Ўсимликшунослик ва чорвачиликда ген ва ҳужайра мухандислиги ютуқларининг қўлланилиш истиқболлари - Botanika - Referatlar

Ўсимликшунослик ва чорвачиликда ген ва ҳужайра мухандислиги ютуқларининг қўлланилиш истиқболлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Ўсимликшуносликда ген ва ҳужайра мухандислиги ютуқларининг 2. Чорвачиликда ген ва ҳужайра мухандислиги ютуқларининг қўлланилиш 3. Хулосалар.

www.arxiv.uz 1 .Сўнги10 йил мобайнида ген мухандислиги биотехнологиясига асосланган методология ўсимлик селекциясида катта бурилиш ясади. Ҳар хил турга мансуб ўсимлик ҳужайраларини қўшиб янги ўсимлик турлари яратиш биотехнологияси ишлаб чиқилди. Бу тех нолотпя тез кунда ўзининг истиқболи чексиз эканлигини намоён қилди Нашжада тадқиқотчилар ҳужайра генотипини қайта тузиш ва генотипга мақсадга мувофиқ ёт генлар киритиш эвазига ҳужайра ирсиятини ўзгаргириш имкониятига эга бўлдилар. Ирсияти ўзгарт ирилган ўсимликларидан ва ўсимликларнинг ҳар қандай ҳужайра сидан сунъий шароитда етук организм яраташ биотехнологияси ишлаб чмқилди. Классик генетика усули билан ирсиятни ўзгартиришнинг асосий камчилиги икки генотип чатиштирилганда уларнинг барча хў жалик учун молик ва молик эмас генлари ўзаро рекомбинацияла ншидир. Натижада яратилган навга генетик тадқиқотчи истаган ген дан ташқари, навнпнг хусусиятини бузувчи кўпдан кўп геплар ҳам ўтади. Ген мухандислиги усулини қўллаганда бу муаммо енгил хал қилинади. Бунинг учун такомиллаштарилаётган ўсимлик нави ҳу айрасига қимматбаҳо сифатли ген кириталади ва бу ҳужайрадан етук ўсимлик олинади. Муайян бир генни ўсимлик ҳуйсайрасига киритиш плазмида векторлари ёрдамида амалга оширилади. Ҳозирги кунда ўсимликшуносликда бундай вектор вазифасини агро бактсриянинг Тi плазмидаси ўтамоқда. Табиатда агробактериянинг Тi плазмида сақловчи тури ўсимликни зарарлантиради. Зарарлан ган ўсимлик танасидаги ҳужайралар палапартиш бўлиниши нати жасида шиш ҳосил бўлади. Бу шишни Тi плазмида геномининг тДНК бўлаги чақиради. Бунинг сабаби тДНК нинг ўсимлик ҳужайраси геномига. бирикиши ва унинг хусусиятини бузишидир. тДНКиинг бу хусусиятидан ген мухандислигида кенг фойдаланнлади. Ўсимлик ирсиятини ген мухандислик усули билан ўзгартириш учун плазмиданинг тДНК қисми рестриктаза билан кесиб олинади ва рВК 322 плазмидаси билан бириктирилиб клонланади. Яратил ган сунъий плазмида вектор конструкция деб аталади. Вектор констр укциянинг тДНК қисмига

www.arxiv.uzхўжалик аҳамияти учун қимматли бўлган ўсимлик гени кўчириб ўтказилади. Натижада тДНК шиш чақириш қобилиятини йўқотади, чунки ёт ген тДНКни икки бўлакка бўлиб юборган. Таркибида тДНК ва ёт генга эга вектор конструкция ўсимлик протопластига киритилиб хромосома ДНКсига бирикиши натижасида ёт ген ўсимлик ирсиятига ўтказилади. Сўнгги йилларда вектор молекула таркибига киритилган ёт генларни ўта кучли электр майдони таъсирида ёки махсус ген отувчи замбарак воситаси да ўсимлик ёки ҳайвон ҳужайрасига киритиш усуллари ишлаб чиқилган. Лекин бу усуллар техник жихатдан мураккаб ва қиммат бўлганлиги сабабли махсус ҳоллардагина ишлатилади. Генетик трансформация қилинган ўсимлик ҳужайрасидан трансген ўсимлик олинади Трансформация қилинган ўсимлик ҳужайраси бўлиниши на тижлсида. маълум бир программа бўйича ривожланмайдиган ҳу жайралар тўплами ҳосш бўлади. Бундай тўплам каллус тўқима деб аталади. Каллус тўқима ҳужайраларидан айримлари ўсимлик гормони ва бошқа рсгулятор моддалар таъсирида маълум програм ма бўйича бўлина. бошлайди. Натижада бундай ҳужайралардан босқичма-босқич ўсимлик эмбрион тўқимаси ва барча жиҳатдан нормал, вояга етган трансген ўсимлик олинади. Трансген ўсимликнинг ҳар бир ҳужайраси хромосомасида кўчириб ўтказилган ген гақланади. Шу сабабдан трансген ўсимлик жинсий йўл билан кў пайтириланда ёт ген наслдан - наслга берилади. Ген мухандисли гидан фойдаланган ҳолда ҳозирги кунда кўсак қуртига чидамли ғўза ва колорада қўнғизига чидамли картошка ўсимлиги етишти рилган. Ўзбскистон Фанлар Академияси қошидаги микробиология илмий текшириш институти олимлари профессор Т.Ю.Юсупов рахбарлиги остида ген мухандисл иги биотехнологияси услубларидан фойдаланган ҳолда Вас.thuringiensis энтомопатоген бактерияси асосида экологик тоза микроб инсектицид моддалари яратилган ва унинг рекомбинант ДНК (рСаVItохпео; рGНm2tохпео) шаклида клонланган генлари ни ғўза ва мош ўсимлигига ўтказиб зараркунанда ҳашаротларга бардошли трансген ўсимлик формалари

www.arxiv.uzолинган. Б у олимлар гурухи дунёда биринчи бўлиб инсектици оқсиллар генини сақловчи рGH2tохпео бифункционал рекомбинант плазмидани ғўза ўсимлигига ўтказиш учун "чанг-плазмида" суспензиясини реципиент- ўсимликларнинг (G. hirsutum L. 108-Ф нави; G barbadense L.6037 нави) оналик органларига табиий чатиштириш услуби ёрдамида трансформация қилиш технологиясини ишлаб чиқди. Олинган илмий амалий натажалар реципиент-ўсимлик гули чангидан экзоген ДНКни ўсимлик ҳужайрасига трансформация қилишда фойдаланиш мумкинлигини тасдиқлайди. Ушбу гурух олимлари ташаббуси билан мош ўсимлиги илдизи ва туганакларини заракунанда хашаротлардан химоя килиш мақсадида симбиотик гуганак бактериялар ининг tох -ген сақловчи трансформант МТЛ-12; МТЛ-17 штаммалари олинди. Олинган трансформант штаммалар ёрдамида мош ўсимлигига инокуляция қи линди ва хашаротларга чидамли янги ўсимлик формалари яратилди. Трансформат штаммаларнинг хашорот личинкаларига нисба тан қўланилган п 10 8 мл/ ҳужайра миқдоридаги суспензияси 60-95% | гача инсектицид фаолликка эга эканлиги исботланди. Мазкур йўналишдаги илмий изланишлар генетика ва ўсимликлар эксприментал биологияси институтада академик А.А.Абдукаримов рахбарлигида кенг кўламда амалга оширилмоқда ва халқ хўжалигида ўзининг қўлланилиш истиқболларини намоён қилмоқда. 2.Кейинги вақтларда ҳужайра мухандислигини қўлланиш на тижасида ҳайвонларнинг клонини олиш биотехнологияси яратилди. Юқорида келтирилишича, клон ибораси, асосан бир бактерия ҳужайраси б ў л и н и ш и натижасида ҳосил бўлган, ирсияти миқдор ва сифат жихатидан бир хил тенг бўлган бактерия колонияси ёки айнан бир гендан кўчирнб олинган ген нусхалари йиғиндисини ифо далаш у ч у и ишлатилади. Юксак ҳайвонлар вегетатив йўл билан кўпаймаслиги сабабли уларнинг клонларини олиш яқин йилларгача муаммо бўлиб келар эди. 197 йилда инглиз олими Ж.Гердон томонидан ҳужайра мухандислиги усулини қўлланиши

www.arxiv.uz натижасида юксак ҳайвонлар клонларяни яратиш биотехнологияси ишлаб чиқилди. Сўнгги йилларда энг ижобий кўрсаткичга эга бўлган қорамол тухум ҳужайрасини сунъий шароитда уруғлантирилгандан кейин зотсиз қорамолга кўчириб ўтказиш йўли билан зотли қорамол клонини яратшн биотехнологияси амалий самара берди. Молекуляр генетика, ҳужайра мухандислиги хамда ген муханислиги фанларининг ривожлани ши биотехиология фанининг ис тиқболшш я н а х а м оширди. Натижада тадқиқотчилар ҳужайра генотипини қайта тузиш ва генотипга, мақсадга мувофиқ ёт гснлар кирититиш эвазига ҳужайра ирсиятини ўзгартириш имкониятига эга бўлдилар. Ирсияти ўзгартирилган ҳайвон тухум ҳужайрасидан сунъий шароитда етук организм яраташ биотехнологияси ишлаб чиқилди. Нрсий касаллик келтириб чиқарувчи генларнинг излаб топиш, ажратиб олиб ўрганиш, уларни соғлом генлар билан ал- маштнрмш эвазига ирсий соғлом ҳайвонлар турини яраташдек ўта қимматли технология вужудга келди. Ҳайвон организмини трансформация қилиш ва бу жараёнда ишлатиладиган маркерлар тизими ишлаб чиқилди. Ҳайвон вирус- лари асосидаги вектор молекулалар конструкциялари яратилди. Ҳайвон организмига генларни киритиш ва ген терапиясининг кўпгина муаммолари ечилди. Рекомбинант ДНК олиш технологияси- дан фойдаланиб гормон моддаларни микробиологик синтез қилиш, тез ривожланувчи трансген ҳайвон олиш, рекомбинант ДНКни зи готаларга киритиш, ядрони клонлаш технологиялари яратилди. Ген мухандислиги усуллари ёрдамида вирус ва бошқа микроб вакциналари ва диагностикумлар хамда патоген омилларга чидам- лиликнинг янги шаклини яратиш муаммолари хал қилинди. Ҳай- вонлар ичак бўшлиғи микрофлорасида алмашинмайдиган амино- кислоталар, ферментлар ва витаминлар синтезини кучайтариш учун янги генлар клонланди ва ҳайвон организмига трансформация қилиндн. 3. Хулоса қиладиган бўлсак, тадқиқотчилар ўсимликчилик ва чорвачиликда ген ва ҳужайра мухандислиги услубларидан фойда- ланиб, ҳужайра генотипинй

www.arxiv.uz қайта т}^зиш, генотипга мақсадга му вофиқ генлар киритиш эвазига ҳужайра ирсиятини ўзгартириш им- кониятига эга бўлдилар. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда ғўза ва бошқа ўсимликларнинг зараркунандаларга чидамли формалари олинган. Ҳужайра мухандислигини қўлланилиши натажасида ҳайвон ларнинг клонларини олиш биотехнологияси яратилган, ҳайвон тухум ҳужайрасидан сунъий шароитда етук организм яратиш биотех- нологияся ишлаб чиқилган. Ирсий касаллик келтириб чиқарувчи генларни излаб топиш, ажратиб олиб ўрганиш, уларни соғлом ген лар билан алмаштариш эвазига ўта қимматли биотехнология ву жудгп келди.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. L.I.Kursanov, N.A.Komarinsskiy. V.F.Razdorskiy, A.A.Uranov «O`simliklarning anatomiyasi va morfologiyasi» 1 tom Toshkent 1972. 2. V. G. Xrjanovskiy «Kurs obshey botaniki» chast 1 M. 1982 g. 3. V.A.Burigin, D.X.Jongurazov, J.K.Saidov, G.D.Mustaqimov Botanika va o`simliklar fiziologiyasi asoslari T. 1972. 4. K.Z.Zokirov, X.A.Jamolxonov. «Botanikadan ruscha-o`zbecha ensiklopediya lug`at» 1 tom 1973 y. 5. Yakovlev G.P.Chelombitko V.A. «Botanika. M, «Visshaya shkola», 1990 y. 6. Maxkamova X.F. Botanika. O`qituvchi. T. 1995 y. 7. I. Hamdamov, P. Shukurullayev, YE. Tarasova , YU. Qurbonov, A. Umirzoqov «Botanika asoslari», Toshkent «Mehnat» 1990 y. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Вакуола ва ҳужайра шираси

Ҳужайра пўсти ва унинг кимёвий таркиби

Ўсимликшунослик ва дончилик – қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг асосий тармоғи

Ўсимликларнинг ҳужайра тузилиши тўғрисида умумий тушунча

Тўқималар ҳақида умумий тушунча