Марказий осиёдаги барқарорликка таҳдид солаётган диний экстремистик ва террористик ташкилотлар - Dinshunoslik asoslari - Referatlar

Марказий осиёдаги барқарорликка таҳдид солаётган диний экстремистик ва террористик ташкилотлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113.5 KB

Ko'chirib olish

Марказий осиёдаги барқарорликка таҳдид солаётган диний экстремистик ва террористик ташкилотлар Режа: 1. Диний экстремизм ва терроризмнинг Марказий Осиё минтақасида намоён бўлишидаги асосий омиллар. Диний ғояларнинг Ўзбекистонга тарқалиш босқичлари. 2. Марказий Осиёда фаолият юритишга интилаётган диний экстремистик ташкилотлар. 3. Ёшлар ва ҳотин-қизлар орасида эсксримисик ғояларни тарқатишга уринишнинг асосий сабаблари. “Шаҳид” тушунчаси. 4. “Жаҳолатга қарши маърифат” ғоясининг мазмун- моҳияти ҳамда диний экстремизм ва терроризмнинг олдини олишдаги аҳамияти.

ХХ асрнинг сўнгида жахон сиёсий харитасида кескин ўзгаришлар рўй берди. Собиқ иттифоқ парчаланиб, унинг ўрнида мустақил давлатлар шаклланди. Натижада биргина Марказий Осиёда турли хил ёт ғояларнинг ёйилиши учун катта имкониятлар вужудга келди. Жумладан, Ўзбекистон мустақил давлатга айланиши ва унутилаётган миллий маънавий меросни қайта тиклашга қаратилган ҳаракатлар турли хил ёт ғоялар ва манфаатларнинг мамлакатимиз маънавий ҳаётига суқилиб киришига шарт- шароитларни яратиб берди. Мазкур ёт ғояларнинг бир кўриниши ҳисобланган диний экстремизм, сўнгра терроризм мамлакатимизда ўзига макон излади. Диний экстремизм ва терроризмнинг Марказий Осиё минтақасида намоён бўлишида қуйидагилар асосий омиллар муҳим роль ўйнади: ТАШҚИ ОМИЛЛАР 1 . ХХ асрнинг 70-йилларида “ислом омили”нинг кучайиши. 2. Ўзбекистон чегаралари билан туташ бўлган Афғонистон ва Тожикистонда узоқ давом этган диний тусдаги қуролли тўқнашувларнинг мавжудлиги; масалан, 1989 йил Душанбени шоҳидон майдонида бир гуруҳ “Каратегин” масхабидаги жангларда “Ислом ўйғониш” “Нурчилар ниқоби остида уюштирлган” тартибсизликлари “Ислом давлати”ни тузишга қаратилган экстремистик намойиш эди. Ўзбекистон ҳам 38 нафар “Исломчи”лар иштирок этганлиги таҳдидли эди. 3. Ўзбекистонда мавжуд бўлган диний мутаассиб кучларнинг хорижий клерикал (жангари диний оқимлар) ташкилотлар томонидан ғоявий ва моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаганлиги. 4. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш шиори остида айрим ҳалқаро ҳуқуқни ҳимоя қилувчи ташкилотларнинг Ўзбекистондаги айрим диний ташкилотлар фаолиятини қўллаб-қувватланганлиги. 5.Мустақилликдан кейин рўй берган ғоявий жараёнларнинг диний мафкуравий таҳдидларга шароит яратлганлиги;

6. Сиёсий, иқтисодий, ҳарбий ва экологик муаммоларнинг тўпланиб қолганлиги минтақанинг коллектив хавфсизлиги тизимига кирмаганлиги; 7. Шарқ ва Ғарб манфаатларининг Марказий Осиё, жумладан Ўзбекистонда тўқнаш келганлиги ИЧКИ ОМИЛЛАР : 1) ижтимоий-иқтисодий омиллар: а)бозор муносабатларига ўтиш жараёнида аҳолининг турмуш, ижтимоий ҳимояланганлик даражаларининг пастлиги ҳамда жамиятдаги ижтимоий – мулкий табақаланиш; б) жамият ижтимоий барқарорлигининг асоси ҳисобланган ўрта синфнинг шаклланмаганлиги; в)ишсизликнинг вужудга келиши, қишлоқ жойларида аҳолининг зич жойлашганлиги; г)қишлоқ аҳолисининг шаҳарга, айниқса, Тошкент шаҳрига кўчиб келиши улардан айримларининг таркидунёчиликка берилиб кетиши 2) маънавий – аҳлоқий омиллар а)шўролар давридаги атеистик сиёсат оқибатлари; б)диндорлик даражасини намойиш этишга бўлган иштиёқ (миссионерлик)ни намойиш этишга бўлган интилишлар; е)маънавий соҳадаги чалғитиш, бир тизимдаги қадриятларнинг юқолиши ва янгиларнинг шаклланмаганлиги; г)тижоратлашув, пулга эътиқод, шахсий манфаатнинг кучайиши; д)аёлларнинг жамиятда тутган ўрни тўғрисидаги тасаввурнинг патриархал томонга ўзгариши; с)ёшлар ташкилотларининг етарли даражада фаолият юрита олмаганлиги; Жахон майдонларида минтақалар ва ҳудудларни мафкуравий бўлиб олишга уринишлар турли йўллар билан амалга оширилмоқда. Масалан, Ўзбекистон мустақилликни қўлга киритгандан кейин мафкура соҳасидаги ҳаёт осонликча кечмади. Миллий истиқлол ғоясига зид бўлган ёт ва бегона ғояларнинг кириб келишига ва ёшларимиз онгини эгаллашга, уларни мамлакатимизда

белгиланган улуғ мақсадлардан оғдиришга урунишлар бўлди. Бундай харакатларнинг тарафдорлари “дўст”, “миллатдош”, “ватандош”, “диндош” бўлиб кўриниш мақсадида ўз ғояларини амалга оширишга уриндилар. Натижада, миллий қадриятларимизга зид бўлган турли хил қарашлар аҳоли, айниқса, ёшлар онгини эгаллашга ҳаракат қилди. Минтақада тарихан шаклланган ижтимоий-иқтисодий, маданий, маърифий алоқаларни издан чиқариш, дўст ва биродар давлатлар, халқлар ва миллатлар ўртасига низо солиш, кескинлик учоқларини келтириб чиқариш учун турли ғоявий, диний ва мафкуравий воситалар ишга солинмоқда. Айниқса, Марказий Осиё халқларининг дунёқараши ва маънавиятида ислом динининг мустаҳкам ўрин эгаллаганидан фойдаланиб, уларга исломий “сабоқ” бериш, исломни қайта тиклаш баҳонасида минтақада диний экстремизм ва фундаментализмни кенг тарқатиш борасида олиб борилаётган қўпорувчилик ҳаракатлари кучайди. Марказий Осиё республикаларининг ўз мустақиллигига эришиши ва унинг мусаҳкамланиши даврида “ислом омили”, “ислом уйғониши”, “қайта исломлашиш”, “ислом феномени” каби иборалар тобора кўпроқ қўлланила бошланди. Бу ҳол ўз навбатида диний экстремизмнинг беқиёс фаоллашувини ўзида акс эттира бошлади. Бунга сабаб эски тузумдаги мафкуравий тасаввурлар ва қадриятларнинг емирилиб, муайян вақт давомида ҳосил бўлган маънавий бушлиқни тўлдириб тарихий эҳтиёжга айланганлигидир. Кейинги йилларда юртимизда миллий ва диний қадриятларнинг тикланишига катта эътибор берилиб, кўпгина диний байрамларга оммавий тус берилди. Телевидение ва матбуот томонидан диний масалалар тез-тез ёритила бошланди. Фуқаролар ўртасида диний илмлар ва анъаналарга қизиқиш кучайди. Бундан фойдаланиб, баъзи ғаразли шахслар маълум манфаатлар эвазига чет элдан юртимизга суқулиб кирмоқчи бўлган экстремистик оқимлар “даъватчилар”ига айландилар. Улар хорижликлар томонидан истаганларича маблағ ва диний адабиётлар билан таъминландилар. Бу ҳаракатлар тезда ўз оқибатини кўрсатди. Фарғона

водийси ва Тошкент шаҳрида уя қуриб олган “Ваҳҳобийлик” ҳаракати, мамлакатимизнинг деярли барча шаҳар ва қишлоқларига етиб боришга улгурган “Ҳизбут таҳрир ал- Исломия” каби гуруҳларнинг кейинги йилларда Ватанимизнинг турли жойларида уюштирган хатти-ҳаракатлари шундан далолат беради. Радикал диний ғояларнинг Марказий Осиёга, шу жумладан, Ўзбекистонга ҳам тарқалиши 1970йиллардан бошлаб 5 босқични босиб ўтганлигини кузатиш мумкин. 1-босқич – 1970-1985 йилларни ўз ичига олиб, узоқ давом этган атеистик сиёсатнинг натижаси бўлиб аҳоли ўртасида динга бўлган муносабатининг сусайиши каби ҳолатларни айрим уламолар исломга нисбатан қилинган таҳдид деб ҳисоблаб, совет даврида ҳам исломий жамият тузиш, орқали мавжуд муаммоларнинг сиёсий ечимини ҳал қилиш мумкин деган хулосага кела бошлаган эдилар. Ўзбекистон ҳудудида ислом давлатини барпо этиш мақсадида ўз ортидан халқ оммасини эргаштира оладиган ғоявий раҳнамоларни тайёрлаш, энг аввало Фарғонада яширин диний ўқув юртини шаклантириб, бунда Ўзбекистон Олий ўқув юртларига араб мамлакатларидан келиб ўқийдиган талаба ва аспирантлар имкониятларидан фойдаланиш режалаштирилиб, яширинча жамиятга таъсирини кучайтиришга ҳаракат қилинди. 2- босқич 1985-1989 йиллар бўлиб, собиқ СССР да қайта қуриш даврида жамиятни демократлаштириш ва ошкоралик шиори эълон қилинишидан фойдаланиб, Покистон, Эрон, Бирлашган Араб Амирликлари, Саудия Арабистони каби мамлакатларнинг экстремистик руҳдаги диний оқимлари томонидан минтақамизга адабиётлар, аудио ва видео кассеталар четдан келган талабалар орқали олиб кириш натижасида диндорлар орасида миссионерлик ва диний тарғибони кўчайтиришга эътибор берадилар. 3 – босқич 1989-1993 йилларда Ўзбекистонда динга катта эркинлик берилишдиан экстремистлар фойдаланадилар. Шу йилларда мачитлар сони 5000 та дан ошиб кетади. Бу давр Ўзбекистонда исломий ҳаракатларнинг

кучайиши билан характерланади. Фарғона водийсида “Адолат уюшмаси”, “Ислом лашкарлари”, “Ёш жиҳодчилар”, “Нурчилар”, “Имон” ва “Акромийлар” каби ноқонуний ташкилотлар барпо этиш тўғрисидаги очиқдан очиқ чақириқлар билан давлатга қарши чиқиб, ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари ўрнини эгаллашга ҳаракат қиладилар ва ислом шариат қонунларини жорий қилишни таклиф қила бошлайдилар. Айнан шу даврда “Ўзбекистон ислом уйғониш партияси” ни барпо этишга уринишлар содир бўлди. Тожикистондаги муҳолифат кучларга ёрдам кўрсатишга, яширин мактабларни кенгайтиришга, ҳаракат қиладилар. Лекин Ўзбекистон ҳукумати ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг кескин харакатлари натижасида уларнинг оммавий намойишларини уюштириш, куч ишлатиш каби режалари барбод қилинди. Улар ноилож яширин ҳолатга ўтдилар. 4 – босқич 1993-1999 йиллар аҳолини маҳфий фаолият асосида исломлаштиришга уриниш даври ҳисобланади. Улар кўпроқ ёшлар ва аёлларни жалб қила бошладилар. Бу жараёнда ҳаётий тажрибаси йўқ, диннинг ҳақиқий моҳиятини тушунмаган, радикал ғояларга тезроқ бериладиган ёшларга “Агар шу ташкилотга кирсанг, сен миллат, ислом дини ва инсониятнинг ҳалоскорига айланасан” деган фикрларни уларнинг онгига сингдиришга ҳаракат қила бошладилар. 1994 йилдан бошлаб аёллар ўртасида Наманган, Андижон, Фарғона, Бухоро, Сирдарё вилоятлари ва Тошкент шаҳрида фаолликни оширдилар. Айнан шу йилларда чет давлатларда “Жанговар авангард” сафларини ташкил қилиш учун Ўзбекистон ёшларини жалб қила бошладилар. Халқаро террорчилик тузилмалари билан алоқалар ўрнатиб, диний ташкилотларни маблағ билан таъминлашга ҳаракат қилинганлиги билан ҳарактерланади. 5- босқич 1999 йилдан ҳозиргача бўлган даврни ўз ичига олиб, қўпорувчилик-террорчилик фаолиятига ўтиш хусусияти билан ҳарактерланади. Бу босқичдаги экстремизм ва терроризм ўртасида аёллар фаолиятини кучайтириб, ўзларини ўзлари портлатиб, ўлдириш даражасигача

олиб борилди. “Ҳизбут таҳрир” нинг “Онг” номли журналида ўзини ўзи ўлдирган кишиларни “Шаҳид” даражасигача кўтариб ёзишди. “Ҳизбут таҳрир”нинг террорчилик йўлига ўтганлигининг исботи сифатида қуйидагиларни келтириш мумкин:  1999 йилнинг 16 февралида Ўзбекистон Перездентига қарши уюштирилган террорчилик ҳаракатлари;  қўпорувчилик–террорчилик гуруҳларининг қўшни мамлакатлар орқали Тошкент, Сурхондарё вилоятларига киришга уриниши;  2004 йил март ва апрел бошларида Тошкент шаҳри Бухоро вилоятларида содир этилган террорчи  лик ҳаракатлари;  2004 йил 30 июлда Тошкент шаҳрида амалга оширилган АҚШ, Исроил элчихоналари ва Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси биноси ёнидаги террорчилик ҳаракатлари;  “Ҳизбут таҳрир” томонидан радикал диний ғояларни ўз ичига олган варақаларнинг тарқатилиши ва ҳаракатларни фаоллаштиришга чақириқлар каби жинояткорона ишлари орқали кўриш мумкин. Мамлакатимизда фаолият юритишга интилган диний экстремистик ташкилотлар Минтақамизда фаолият юритишга интилган уюшмалар қаторида энг аввало “Ислом лашкарлари”, “Адолат”, “Таблиғчилар”, “Акромийлар”, “Ўзбекистон исломий ҳаракати” кабиларни айтиб ўтиш мумкин. Уларнинг баъзилари бутунлай йўқ қилинган бўлса, айримларининг қолдиқлари бугунги кунда бошқа ҳаракат, ташкилотлар таркибига сингиб кетганини таъкидлаш зарур. Хусусан, 1990-1992 йилларда Наманган вилоятида “Адолат” ҳаракати фаоллари 20-30 кишидан иборат гуруҳлар тузиб, ҳуқуқ идоралари вазифаларини ўз зиммасига олишга ҳаракат қилдилар. Одамларни асоссиз равишда у ёки бу жиноятларда айблаш, шариат, қоидаларига асосланган ҳолда кишиларни гуноҳкор деб эълон қилиш орқали турли

жазоларни қўллашга ҳаракат қилган мазкур уюшма фаолияти 1992 йил апрел ойининг охирларида бутунлай тугатилди. 1996 йилда ташкил топган “Ўзбекистон ислом ҳаракати” таркибига 1992-1993 йилларда фаолияти тугатилган қатор диний-экстремистик ташкилотларнинг собиқ фаоллари кирган. Ў.И.Ҳ. аъзолари бирлашган тожик муҳолифати БТМ тарафида туриб фуқаролар урушида иштирок этди. Жахоннинг қатор мамлакатларида ЎИҲ расмий равишда террорчилик ташкилоти деб тан олинган. Чунончи, у АҚШ давлат департаменти томонидан тайёрланган ва Конгресс тасдиқлаган хорижий террорчилик ташкилотлари рўйҳатига киритилган. Шундан келиб чиқиб, ташкилотнинг аниқланган барча молиявий ҳисоблари “музлатилган”. Россия федерацияси Олий суди ва Бош прокуратураси ҳам ўзининг 2003 йил 14 февралдаги қарори билан уни террорчилик ташкилотлари сифатида эътироф этган. Ҳаракат Марказий Осиё ҳудудида “Буюк ислом ҳалифалиги” ни тиклашга, унга мусулмонлар яшайдиган Кавказ ва Россиянинг Волга бўйи республикаларини ҳам қўшиб олиш мақсадини илгари суради. Ҳаракат ўз мақсадига эришишда қўпарувчилик-террорчилик ҳаракатларини амалга ошириш ва ҳарбий ҳаракатлар уюштириб, одамларни гаровга олиш орқали Ўзбекистондаги ички сиёсий вазиятни беқарорлаштиришни асосий вазифа қилиб белгилаган. “Ваҳҳобийлик” (“Ал-Ваҳҳобий”) XVII1асрнинг биринчи ярмида суннийликнинг ханбалийлик мазҳаби асосида вужудга келган оқимларидан бири бўлиб, яккахудолик тўғрисидаги қараш Муҳаммад ибн Аб ал- Ваҳҳоб (1703-1787) таълимотининг негизини ташкил қилади. Бу ғояга кўра Оллоҳ- ягана яратувчи бўлиб, инсонлар фақат унгагина сажда қилишлари лозим. Турли авлиёларга сиғиниш орқали мусулмонлар бидъатларга йўл қўйишмоқда, деб даъво қиладилар. Шу сабабли барча мусулмонларни бирлашишга чақиради. Исломдан чекинган ва кўпхудоликларга жиҳод қилиш ғоясини олға сурадилар. Эътиқод масаласи ўтакетган мутаассиблик

(фанатик) ва ўз душманлари билан курашда эстремизмга хос хусусиятларни намоён қилади. ХVIII асрнинг 40 йилларидан бошлаб бу оқим Арабистондаги сиёсий курашга қўшилиб, расмий мафкурага айланди. Диний ахлоқ-одоб қоидаларидан сиёсий ғояларга ўтиш воҳҳобийликнинг ўзига хос хусусиятларидан биридир. Уларнинг фикрича дин ҳар бир инсон ишигина эмас, балки жамият қурулишининг асоси ҳам бўлмоғи керак. Айнан шу асосда ҳокимят тепасига “Ҳақиқий” мусулмонларни чиқариш учун фаол, кескин ва ҳатто зўравонлик ҳаракатларини олиб боришга чақирадилар. Ваҳҳобийлик ХХ асрнинг 70 йилларида Марказий Осиёга, энг аввало, Андижон, Марғилон, Ўш, Қўқон шаҳарларига кириб келиб миссионерлик фаолиятини авж олдиради. Натижада фундаментализмга хос ғоялар омманинг бир қисми эътиборини қарата олди. Ваҳҳобийликда “жиҳод” ғояси ишлаб чиқилган бўлиб, (“жиҳод”-“зўр бериш”, “кучланиш”, “ғазавот қилиш” маъносида) динсизларга қарши курашни кўзда тутади. Бунда “Юрак ёки кўнгил жиҳоди”, “Тил жиҳоди” яъни ўзидаги ёмон хислатлари ва ноъмақул фикрларидан воз кечиш, “қилич жиҳоди” яъни динсизлар билан қуроллик курашга даъват этилиб, бу курашда қурбон бўлган шаҳидлик даражасини олади деб ҳисобланади. Умуман олганда, жиҳодчилик исломнинг фундаменталистик оқимлари бўлган “Мусулмон биродарлар”, “Ал-қоида”, “Ўзбекистон ислом ҳаракати”, “Ҳизбут таҳрир” каби диний экстремистик ташкилотларига хосдир. Марказий Осиёда фаолият кўрсатишга интилаётган экстремистик ташкилотлардан “Ҳизб-ут таҳрир ал-исломия” (“Ислом озодлик партияси”) бўлиб, 1953 йилда шайҳ Тақйиддин Набахоний (1909-1979) томонидан асос солинган. У олдин “Мусулмон биродарлари” экстремистик ташкилотнинг аъзоси бўлган. 1948 йилда ислом давлати пайдо бўлгандан кейин яҳудийларга қарши ғояларини тарғиб қила бошлайди ва “Ҳизбут таҳрир” ташкилотини тузади. Бу ташкилотнинг асосий мақсади ҳар қандай миллий

давлатдан юқори турувчи, бутун дунёни қамраб олувчи, “Халифалик” шаклидаги Ислом Давлатини қайта тиклашдир. Бу ташкилотнинг ғоявий манбаи Набахонийнинг “Ислом Низоми”, “Ислом давлати”, “Халифалик”, “Таҳрирчилар” номи китоблари ва “Ал Ваъй” ёки “Онг” журнали кабилар ҳисобланиб, ўқув қўлланма сифатида ўрганилади. Бу ташкилотлар Иордания, Судан, Малайзиядан ташқари, ҳамма муслмон мамлакатларида қонунга зид деб тақиқланган. Марказий Осиёга 1979 йилларда адабиётлари кириб кела бошлаган “Ҳизбут таҳрир”нинг Ўзбекистонда биринчи ячейкалари 1992 йилда ташкил топа бошлади. Бу уюшма ҳозир собиқ СССР нинг мусулмон аҳолиси яшайдиган ҳудудларида ҳам фаол ҳаракат қилмоқда. Ўзбекистонда ўзбек тилида тарқатилаётган “Демократия куфр Низоми”, “Сиёсий онг”, “Иззат ва шараф сари”, “Халифалик”, “Ислом низоми”, “Ҳизб-ут таҳрир тушунчалари” номлари билан аталади. “Ҳизб-ут таҳрир” нинг энг юқори, дунё бўйича раҳбари, “Амирул- аъзам” яъни “Энг катта хоким” бошқаради. Вилоятларда партиянинг раёсати томонидан “муътамадлар” (ишончли вакил) сайланади. Асосий ижтимоий базани ёки жойлардаги таянчини ташкилотнинг оддий аъзолари ташкил қилиб, улар “Халқа” (бўғин) лардан иборат бўлади. Ҳар бир ҳалқа 5-6 ўқувчидан иборат бўлади. 5 ҳалқани бирлаштириб турувчи “Мушриф” номли раҳбар бошқаради. Мушрифларни исми тутилмайди, фақат лақаби орқали юритилади. Бошқа гуруҳларнинг мавжудлигини ўзлари сир сақлайдилар. “Бўғин” лар маҳаллаларда, туманларда бўлиб, уларга махсус оқсоқол- бошлиқлар раҳбарлик қилади. Уларга махсус кўмакчилар ёрдам берадилар. Туманларда “масъул” ёки жавобгар шахслар бўлиб, унинг назорат доирасида 500-2500 гача ташкилот аъзолари бўлиши белгилаб қўйилган. Ўзбекистоннинг ҳамма вилоятларида “Ҳизб-ут таҳрир” нинг ташкилотлари фаолият олиб боради.

Партия аъзоларини мафкуравий жиҳатдан адабиётлар, варақалар билан “Китоб масъул” деган кишилар таъминлайди. “Ҳизб-ут таҳрир” нинг қароргоҳи Лондонда бўлиб, ташкилий тузилмалари эса дунёнинг кўпгина мамлакатларида, шу жумладан, Ўзбекистонда жойлашган. Бу ташкилотнинг ҳаракат қилиш стратегияси тез-тез ўзгартирилиб, замонга мослаштирилиб турилади. Ҳозирги босқичда халифаликни тиклаш, мусулмонларни ҳаёт тарзини “ҳақиқий исломий” қилиб ўзгартиришни мақсад қилиб қўяди. Бунинг учун исломий тўғри фикрлаш, фикрларни тубдан ўзгартириш, кейинчалик хамма ёқда “хақиқий ислом” шаклида бошқарувни жорий қилиш учун алоҳида бир мамлакатда ҳокимиятни қўлга олишни мақсад қилиб қўяди. Бу босқичда, дастлаб, араб мамлакатларида, кеиинчалик, бошқа мусулмон мамлакатларида ҳокимиятни қўлга олишни кўзда тутади. Бу ташкилотнинг фикрича, “Ислом халифалигини” тузишнинг душманлари АҚШ, Исроил, Европа мамлакатлари, Марказий Осиё республикалари деб қаралади. Хозирги даврда Набахонийнинг тинч йўл билан “Халифалик давлатига” ўтиш ғояси қайта ишланиб, очиқдан-очиқ “худосизликни” намоён қилаётган хар қандай хукмдорга қарши қуролли жиҳод заруратини ишлаб чиқдилар. Шу низом асосида дунёнинг турли жойларида террористик харакатларни амалга оширмоқдалар. Ўзбекистонда бу ташқилотни қонунлаштиришга уриниб ҳам кўрилмаган, улар фақат маҳфий иш олиб боради. Ташқил этилган гуруҳлар Ислом ъНизоми” китобини 6 ой давомида ўргандилар. Шахс қасамёд қабул қилгандан кейин “Хизб аъзоси” унвонини берилади. қасамёдда ташкилотга содиқ бўлиш, унинг ғоя ва қонунларини сўзда ва амалда тўғри қўллаш, рахбарнинг бўйруғини сўзсиз бажариш ва бор кучини шу ғоя йўлида сафарбар қилиш кабиларни сидқидилдан бажаришни ўз бўйнига олади. Таълим жараёнининг иккинчи босқичидан ўтган шахслар ўзлари мустақил гуруҳ тузишлари мумкин.

“Таҳрирчилар” аъзоларни танлашда, зиёлилар, илмий ходимлар, талаба ёшларга, айниқса, жазо ўтаётганлар қариндошларига, аёлларга алоҳида эътибор беради. Шу асосда махсус аёллар каноти ташқил этилган. Тахрирчиларнинг Ўзбекистондаги фаолиятида жойлардаги минтақавий хусусиятлар, ҳаёт тарзини, динга ихлосмандлик даражасини, қўшни мамлакатлар билан чегараланганлик каби ўзига хос жараёнларни ҳисобга олиб, фаолият олиб боради. Улар беҳудага Тошкент шаҳри ва вилояти, Фарғона водийси, Қашкадарё, Сурхондарё вилоятларида фаол иш олиб бормоқдалар. «Тахрирчилар» фаолиятини молиялаштириш бир қанча каналлар орқали амалга оширилади. Партиянинг аъзолик бадаллари, хизбутчилар адабиётини сотишдан тушган маблағлар, чет элдаги диний тузилмаларнинг ҳомийлик ёрдамлари уларнинг сиёсий молиявий манбалари ҳисобланади. Ташкилотга раҳбарликни 1979 йилда Тақйииддин Набахоний ўлимидан сўнг-партиянинг “Амири” Фаластинлик Абд ал-Қадим Заллум (1923-2003) бўлган. Ҳозирги пайтда Ато Абу Рушта (Абу Ёсин) бошқаради. Ўзбекистонда фаолият кўрсатишга уринаётган экстремистик ташкилотлардан “Акромийлар” диний экстремистик ташкилоти ҳисобланади. Мазкур ташкилот 1996 йилда Андижонда Акром Йўлдошев бтомонидан ташкил этилган. Тақйииддин Набахоний таълимоти асосида ўзининг қарашларини “Иймонга йўл” номли рисоласида баён қилдади. Уларнинг мақсади Ўзбекистонда куч ишлатиб диний давлат қуришдир. “Жамоат”га одатда “халқа” деб аталган 3 тадан 12 тагача кишилардан иборат бошланғич курсларда таълим олган аъзолар қабул қилинган. Ўқуиш тугагач, улар бир- бирига “биродар” ҳисобланиб, сўнг ҳар бир аъзо ўз “халқа”сини яратиши лозим бўлган. Ташкилотга оилавий кириш шарт қилиб қўйилган. Қуда андачилик ҳам фақат биродарлик белгиси билан бўлишлик қайд этилган. Ташкилотнинг ячейкалари Тошкент, Қўқон, Андижон вилояти, Қирғизистоннинг Ўш шаҳрида жойлашган. “Акромий” ларнинг мақсади бошланғич босқичда бир вилоят шароитида хокимиятга эришиш бўлиб,

мумкин қадар кўпроқ мусулмонларни ўз атрофига қаратишдир. Уларни хам фаолияти бешта босқичга бўлинади: 1. “Махфий” ҳолатда ячейка аъзолари танланиб, эсктремизм рухида тарбияланади. 2. “Моддий” деб аталиб, сафлари кенгайтирилиб, даромадининг бешдан бир кисмини умумий фондга беради. 3. “Маънавий” деб аталиб, унда аъзоларни руҳий жиҳатдан бирлаштиришга қаратилади. 4. “Узвий майдон” деб аталиб, ўз тарафдорларини давлат тузилмаларига киритишдир. 5. “Оҳират” бўлиб, жамиятни тўла тўкис исломлаштириш асосида Фарғона водийсида ҳокимиятни қўлга олишни мақсад қилиб қўяди. Бу жамоатнинг маблағлари турли ташкилотлардан моддий ёрдами, аъзолик бадалларидан иборат бўлган. Нурчилар. Асосчиси туркиялик Саййид Нурсий Баддиузамон бўлган мазкур ташкилотнинг асл мақсади-мавжуд ҳокимят учун қарши чиқувчи ўта диний, мутаассиб кишиларни тарбиялашдан иборат. Оқим вакиллари ўзларига янги аъзони жалб этишда биринчи навбатда, нурчилар жамоаси фаолияти сиёсатдан узоқ деган фикрни сингдиришга ҳаракат қиладилар. Бу оқим юртимизга 1992 йилдан бошлаб кириб келган. Дастлаб оқим ғоялари туркиялик экстремисларнинг моддий ва маънавий кўмагида утказилган. Ҳозирги кунда “Нурчилар” ҳаракати Туркиядаги энг нуфузли оқимлардан бири бўлиб, таълим соҳасида Туркия миллий таълим вазирлигидан кейинги мавқени эгаллайди. Бу ҳаракатнинг Туркияда 103 мактаби, 460та маърифий курслари, 90 та турли ҳил жамғармалари, 500 га яқин ётоқҳоналари фаолият юритади. Нурчилар харакати мамлакатдаги ОАВ ҳаётида ҳам кучли мавқега эга бўлиб, турк ва инглиз тилида чиқувчи 14 та журнал, “Замон” кундалик рўзномаси, “Сомон йўли” телевизион канали ва 2 та радиостасиясига эга.

Нурчиларга қарашли мактаблар бой моддий асосга эга бўлиб, унинг мулки 1,5 миллиард АҚШ долларига тенг.Инглиз тили мукаммал эгалланган 7 мингдан зиёд ўқитувчиларига эга. Нурчилар ташкилоти ёрдамида Германия, Швейцария, Нидерландия, Яқин Шарқ ва Африка мамлакатларида кўплаб мактаб, лицей, шифохона, радио- станция ва жамғармалар ташкил этилган. Мазкур оқим аъзолари Хиндистон, Покистон ва Малайзия каби мамлакатларда ҳам пайдо бўлган. Таблиғчилар. “Таблиг”-арабча “етказиш”. Аллоҳнинг каломини одамларга етказишни англатади. Бу оқимга ХХ асрнинг 20-йилларида Ҳиндистонда Муҳаммад Илёс томонидан асос солинган. Оқимнинг мақсади- кишиларни оммавий равишда исломга чорлаш, мусулмонларга ислом арконларига тўлиқ амал қилишлари лозим эканлигини етказиш ва уларнинг Аллоҳ олдидаги масъулятини ошириш. Ҳар ўн “таблиғчига” бир амир сайланади, амирга буйсуниш вожиб ҳисобланади. Ҳозирда Ушбу оқим Покистонда, айниқса, Карачи шаҳрида кенг тарқалган. Унинг вакиллари 90-йилларнинг бошида Ўзбекистонда ҳам ўз фаолиятларини олиб бордилар. Тошкент шаҳрининг С.Раҳимов туманида жойлашган “Лангар” масжидида “таблиғчилар” фаолият олиб борганлар. Оқим вакиллари ислом арконларининг бажарилиши юзасидан кескин даъватлари ва миллий урф-одатларимизга зид бўлган беўхшов соқол қўйиб, узун кўйлак кийишлари ҳамда номоз ва бошқа ибодатларни бажаришда юртимизда минг йилар давомида илдиз отган ҳанафия мазҳабига қарши ҳаракат қилишлари билан ажралиб турганлар ва фуқароларнинг хақли норозиликларига сабаб бўлган. Оқим кўрсатмаларига кўра, ҳар бир “таблиғчи” йилда бир, ойда уч кун ва ҳафтада бир кунни Аллоҳнинг йўлида даъватга сарфлаши керак. Бу оқимга қўшилиб қолган кишиларнинг ўз оилалари ва ота-оналарини ташлаб юқоридаги муддатларда вилоятларда даъват қилиш учун чиқиб кетишлари норозиликларни келтириб чиқарди.

Даъватчилар асосан саёз билимга эга бўлиб, ҳеч қандай асосланмаган далилардан ҳам фойдалана бошлаганлар. Уларнинг саёз ва асосланмаган далиллари кишиларни исломга бўлган салбий муносабатларни келтириб чиқариши мумкин эди. Энг асосийси жамиятда миллий ва диний низоларнинг келиб чиқишига замин тайёрлаши мумкин эди. Ёшлар ва хотин қизлар орасида экстремистик ғояларнинг тарқалиш сабаблари. “Шаҳид” тушунчаси. Кейинги пайтларда турли террорчилик ҳаракатларини содир этиш ишларига аёллар ҳам аралишиб қолмоқдалар. Белларига портловчи моддалар боғлаб, ўзини нобуд қилаётган аёллар сони ортиб бормоқда. Бу каби ишларга қўл урушлари, ўз жонларига қасд қилишлари, умуман, терроризм йўлига кириб қолишларининг асосий сабаби, уларнинг на диний, на дунёвий билимга эга эмасликлари, турли оқимларга нисбатан соф ислом динининг муносабатини билмасликларидир. Баъзи кишилар аёлларнинг террор йўлига кириб қолишларини моддий қийинчилик, оиладаги етишмовчилик, ишсизлик, кам таъминланганлик, аламзадалик, сиёсатдан норозилик каби ижтимоий ҳолатлар билан боғлашга интиладилар. Аслида эса, экстремистлар аёлларнинг турли оқимларга кириб, ўзларини ўлдириш даражасигача боришларида уларнинг маънавий-руҳий оламига хос ҳусусиятларидан усталик билан фойдаланаётганликларини кўриш мумкин. Хусусан, маълумотлар Фаластин ва Кавказда алдаб ёки зўрлаб номусига тегиш орқали уни маънавий-руҳий жиҳатдан боши берк кўчага киритиб қўйиш, сўнг эса бу гуноҳни ювиш йўли сифатида “шаҳидлик”ни таклиф этиш ва аста –секин ўз-ўзини портлаштиришга тайёрлаш усулидан кенг фойдаланилаётганлигини кўрсатади. Амалиёт, айни пайтда хотин-қизлар ака-укаларининг таъсирида ҳам бундай ҳаракатларни содир этиш даражасига келганликларини кўрсатади. Жумладан турли оят-ҳадисларни нотўғри талқинда тушунтириши, қўпорувчилик ҳаракати учун жаннат билан мукофотланишининг ваъда

қилиши, аёлнинг жаннатга кириши эрнинг розилигига боғлиқлигини доимий уқтириши оқибатида аёлларнинг ўзини ва бегуноҳ кишиларни ўлдириб, жиноятга урушлари аниқланган. Ёшларнинг турли оқимларга кириб қолишлари сабаблари қаторида уларнинг билимлари, шу жумладан, диний илмларни эгаллашга бўлган қизиқиш ва интилиши ҳамда ишонувчанлиги, бирданига ҳамма нарсага (бойлик, шон-шуҳрат, мартаба ва бошқаларга) эга бўлишга ҳаракат қилиши, илмий тил билан айтганда максимализм каби маънавий-руҳий омилларни алоҳида ажратиб кўрсатиш лозим. ШАҲИД ТУШУНЧАСИ Ислом таълимоти бўйича шаҳидлик олий мақом бўлиб , бу мақом мусулмонларни қириб ташлаш ниятида уларга қарши эълон қилинган курашда мусулмонларни ва исломни динни ҳимоя қилиш ва сақлаб қолиш йўлида ҳалок бўлган кишига берилади . Худди шу йўлда ҳалок бўлганларни охират шаҳиди дейилади. Улар ювилмайди, ўз кийимида, кафанланмай, жаноза ўқилмай дафн қилинади. Ювилмаслигининг сабаби шуки, уларинг баданларидан оққан қонлари қиёматда мушку-анбарга айланиб, хушбўй ҳид таратади. Жаноза ўқилмаслиги эса, Оллоҳ уларнинг барча гуноҳларини мағфират қилади. Жаноза ўқишдан мақсад кўпчилик бўлиб унинг гуноҳларини Оллоҳдан сўрашдан иборатдир. Шунингдек, бир киши бирор фалокат туфайли ҳалок бўлса, Пайғамбаримиз ҳадисларида биноан уни дунё шаҳиди деб аталади. Абу Ҳурайра ривоятига кўра, “Шаҳидлар беш хил; бўладилар: вабодан ва ичкетар касалидан, сувда ғарқ бўлган, иморат ёки девор босиб ўлганлар ва Оллоҳ йўлида жон берганлар шаҳиддир”. Кейинги пайтда шаҳидлик тушунчаси нотўғри талқин қилинмоқда. Ўзингни портлатсанг шаҳид бўласан, деган фатволар эълон қилинмоқда. Албатта, бу фатволарни эълон қилувчилар онги ва билим савияси заиф

кишилар қўли билан ўзларининг ғаразли мақсадларига етишни кўзлаган кишилар экани ҳаммага маълум. Жаҳолатдага қарши маърифат. Президентимиз томонидан асослаб берилган “Ғояга қарши фақат ғоя, фикрга қарши фақат фикр, жаҳолатга қарши фақат маърифат билан баҳсга киришиш, олишиш мумкин ”, - деган ғоя диний экстремистик ҳаракатларга қарши курашнинг энг самарали йўлларидан биридир. Хўш, жаҳолатнинг ўзи нима? У қандай кўринишларда намаён бўлмоқда? “Жаҳолат” арабча “жаҳила” феълининг ўзаги бўлиб, “билмаслик” маъносини англатади. Ислом динидан олдинги даврда “жоҳилият даври” деб аталишининг сабаби ҳам шунда. Ислом дини келгач, жаҳолат ўрнини маърифат эгаллади. У аёл қизлар шаънини кўкларга кўтарди, уч қиз тарбиялаб, уларни турмушга берган она жаннатий бўлиши, жаннат оналар оёғи остида эканини баралла айтилади. Кишилар маърифатли бўла бошладилар. Бугунги кунда ҳам жаҳолат турли кўринишларда ўзлигини намоён қилмоқда,. Шулардан бири, диний билимсизликдир. Диний саводхонлиги пастроқ бўлган кишилар ўзларини ислом динининг жонкуяри қилиб кўрсатувчи, аслида эса, ҳокимиятни эгаллашни мақсад қилиб қўйган турли оқим вакилларининг қуруқ ваъдаларига алданиб қолмоқдалар, ҳатто, ўзларини қурбон қилишгача этиб бормоқдалар. Жоҳиллик ҳам мутаассиб оқимларнинг ғаразли ниятларини амалга оширишга замин яратадиган омиллардандир. Республикамиз ҳудудига яширин тарзда олиб киритилаётган экстремистик руҳдаги адабиётлар, тарқатилаётган варақалардан таъсирланаётган ва тўғри йўлдан адашаётганларнинг борлиги буни тасдиқлайди. Бунинг олдини олиш мақсадида жойларда экстремистик оқимларнинг ғаразли мақсадларини тушунтиришга бағишланган учрашувлар, давра суҳбатлари ўтказилмоқда, телекўрсатувлар, радио эшиттиришлар олиб борилмоқда. Фуқароларимизнинг экстремистик оқимлар таъсирига тушиб

қолишининг олдини олиш учун амалга ошираётган ишларимизни янада такомиллаштириш талаб этилади. Табиатда ҳам, жамиятда ҳам вакуум-бўлиши мумкин бўлмаганидек. Мафкура соҳасида ҳам бўшлиқ вужудга килишига асло йўл қўйиб бўлмайди. Баъзан беозоргина бўлиб туюлган мусиқа, оддийгина мультфилм ёки реклама лавҳаси орқали ҳам маълум мафкуравий мақсадлар ва интилишлар ифодаланади. Демак, бугунги кунда ғояни, фикрни таъқиқ билан, маъмурий чоралар билан енгиб бўлмайди.Ғояга қарши фақат, ғоя, фикрга қарши фақат фикр, жаҳолатга қарши маърифат билан бахсга киришиш, олишиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. И.Каримов.Янгича. фикрлаш ва ишлаш давр талаби. 5-жилд.1997 йил. 2. И.Каримов.Хавфсизлик ва барқарор тарақиёт йўлидан.6-жилд.1998 йил. 3. И. Каримов. Ватан- равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз.9-жилд.2001 йил. 4. И.Каримов.Хавфсизлик ва тинчлик учун курашамиз. 10-жилд. 2002 йил. 5. И.Каримов.Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги ўз куч-қудратимизга, халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ.2004 йил. 6. Ислом: бағрикенглик ва мутаассиблик. Т. :1998 йил. 7. Дунёвий давлат ва дин. Кўнгилдаги бузилиш.Т.: 1998 йил. 8. Э.Юсупов. Исломий қадриятлар ва экстремизм. Т.:1999 йил. 9. М.Раджапова.Диний экстремизм ва террорчилик Т. :2000 йил. 10. О.Яқубов. Қашқирлар галаси: Терроризмнинг қонли изи.Т.:2000 йил. 11. Б.Ирисов. Дин, ақидапарастлик ва таҳдид.Т.:2000 йил. 12.3.Хуснидинов.Ислом: йўналишлар, мазхаблар, оқимлар Т. :2000 йил. 13.3.Хуснидинов. Ислом ва мазҳаблар. Т.: 2000 йил. 14. Терроризм - тараққиёт кушандаси. Т.:2002 йил. 15. У.Убайдуллаев. Халқаро терроризм: тарихи ва замонавий муаммолари. Т. :2002 йил. 16. З. Ҳусниддинов Ислом. Энциклопедия. Т. :2004 йил. 17. Халқимизнинг ҳамжиҳатлиги терроризмга қарши кафолатдир. Т. : 2004 йил. 18. Абдулатиф қори Хошимжон қори ўзли.Залолатга кетманг! Ҳизбут таҳрир фитнасидан огоҳ бўлинг. Т.:2003 йил. 19. Диний-экстремистик ташкилотларнинг Ўзбекистондаги фаолияти ва мақсадлари тўғрисида.Т. :2004 йил. 20.Arxiv.uz

O'xshashlar

Ўзбекистоннинг диний экстремизм ва халқаро терроризмга қарши кураши

Диний экстремизм ва терроризм ҳамда уларнинг жамият барқарорлигига таҳдиди

Мустақиллик ва дин. Диний экстремизм ва фундаментализм

Диний экстремизм ва терроризмга қарши курашнинг ҳалқааро сиёсий-ҳуқуқий асослари

Мусулмон дунёсининг диний экстремизм ва терроризмга қарши кураши