Экологик экспертизанинг асосий йўналишлари - Ekologiya - Referatlar

Экологик экспертизанинг асосий йўналишлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Экологик экспертизанинг асосий йўналишлари тўғрисида тушунча 2. Технологик экологик экспертизаси 3. Корхоналар экологик экспертизаси

www.arxiv.uz Экологик экспертизанинг объекти, илгари кўрсатиб ўтилгандек, ғоят хилма-хил бўлиб, шунга мос холда унинг йўналишлари ҳам бир-биридан тубдан фарқ қилади. Масалан, экспертизанинг объекти дастурлар лойиҳалари, қурилиш лойиҳалари, ишлаб чиқаришни жойлаштириш лойиҳалари, техника ва технология, хомашё ва материаллар, маҳсулотлар, кимёвий моддалар, стандарт ва техник, хуқуқий нормаларнинг лойиҳалари ва бошқалар бўлиши мумкин. Ушбу объектлар бўйича экологик экспертиза йўналишлари ҳам шаклланади. Экологик экспертизанинг барча йўналишларида ҳам лойиҳадан олдин, ҳам лойиҳадан кейинги босқичларда асос қилиб олинган материаллари қаторига иқлим, геологик, гидрогеологик шароитлар, тупроқнинг генетик ва ўз-ўзини тозалаши таърифи, ҳудуднинг ўрмон билан қопланиш даражаси, флора, фауна, аҳоли ва ижтимоий-иқтисодий хусусиятлари тўғрисидаги маълумотлар ва бошқалар киради. Экологик экспертизани ўтказиш натижасида экспертиза объектининг тўла модели пайдо бўлиши, лойиҳанинг эса атроф табиий муҳит муҳофазаси талабларига мос келиши аниқланиши керак. Бу талабга эришиш учун экологик экспертизанинг барча йўналишларида лойиҳанинг қуйидаги хусусиятлари ўрганилиши ва тахлил қилиниши лозим:  лойиҳанинг асосий мақсади ва уни туманлардан то республкагача даражадаги аҳамияти;  лойиҳани жойларда амалга оширишнинг сабабларини асослаш;  техник имкониятлар, ер ва бошқа ресурслардан фойдаланиш сиғими ва хажмини ҳисобга олиб техник-иқтисодий асослашни амалга ошириш;  атроф табиий муҳитнинг хозирги холати ва аҳволи, уни атрофдаги концентрациялар билан таққослаш;  лойиҳа тадбирларининг атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш бўйича типлари ва ишончлилиги;

www.arxiv.uz  атроф муҳитга эҳтимол тутилаётган салбий таъсир ва уни камайтириш бўйича тадбирлар;  инқирозли вазият эҳтимолини аниқлаш мақсадларида техник- иқтисодий эхтиёжларнинг табиат имкониятларига мувофиқлигини аниқлаш;  тавсия қилинаётган табиат муҳофазаси тадбирларининг муқобил варианти ва уларни амалга оширишнинг кетма-кетлиги;  атроф табиий муҳитга энг оз миқдорда (минимум) зарар етказиш билан техник имкониятларни энг кўп даражада (максимум) қўллашни муросага келишини таъминлаш ўртасидаги оптимал вариантни танлаш;  муқобил қарорларни қуйидаги йўналишда таққослаш: харажат бирлигига лойиҳанинг аҳамияти мезонлари бўйича; ушбу жойда объектни жойлаштиришнинг ижтимоий ва иқтисодий афзаллиги; лойиҳани жойлаштиришнинг кутилмаган оқибатларининг хавф-хатари даражаси; табиат муҳофазаси тадбирларининг шу кундаги ва истиқболдаги қиймати. Дунёнинг кўпчилик ривожланган мамлакатлари экологик экспертизани табиий, техник, иқтисодий, ижтимоий, геотехник ва табиий-техник тизимлар бўйича ва табиий-хўжалик регионлари бўйича амалга ошириш амалиётини кенг қўлламоқдалар. Лойиҳалардаги атроф табиий муҳитга таъсирнинг хусусиятлари, уларни аниқлаш, тахлил қилиш, баҳолаш ва хисобга олиш нуқтаи назаридан экологик экспертиза ўтказишнинг қуйидаги асосий комплекс йўналишларини белгилаш мумкин: 1) технологик (техника) экологик экспертизаси. 2) корхона экологик экспертизаси. 3) шаҳарсозлик экологик экспертизаси. 4) табиий ресурслардан фойдаланиш, табиатни ўзгартириш лойиҳаларининг экологик экспертизаси. Турли хомашё ва материалларга ишлов бериш усуллари мажмуаси технология тушунчасининг маъносини англатади. Айнан ушбу технология

www.arxiv.uz хусусиятлари корхоналарнинг маҳаллий табиий шароит ва ресурслар, иқтисодий шароит  катта мамлакатнинг шароити билан боғлиқлигини кўрсатади. Шу сабабдан экологик объектларнинг турли технологик усулларини ҳисобга олмасдан тўлақонли экологик экспертизани ўтказиб бўлмайди. Корхоналарнинг ишлаб чиқариш технологик структураси уларнинг ишлаб чиқариш миқёсларини (ишлаб чиқаришнинг такрорланиши ва сериялиги хусусиятларини), ишлаб чиқариш-технологик циклларнинг тўлиқлигини (бир ёки бир неча ишлаб чиқариш босқичларининг мавжудлиги), ихтисослаштиришнинг характерини (турли буюмларни ишлаб чиқарувчи универсал комбинатлар, ихтисослашган заводлар ва уларнинг стадиялари, детал-узелли, ва бошқа типлари) белгилаб беради. Технологик экологик экспертиза технология ва техниканинг экологик мос (тўғри) келишини ва ресурс истеъмоли сиғимини (ҳажмини) аниқлаш, шуниннгдек технологиянинг кам чиқитли ёки чиқитсизлигини амалда бўлган нормативлар ва мавжуд энг яхши намуналар билан таққослаб, зарур экологик экспертиза хулосалари ва ечимларига келишни билдиради. Масалан, сувсиз қоғоз ишлаб чиқариш технологияси анаъанавий технологиядан афзалдир; энергия олишни атроф табиий муҳитга энг оз миқдордаги таъсир кўрсатиб амалга ошириш (иссиқликни ҳавога кам чиқариш асосида), энергияни «ифлос» технология орқали олишдан анча афзалдир. Турли туман машиналар ва жихозлар, приборлар, назорат воситалари ва тизимлари амалдаги табиат муҳофазаси нормалари ва қоидаларига, экологик ҳавфсизлик талабларига зид келмаслиги шарт. Масалан оғир ва темир занжирли ғилдиракка эга тракторлар тупроқ қатламларини зичлаб ташлайди ва тупроқнинг ўз ўзини тиклашиши хусусиятларига зарарли таъсир кўрсатади. Атроф муҳитга кўплаб зарарли газларни чиқарадиган транспорт воситалари моторлари ҳам экологик талабга жавоб бермайди. Технологик ва техник экологик экспертиза назорати экологик ҳавфсизлик талабларига жавоб бермайдиган техника ва технологияни рўёбга чиқаришга йўл қўймасликнинг асосий воситаси бўлиши керак.

www.arxiv.uz Давлат экологик экспертизаси объектлари орасида лойиҳалаштирилаётган ва атроф табиий муҳит ҳолатига ва фуқаролар соғлигига салбий таъсир кўрсатувчи ишлаб турган корхоналар ва бошқа объектлар алоҳида ўринни эгаллайди. Корхона тушунчаси ҳудудий яҳлит, иҳчам ёки ғуж жойлашган, маълум маҳсулотни (хизмат турини) ишлаб чиқариш ва сотиш, пуллаш билан шуғулланадиган, ўз маҳсулотини ишлаб чиқариш ва реализация қилишда нисбатан иқтисодий мустақиллиги, технологик тугалланганлиги билан характерланадиган экологик экспертиза объектидир. Корхоналарнинг кўпчилиги ўз иш майдонлари ва майдончалари билан шаҳарлар ва уларнинг агломерациялари, қўрғонлари, қишлоқлар табиий ландшафтга қўшилиб кетади ва табиатга турли даражада салбий таъсир кўрсатиб туради. Корхоналар миқёслари, катта-кичиклиги, ихтисослашиши, иқтисодий-географик ўрни ва атроф табиий муҳит билан алоқалари хусусияти, табиатнинг у ёки бошқа компонентларига таъсири ва унинг интенсивлиги, оқава ва чиқиндиларнинг заҳарлилиги ва зарарлиги ва бошқа кўплаб кўрсаткичлар бўйича бир-бирларидан фарқ қилади. Ўзбекистонда халқ хўжалигининг хар хил тармоқлари таркибига кирадиган кўп сонли корхоналар мавжуд. Корхоналарнинг ишлаб чиқараётган маҳсулотларининг хусусияти, белгиланган вазифаси, технология ва хом ашёнинг характери бўйича ва хизмат тури ўхшаш бўлган мажмуаси тармоқларини ташкил этади. Тармоқлар ҳам корхоналар каби маҳсулоти, табиатга таъсири бўйича ғоят хилма-хилдир (3-жадвалга қаранг). Шу сабабдан корхоналар лойиҳаларининг тармоқ, ҳудудий хусусиятларининг экологик хавфсизлилик даражасини комплекс хисобга олиш зарур. Қисқача хулосалар Экологик экспертиза объектнинг хилма-хиллигига мос ҳолда унинг йўналишлари ҳам бир-биридан тубдан фарқ қилади. Амалиётда унинг

www.arxiv.uz табиий, техник, иқтисодий, ижтимоий, табиий-техник, геотехник тизимлар, табиий хўжалик регионлари бўйича амалга ошириладиган йўналишлари кенг қўлланилади. Экологик экспертиза ўтказишда лойиҳалардаги атроф табиий муҳитга таъсирнинг хусусиятлари, уларни аниқлаш, тахлил қилиш, баҳолаш ва ҳисобга олиш нуқтаи назаридан қуйидаги комлекс йўналишлари ажратиш мумкин: 1) технологик (техника) экологик экспертизаси; 2) корхона экологик экспертизаси; 3) шаҳарсозлик экологик экспертизаси; 4) табиий ресурслардан фойдаланиш, табиатни ўзгартириш лойиҳаларининг экологик экспертизаси. Технологик экологик экспертиза технология ва техниканинг экологик мос келиши ва ресурс истеъмоли сиғимини (хажмини) аниқлаш асосида зарур хулосалар ва ечимларга келишни билдиради. Техника технология, материаллар моддалар, маҳсулотларнинг янги турларини яратишга доир барча технологик хужжатлар давлат экологик экспертизадан ўтказилиши шарт. Корхоналар лойиҳаларининг экологик экспертизаси ушбу корхона қурилишнинг эҳтимол тутилаётган экологик оқибатларини атроф муҳитнинг мақбул йўл қўйиладиган (меъёрдаги) холати билан таққослаб, объектив экспертиза хулосаларини чиқаришни билдиради. Хулосалар табиий ресурслардан фойдаланиш бўйича амалдаги норматив-техник ва йўриқнома  услубий хужжатларга, табиат муҳофазаси қонунчилиги талабларига асосланади. Шаҳарсозлик экологик экспертизаси шаҳарсозлик фаолияти соҳасидаги хужжатларнинг экологик хавфсизлик талабларига мос келишини ёки келмаслигини аниқлаш билан шуғулланади. Табиатни ўзгартириш лойиҳаларининг экологик экспертизаси минтақавий ва маҳаллий (локал) даражада назарда тутилаётган табиий муҳит ўзгаришининг экологик  ижтимоий-иқтисодий самарадорлигини ва экологик хавфсизлигини баҳолаб, хулоса чиқаришни билдиради.

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар : 1. Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш. Қонунлар ва норматив хужжатлар. Т. 2002. 2. «Экологик экспертиза тўғрисида». Ўзбекистон Республикаси қонуни (2000й). Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш. Қонунлар ва норматив хужжатлар. Т. 2002. 3. Давлт экологик экспертизаси тўғрисида низом. Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш. Қонунлар ва норматив хужжатлар. Т.2002. 4. Национальнўй доклад. О состоянии окружаюшей природней средў и использовании природних ресурсов вРеспублике Узбекистан. Т. 2002. 5. Дончева А.В. Экологическое проектирование и экспертиза. Практике учебное пасобие. М. 2002. 6. Ли.Н. Экологическая экспертиза. Учебное руководства. М. 1995. 7. Природоохранное нормў и правила проектирования: Справочник. М. 1990. 8. Справочник эколога-экономиста. Т. 1997. 9. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Экологик экспертизанинг асосий принциплари

Экологик экспертизанинг ҳуқуқий асослари

Экологик экспертизанинг илмий-методик асослари

Экологик муаммонинг ижтимоий йўналишлари

Иккиламчи ресурслардан фойдаланишнинг экологик иқтисодий хусусиятлари ва истиқболли йўналишлари