкинки, миллий кулфат бўлиб қолди. Бу муаммо ҳақида қуйида алоҳида тўхталиб ўтамиз. Тўртинчидан, атмосферанинг ифлосланиши республикамизда экологик хавфсизликка солинаётган таҳдиддир. Маълумотларга қараганда ҳар йили республиканинг атмосфера ҳавосига 4 миллион тоннага яқин зарарли моддалар қўшилмоқда. Шуларнинг аксарияти углерод оксидига тўғри келади, шунингдек углеводород, олтингугурт қўш оксиди, азот оксиди ва бошқа ўзига хос ўткир заҳарли моддаларга тўғри келади. Арид минтақасида жойлашган Ўзбекистон Республикасида тез-тез чанг бўронлари қўзғатиб турувчи

$www.arxiv.uz атмосферани чанг тўзонга чўлғатувчи қорақум ва қизилқум саҳроларидек йирик табиий манбалар мавжуд. Экологияга солинаётган хавф Ўзбекистон учун, умуман бутун Марказий Осиё минтақаси учун нақадар юқори эканлигини ҳисобга олган ҳолда ҳукумат ва давлат атроф – муҳитни ҳимоя қилиш, табиий заҳирлардан оқилона фойдаланиш масалаларига жуда катта эътибор бермоқда. Атроф муҳитни муҳофаза қилишни таъминлашга қаратилган қонунлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикасининг табиатини муҳофаза қилиш борасидаги миллий тадбирлар бошқа давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан кенг ва ҳар томонлама ҳамкорлик қилиш иши билан қўшиб олиб борилмоқда. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан оқилона фойдаланишнинг турли жиҳатларини тартибга солувчи кўплаб хилма-хил халқаро шартномалар ва битимлар тузилди. Ҳозирги кунда Орол танглиги инсоният тарихидаги энг йирик экологик, гуманитар фожиалардан бири бўлиб, у ўта долзарб муаммога айланди. Бу фикрнинг далили сифатида қўйидаги маълумотларни келтириш ўринли. Орол денгизида сўнги 40 йилда содир бўлган ўзгаришлар № К ў рсатгичлар Ў лчов йиллар бирлиги 1961 1993 1999 2002 1 Сув сат ҳ и М.абс. сатхи 53 37,0 35,4 33,3 2 К ў згу майдони км3 6,600 3310 2860 2200 3 Сув ҳ ажми км 3 1064 277 187 160 4 Ў ртача ш ў рлиги г\л 10-11 30-32 60 68 5 Денгизгача етиб бораётган сув о қ ими км 3 56 26 11,9 5,6 Жадвалдан кўриниб турибдики, сув сатхи ўтган қисқа муддат ичида 20 метрга пасайган бўлса, кўзгу майдони 3 марта ҳажми 6,3 марта, денгизга етиб бораётган сув оқими 10 мартагача камайиб кетган. Сув сатхининг камайиши туфайли ҳосил бўлган қуруқ майдон 3,3 млн гектарни ташкил этди ва бу улкан майдон қум аралаш тузли аэрозол тарқатадиган манбага айланиб қолди. Бу заҳарли тузлар атроф-муҳитга ва ҳатто Кавказ тоғ чўққилари, Арктика музликларигача етиб бормоқда. Шунингдек сувнинг сифати кескин пасайди. Ўзбекистонда бу салбий ҳолатнинг олдини олиш мақсадида янги қўриқ$

www.arxiv.uz майдонларни ўзлаштириш тўхтатилди, сув ресурсларини тежаш юзасидан кенг кўламли лойиҳалар ишлаб чиқилиб, уларни жадвал равишда амалга оширмоқда. Орол бўйи аҳолисининг ҳаёт шароитини яхшилаш юзасидан қатор тадбирлар кўрилмокда. Тоза ичимлик суви таъминоти ва аҳоли яшайдиган жойларни газлаштириш тадбирлари олиб борилмокда, ҳамда сувдан фойдаланиш жиддий назорат остига олинди. Орол ҳавзасидан ижтимоий иктисодий муаммолар келиб чиқиши ўз оқибатига кўра халқаро тавсифга эга бўлиб, бу муаммо Марказий Осиё мамлакатларинигина муаммоси эмаслиги аён бўлиб қолди. Инсоннинг табиатга кўрсатадиган N таъсири ортиб бораётган Фан- техника инкилоби шароитда бир томондан - экологик мувозанатнинг издан чиқишига, баъзан эса хатарли вазиятларнинг юзага келишига сабабчи бўлмокда. Орол денгизининг қуриб бораётгани бунга яққол мисол бўла олади. 35 минг йил муқаддам, Турон паст текислигида пайдо бўлган Орол денгизи майдони 64,5 минг кв. км, узунлиги 428 км, энг кенг жойи 235 км, сувнинг ўртача хажми 1064 км куб эди. 1994 йилга келиб сув ҳажми қариб 300 км 3 , сув юзасининг денгиз туби майдони 32,5 минг км З тушиб колди. Соҳиллари эса 80-100 кмга чекинди, яъни янги саҳро майдони «Орол қум» пайдо бўлди. Оролда 11 млрд тонна туз ва чанг йиғилган бўлиб, йилига 15-75 млн тонна туз ва чанг осмони фалакка кўтарилмоқда ва узоқ-узоқ ҳ удудларга етиб бормокда. Орол денгизи (кўли) Марказий Осиёнинг ажойиб кўлларидан бири ҳисобланиб, бу ҳудудларида сув алмашинуви ва иқлимни мувозанатда сақлаб турувчи улкан сув ҳавзаси эди. Орол Дунё к ў ллари орасида Каспий, юкори к ў л (Америка) ва Виктория к ў ли (Африка)дан кейин 4 -ч и ў ринда эди. 1960 йиллардан бошлаб Орол денгизи сатҳининг тез суръатлар билан пасайиши Марказий О сиёда жиддий ту с олган салбий экологик, ижтимоий ва и қ тисодий о қ ибатларга олиб кела бошлади. Ў тган а с рнинг 50 йилларида Амударё ва Сирдарёдан денгизга ҳар йили 50-60 куб км сув қ уйилар эди. Денгизда 7 ой давомида кемалар қатнар эди.

www.arxiv.uz Унда Аральск ва Муйнак каби шаҳарлар ҳам мавжуд эди. Ахолиси асосан балиқчилик, чорвачилик, ондатра, нутрия урчитиш, сабзавот, полизчилик ва бошқа соҳалар билан шуғулланиб келган. Марказий Осиё ва Қозоғистонда суғориладиган ер майдонининг 60 – йилларидан бошлаб муттасил тарзда кенгайтириш (35 йил мобайнида Орол ҳавзасида 3 млн гектардан зиёд ер ўзлаштирилди), 50 дан ортиқ, сув омборлари қурилди. Мирзачўл, Қарши Сурхон, Шеробод даштларининг қўриқ, ерларида, Марказий Фарғона ва Амударёнинг қуйи оқимларидаги худудларда юзлаб Янги хўжаликлар саноат корxоналари ташкил этилди. Шу билан бирга бу худудларда сувдан фойдаланиш борасида жиддий камчиликларига ва қўпол хатоликларга йўл қўйилди. Бу ўлкамиздаги барча дарёларнинг жиловланиб, оқибат натижада эса 1960 йилларга келиб Орол сувининг сатҳи тез суръатлар билан пасая бошлади. Илгари денгиз сувининг шўрлиги 10 гр мм литр бўлса, кейинчалик 40 грамм литрга етиб боради. Ўша пайтда йиллик тутилган балиқ миқдори 450-500 минг центнерни ташкил килган, юк ташиш ҳажми 200-250 минг тонна бўлган. Амударё ва Сирдарё делталарида йилига 1 млн ондатра териси тайёрланган. Илгари Орол шўрлигининг кўп йиллик ўртача кўрсатгичи 9-11 грамм литрга етган, аммо 2004 йили 68 грамм литрга етган бўлиб, бу дунё океани сув шўрлигига мос келади. Ҳозирги вақтга келиб сувнинг шўрлиги 70 грамм литрдан ошди. Бундай шароитда денгиз биомахсулдори ҳавзаси сифатида ўз хусусиятларини бутунлай йўқотди. 1994 йилга келиб денгиз майдони 31,7 минг км кв. гача қисқарди. Денгизнинг 3000 км 2дан ортиқ, қуриган қисмида шўрхаклар ва шўрланган ҳаракатчан қумлар вужудга келмоқда. Регионда ошиб бораётган сув ресурсларининг танқислиги Қорақалпоғистонда ва Хоразм вилоятида жиддий ижтимоий муаммоларни келтириб чиқармоқда. Бу ерда вужудга келган экологик шароит 1,5 млн кишининг яшаш шароитларига салбий таъсир кўрсатмоқда. Шунинг учун тузилган лойиҳадаги энг муҳим эктозимлардан бири Амударё дельтасидир. Дельта доирасида 60 йилларнинг бошларида 2600 га яқин кўллар бўлган. Дельтага етиб келадиган дарё сувларининг

www.arxiv.uz етишмаслиги ва эрозиянинг кучайиши натижасида Орол суви сатҳининг пасайиши кўлами ниҳоятда кучайиб кетгандан сўнг, 1981 йилдан бошлаб кема қатнови бутунлай тўхтатилди. Ҳуллас Орол сувининг қурий бошлаши ва шу билан боғлиқ бўлган Орол фожиасининг асосий сабаби улкан худудларда халқ хўжалигини ривожлантириш режасининг нотўғри ишлаб чиқилгани, сув бойлигидан фойдаланишда йўл қўйилган хатоликлар ҳисобланади. Бу эса ўз навбатида Орол ҳавзасида сифат жиҳатидан бутунлай экологик холатни ва муаммони вужудга келишига сабаб бўлди. Орол денгизи қуришининг иқлимга, ўсимлик ҳайвонот дунёсига ва инсон организмига таъсири. Орол денгизи атрофида иқлим ўзгариши ҳам руй бермоқда ва ёғин сочин таркибида зарарли тузлар кўпаймоқда. Қишда ҳаво ҳаракати 5-6 ҳарорат паст бўлмоқда. Катта майдонда (3 млнга) денгиз тагининг очилиб қолиши, чанг бўронларнинг кўпайишига сабаб бўлди. Айниқса бу май – июн ойларида авжига чиқади. Учиб борган зарарли тузлар таркибида асосан хлоридлар ва сульфатлар ташкил этади. Шамол учириб кетган тузлар ландшафтлар ва инсонларга салбий таъсир қилмоқда. 1960 йилда Амударё ва Сирдарё қуйилиш ерларида сон саноқсиз майда кўллар, тўқайзорлар мавжуд эди. Аксарият майдонни қамишзорлар эгаллаган эди. Қамишзорлар Амударёнинг қуйилиш ерларида 800 минг, Сирдарёнинг дельтасида эса 250 минг гектарни эгалаган бўлиб, у ерлар турли хайвонлар балиқ, андатра, нутрия, қушларининг макони эди. Биргина Сирдарёнинг қуйилиш ерларида ва унинг ён бағридаги _ водийда 2 млнга тенг майдон пичанзор ва яйловлар бўлиб, бу майдонларда ҳ ар йили бир неча юз минглаб қара мол, йилки, қуй, эчки боқилар эди. Бу жойларда 576 тур ўсимликлар бўлиб, шулардан 29 турига мансуб бўлганлари фақат Марказий Осиё худудида учровчи ноёб ўсимликлар хисобланади. Орол денгизи суви сатхини пасайиб кетиши, улкан майдондаги ерларнинг сахроланишига, шўрланиб кетишга олиб келди. Оқибат натижада

www.arxiv.uz қамишзорнинг умумий майдони 10 баробарга қисқарди. Кўп йиллик тўқай ўсимликлари ўрнини бир йиллик шура эфемерлар ола бошлади. Амударё ва Сирдарёларнинг қўйи қисмида 150 дан ортик ўсимликлар ва ҳ айвон турлари йўқолиб кетди. Орол денгизи сувининг қуриши хайвонот дунёсига хам зарари каттадир. Илгари Орол денгизида кўпгина ноёб балиқларнинг 20 дан ортиқ турлари яшар эди. Булар: мўйловли балиқ, зоғара балиқ, судак, Леш, машҳур Орол вобла балиҳи ва бошқалар. Денгиздан ҳ ар йили ў ртача 450 - 500 минг центнер бали қ овланар эди. (Самарқандга ҳам олиб келишар эди.) Денгиз суви шўрлигининг ортиб кетиши ва бошқа салбий омиллар туфайли балиқларнинг сони кескин камайди ва 1990 йилга келиб денгиздан балиқ тутиш умуман тўхтатилди. Умуман олганда Орол ва унинг ҳавзасида экологии шароитнинг кескин ў згариш ҳайвонот оламининг яшаш имкониятларини мураккаблаштирди ва уларнинг кўпчилиги қирилиб кетишига сабаб бўлди. Масалан бу ерда андатра хўжаликлари ( илгари йилига 300 минг дан ондатра териси тайёрланар – эди. ) йўқ бўлиб кетди. Ҳайвонлардан Турон йўлбарси, гепард, лайлак ва бошқалар қирилиб кетган. Орол бўйи туманларига ҳар гектар ерга бир йилда уртача 550-570 килограмм туз ва қум тушмоқда. Шуни ҳам алохида такидлаш керакки Орол денгизи кўришининг экологик зарарли окибатларидан ташкари жуда катта иқтисодий ва ижтимоий оқибатлари хам мавжуд. Масалан, Қизил Ўрда целлюлоза комбинатнинг (қоғоз тайёрлар эди) асосий хом – ашёси қамиш эди. Эндиги кунда камишнинг кескин камийиши комбинат ишини тўхтатишга олиб келди. Орол денгизи атрофида 2 та балик консерва комбинати . 17та бали қ чилик х ў жаликлари ва заводлари бор эди. Бундан ташқари Оролда мавжуд бўлган балиқ овловчи флотнинг ва транспорт флотининг йуқолиши, қишлоқ хўжалик – экинлари ва яйловлар хосилдорлигининг кескин пасайиши ва бошқа шу хилдаги зарарларнинг чегараси йук.

www.arxiv.uz 1989 йилда иқтисодчилар бир йиллик зарарни ҳисоб – китоблар асосида 1 – 2 млрд сўм деб белгилаган эдилар. Бугунги бозор иктисодиёти шароитида бундай иктисодий зарарни ҳисобига етиш кийин. Экологик, санитария ва гигиена шароитларнинг ёмонлашуви Орол бўйи аҳолиси уртасида ҳар хил юқумли касалликларнинг кўпайшига сабаб булди. Шундай қилиб Орол денгизининг қуриши Марказий Осиё ва Қ озоғистонда сифат жиҳатидан янги экологик вазиятларни вужудга келтирди. Эндиликда Орол буйидаги экологик вазият кулфатли ва ўта мураккаб муаммога айланди. Бир авлоднинг кўз ўнгида жуда қисқа тарихий муддатда бутун бир денгизнинг халок бўлиши ҳали рўй берган эмас эди. Орол фожиаси инсоният тарихидаги энг йирик эк о логик ва гуманитар фожиалардан биридир. Оролни асосини денгиз сифатида саклаб колиш, экологик инкирозни олдини олиш демакдир. Лекин қ уру қ сахролар куршовида колиб кетган бу денгизни сув хавзаси сифатида са қ лаб қ олиш анча мушкул. Умуман олганда бу масалага янгича илмий жихатдан асосланган тарзда хамда мутахасисларнинг фикрларини эътиборга олган холда ёндашиш даркор. Орол мисолида табиат устидан эришилаётган х а р бир муваффа ққ ият - . маълум тарзда юзага чикадиган ма ғ лубият ор қ али хам сезиладиган асорат колдириши к ў зга я ққ ол ташланиб колди. Хозирги пайтда давлатимизнинг бош максади факат куриб бораётган Оролни асраб қ олиш, унинг тизмга хавфини камайтириш эмас, балки ў ша худудларда яшовчи инсонларнинг и ж тимоий хаётини яхшилашдир.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1.И.Каримов. Узбекистон XXI аср бўсағасида. 1997 йил. 2. А.Тухтаев . Экология. Т. Ў китувчи 1998 3. Ю.Махмудов . Экологиядан қў лланма Т. «Фан,» 1997 4. И.Холлиев А.Икромов . Экология Т. «Мехнат,» 2001 5. Ш.Ширинбоев . Атроф му ҳ итни мухофаза қ илиш . Самарканд ШШМ. Сафин. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Экологик таҳлил

Жамоат экологик экспертизаси ва экологик аудит

Экологик экспертиза турлари

Шахарни экологик лойихалаштириш