Стел назарияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

490 KB

Ko'chirib olish

Стел назарияси Режа: 1- Стел назарияси 2- Барг тузулиши

Стел (юнон. с т е л а — устунча) — ўзакларнинг келиб чиқиши ва тузилиши, эволюцияси ҳакдцага назариянинг асос-чиси француз ботаниги Ван Тигеддир. У илдиз перициклини ўраб турувчи бирламчи тўқималар йиғиндисини стела деб атади. Кейинчалик поя перициклидан кейинги барча ўтка-зувчи ва бошқа тўқималар тўпламини стела деб хисоблади. Стелнинг энг содда ва қадимги хили — гаплостела (юнон. гаплос — оддий, содда) ёки протостеладир (юнон. протос — биринчи). Гаплостелада флоэма ксилемани ях-лит ўраб туради (68-расм). Стелнинг бу хили риниофит-ларда ва бир қанча содда ўсимликлар поясида учраган. Юксак спорали ўсимликларнинг баъзиларида ҳозир ҳам гаплостелаучрайди. Актиностела (юнон. актинос — нур)-да ксилема юлдузсимон бўлиб жойлашади, бу шаклдаги стела содда тузилишга эга бўлган ўсимликларга (плаунси- монларда, қирилиб кетган қирқбўғимларда) хос белгидир. Новда ён органларига ўтадиган ўтказувчи боғламларнинг ҳосил бўлиши актиностелнинг шаклланишига олиб кел-ган. Бундан ташқари актиностелла ксилема ва флоэма ўз атрофидаги бошқа тўқималарга кўпроқ тегиб туради, на-тижада моддаларнинг ўтишига имкон яратади.

1- расм. Стел эволюцияси: 1 — гаплостела, 2 — актиностела, 3 — илдиз стели, 4 — сифоностела, 5 — диктиостела, 6— эустела, 7 — этактостела, ксилема қора рангда кўрсатилган. Сифоностел (юнон. сифон —найча)да ўзак пайдо бўлади. Сифоностелнинг шаклланиши билан йирик орга-низмлар ҳосил бўлган. Ксилеманинг қирғоқда жойлаши-ши ва найсимон тузилишининг вужудга келиши пояни янада чидамли бўлишга олиб келди. Тараққиётнинг кейинги даврларида диктиостела (д и к -тион — тўр), эустела (юнон. эу — яхши, ҳақиқий)лар ҳосил бўлган. Диктиостела қирққулокларга хос, уларда кам-бий бўлмайди (68-расм, 5). Эустела эса уруғ ҳосил қила- диган ўсимликларга хосдир (68-расм, 6). Стел эволюциясининг охирида бирпаллали ўсимлик-ларда атактостела (юнон. а — инкор; т а к т о с — тартиб билан жойлашиш) ҳосил бўлган. Унда камбий бўлмайди ва най-тола боғламлар жуда мураккаб жойлашган.

$Барг Баргнинг ҳосил бўлиши ва ривожланиши. Барг новда-нинг ён органи. Ўсимликларнинг биринчи вегетатив бар-ги уруғпалла бўлиб, у анекс учи новда пайдо бўлмасдан олдин муртак танасининг такомиллашишидан юзага ке-лади. Кейин ҳосил бўладиган примордиал барг новданинг ўсиш конусидаги меристемадан акропетал тартибда экзо-ген бўртмалар ёки дўмбоқчалар кўринишида вужудга ке-лади. Аввало унинг протодерма ёки бошланғич эпидерма ҳужайралари бир хил (антиклиналь) бўлинади. Кейинча-лик ҳосил бўлган дўмбоқчалар дифференцияланиб (лот. тафовут, фарқ) икки: юқори (апекал) ва пастки (базал) қисмларга бўлинади. Бунда апекал, базал қисмга нисба-тан тез ўсади. Нинабарглилар ва бир паллалилар пири-мордиалининг катгалиги 0,3 мм, икки паллалиларники эса 7-10 ва баъзан 15 мм га (баъзи бутгулдошларда) етади. Шундан кейин примордийнинг апеки ўсишдан тўхтайди. Унинг маргинал (четки) меристема ҳужайралари интерка-ляр (лот. интеркалярс — жойлаштириш) ўсишдадавом этади. Бошланғич баргнинг интеркаляр ўсишини Африка саҳроларида ўсувчи ажойиб вельвичия (\УеЬм18сШа пнгаЪИз) деб аталадиган ўсимликларда кўриш мумкин. (1-расм). Онтогенезда примордиал баргнинг апекал қисмидан барг пластинкаси ва банд, базал қисмидан эса барг асоси ва ён баргча ўсиб етишади (2-расм). Икки паллали ўсим-ликларда барг пластинкаси одатда базипетал (юнон. б а - зис — асос, туб, таг, петомай — интилиш) равишда юзага келади, яъни унинг учи олдинроқ ташкил топади. 2-расм. Онтогенезда баргнинг такомиллашиш тасвири: 1,6— куртакда; 1,2 — примордиал бошланғич баргнинг ўсиши; 3 — бошланғич юқори ва паст қисмининг дифференциацияланиши; 4 — барг асосида пастки қисм ва ён баргларнинг бундан кейинги ривожланиши; 7— вояга етган барг; нч — барг бошланғичининг пастки қисми; вч — вояга етган юқори қисми; о — барг асоси, прл — ёнбарг; чрш — барг банди, лпл — барг пластинкаси.$